Những vấn đề về kiến thức, tâm thế và thực hành về kế hoạch hóa gia đình qua điều tra 7 tỉnh ở Việt Nam - Vũ Tấn Huy

Trao đổi nghiệp vụ Xã hội học số 4 (44), 1993 111<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Những vấn đề kiến thức, tâm thế và<br /> thực hành về kế hoạch hóa gia đình<br /> qua điều tra 7 tỉnh ở Việt Nam<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VŨ TUẤN HUY<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> I- GIỚI THIỆU<br /> <br /> Trong những giải pháp cơ bản để thực hiện công tác dân số và kế hoạch hóa gia đình, như Nghị quyết Hội<br /> nghi lần thứ tư Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa 7 đã chỉ rõ, là vận động, tuyên truyền và giáo dục, gắn<br /> liền với việc đưa dịch vụ kế hoạch hóa gia đình đến tận người dân; có chính sách mang lại lợi ích trực tiếp cho<br /> những cặp vợ chổng chấp nhận gia đình ít con, tạo động lực thúc đẩy phong trào quần chúng thực hiện hiệu quả<br /> công tác kế hoạch hóa gia đình.<br /> <br /> Cuộc điều tra về kiến thức, tâm thế và thực hành kế hoạch hóa gia đình (KAP) này trong khuôn khổ dự án<br /> VIE/93/P08, do hai cơ quan Viện Xã hội học và Viện khoa học thống kê thực hiện nhằm cung cấp những thông<br /> tin cơ bản để tiến hành một cách có hiệu quả và điều chỉnh chiến lược thông tin, giáo dục, truyền thông liên<br /> quan đến kế hoạch hóa gia đình.<br /> <br /> II- NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ NHÂN KHẨU VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA MẪU ĐIỀU TRA.<br /> <br /> 1. Những đặc điểm về nhân khẩu:<br /> <br /> Cuộc điều tra KAP này được tiến hành trên cơ sở chọn mẫu ngẫu nhiên trong 7 tỉnh là Yên Bái, Hà Bắc,<br /> Thái Bình, Quảng Nam - Đà Nẵng, Phú Yên, Khánh Hòa và Sông Bé. Dung lượng mẫu gồm 4774 hộ gia đình,<br /> trong đó 950 hộ gia đình ở khu vực đô thị và 3824 hộ gia đình ở khu vực nông thôn. Quy mô bình quân mỗi hộ<br /> gia đình là 4,84 người, trong đó quy mô bình quân hộ gia đình ở đô thị là 4,72 so với 4,84 ở nông thôn.<br /> <br /> Trong mỗi hộ gia đình, một phụ nữ có chồng trong độ tuổi sinh đẻ được phỏng vấn.<br /> <br /> Hơn 50% số hộ gia đình phỏng vấn cả vợ và chồng. Như vậy, tổng số mẫu điều tra chia theo giới tính gồm<br /> 4774 nữ và 2492 nam.<br /> <br /> Tuổi kết hôn trung bình lần đầu đối với nữ là 21,31 (trong đó 22,55 ở đô thị so với 20,99 ở nông thôn); tuổi<br /> kết hôn trung bình lần đầu đối với nam là 23,99 (trong đó 25,63 ở đô thị so với 23,58 ở nông thôn).<br /> <br /> Cấu trúc tuổi của nữ trong mẫu có phân bố như sau: nhóm tuổi 30 - 34 chiếm tỷ trọng lớn nhất 26,3%.<br /> Trong các nhóm tuổi 15 - 19, 20 - 24, 25 - 29 và 30 - 34 tỷ lệ phần trăm<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 112 Những vấn đề kiến thức ...<br /> <br /> <br /> số phụ nữ trong mỗi nhóm tuổi tương ứng ở nông thôn cao hơn đô thị; ngược lại trong các nhóm tuổi từ 35 - 49,<br /> 40 - 44, 45 - 49 tỷ lệ phần trăm số phụ nữ trong mỗi nhóm tuổi tương ứng ỡ đô thị cao hơn ở nông thôn. Số liệu<br /> chứng tỏ rằng tiềm năng sinh đẻ của phụ nữ ở nông thôn rất lớn so với đô thị.<br /> <br /> 2. Những đặc điểm kinh tế - xã hội:<br /> <br /> Theo giới tính, đặc điểm dân tộc có phân bố như sau: đối với nữ 91,3% là dân tộc Kinh; 1,2% là dân tộc<br /> Hoa; 7,5% là các nhóm dân tộc thiểu số khác. Đối với nam 90,9% là dân tộc Kinh; 0,8% là dân tộc Hoa, các<br /> nhóm dân tộc khác chiếm 8,2%.<br /> <br /> Về đặc điểm tôn giáo, các tôn giáo chính thống như đạo Phật, Thiên chúa giáo người trả lời tương đối dễ xác<br /> định. Nhưng giữa những người không theo tôn giáo nào và những người theo đạo thờ cúng tổ tiên là Lương thì<br /> khó xác định hơn. Hơn 76% là Lương chung cho cả hai giới. 11% nữ và 10,5% nam không theo tôn giáo nào. Ở<br /> thành thị, tỷ lệ những người theo đạo Phật và Thiên chúa giáo cao hơn ở nông thôn.<br /> <br /> Gần đây, ở Việt Nam ngay cả đối với Thiên chúa giáo, các gia đình cũng được phép có bàn thờ tổ tiên. Số<br /> hộ gia đình có bàn thờ hiện nay là 85,7% so với 78,1% của năm 1986, trong đó tỷ lệ tăng ở đô thị cao hơn ở<br /> nông thôn. Đồng thời mức độ thờ cúng tăng lên; ngược lại số hộ có bàn thờ nhưng không hoặc ít thờ cúng giảm<br /> xuống.<br /> <br /> 74,4% nữ và 64,9% nam giới có trình độ phổ thông cơ sở và dưới mức phổ thông cơ sờ 3,5% nữ và 1,4%<br /> nam không đi học, trong số những người không đi học 85,1% nữ và 82,9% nam không biết đọc biết viết. 4,1%<br /> nam so với 10,9% nữ có trình độ cao đẳng và đại học. Cơ cấu nghề nghiệp chỉ rõ đặc điểm của một nước đang<br /> phát triển, tỷ trọng nông nghiệp chiếm phần lớn: 56,5% nữ và 58,7% nam làm nông nghiệp; chỉ có 11,1% nữ và<br /> 15,6% nam là cán bộ nhà nước. So với năm 1986, có những biến động về cơ cấu nghề nghiệp như sau: số người<br /> làm trong khu vực nhà nước giảm, tỷ lệ nam giảm nhiều hơn nữ. Số buôn bán và thợ thủ công tăng lên. Số<br /> người làm nông nghiệp tăng lên, nam tăng nhiều hơn nữ. Tỷ lệ không nghề nghiệp so với năm 1986 nam tăng<br /> lên, nữ giảm xuống.<br /> <br /> Bảng 1: Biến đổi cơ cấu nghề nghiệp 1986 - 1993<br /> %<br /> Nam Nữ<br /> Nghề nghiệp<br /> 1986 1993 1986 1993<br /> Đi học 4,3 7,5<br /> Nội trợ 0,3 0,2 8,8 12,5<br /> Nông dân 48,3 58,7 52,7 56,5<br /> Ngư dân 1,2 1,6 0,3 0,4<br /> Buôn bán nhỏ, thợ công 10,2 31,8 12,1 17,2<br /> Cán bộ nhà nước 27,4 35,8 15,8 11,1<br /> Không nghề nghiệp 10 1,4 0,5 0,4<br /> Khác 7,3 7,6 2,1 2,0<br /> Không trả lời 0,1 -<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vũ Tuấn Huy 113<br /> <br /> <br /> III- KIẾN THỨC, TÂM THẾ VÀ THỰC HÀNH LIÊN QUAN ĐỀN KẾ HOẠCH HÓA GIA ĐÌNH.<br /> <br /> Kiến thức và tâm thế là những thành phần của hành vi con người. Trong quá trình hoạt động, hai yếu tố này<br /> tác động qua lại với nhau. Những thay đổi trong định hướng tâm thế dẫn đến tìm hiểu kiến thức mới, mặt khác<br /> nhờ kiến thức sẽ dẫn đến những định hướng mới. Toàn bộ quá trình này trong hoạt động của cá nhân - thu lượm<br /> kiến thức và hình thành tâm thế là kết quả của sự tương tác xã hội. Trên phương diện đó ta quan tâm đến những<br /> kiến thức của các cặp vợ chồng giúp cho việc định hướng tới và góp cho phần thực hiện có hiệu quả kế hoạch<br /> hóa gia đình. Đó là những kiến thức về thai nghén, khoảng cách sinh con và nuôi con.<br /> <br /> 1. Kiến thức<br /> <br /> a) Kiến thức về khả năng có thai trong chu kỳ kinh nguyệt:<br /> <br /> Với mục đích giúp cho các cặp vợ chồng sử dụng phương pháp tính lịch có hiệu quả, nhiều tài liệu về kế<br /> hoạch hóa gia đình đã giới thiệu kiến thức này. Tuy nhiên, chỉ có 59,7% nữ và 51,2% nam trả lời đúng khả năng<br /> dễ có thai nhất là giữa chu kỳ. Chung cho cả hai giới tỷ lệ trả lời đúng ở thành thị cao hơn ở nông thôn. 0,6% nữ<br /> và 1,1% nam cho rằng khả năng có thai trong lúc có kinh. 1,4% nữ và 1,1% nam cho rằng không có thời gian<br /> đặc biệt. 19,9% nữ và 29,9% nam không biết gì về vấn đề này. So với số liệu DHS 1988, kiến thức này ở người<br /> trả lời đã tăng lên rõ rệt. Câu trả lời đúng về vấn đề này trong DHS 1988 chỉ có 36,1% đối với phụ nữ có chồng.<br /> <br /> b) Kiến thúc về khoảng cách giữa hai lần sinh:<br /> <br /> Do định hướng đến kế hoạch hóa gia đình nên việc tăng khoảng cách giữa hai lần sinh được xem như một<br /> chỉ báo về giảm số sinh. 61,4% nữ và 59,6% nam cho rằng khoảng cách sinh tốt nhất giữa hai lần sinh là 4 năm<br /> trở lên. Phụ nữ có xu hướng tăng khoảng cách sinh nhiều hơn nam giới.<br /> <br /> c) Kiến thức về cho con bú ngay sau khi mẹ có sữa:<br /> <br /> 87,8% nữ và 78,4% nam cho rằng nên cho con bú ngay sau khi mẹ có sữa. Qua số liệu chứng tỏ rằng do trực<br /> tiếp phải nuôi con nên số phụ nữ có kiến thức về vấn đề này cao hơn nam giới.<br /> <br /> d) Tự đánh giá về kiến thức kế hoạch hóa gia đình:<br /> <br /> Theo số liệu, ở đô thị số người thỏa mãn với kiến thức về kế hoạch hóa gia đình cao hơn ở nông thôn. Tuy<br /> nhiên 63,2% phụ nữ có mức độ thỏa mãn thấp hơn so với 64,3% nam giới. Điều đáng lưu ý là qua những phân<br /> tích ở trên về những kiến thức liên quan đến kế hoạch hóa gia đình, phụ nữ nói chung hiểu biết hơn nam giới.<br /> Vậy tại sao mức độ thỏa mãn của họ lại thấp hơn. Trong phần phân tích về tâm thế, chúng ta sẽ trả lời câu hỏi<br /> này. Những thông tin mà người trả lời muốn biết thêm sẽ phần nào phản ánh mức độ kiến thức về kế hoạch hóa<br /> gia đình. 29,5% nữ (trong đó thành thị 23,6% so với 30,9% ở nông thôn) và 29,5% nam (trong đó thành thị<br /> 23,3% so với 31,1% ở nông thôn) muốn biết thêm những thông tin liên quan đến kế hoạch hóa gia đình.<br /> <br /> Trong số những người muốn biết thêm và những thông tin muốn biết thêm; 49,4% nữ (trong đó thành thị<br /> 37,9% so với 51,5%) và 42,7% nam (trong đó thành thị 25% so với 46%) muốn biết thêm về cách sử dụng các<br /> biện pháp tránh thai; 34,7% (trong đó thành thị 29,9% so với 35,6% ở nông thôn) và 28,6% nam (trong đó<br /> 25,9% ở thành thị so với 29,1% ở nông thôn) muốn biết thêm những kiến thức về chăm sóc sức khỏe bà mẹ và<br /> trẻ em. Điều đáng chú ý là nhu cầu về những thông tin cụ thể này ở nữ giới và ở nông thôn cao hơn ở nam giới<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 114 Những vấn đề kiến thức ...<br /> <br /> <br /> và ở đô thị. Ngược lại, những thông tin về những vấn đề rộng hơn như chính sách dân số vai trò của nam giới và<br /> nữ giới trong kế hoạch hóa gia đình, giáo dục chung về sinh đẻ, cách tìm được các biện pháp tránh thai v.v... thì<br /> nhu cầu ở nam giới và ở thành thị cao hơn ở nữ giới và ở nông thôn. Điều này không chi phản ánh mức độ kiến<br /> thức hiện nay của các cặp vợ chồng mà còn phản ánh định hướng của họ đến những vấn đề của kế hoạch hóa gia<br /> đình. Nhu cầu kiến thức và những tâm thế này là kết quả của những giao tiếp xã hội. Trong môi trường mở của<br /> xã hội đô thị đã dẫn đến nam giới quan tâm đến tất cả những vấn đề trên cao hơn ở nữ giới và ở nông thôn.<br /> <br /> 2. Tâm thế<br /> <br /> Có nhiều định nghĩa và cách tiếp cận khác nhau đến tâm thế. Song phần lớn các nhà nghiên cứu đều nhất trí<br /> rằng tâm thế là trạng thái sẵn sàng, một khuynh hướng hành động hoặc phản ứng khi có những kích thích nhất<br /> định. Và theo quan điểm Xã hội học, tâm thế là sản phẩm của những tương tác xã hội. Chúng ta nghiên cứu tâm<br /> thế hướng đến kế hoạch hóa gia đình từ quan điểm Xã hội học chứ không phải quan điểm tâm lý học hay tâm lý<br /> học xã hội. Điều hiển nhiên là trong khi hầu hết chúng ta đều có những tâm thế chung, thì chỉ một số người có<br /> những tâm thế nào đó mà những người khác không có. Do đó ta cần nhớ rằng, có một khả năng mà những tâm<br /> thế chúng ta muốn nghiên cứu không có trong một bộ phận của mẫu điều tra.<br /> <br /> Hệ thống giá trị và chuẩn mực xã hội là cơ sở để hình thành và củng cố những tâm thế, là phương tiện điều<br /> chỉnh hành vi. Suy cho đến cùng, mọi điều trong cuộc sống phụ thuộc vào tâm thế của con người. Chính vì vậy,<br /> để thực hiện kế hoạch hóa gia đình một cách hiệu quả, chúng ta phải đo được độ mạnh cũng như tính phổ biến<br /> của những tâm thế hướng đến những vấn đề của kế hoạch hóa gia đình. Qua đó, thay đổi những tâm thế bất lợi<br /> củng cố những tâm thế tích cực qua các hoạt động truyền thông, giáo dục, cung cấp đầy đủ kiến thức cũng như<br /> các dịch vụ về kế hoạch hóa gia đình.<br /> <br /> Trong phần này chúng ta sẽ phân tích những tâm thế có ảnh hưởng quyết định nhất đến kế hoạch hóa gia<br /> đình. Đó là những tâm thế hướng đến hôn nhân, hướng đến số con mong muốn và tâm thế hướng đến các biện<br /> pháp tránh thai.<br /> <br /> a) Tâm thế hướng đến hôn nhân:<br /> <br /> Những câu trả lời về tuổi kết hôn tất nhất là điều đáng quan tâm không chỉ vì tuổi kết hôn tạo nên những<br /> giới hạn chung của việc sinh đê mà còn vì kết hôn sớm có thể chỉ ra tâm thế hướng đến gia đình đông con.<br /> <br /> Theo số liệu, 35,8% nữ và 32,7% nam cho rằng tuổi kết hôn tốt nhất của nam giới là 25; trong độ tuổi này số<br /> phần trăm người trả lời ở đô thị thấp hơn ở nông thôn. Một tỷ lệ đáng kể 11% nữ và 13,7% nam cho rằng tuổi<br /> kết hôn tốt nhất của nam là 30; trong độ tuổi này, tỷ lệ phần trăm ở đô thị cao hơn ở nông thôn chung cho cả hai<br /> giới.<br /> <br /> Đối với tuổi kết hôn của nữ giới, có hai độ tuổi mà nữ cho rằng tốt nhất là 20 và 22 tuổi đều có giá trị phần<br /> trăm bằng nhau là 28,1%. Tuy nhiên, ta thấy rằng đô thị nghiêng về độ tuổi 22 và nông thôn nghiêng về độ tuổi<br /> 20. Quan niệm của nam giới về tuổi kết hôn tốt nhất của nữ cũng có xu hướng tương tự. 25,1% cho rằng tuổi kế<br /> hôn tốt nhất đối với nữ là 20 và 27,4% cho rằng tuổi kết hôn tốt nhất là 22. Khi xem xét tương quan giữa các<br /> yếu tố đến tuổi kết hôn tốt nhất, ta thấy có sự liên kết giữa các biến số, những ảnh hưởng của yếu tố nghề nghiệp<br /> đến tuổi kết hôn là mạnh hơn cả: hệ số liên kết giữa nghề nghiệp của nữ và tuổi kết hôn tốt nhất của nữ là 0,37;<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vũ Tuấn Huy 115<br /> <br /> <br /> hệ số liên kết giữa nghề nghiệp của nam với ý kiến về tuổi kết hôn tốt nhất của nữ là 0,35 (nhưng hệ số này<br /> không tính đến sự khác biệt giữa đô thị và nông thôn). Nếu chỉ xét riêng ở đô thị. ánh hưởng của yếu tố nghề<br /> nghiệp đến tuổi kết hôn tốt nhất của nam giới là mạnh nhất, hệ số liên kết giữa hai biến số này 0,52. Tiếp đó là<br /> các yếu tố về số con hiện có và nhóm tuổi.<br /> <br /> b) Tâm thế hướng đến số con:<br /> <br /> Được đo bằng số con muốn có của người trả lời. Chỉ có 5,3% nữ (đô thị 10,8%; nông thôn 3,9%) và 4,9%<br /> nam (đô thị 7,5%; nông thôn 4,2%) muốn có một con. Đa số người trả lời muốn có hai con: 67,4% nữ so với<br /> 66,4% nam. Số người muốn có từ ba con trở lên là 27,9% nam so với 26,5% nữ. Số con mong muốn bình quân<br /> là 2,35 chung cho cả hai giới và ở đô thị thấp hơn so với ở nông thôn. Xu hướng chung là nữ chấp nhận gia đình<br /> ít con manh hơn nam giới và ở đô thị mạnh hơn nông thôn.<br /> <br /> Bảng 2: Số con muốn có theo giới tính<br /> %<br /> Nữ Nam<br /> Số con<br /> Chung Thành thị Nông thôn Chung Thành thị Nông thôn<br /> 0 con 0,4 0,1 0,5 0,4 0,4 0,4<br /> 1 con 5,3 10,8 3,9 4,9 7,5 4,2<br /> 2 con 67,4 69,4 66,9 66,4 70,0 657<br /> 3 con 14,9 10,8 15,9 17,5 14,9 18,1<br /> 4 con 10,6 8,4 11,1 9,0 6,5 9,7<br /> 5 con 0,7 0,1 03 0,9 0,8 0,9<br /> 6 con + 0,5 0,4 05 0,5 - 0,6<br /> Do trời quyết định - - - 0,1 - 0,2<br /> Không biết 0,2 - 0,3 0,2 - 0,3<br /> Không trả lời<br /> <br /> <br /> c) Tâm thế về giới tính của con cái:<br /> <br /> Theo hướng có ít nhất một trai và một gái, 99% trả lời muốn có ít nhất một con trai, so với 86% người trả lời<br /> muốn có ít nhất một con gái. Định hướng đến đứa con khác giới khá rõ, đặc biệt là ở đô thị. Tuy nhiên định<br /> hướng đến con trai có xu hướng mạnh hơn và phổ biến.<br /> <br /> d) Tâm thế về giá trị của con cái:<br /> <br /> Qua số liệu, ta thấy có sự chuyển đổi định hướng giá trị đến đứa con. Đặc điểm nổi trội của gia đình đông<br /> con không còn là biểu tượng của sức mạnh về kinh tế. 85,9% nữ và 82,4% nam khẳng định rằng gia đình đông<br /> con giàu hơn gia đình ít con là không đúng. Và đặc biệt khi gần 60% người trả lời là nông dân thì chính ở nông<br /> thôn khẳng định rằng đông con không quyết định sự giàu có của gia đình. Hơn nữa khi xem xét chi phí để nuôi<br /> dạy con cái thỉ gia đình đông con là một gánh nặng hơn là điều có lợi, 88,1% nữ và 85,9% nam không cho rằng<br /> con cái trong gia đình đông con được nuôi dưỡng tốt hơn gia đình ít con. Sự chuyển đổi này ở nông thôn mạnh<br /> hơn đô thị và ở nữ giới mạnh hơn nam giới.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 116 Những vấn đề kiến thức ...<br /> <br /> <br /> Ngoài khía cạnh kinh tế, con cái còn được xem là một nguồn để chăm sóc bố mẹ khi tuổi già: 71% nữ và<br /> 65,8% nam nghĩ rằng khi già muốn sống chung với con cái, ở đô thị tỷ lệ này thấp hơn ở nông thôn.<br /> <br /> e) Tâm thế hướng đến các biện pháp tránh thai:<br /> <br /> Một khi các cặp vợ chồng hướng đến chấp nhận gia đình ít con, tâm thế hướng đến sử dụng một biện pháp<br /> tránh thai nào đó sẽ xuất hiện. Độ mạnh của tâm thế này thay đổi theo chu kỳ sống, đặc biệt phụ thuộc vào số<br /> con mong muốn và số con hiện có. Tâm thế hướng đến sử dụng một biện pháp tránh thai nào đó không chỉ phụ<br /> thuộc vào kiến thức của họ mà còn phụ thuộc vào những đặc điểm thuận lợi của phương pháp đó. 63,9% nữ và<br /> 58,7% nam cho rằng vòng là phương pháp hiệu quả nhất. 23,2% nữ và 25,1% nam cho rằng phương pháp kém<br /> hiệu quả nhất là tính lịch và 19,4% nữ so với 20,2% nam cho rằng phóng tinh ra ngoài cũng là phương pháp<br /> kém hiệu quả.<br /> <br /> Trong tổng số các cặp vợ chồng, có 43,3% phụ nữ hiện đang sử dụng vòng. Độ mạnh của tâm thế hướng đến<br /> các biện pháp tránh thai hiện đang sử dụng do chính những đặc điểm thuận lợi (salient attribute) của phương<br /> pháp này như ý kiến của người trả lời: thuận tiện 33,5% nữ và 35,5% nam: an toàn 33,5% nữ và 31% nam;<br /> chồng (vợ) muốn 33,8% nữ và 33,5% nam.<br /> <br /> Tâm thế hướng đến nạo thai: nạo thai là một biện pháp nhằm chấm dứt việc có thai ngoài ý muốn. Nhằm đo<br /> được tâm thế này, chúng tôi đưa ra hai tình huống. Đối với trường hợp cô gái 17 tuổi, chưa chồng và có thai một<br /> tháng, tỷ lệ cho rằng đẻ và nuôi khá cao 29% nữ và 28,6% nam. Tỷ lệ chấp nhận phương án này ở nông thôn<br /> cao hơn ở đô thị chung cho cả hai giới. Mặc dù chấp nhận ở những điều kiện khác nhau 53,9% nữ và 53,6%<br /> nam cho rằng phải nạo thai.<br /> <br /> Trong trường hợp một phụ nữ 27 tuổi, có chồng, đã có hai con và đã có thai được một tháng, 33,1% nữ và<br /> 32,4% nam đưa ra ý kiến đẻ và nuôi, trong ý kiến này, tỷ lệ ở nông thôn cao hơn ở đô thị. 58,3% nữ và 58%<br /> nam cho rằng nên nạo thai.<br /> <br /> Từ những số liệu này, chung ta thấy rằng có sự chuyển đổi về chuẩn mực truyền thống trong quan niệm về<br /> hôn nhân. Mặt khác nó cũng phản ánh rằng nạo thai là một biện pháp khó chấp nhận về mặt đạo đức. Ảnh<br /> hưởng của yếu tố này sẽ có tác động tiêu cực đến chuyển đổi tâm thế về số con. Trên thực tế, tâm thế hướng đến<br /> đông con còn khá dai dẳng. Những phân tích về tâm thế hướng đến kế hoạch hóa gia đình đã chỉ ra vì sao phụ<br /> nữ ít thỏa mãn với kiến thức về kế hoạch hóa gia đình so với nam giới. Như đã chỉ ra ở trên, có một tâm thế<br /> chung hướng đến gia đình ít con, nhưng ở phụ nữ, tâm thế này mạnh hơn nam giới. Mặt khác, tâm thế hướng<br /> đến các biện pháp tránh thai phổ biến là sử dụng vòng. Trong tổng số các biện pháp tránh thai các cặp vợ chồng<br /> hiện đang sử dụng, có 43,3% phụ nữ sử dụng vòng. Ngoài ra, sinh đẻ và nuôi con được quan niệm là trực tiếp<br /> liên quan đến phụ nữ. Chính họ là những người bị sức ép của kế hoạch hóa gia đình từ nhiều phía. Do đó họ<br /> cảm thấy ít thỏa mãn với kiến thức về kế hoạch hóa gia đình hơn nam giới.<br /> <br /> 3. Lịch sử sinh đẻ và thực hành các biện pháp tránh thai<br /> <br /> a) Lịch sử sinh đẻ.<br /> <br /> Theo số liệu: tuổi có thai bình quân lần đầu là 22,18, trong đó ở đô thị là 23,16 và ở nông thôn là 21,72.<br /> <br /> Tuổi bình quân có con đầu là 22,63 trong đó ở đô thị là 23,72 nông thôn là 22,33.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vũ Tuấn Huy 117<br /> <br /> <br /> Giữa đô thị và nông thôn có sự khác biệt về lịch sử thai nghén. Trong những phụ nữ có thai từ hai lần trở<br /> xuống, ở đô thị có tỷ lệ cao hơn nông thôn. Tỷ lệ có thai từ 3 lần trở lên ở nông thôn cao hơn đô thị. Số lần có<br /> thai còn chịu ảnh hưởng của số con muốn có, định hướng đến giới tính của con cái và hiệu quả của việc sử dụng<br /> các biện pháp tránh thai. Khi xem xét hệ số liên kết giữa số con trai còn sống và số con gái còn sống với số lần<br /> có thai, ta thấy số con gái còn sống tác động đến số lần có thai mạnh hơn so với số con trai còn sống, hệ số liên<br /> kết là 0,64 so với 0,61 một cách tương ứng theo ý kiến của nữ. Cũng xem xét tương quan này ở đô thị và nông<br /> thôn, ta thấy có những biến thái đáng kể. Ở đô thị, ngược lại, số con trai còn sống tác động đến số lần có thai<br /> mạnh hơn số con gái còn sống, hệ số liên kết là 0,63 so với 0,61 theo ý kiến của nữ. Còn ở nông thôn, số con gái<br /> còn sống tác động đến số lần có thai mạnh hơn là số con trai còn sống hệ số liên kết là 0,66 so với 0 61 theo ý<br /> kiến của nữ. Những tương quan này chỉ rõ rằng định hướng đến đứa con khác giới ở đô thị mạnh hơn ở nông<br /> thôn và định hướng đến con trai còn phổ biến và khá mạnh, đặc biệt là ở nông thôn.<br /> <br /> Từ năm 1992 đến nay, có 25,8% phụ nữ sinh con, trong đó ở đô thị có 21,6% so với 26,9% so với ở nông<br /> thôn.<br /> <br /> Trong số những người sinh con từ năm 1992 đến nay 66,2% sinh con thứ nhất và con thứ hai, trong đó ở đô<br /> thị 78% so với 63,7% ở nông thôn. 23,9% sinh con thứ ba trở lên, trong đó ở đô thị 22,1% so với 26,2% ở nông<br /> thôn.<br /> <br /> Trong 54,3% đã có từ 1 đến 2 con, ở đô thị là 62,7% so với 52,2% ở nông thôn. Trong số 41,5% số phụ nữ<br /> đã có từ 3 con trở lên, ở đô thị là 34,7% so với 43,4% ờ nông thôn. Số con bình quân còn sống trên mỗi phụ nữ<br /> là 2,5 con trong đó ở đô thị là 2,26 so với 2,56 con ở nông thôn.<br /> <br /> Khi được hỏi về số con muốn có thêm 35,1% nữ và 37,8% nam muốn có thêm con. Trong đó ở đô thị tỷ lệ<br /> muốn có thêm con chung cho cà hai giới lớn hơn ở nông thôn: theo ý kiến của nữ, thành thị 35,5% so với<br /> 35,1%; theo ý kiến của nam, 39,6% ở thành thị so với 37,3% ở nông thôn. Tuy nhiên trên tổng số phụ nữ của<br /> mẫu điều tra, có 14% số phụ nữ đã có hai con rồi muốn có thêm con.<br /> <br /> b) Thực hành các biện pháp tránh thai:<br /> <br /> Do định hướng đến các biện pháp tránh thai thay đổi theo chu kỳ sống, tương quan giữa số. Con hiện có và<br /> số con muốn có, theo nghề nghiệp và đặc điểm của từng phương pháp, ta xem xét việc sử dụng các phương phá<br /> tránh thai trên phương diện đã từng sử dụng và theo những phương pháp có tỷ lệ sử dụng cao nhất.<br /> <br /> b.1) Những phương pháp đã từng sử dụng.<br /> <br /> - Vòng tranh thai: là phương pháp có tỷ lệ đã từng sử dụng cao nhất trong tất cả các phương pháp. 55,8%<br /> phụ nữ trong đó ở đô thị 52,2% so với 56,6% ở nông thôn sử dụng vòng.<br /> <br /> - Tính lịch: 17,8% các cặp vợ chồng áp dụng phương pháp này, trong đó ở đô thị 23,4% so với 16,4% ở<br /> nông thôn.<br /> <br /> Theo nhóm tuổi, phụ nữ có chồng trong nhóm tuổi 35-39 và nam giới có vợ trong nhóm tuổi 45-49 có tỷ lệ<br /> áp dụng phương pháp này cao nhất - 21,2% đối với nữ và 25,6% đối với nam.<br /> <br /> - Phóng tinh ngoài: 16,9% phụ nữ có chồng áp dụng phương pháp này trong đó thành thị 18,9% so với nông<br /> thôn 16,4%.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 118 Những vấn đề kiến thức ...<br /> <br /> <br /> - Bao cao su: 9,9% phụ nữ có chồng áp dụng phương pháp này, trong đó ở đô thị 17,3% so với 8,1% ở nông<br /> thôn.<br /> - Điều hòa kinh nguyệt và nạo thai: 6,2% số phụ nữ có chồng áp dụng phương pháp này, trong đó ở đô thị là<br /> 7,4% so với 5,8% ở nông thôn.<br /> Tỷ lệ nạo thai và điều hòa kinh nguyệt cao nhất 11,1% phụ nữ trong nhóm tuổi 40-44; 7,9% trong nhóm 35-<br /> 39; 6,5% trong nhóm 30-34. Khi nhóm tuổi của nữ tăng lên, tỷ lệ áp dụng phương pháp này cũng tăng lên.<br /> Qua số liệu về các phương pháp tránh thai đã từng sử dụng, ta thấy rằng vào những năm cuối của chu kỳ<br /> sinh đẻ của phụ nữ, tỷ lệ các cặp vợ chồng sử dụng các biện pháp tránh thai có hiệu quả cao như vòng và bao<br /> cao su giảm xuống, tỷ lệ sử dụng các biện pháp kém hiệu quả do đòi hỏi về kiến thức và khả năng áp dụng như<br /> tính lịch và phóng tinh ngoài tăng lên. Do đó các phương pháp điều hòa kinh nguyệt và nạo thai cũng tăng lên.<br /> Nhóm nông dân có tỷ lệ sử dụng phương pháp tính lịch và phóng tinh ngoài thấp nhất nhưng tỷ lệ nạo thai và<br /> điều hòa kinh nguyệt khá cao (6%) so với các nhóm nghề nghiệp khác.<br /> b.2) Những biện pháp hiện đang sử dụng.<br /> Có thể đưa ra những số liệu về số người không sử dụng một biện pháp tránh thai nào để so sánh, chỉ ra tình<br /> hình hiện đang sử dụng các biện pháp tránh thai của các cặp vợ chồng<br /> 21,6% phụ nữ có chồng trong độ tuổi sinh đẻ (đô thị 12,9% so với 23,8% ở nông thôn) và 20,4% nam giới<br /> có vợ (đô thị 12,6% so với 22,5% ở nông thôn) hiện đang không sử dụng bất cứ phương pháp nào. Điều đáng<br /> lưu ý là các cặp vợ chồng ở trong nhóm tuổi có khả năng sinh đẻ mạnh nhất là 25-29; 30-34; 35-39 đồng thời<br /> chiếm tỷ trọng lớn nhất có tỷ lệ không sử dụng biện pháp tránh thai nào tương ứng theo nhóm tuổi trên là<br /> 22,3%; 16,6%; 11,7% đối với nữ và 30,6%; 18%; 12,9% đối với nam.<br /> Theo nhóm nghề nghiệp tỷ lệ không áp dụng là: nông dân 24,1%, ngư dân 35,7%, buôn bán nhỏ và thợ thủ<br /> công 14,9% và cán bộ nhà nước 11,2% đối với nam giới có vợ. Trong khi đó đối với phụ nữ có chồng 24,3%<br /> nông dân, 15,8% ngư dân, 16,2% buôn bán nhỏ và thợ thủ công, 11,3% cán bộ nhà nước.<br /> - Các biện pháp tránh thai hiện đang sử dựng.<br /> 43,3% phụ nữ có chồng và 40,5% nam giới có vợ sử dụng vòng. Tỷ lệ sử dụng vòng ở đô thị thấp hơn nông<br /> thôn chung cho ý kiến của cả hai giới. Theo nhóm nghề nghiệp, nông dân là nhóm có tỷ lệ sử dụng vòng cao<br /> nhất 45,5% và cán bộ nhà nước có tỷ lệ sử dụng vòng thấp nhất 38,3% trong mỗi nhóm nghề nghiệp. Theo<br /> nhóm tuổi tỷ lệ sử dụng vòng cao nhất là 25-29; 30-34; 35-39 xấp xỉ 44% trong từng nhóm tuổi.<br /> - Tính lịch: 13,5% phụ nữ có chồng và 13,7% nam giới có vợ áp dụng phương pháp này. Tỷ lệ áp dụng ở đô<br /> thị cao hơn ở nông thôn chung cho cả hai giới.<br /> Theo nhóm tuổi tỷ lệ áp dụng tăng dần. Nhóm tuổi áp dụng phương pháp tính lịch cao nhất đổi với nữ là 35-<br /> 39 (15,8%), đối với nam là 45-49 (17,3%).<br /> - Phóng tinh ngoài: 13,3% phụ nữ có chồng và 15,8% nam giới có vợ áp dụng phương pháp phóng tinh<br /> ngoài. Đối với nữ các nhóm tuổi 30-34 và 35-39 có 13,8% và 13,2% tương ứng theo nhóm tuổi. Đối với nam tỷ<br /> lệ áp dụng cao nhất trong nhóm tuổi 35-39 (17%).<br /> - Bao cao su: 6,7% nữ và 8,8% nam hiện đang sử dụng bao cao su tránh thai. Tỷ lệ áp dụng ở đô thị cao hơn<br /> ở nông thôn theo ý kiến của cả hai giới.<br /> Theo nhóm nghề nghiệp, buôn bán nhỏ và thợ thủ công có tỷ lệ sử dụng cao nhất 10,4%, cán bộ nhà nước<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vũ Tuấn Huy 119<br /> <br /> <br /> 7,1%, nội trợ 6,7% và thấp nhất là nông dân 4,7%.<br /> <br /> - Thắt ống dẫn trứng: chỉ có 2,8% phụ nữ áp dụng phương pháp này. Tỷ lệ áp dụng tăng theo nhóm tuổi.<br /> Cao nhất ở độ tuổi 45-49 (9,1%).<br /> <br /> Theo nhóm nghề nghiệp, buôn bán nhỏ và thợ thủ công có tỷ lệ áp dụng là 4,4%; nội trợ 3,4%; nông dân<br /> 2,2% và cán bộ nhà nước 1,9%. Từ số liệu về tình hình hiện đang sử dụng các phương pháp tránh thai của các<br /> cặp vợ chồng, chúng ta thấy rằng vòng vẫn là phương pháp có tỷ lệ áp dụng cao nhất. Tuy nhiên một xu hướng<br /> khá rõ là tỷ lệ sử dụng phương pháp này đã giảm xuống, phương pháp tính lịch và phóng tinh ngoài tăng lên vào<br /> những năm cuối trong chu kỳ sinh đẻ của phụ nữ.<br /> <br /> b.3) Mức độ hài lòng với các phương pháp tránh thai hiện đang sử dụng: chỉ có 2,7% nữ và 2,4% nam<br /> không hài lòng với các phương pháp tránh thai hiện đang dùng. Tỷ lệ hài lòng của các cặp vợ chồng khá cao.<br /> <br /> Trong những nguyên nhân không hài lòng với các phương pháp tránh thai hiện đang sử dụng, 54,2% nữ và<br /> 56,8% nam cho rằng vì lý do sức khỏe. Ở nông thôn vì nguyên nhân này chiếm tỷ lệ cao hơn ở đô thị; 55,3% so<br /> với 45,5% theo ý kiến của nữ. 24% nữ trong đó ở đô thị 27,3% so với 23,5% ở nông thôn và 19,6% nam giới<br /> trong đó ở đô thị 80% so với 12,2% ở nông thôn cho rằng vì nguyên nhân này. 18,8% nữ và 23,9% nam cho<br /> rằng vì không thoải mái.<br /> <br /> IV- KẾT LUẬN:<br /> <br /> Vấn đề trung tâm đối với kế hoạch hóa gia đình một cách hiệu quả là một quan điểm có tầm bao quát rộng<br /> vượt khỏi phạm vi của vấn đề. Kế hoạch nghĩa là nhìn về phía trước, định hướng đến tương lai, là sự ràng buộc<br /> chính mình và với những người khác, là sự lựa chọn hành động một cách có ý thức và theo đuổi con đường đã<br /> chọn một cách nhất quán. Một định hướng như vậy là rất quan trọng, rất cần thiết và cũng khó khăn biết bao cho<br /> các cặp vợ chồng kế hoạch hóa một gia đình của họ. Và trên quan điểm đó, chúng ta đã phân tích số liệu về<br /> những khía cạnh liên quan chặt chẽ với nhau trong quá trình thực hiện kế hoạch hóa gia đình. Đó là kiến thức,<br /> tâm thế và thực hành của các cặp vợ chồng về các vấn đề của kế hoạch hóa gia đình.<br /> <br /> Kiến thức về kế hoạch hóa gia đình là một phạm vi khá rộng các vấn đề. Tuy nhiên, những kiến thức liên<br /> quan trực tiếp nhất là kiến thức về sử dụng các biện pháp tránh thai của các cặp vợ chồng đang là một lỗ hổng<br /> lớn làm giảm hiệu quả trong việc sử dụng các phương pháp nay (49,4% nữ và 42,7% nam muốn biết thêm<br /> những thông tin cách sử dụng các biện pháp tránh thai). Trong các phương pháp hiện đang sử dụng, vòng tránh<br /> thai là phương tiện được sử dụng rộng rãi nhất. Tuy nhiên, một xu hướng chung là tỷ lệ vòng đang giảm xuống<br /> do hậu quả phụ, đặc biệt là những phụ nữ ở nông thôn. Rõ ràng vòng là một phương pháp thuận tiện, hiệu quả<br /> song nó không đòi hỏi một kiến thức nào khi sử dụng. Hoặc giả người trả lời có biết được loại vòng này có tốt<br /> hơn, phù hợp hơn loại vòng kia thì kiến thức này cũng không giúp ích nhiều lắm gì cho họ, bởi vì điều đó lại<br /> phụ thuộc vào khả năng cung cấp của các dịch vụ y tế hơn là bản thân họ. Ngược lại với những phương pháp<br /> khác như tính lịch, phóng tinh ngoài hay bao cao su thì người sử dụng cần có những kiến thức tối thiểu. Tình<br /> trạng kiến thức về kế hoạch hóa gia đình hiện nay đang đặt một bộ phận các cặp vợ chồng vào tình thế nan giải.<br /> <br /> Không chỉ riêng ở đô thị, ngay ở nông thôn các cặp vợ chồng sử dụng các phương pháp tính lịch và phóng<br /> tinh ngoài cũng tăng lên. Sự hạn chế về kiến thức để áp dụng hiệu quả các phương pháp này đã dẫn đến tỷ lệ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 120 Những vấn đề kiến thức ...<br /> <br /> <br /> áp dụng các biện pháp điều hòa kinh nguyệt và nạo thai tăng lên. Tuy nhiên, ở đô thị tỷ lệ phải áp dụng điều hòa<br /> kinh nguyệt vá nạo thai cao hơn ở nông thôn. Chứng tỏ rằng ở đô thị, nhất là nhóm buôn bán nhỏ và thợ thủ<br /> công, nội trợ và ngay cả một bộ phận cán bộ nhà nước cũng còn thiếu kiến thức để áp dụng hiệu quả các biện<br /> pháp tránh thai đòi hỏi những hiểu biết nhất định của người sử dụng.<br /> <br /> Một trong những mục tiêu của kế hoạch hóa gia đình là các cặp vợ chồng chấp nhận mô hình gia đình ít con.<br /> Như đã chỉ ra, tâm thế chung là hướng đến gia đình có hai con. Nhưng vì sao các cặp vợ chồng có nhiều con<br /> hơn họ muốn? Do không chỉ vì thiếu kiến thức trong việc áp dụng một cách có hiệu quả các biện pháp tránh thai<br /> dẫn đến việc có thai ngoài ý muốn, tâm thế tiêu cực hướng đến việc nạo thai do ảnh hưởng của những quan<br /> niệm đạo đức dẫn đến có con ngoài ý muốn, tâm thế tiêu cực hướng đến các biện pháp mạnh như triệt sản do<br /> tâm lý đề phòng muốn sinh thêm con, mà còn một bộ phận (27%) các cặp vợ chồng muốn có 3 con trở lên.<br /> Những tâm thế hướng đến giới tính của con, đặc biệt là thích con trai, mong muốn được con cái chăm sóc khí<br /> tuổi già là những yếu tố ảnh hưởng đến việc chấp nhận mô hình gia đình ít con.<br /> <br /> Mặc dù tâm thế hướng đến gia đình ít con là phổ biến, song ở đây, nó biểu hiện ra như một giá trị xã hội,<br /> một quá trình chuyển đổi của định hướng giá trị hớn là giá trị thực sự của các cá nhân trong một bộ phận nào đó<br /> của xã hội. Sự phân tầng xã hội theo nhiều chiều đã tác động đến cá nhân theo những hệ thống giá trị riêng của<br /> nó. Và chính ở điểm xung đột này của hai định hướng giá trị, giữa nhiều con và ít con, các cá nhân hay các cặp<br /> vợ chồng đã không vượt qua được sức ép của nhóm xã hội mà họ là những thành viên của nhóm đó.<br /> <br /> Tâm thế hướng đến các biện pháp tránh thai cũng là yếu tố quan trọng trong việc thực hiện kế hoạch hóa gia<br /> đình của các cặp vợ chồng. Việc áp dụng phương pháp nào phụ thuộc vào những đặc điểm của phương pháp đó<br /> thỏa mãn đủ loại nhu cầu và tâm lý của cá nhân ở mức độ nào. Chính vì vậy, vòng tránh thai được áp dụng phổ<br /> biến nhất, và cũng từ thực tế này hình thành nên tâm thế hướng đến tính luận tiện, chồng (vợ) muốn hơn là tính<br /> hiệu quả của phương pháp sử dụng. Và khu có những vấn đề hậu quả phụ của việc sử dụng vòng phải chuyển<br /> sang các phương pháp khác thì những đặc điểm trên vẫn ở vị trí ưu tiên hơn là tính hiệu quả.<br /> <br /> Các phương pháp tránh thai mà các cặp vợ chồng hiên đang sử dụng như đã chỉ ra, tỷ lệ sử dụng vòng giảm<br /> xuống, các phương pháp như tính lịch, phóng tinh ngoài, bao cao su tăng lên. Trong khi đó những phương pháp<br /> đặc biệt hiệu quả như định sản tăng lên không đáng kể và chỉ áp dụng đối với những trường hợp đã có quá nhiều<br /> con.<br /> <br /> V- KIẾN NGHỊ:<br /> <br /> Từ đặc điểm về kiến thức, tâm thế và thực hành liên quan đến kế hoạch hóa gia đình và những đặc điểm về<br /> cơ cấu dân số nước ta hiền nay chúng tôi bước đầu kiến nghị một số điểm liên quan đến công tác truyền thông,<br /> thông tin, giáo dục dân số và kế hoạch hóa gia đình:<br /> <br /> 1- Tăng cường công tác giáo dục dân số để nâng cao kiến thức về kế hoạch hóa gia đình, đặc biệt chú ý đến<br /> khu vực nông thôn và một bộ phận những người buôn bán nhỏ, thợ thủ công ở khu vực đô thị những kiến thức<br /> về sinh đẻ và sử dụng các biện pháp tránh thai.<br /> <br /> 2- Công tác truyền thông, thông tin, giáo dục và hoạt động của các tổ chức quần chúng tập trung vào khu<br /> vực nông thôn, nhóm buôn bán nhỏ và thợ thủ công, nội trợ, nam giới và lớp trẻ để chuyển đổi định hướng tâm<br /> thế hướng đến chấp nhận gia đình ít con.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vũ Tuấn Huy 121<br /> <br /> <br /> 3- Bên cạnh việc nâng cao kiến thức và cung cấp đá để các dịch vụ kế hoạch hóa gia đình, khuyến khích các<br /> cặp vợ chồng sử dụng các biện pháp từ tránh thai có hiệu quả, nhất là triệt sản đối với những cặp vợ chồng đã có<br /> hai con.<br /> 4- Nâng cao địa vị của phụ nữ, khuyến khích nam giới chia sẻ và tham gia tích cực vào kế hoạch hóa gia<br /> đình. Xem việc nâng cao mức sống và hạnh phúc gia đình là mục tiêu cao nhất của cuộc vận động.<br /> Trên đây là những kiến nghị qua bước đầu phân tích số liệu của cuộc điều tra trong 7 tỉnh về thổn thức, tâm<br /> thế, và thực hành kế hoạch hóa gia đình. Mặc dù số liệu chưa được khai thác hết, rất nhiều vấn đề còn bỏ ngỏ<br /> như vấn đề hôn nhân, sự biến đổi các chức năng của gia đình, vấn đề người già và quan hệ thân tộc có ảnh<br /> hưởng như thế nào đến kế hoạch hóa gia đình đòi hỏi có những nghiên cứu sâu hơn từ quan điểm của Xã hội<br /> học.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trong cuộc hội thảo về người già và hệ thống an sinh xã hội tại Viện Xã hội học.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />