I. Khái ni m r i ro và r i ro trong d ánệ ủ ủ ự
1. Khái ni m r i roệ ủ
R i ro g n v i khă năng x y ra m t bi n c không l ng tr c, bi n c mà ta hoàn toàn khôngủ ắ ớ ả ộ ế ố ườ ướ ế ố
bi t ch c.ế ắ
R i ro ng v i sai l ch gi a d ki n và th c t ho c là r i ro là s không th đoán tr c đ củ ứ ớ ệ ữ ự ế ự ế ặ ủ ự ể ướ ượ
nguyên nhân d n đ n k t qu th c khác v i k t qu d đoán.ẫ ế ế ả ự ớ ế ả ự
2. R i ro trong d ánủ ự
R i ro trong d án là t p h p các y u t ng u nhiên có th đo l ng b ng xác su t. Đó làủ ự ậ ợ ế ố ẫ ể ườ ằ ấ
nh ng r i ro gây nên b t tr c và thi t h i cho d án. Theo đ nh nghĩa này r i ro hoàn toàn cóữ ủ ấ ắ ệ ạ ự ị ủ
th đo l ng. Các nhà qu n lý d án ti n hành l p k ho ch phòng tr r i ro cho d án c aể ườ ả ự ế ậ ế ạ ừ ủ ự ủ
mình nh m h n ch nh ng thi t h i do y u t r i ro gây ra.ằ ạ ế ữ ệ ạ ế ố ủ
II. Đ c tr ng c a r i ro.ặ ư ủ ủ
Khi đã xác đ nh đ c các v n đ ti m n đáng k và hi n nhiên chúng ta không đ tàiị ượ ấ ề ề ẩ ể ể ủ
nguyên đ ng phó v i m i v n đ ti m n này. Vì v y c n xác đ nh đ c nh ng v n để ứ ớ ọ ấ ề ề ẩ ậ ầ ị ượ ữ ấ ề
nào là l n nh t có kh năng đe do d án l n nh t. Có nhi u ph ng pháp song có m tớ ấ ả ạ ự ớ ấ ề ươ ộ
ph ng pháp đ c s d ng ph bi n và cũng là đ n gi n nh t đó là đ a ra các phán đoánươ ượ ử ụ ổ ế ơ ả ấ ư
ch quan v 2 đ c tính c a v n đ ti m n là t n s và biên đ .ủ ề ặ ủ ấ ề ề ẩ ầ ố ộ
-T n s : đ ng nghĩa v i vi c thích r i ro nhi u hay thích r i ro ít. Đ c th hi n b ngầ ố ồ ớ ệ ủ ề ủ ượ ể ệ ằ
xác su t ho c kh năng xu t hi n c a bi n c .ấ ặ ả ấ ệ ủ ế ố
-Biên đ : m i l n x y ra có l n hay không? L n bao nhiêu? Đ c th hi n b ng giá trộ ồ ầ ả ớ ớ ượ ể ệ ằ ị
c a các bi n c ho c tác đ ng c a các bi n c .ủ ế ố ặ ộ ủ ế ố
Đ i v i các nhà qu n tr r i ro h chú tr ng t n su t l n, biên đ l n c a r i ro. Vìố ớ ả ị ủ ọ ọ ầ ấ ớ ộ ớ ủ ủ
R i ro = T n su t * biên đ .ủ ầ ấ ộ
V i nh ng lo i r i ro này luôn đ c các nhà đ u t đ ý đ n đ có các bi n pháp đ phòng r iớ ữ ạ ủ ượ ầ ư ể ế ể ệ ề ủ
ro m t cách có hi u qu nh t.ộ ệ ả ấ
III. R i ro trong ti n trình d án:ủ ế ự
R i ro trong d án đ u t có th bao g m r i ro t t và r i ro x u. Đ i v i các d án đ u t ,ủ ự ầ ư ể ồ ủ ố ủ ấ ố ớ ự ầ ư
r i ro có th bao g m r i ro pha l p d án ( r i ro bên trong và r i ro bên ngoài), r i ro liênủ ể ồ ủ ở ậ ự ủ ủ ủ
quan đ n d báo s d ng ngu n l c, r i ro liên quan đ n tri n khai th c hi n d án.ế ự ử ụ ồ ự ủ ế ể ự ệ ự
1. R i ro trong giai đo n l p d án:Vào th i đi m b t đ u d án, ta còn hi u ít v d án, và lúcủ ạ ậ ự ờ ể ắ ầ ự ể ề ự
đó tính b t đ nh s r t cao, chúng ta c n th n tr ng nh n di n các r i ro giai đo n này đ cóấ ị ẽ ấ ầ ậ ọ ậ ệ ủ ở ạ ể
bi n pháp phòng tránh và đ i phó v i r i ro khi b t đ u th c hi n d án vì các r i ro này có thệ ố ớ ủ ắ ầ ự ệ ự ủ ể
nh h ng đ n d án và làm n n lòng chúng ta khi nó x y xa mà không có bi n pháp phòng tr .ả ưở ế ự ả ả ệ ừ
a) R i ro bên trong d án: đó là:ủ ự
- Công vi c ch a đ c xác đ nh chính xác: trong quá trình nghiên c u s b đ l p d án khôngệ ư ượ ị ứ ơ ộ ể ậ ự
ph a bao gi cũng thu đ c thông tin đ y đ và chính xác v kh i l ng công vi c, th i gianỉ ờ ượ ầ ủ ề ố ượ ệ ờ
th c hi n, m c tiêu hao các y u t đ u vào, tiêu chu n k thu t,…ự ệ ứ ế ố ầ ẩ ỹ ậ
-M c tiêu và ph ng ti n không t ng thích: thông th ng vì mu n đ c xét duy t d ánụ ươ ệ ươ ườ ố ượ ệ ự
thu n l i nên nhà l p d án th ng r t l c quan khi đ a ra các s li u v th i gian hoàn thànhậ ợ ậ ự ườ ấ ạ ư ố ệ ề ờ
s m, chi phí ít, tiêu chu n ch t l ng b o đ m,… nh ng th c t không ph i nh v y. đâyớ ẩ ấ ượ ả ả ư ự ế ả ư ậ Ở
chính nh ng ng i l p d án đã t l a d i mình.ữ ườ ậ ự ự ừ ố
- R i ro k thu t và r i ro công nghi p hóaủ ỹ ậ ủ ệ
+ R i ro k thu t: là kh năng không th ch t o ra đ c s n ph m v i công ngh đã cho vàủ ỹ ậ ả ể ế ạ ượ ả ẩ ớ ệ
b o đ m các tiêu chu n k thu t.ả ả ẩ ỹ ậ
+ R i ro công nghi p hóa: là kh năng không th chuy n t s n xu t th sang s n xu t hàngủ ệ ả ể ể ừ ả ấ ử ả ấ
lo t n u không có nh ng thay đ i l n và ngoài d ki n v ngu n l c huy đ ng.ạ ế ữ ổ ớ ự ế ề ồ ự ộ
- Ch a n m v ng đ c quá trình phát tri n và theo dõi d án: hình th c d án, quy trình l p dư ắ ữ ượ ể ự ứ ự ậ ự
án, ph ng th c ki m soát…ươ ứ ể
b) R i ro bên ngoài d ánủ ự
- S l c h u th ng m i: đó làự ạ ậ ươ ạ
+ Sai l m trong đánh giá nhu c u th tr ng.ầ ầ ị ườ
+ Nhu c u th tr ng bi n đ ng nhanh do c nh tranh ho c do chính sách v giá c nguyên v tầ ị ườ ế ộ ạ ặ ề ả ậ
li u.ệ
- R i ro pháp ch :ủ ế
+ Ngày b t đ u có hi u l c c a m t văn b n pháp ch ch a đ c công b chính sách.ắ ầ ệ ự ủ ộ ả ế ư ượ ố
+ N i dung văn b n không rõ.ộ ả
c) R i ro liên quan đ n d báo s d ng ngu n l củ ế ự ử ụ ồ ự
Xác đ nh ngu n l c c n huy đ ng, kh năng th c t c a các ngu n l c đó.ị ồ ự ầ ộ ả ự ế ủ ồ ự
- Xác đ nh ngu n l c đòi h i c n ph i h t s c chú ý vì nó liên quan đ n:ị ồ ự ỏ ầ ả ế ứ ế
+V n đ s d ng lao đ ng: th i gian, các quy c t p th , chăm sóc s c kh e…ấ ề ử ụ ộ ờ ướ ậ ể ứ ỏ
+V n đ s d ng trang thi t b : các quy c v b o h , ô nhi m môi tr ngấ ề ử ụ ế ị ướ ề ả ộ ễ ườ
+ Thi u hi u bi t v trang thi t b và con ng i, v kh năng s d ng và hoàn thành công vi c.ế ể ế ề ế ị ườ ề ả ử ụ ệ
+ Không có s t ng thích gi a các ngu n l c huy đ ng.ự ươ ữ ồ ự ộ
- Khă năng th c t c a các ngu n l c:ự ế ủ ồ ự
+ Công su t c a máy móc thi t bấ ủ ế ị
+ Năng su t lao đ ng c a công nhân.ấ ộ ủ
2. R i ro trong tri n khai th c hi n d án.ủ ể ự ệ ự
- Phát hi n v n đ quá mu n do:ệ ấ ề ộ
+ Không có thông tin t t ho c x lý thông tin không đúng, không k p th i.ố ặ ử ị ờ
+ C c u t ch c: u th th ng tr c a m t quan đi m nào đó ho c ng c l i là s phân tánơ ấ ổ ứ ư ế ố ị ủ ộ ể ặ ượ ạ ự
trách nhi m.ệ
+ H p hành, gi y t báo cáo quá ph c t p, th t c r m rà…ọ ấ ờ ứ ạ ủ ụ ườ
- Nh n th c sai v n đ : quá trình phân tích thông tin không ph i bao gi cũng d n đ n m tậ ứ ấ ề ả ờ ẫ ế ộ
đoán nh n đúng vì:ậ
+ Cùng m t k t qu có th có nhi u nguyên nhân nh ng nguyên nhân mà ta ch n đ phân tíchộ ế ả ể ề ư ọ ể
x lý ch a ch c đã là đúng.ử ư ắ
+ Có th ta m i ch d ng l i nguyên nhân bên ngoài mà ch a tìm các nguyên nhân sâu xa ể ớ ỉ ừ ạ ở ư ở
bên trong.
+ S trình bày ch quan đ i v i m t hi n th c khách quan có th d n đ n nh ng gi thi t saiự ủ ố ớ ộ ệ ự ể ẫ ế ữ ả ế
v m i quan h nhân qu . Do đó kéo theo nh ng đoán nh n sai v ngu n g c hay hi u qu c aề ố ệ ả ữ ậ ề ồ ố ệ ả ủ
v n đ .ấ ề
Và m t đi u hi n nhiên là nh n th c sai v n đ thì đ xu t gi i pháp cũng r t có kh năng saiộ ề ể ậ ứ ấ ề ề ấ ả ấ ả
nh ng nh n th c đúng v n đ ch a h n có nghĩa là gi i pháp đ xu t s đúng.ư ậ ứ ấ ề ư ẳ ả ề ấ ẽ
- Gi i pháp đ xu t không phù h p do d a trên nh ng quan đi m không xu t phát t cái chungả ề ấ ợ ự ữ ể ấ ừ
c a c d án, ho c né tránh không mu n thay đ i, s thay đ i s b t l i cho mình.ủ ả ự ặ ố ổ ợ ổ ẽ ấ ợ
⇒Các r i ro giai đo n này x y ra ph n l n là nh ng r i ro có m c đ nghiêm tr ngủ ở ạ ả ầ ớ ữ ủ ứ ộ ọ
nh ng nó đã đ c d đoán tr c trong giai đo n l p d án nên ít nh h ng đ n dư ượ ự ướ ạ ậ ự ả ưở ế ự
ánf do có nh ng bi n pháp phòng tránh. Tuy nhiên c n ph i kh c ph c nh ng r i roữ ệ ầ ả ắ ụ ữ ủ
này đ d án đ c ti p t c th c hi n mà không làm c n tr các giai đo n khác c aể ự ượ ế ụ ự ệ ả ở ạ ủ
d án. ự
3. R i ro khi k t thúc d ánủ ế ự
Vào lúc d án ch m d t ho t đ ng tác đ ng c a r i ro v n còn r t quan tr ng. Có ít r i ro ự ấ ứ ạ ộ ộ ủ ủ ẫ ấ ọ ủ ở
giai đo n k t thúc h n các giai đo n khác nh ng th i gian giai đo n này th ng ít và ngânạ ế ơ ở ạ ư ờ ở ạ ườ
sách cũng không còn nhi u ch ng h n nh ch a thanh toán h t n , ch a hoàn thành xong s nề ẳ ạ ư ư ế ợ ư ả
ph m giao khác hàng…. M c dù r i ro trong giai đo n này không nghiêm tr ng b ng r i ro ẩ ặ ủ ạ ọ ằ ủ ở
các giai đo n khác, nh ng vì th i gian ng n và ngân sách ít s làm cho vi c x lý r i ro tr nênạ ư ờ ắ ẽ ệ ử ủ ở
ph c t p h n nhi u.ứ ạ ơ ề
IV. Tác đ ng c a r i ro trong m t d án đ u t .ộ ủ ủ ộ ự ầ ư
M t d án đ u t có th g p r t nhi u r i ro khác nhau. N u li t kê thì l ng r i ro mà d ánộ ự ầ ư ể ặ ấ ề ủ ế ệ ượ ủ ự
có th g p ph i là vô t n. Vi c th c hi n d án có th g p nh ng v n đ nh :ể ặ ả ậ ệ ự ệ ự ể ặ ữ ấ ề ư
- Th i gian th c hi n d án lâu h n d ki n( do ch m gi i phóng m t b ng, do không huyờ ự ệ ự ơ ự ế ậ ả ặ ằ
đ ng đ v n, do mua thi t b không đúng ch ng lo i, ti n đ đ u th u b kéo dài…)ộ ủ ố ế ị ủ ạ ế ộ ấ ầ ị
- X y ra khó khăn không c n thi t( ví d d ch SARS bùng n làm l ng khách du l ch đ n Vi tả ầ ế ụ ị ổ ượ ị ế ệ
Nam gi m đáng k . R t nhi u ch ng trình làm vi c c a các doanh nghi p b phá v do đ i tácả ể ấ ề ươ ệ ủ ệ ị ỡ ố
n c ngoài không đ n, các d án ho t đ ng khó khăn).ướ ế ự ạ ộ
- X y ra các d ki n b t ng : M t tr n h a ho n đã x y ra và làm cháy m t thi t b quan tr ngả ự ệ ấ ờ ộ ậ ỏ ạ ả ộ ế ị ọ
và khó ki m. Do đó, t t c các ho t đ ng c a d án liên quan đ n thi t b này đ u ph i h yế ấ ả ạ ộ ủ ự ế ế ị ề ả ủ
b ).ỏ
- X y ra nh ng bi n đ ng ng n h n và áp l c c nh tranh s gây xáo tr n ho t đ ng chung ( dả ữ ế ộ ắ ạ ự ạ ẽ ộ ạ ộ ự
án s n xu t qu n áo th i trang đang chu n b tung ra m t m u qu n áo m i cho gi i thanhả ấ ầ ờ ẩ ị ộ ầ ầ ớ ớ
thi u niên. Đ t nhiên có m t ngôi sao bóng đá đ n du l ch t i Vi t Nam. Và th là n i lên phongế ộ ộ ế ị ạ ệ ế ổ
trào m c qu n áo có in hình ngôi sao này. Đi u này làm nh h ng đ n k ho ch gi i thi uặ ầ ề ả ưở ế ế ạ ớ ệ
s n ph m c a d án).ả ẩ ủ ự
1. R i ro chính trủ ị
R i ro này bao g m b t n tài chính và b t n chính trủ ồ ấ ổ ấ ổ ị
- R i ro thu : S thay đ i v thu đã làm cho dòng ti n h ng năm c a d án b thay đ i t đóủ ế ự ổ ề ế ề ằ ủ ự ị ổ ừ
NPV và IRR c a d án b thay đ i theo.ủ ự ị ổ
- H n ngh ch, thu quan ho c các gi i h n th ng m i khác: làm gi m s n l ng ho c tăngạ ạ ế ặ ớ ạ ươ ạ ả ả ượ ặ
chi phí c a các d án.ủ ự
- Chính sách tuy n d ng lao đ ng: nh ng thay đ i v qu n lý và tuy n d ng lao đ ng nh thayể ụ ộ ữ ổ ề ả ể ụ ộ ư
đ i quy đ nh v m c l ng t i thi u. chính sách v i lao đ ng n , h n ch lao đ ng n cổ ị ề ứ ươ ố ể ớ ộ ữ ạ ế ộ ướ
ngoài… đ u nh h ng đ n hi u qu c a các d án.ề ả ưở ế ệ ả ủ ự
- Ki m soát ngo i h i: h n ch chuy n ti n ra n c ngoài nh h ng đ n ho t đ ng cung ngể ạ ố ạ ế ể ề ướ ả ưở ế ạ ộ ứ
ho c tiêu th s n ph m c a d án cũng nh quy n l i c a các nhà đ u t .ặ ụ ả ẩ ủ ự ư ề ợ ủ ầ ư
- Lãi su t: khi chính ph đ a ra các chính sách lãi su t đ ki m soát l m phát có th làm choấ ủ ư ấ ể ể ạ ể
ho t đ ng đ u t tăng lên ho c gi m đi.ạ ộ ầ ư ặ ả
- Đ c quy n: s đ c quy n kinh doanh c a Nhà n c m t s lĩnh v c có th làm h n chộ ề ự ộ ề ủ ướ ở ộ ố ự ể ạ ế
đ u t cho các b ph n khác trong xã h i và th ng d n đ n s kém hi u qu c u đ u t .ầ ư ộ ậ ộ ườ ẫ ế ự ệ ả ả ầ ư
- Môi tr ng, s c kh e và an toàn: nh ng quy đ nh liên quan đ n ki m soát ch t th i, quy trìnhườ ứ ỏ ữ ị ế ể ấ ả
s n xu t đ b o v s c kh e c ng đ ng có th làm h n ch nhi u d án cũng nh làm tăngả ấ ể ả ệ ứ ỏ ộ ồ ể ạ ế ề ự ư
chi phí c a d án.ủ ự
- Qu c h u hóa.ố ữ
2. R i ro xây d ng, hoàn thành công trình.ủ ự
- Chi phí xây d ng v t quá d toán.ự ượ ự
- Công trình xây d ng không đ m b o các yêu c u c a d án.ự ả ả ầ ủ ự
- Hoàn thành không đúng th i h n.ờ ạ
- Không gi i t a đ c dân, ph a thu h p ho c h y b d án.ả ỏ ượ ỉ ẹ ặ ủ ỏ ự
3. R i ro v th tr ng, thu nh p, thanh toán.ủ ề ị ườ ậ
- C u không đ : Q < công su t c a d ánầ ủ ấ ủ ự
- Giá bán th p.ấ
…
D n đ n vi c không có kh năng tr nẫ ế ệ ả ả ợ
4. R i ro v cung c p đ u vàoủ ề ấ ầ
- Đ u vào c a d án: nguyên v t li u, v n, lao đ ng, máy móc thi t b …ầ ủ ự ậ ệ ố ộ ế ị
+ Không đ m b o đ c các đ u vào quan tr ng theo s l ng, giá c , ch t l ng đã d ki nả ả ượ ầ ọ ố ượ ả ấ ượ ự ế
gây khó khăn trong vi c v n hành, thanh toán các kho n n .ệ ậ ả ợ
5. R i ro v k thu t và v n hànhủ ề ỹ ậ ậ