Phân bố, tập tính sinh thái và tác hại của loài bọ xít hút máu triatoma rubrofasciata (De Geer, 1773) ở Việt Nam

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> PHÂN BỐ, TẬP TÍNH SINH THÁI VÀ TÁC HẠI CỦA LOÀI BỌ XÍT HÚT MÁU<br /> TRIATOMA RUBROFASCIATA (DE GEER, 1773) Ở VIỆT NAM<br /> Nguyễn Văn Châu*, Vũ Đức Chính* , Lê Thành Đồng**, Nguyễn Xuân Quang***, Mai Đình Thắng**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Bệnh Chagas chủ yếu ở Mexico, Trung và Nam Mỹ. Mầm bệnh là đơn bào đường máu<br /> Tripanosoma cruzi, chủ yếu được truyền từ phân của bọ xít truyền qua vết đốt của chúng. Đầu năm 2010, ở Việt<br /> Nam đã xuất hiện bọ xít hút máu ở nhiều địa phương làm xôn xao dư luận.<br /> Mục tiêu: Tìm hiểu phân bố, tập tính sinh thái và tác hại của loài bọ xít hút máu Triatoma rubrofasciata (De<br /> Geer, 1773).<br /> Phương pháp nghiên cứu: Điều tra cắt ngang và thu thập thụ động loài bọ xít hút máu Triatoma<br /> rubrofasciata (De Geer, 1773) trên địa bàn cả nước, từ năm 2010-2012.<br /> Kết quả: Đã thu thập được 1.720 cá thể bọ xít Triatoma rubrfasciata, tại 237 điểm, thuộc 20 tỉnh, thành. Bọ<br /> xít xuất hiện nhiều nhất từ tháng VI - IX; chúng hoạt động hút máu chủ yếu vào ban đêm và thường làm tổ<br /> trong các đống củi gỗ, có chuột sống. Chúng đốt người ở bất cứ vị trí nào trên cơ thể, vết đốt gây sưng, ngứa.<br /> Chưa phát hiện được ký sinh trùng Tripanosoma cruzzi ở những người bị bọ xít đốt và ở bọ xít.<br /> Kết luận: Bọ xít Triatoma rubrofasciata (De Geer, 1773) phân bố ở 21 tỉnh, thành. Bọ xít xuất hiện quanh<br /> năm, nhiều nhất từ tháng VI – IX. Bọ xít trưởng thành có thể vào nhà từ tầng I đến tầng VI. Chúng hoạt động<br /> kiếm mồi, hút máu chủ yếu vào ban đêm và thường làm tổ trong các đống củi gỗ. Chưa phát hiện được ký sinh<br /> trùng Tripanosoma cruzi ở người và ở bọ xít tại các điểm nghiên cứu.<br /> Từ khóa: bọ xít Triatoma rubrofasciata, phân bố, sinh thái, Viet Nam<br /> <br /> ABSTRACT<br /> DISTRIBUTION, ECOLOGICAL BEHAVIOR AND THE HARM OF BLOODSUCKING BUGS<br /> TRIATOMA RUBROFASCIATA (DE GEER, 1773) IN VIETNAM<br /> Nguyen Van Chau, Vu Duc Chinh, Le Thanh Dong, Nguyen Xuan Quang, Mai Dinh Thang * Y Hoc<br /> TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 1 - 2013: 220 - 225<br /> Background: Chagas disease distributed mainly in Mexico, Central and South America. Pathogens are<br /> blood parasitic Protozoan Tripanosoma cruzi, which transmitted by fecal of bloodsucking bugs through the bite. In<br /> early 2010, in Vietnam appeared bloodsucking bugs in many locations that were causing disturbance and worry<br /> for people.<br /> Objectives: To understand the distribution, ecological behavior and harm of bloodsucking bugs Triatoma<br /> rubrofasciata (De Geer, 1773).<br /> Method: Active cross-sectional survey and passive collected species bloodsucking bugs Triatoma<br /> rubrofasciata (De Geer, 1773) in the whole country, from 2010-2012.<br /> Results: 1,720 individual Triatoma rubrfasciata bugs have been collected in 237 places belong to 20<br /> provinces. Most bugs appear from June to September; their bloodsucking activities mainly at night and they nest<br /> in wood piles, where rats are living. Bugs bited people at any slocation on the body, the bite causes swelling,<br /> itching. Tripanosoma parasite has not yet found in people who have bitten by bugs as well as in bug bodies.<br /> * Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng Trung Ương<br /> *** Viện sốt rét KST - CT Quy Nhơn<br /> ** Viện sốt rét KST - CT TP HCM;<br /> Tác giả liên lạc: PGS. TS. Nguyễn Văn Châu, ĐT: 0982331949, Email: vanchaunimpe@yahoo.com<br /> <br /> 220<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Conclusion: Triatoma rubrofasciata (De Geer, 1773) distributes in 21 provinces and cities of Vietnam. Bugs<br /> have been collected throughout the year, but most of them are collected from June to September. Adult bugs can<br /> enter buildings from ground floor to fifth floor. Their activities for hosts and sucking blood mainly at night and<br /> nestting in wood piles. Tripanosoma parasite has not yet found in people who have bitten by bugs as well as in<br /> bug bodies.<br /> Key words: Triatoma rubrofasciata bugs, distribution, ecological behavior, Vietnam<br /> xít thụ động do người dân mang đến các Trung<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> tâm y tế dự phòng, Trung tâm phòng chống sốt<br /> Bệnh Chagas hay còn gọi là bệnh<br /> rét tỉnh trên địa bàn cả nước, từ năm 2010 - 2012.<br /> Trypanosomiasis, chủ yếu ở Mexico, Trung và<br /> Xử lý, bảo quản mẫu vật bọ xít theo phương<br /> Nam Mỹ, rất hiếm ở bắc Mỹ(5,7). Tác nhân gây<br /> pháp của Scott, 1962. Định loại bọ xít dựa vào<br /> bệnh là đơn bào đường máu Trypanosoma<br /> đặc điểm hình thái, theo tài liệu của các tác giả<br /> cruzi(8). Mầm bệnh từ chất thải của bọ xít<br /> (Lent & Wygodzinsky, 1979)(4), (Trương Xuân<br /> truyền qua vết đốt của bọ xít thuộc phân họ<br /> Lam, 2004)(2). Các mẫu bọ xít sau khi định tên<br /> Triatominae, hoặc lây lan bằng truyền máu,<br /> được gửi sang Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh<br /> mẹ truyền sang con, do phẫu thuật, cấy ghép<br /> vật để thẩm định v.v…<br /> nội tạng, tai nạn phòng thí nghiệm v.v..(6) Ước<br /> Lấy máu ngoại vi giọt mỏng và giọt dày<br /> tính có 8 đến 10 triệu người Mexico, Trung và<br /> những người bị bọ xít đốt sau những người bị<br /> Nam Mỹ mang bệnh Chagas. Một số lượng<br /> bọ xít đốt sau 7-10 ngày và máu trong dạ dày bọ<br /> khá lớn người đã di chuyển từ nông thôn ra<br /> xít nhuộm giemsa tìm ký sinh trùng đường máu<br /> thành thị của vùng châu Mỹ Latin và các<br /> Tripanosoma cruzi theo phương pháp của (Gracia<br /> vùng khác trên thế gới, nên làm tăng phân bố<br /> L.S)(3), (WHO, 2008)(6).<br /> địa lý của bệnh(7). Đầu năm 2010 đã xuất hiện<br /> Xác định máu vật chủ trong dạ dày bọ xít:<br /> bọ xít hút máu ở nhiều địa phương, đặc biệt ở<br /> Bằng kỹ thuật phản ứng ngưng kết huyết thanh<br /> Hà Nội, làm xôn xao dư luận, người dân rất lo<br /> khếch tán trên thạch của Ouchterlony (1940).<br /> sợ và hoang mang, đặc biệt những người bị<br /> bọ xít đốt.<br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Nhằm góp phần cung cấp thông tin về bọ xít<br /> hút máu ở Việt Nam, chúng tôi đã tiến hành<br /> nghiên cứu về “Phân bố, tập tính sinh thái và tác<br /> hại của loài bọ xít hút máu Triatoma rubrofascista (De<br /> Geer, 1773) ở Việt Nam”.<br /> Mục tiêu: Tìm hiểu về “Phân bố, tập tính<br /> sinh thái và tác hại của loài bọ xít hút máu<br /> Triatoma rubrofascista (De Geer, 1773) ở Việt<br /> Nam”.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng<br /> Loài bọ xít hút máu Triatoma rubrofascista (De<br /> Geer, 1773), thuộc họ Triatomidae, bộ cánh khác<br /> Hemiptera.<br /> <br /> Phương pháp<br /> Chủ động điều tra cắt ngang và thu thập bọ<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Số lượng và phân bố bọ xít Triatoma<br /> rubrofasciata tại Việt Nam<br /> Bảng 1. Số lượng bọ xít/số địa điểm và thời gian thu<br /> thập tại các tỉnh và thành phố<br /> TT<br /> <br /> Tên tỉnh<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> <br /> Hà Nội<br /> Lạng Sơn<br /> Quảng Ninh<br /> Bắc Giang<br /> Bắc Ninh<br /> Hải Dương<br /> Nam Định<br /> Nghệ An<br /> Thanh Hóa<br /> Hải Phòng<br /> Vĩnh Phúc<br /> TThiên-Huế<br /> TP. Đà Nẵng<br /> <br /> Năm<br /> 2010<br /> 710/112<br /> 2/1<br /> 4/2<br /> 10<br /> 3/2<br /> 1/1<br /> 1/1<br /> 2/2<br /> 4/2<br /> 0<br /> 1/1<br /> 6/4<br /> 14/13<br /> <br /> Năm<br /> 2011<br /> 246/36<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 200/1<br /> 0<br /> 1/1<br /> 4/1<br /> 0<br /> 1/1<br /> 0<br /> 1/1<br /> 0<br /> <br /> Năm<br /> 2012<br /> 33/16<br /> 0<br /> 0<br /> 2/2<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 2/1<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> Cộng<br /> 989/164<br /> 2/1<br /> 4/2<br /> 12/2<br /> 203/3<br /> 1/1<br /> 2/2<br /> 6/3<br /> 6/3<br /> 1/1<br /> 1/1<br /> 7/5<br /> 14/13<br /> <br /> 221<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> TT<br /> 14<br /> 15<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 19<br /> 20<br /> <br /> Tên tỉnh<br /> <br /> Năm<br /> 2010<br /> Q. Nam<br /> 3/2<br /> Q. Ngãi<br /> 1/1<br /> Bình Định<br /> 10/10<br /> Phú Yên<br /> 2/1<br /> TP.Hồ Chí Minh 72/11<br /> Bà Rịa-Vũng<br /> 2/1<br /> Tàu<br /> Cần Thơ<br /> 2/1<br /> Tổng cộng<br /> 850/171<br /> <br /> Năm<br /> 2011<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 107/2<br /> 0<br /> <br /> Năm<br /> 2012<br /> 0<br /> 0<br /> 1/1<br /> 0<br /> 4/2<br /> 0<br /> <br /> Cộng<br /> 3/2<br /> 1/1<br /> 11/11<br /> 2/1<br /> 183/15<br /> 2/1<br /> <br /> 0<br /> 828/43<br /> <br /> 0<br /> 42/22<br /> <br /> 2/1<br /> 1720/236<br /> <br /> Trong ba năm (2010 – 2012), chúng tôi đã thu<br /> thập được 1720 cá thể bọ xít hút máu Triatoma<br /> rubrofasciata (De Geer, 1773) ở 236 địa điểm thuộc<br /> 20 tỉnh, thành phố. Số lượng bọ xít thu thập<br /> được chủ yếu tại Hà Nội (164 điểm, 989 cá thể,<br /> chiếm tỷ lệ 57,3%); Bắc Ninh (203 bọ xít ở 3<br /> điểm) và Tp. Hồ Chí Minh (183 bọ xít ở 15<br /> điểm); các tỉnh thành khác bọ xít thu được<br /> không đáng kể. Số lượng bọ xít chủ yếu thu<br /> được trong năm 2010 và 2011 (bảng 1).<br /> Các điểm thuộc quận, huyện, (tỉnh) như<br /> sau: Từ Liêm, Thanh Trì, Thanh Xuân, Cầu Giấy,<br /> Hai Bà Trưng, Đống Đa, Hoàn Kiếm, Ba Đình,<br /> Tây Hồ, Gia Lâm, Đông Anh, Hoài Đức, Thạch<br /> Thất, Thanh Oai và Mê Linh (Hà Nội), TP. Lạng<br /> Sơn (tỉnh Lạng Sơn), TP. Hạ Long (tỉnh Quảng<br /> Ninh), Lạng Giang, TP. Bắc Giang (tỉnh Bắc<br /> Giang), Tiên Du, Từ Sơn (tỉnh Bắc Ninh), Vĩnh<br /> Tường (tỉnh Vĩnh Phúc), TP. Thanh Hóa, Hoằng<br /> Hóa (tỉnh Thanh Hóa), TP. Vinh (tỉnh Nghệ An),<br /> Tp. Huế (tỉnh Thừa Thiên-Huế), Sơn Trà, Liên<br /> Chiểu, Hải Châu, Thanh Khê (Tp. Đà Nẵng),<br /> Núi Thành, Hòa Cường Bắc (tỉnh Quảng Nam),<br /> Nghĩa Kỳ (Quảng Ngãi), Bình Định (Quy Nhơn<br /> (11 điểm)), Phú Yên (Tuy Hòa), Phan Rang (tỉnh<br /> Ninh Thuận), Quận I, Quận 8, Quận 10, Bình<br /> Thạnh, Phú Nhuận, Tân Bình (TP. Hồ Chí<br /> Minh), Vũng Tàu (tỉnh Bà Rịa- Vũng Tàu), Cần<br /> Thơ (TP. Cần Thơ).<br /> Ngoài 20 tỉnh đã thu thập được từ 2010 2012 trong nghiên cứu này, trước đó Trương<br /> Xuân Lam (2004), đã thu thập được loài bọ xít<br /> này tại tỉnh Hoà Bình (Mai Châu)(2). Như vậy, ở<br /> Việt Nam loài bọ xít T. rubrofasciata phân bố ở 21<br /> <br /> 222<br /> <br /> tỉnh thành trong cả nước.<br /> Theo (Lent và Wygodzinski, 1979)(4), loài bọ<br /> xít Triatoma rubrofasciata (De Geer, 1773) thuộc<br /> giống Triatoma Laporte, 1832; phân họ<br /> Triatominae Latreille, 1809; họ Reduviidae<br /> Latreille 1807, phân bố hầu khắp thế giới. Tại<br /> vùng Đông phương (Oriental Region), chúng<br /> phân bố ở các đảo Andaman, Mianma,<br /> Campuchia, Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia,<br /> Malaysia, Nhật Bản, Philippin, Singapore,<br /> Srilanca, Thái Lan và Việt Nam.<br /> Như vậy có thể nhận định rằng, phân bố của<br /> Triatoma rubrofasciata ở Việt nam tương đối rộng<br /> nhưng có mật độ cao tập trung nhất ở các khu<br /> vực đô thị.<br /> <br /> Một số tập tính sinh thái Triatoma<br /> rubrofasciata (De Geer, 1773)<br /> Thời gian hoạt động của bọ xít vào các tháng<br /> trong năm tại miền Bắc*<br /> Bảng 2. Số điểm và số bọ xít thu thập được vào các<br /> tháng trong năm<br /> Tháng<br /> I<br /> II<br /> III<br /> IV<br /> V<br /> VI<br /> VII<br /> VIII<br /> IX<br /> X<br /> XI<br /> XII<br /> Cộng<br /> <br /> Số điểm thu thập bọ xít Số bọ xít thu thập<br /> Số lượng<br /> Tỷ lệ % Số lượng Tỷ lệ %<br /> 1<br /> 0,54<br /> 1<br /> 0,08<br /> 2<br /> 1,07<br /> 2<br /> 0,17<br /> 2<br /> 1,07<br /> 3<br /> 0,25<br /> 4<br /> 2,15<br /> 5<br /> 0,42<br /> 5<br /> 2,69<br /> 7<br /> 0,59<br /> 9<br /> 4,84<br /> 79<br /> 6,64<br /> 54<br /> 29,03<br /> 648<br /> 54,45<br /> 47<br /> 25,27<br /> 280<br /> 23,53<br /> 42<br /> 22,58<br /> 128<br /> 10,76<br /> 12<br /> 6,45<br /> 25<br /> 2,10<br /> 6<br /> 3,23<br /> 10<br /> 0,84<br /> 2<br /> 1,07<br /> 2<br /> 0,17<br /> 186<br /> 100<br /> 1.190<br /> 100<br /> <br /> *: Từ Nghệ An trở ra<br /> Ở miền Bắc (Từ Nghệ An trở ra) bọ xít<br /> Triatoma rubrofasciata xuất hiện quanh năm,<br /> nhưng nhiều nhất từ tháng VI đến tháng IX , là<br /> những tháng nhiệt độ cao nhất (bảng 2).<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Hình1. T. Rubrofasciata<br /> <br /> Hình 2. Nơi làm tổ cua bọ xít<br /> Hình 3. Bọ xít bắt trong một tổ<br /> yếu của nhiều loài bọ xít hút máu thuộc phân họ<br /> Phân bố theo độ cao của bọ xít Triatoma<br /> Triatominae”(7). Do thu thập chủ yếu vào ban<br /> rubrofasciata trong khu dân cư<br /> ngày nên số lượng bọ xít thu thập được ban<br /> Bảng 3. Kết quả thu thập bọ xít tại các căn hộ có độ<br /> ngày nhiều hơn ban đêm.<br /> cao khác nhau ở Hà Nội<br /> Nơi trú ẩn, bám đậu tạm thời của bọ xít<br /> Độ cao Số căn hộ có bọ xít<br /> Số bọ xít thu thập<br /> (tầng<br /> Số lượng<br /> nhà)<br /> Tầng I<br /> 88<br /> Tầng II<br /> 31<br /> Tầng III<br /> 17<br /> Tầng IV<br /> 3<br /> Tầng V<br /> 2<br /> Tầng VI<br /> 2<br /> Cộng<br /> 143<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> 61,53<br /> 21,67<br /> 11,90<br /> 2,10<br /> 1,40<br /> 1,40<br /> 100<br /> <br /> 138<br /> 52<br /> 24<br /> 14<br /> 7<br /> 2<br /> 237<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 58,22<br /> 21,94<br /> 10,13<br /> 5,92<br /> 2,95<br /> 0,84<br /> 100<br /> <br /> Có thể phát hiện bọ xít T. rubrofasciata trong<br /> nhà từ tầng I đến tầng VI tương đương độ cao<br /> 0 - 20m kể từ mặt đất (thông thường độ cao của<br /> 1 tầng nhà ở Hà Nội khoảng 3m), nhưng chủ<br /> yếu từ tầng I và II. Số hộ có bọ xít bay vào tầng I<br /> là 61,53% và số bọ xít bắt được ở các hộ tầng I<br /> chiếm 58,22% so với tổng số cá thể bọ xít bắt<br /> được ở tất cả các tầng. Càng lên cao số bọ xít thu<br /> thập được càng giảm (bảng 3).<br /> <br /> Thời điểm hoạt động ngày đêm của bọ xít<br /> Triatoma rubrofasciata<br /> Bảng 4. Số lượng bọ xít đốt người và số bọ xít bắt<br /> được theo ngày, đêm<br /> Thời Số bọ xít đốt người Số bọ xít đã thu thập được<br /> điểm Số lượng Tỷ lệ%<br /> Số lượng<br /> Tỷ lệ%<br /> Ngày<br /> 1<br /> 1,04<br /> 154<br /> 64,98<br /> Đêm<br /> 95<br /> 98,96<br /> 83<br /> 35,02<br /> Cộng<br /> 96<br /> 100<br /> 237<br /> 100<br /> <br /> Kết quả ở bảng 4 cho thấy, 98,96% bọ xít T.<br /> rubrofasciata hoạt động hút máu vào ban đêm.<br /> Điều này phù hợp với nhận xét của một số tác<br /> giả: “hoạt động vào ban đêm là tập tính chủ<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Bảng 5. Số lượng bọ xít thu thập tại các vị trí khác<br /> nhau<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> <br /> Vị trí thu thập bọ xít<br /> Trần nhà<br /> Tường nhà<br /> Nền nhà<br /> Ngoài sân<br /> Nhà tắm<br /> Cầu thang<br /> Cổng ra vào<br /> Giường, chiếu, chăn,<br /> màn<br /> Tủ, bàn ghế và đồ vật<br /> khác<br /> Cộng<br /> <br /> Số bọ xít thu thập Tỷ lệ %<br /> 2<br /> 1,67<br /> 25<br /> 20,83<br /> 10<br /> 8,33<br /> 3<br /> 2,50<br /> 8<br /> 6,67<br /> 14<br /> 11,67<br /> 1<br /> 0,83<br /> 33<br /> <br /> 27,50<br /> <br /> 24<br /> <br /> 20,00<br /> <br /> 120<br /> <br /> 100<br /> <br /> Số lượng thu thập được bọ xít T. rubrofasciata<br /> vào nhà thường trú đậu tạm thời ở các đồ vật<br /> trong nhà và ở giường chiếu, chăn, màn là<br /> 27,50%; trên tường vách là 20,83% nhiều hơn<br /> những vị trí khác (bảng 5).<br /> <br /> Nơi làm tổ của bọ xít<br /> Bảng 6. Số lượng bọ xít thu thập được tại các loại tổ<br /> Số tổ<br /> Số lượng bọ xít thu được<br /> Nơi làm tổ bọ xít<br /> Trưởng<br /> Ấu Tổng số Tỷ lệ (%)<br /> của bọ xít<br /> thành trùng<br /> Khe tường<br /> 1<br /> 4<br /> 6<br /> 10<br /> 1,19<br /> nhà<br /> Sàn gỗ gác<br /> 1<br /> 5<br /> 19<br /> 24<br /> 2,86<br /> xép<br /> Các đống<br /> 5<br /> 234<br /> 571<br /> 805<br /> 95,95<br /> củi, gỗ<br /> Cộng<br /> 7<br /> 243<br /> 596<br /> 839<br /> 100<br /> <br /> Những nơi nào thu thập được cả bọ xít<br /> <br /> 223<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> trưởng thành và ấu trùng thì chính là nơi làm tổ,<br /> sinh sản và phát triển của chúng. Trong 7 “tổ”<br /> bọ xít đã được tìm thấy, 1 tổ là khe tường, 1 tổ là<br /> sàn gỗ gác xép nơi giường ngủ phòng trọ và 5 tổ<br /> là đống củi gỗ có khối lượng trên 0,5 m3 đã để<br /> nhiều tháng và có chuột sống, làm tổ trong đó<br /> (bảng 6, hình 2, 3). Đây là dẫn liệu thú vị giúp<br /> chúng ta chủ động phát hiện các tổ bọ xít, là cơ<br /> sở cho việc phòng ngừa bọ xít hút máu.<br /> Bảng 7. Vị trí bọ xít đốt và các dấu hiệu lâm sàng<br /> <br /> Chân<br /> Cộng<br /> <br /> 54<br /> 154<br /> <br /> Sưng,<br /> Nhiễm<br /> Tỷ lệ<br /> Có<br /> Ghi<br /> ngứa<br /> trùng tại<br /> %<br /> sốt<br /> chú<br /> tại chỗ<br /> chỗ<br /> 3,25<br /> 4<br /> 1<br /> 1<br /> Do gãi<br /> 0,65<br /> 1<br /> 0<br /> 0<br /> 3,25<br /> 5<br /> 1<br /> 0<br /> 4,55<br /> 7<br /> 0<br /> 0<br /> 25,97 40<br /> 0<br /> 0<br /> 25,32 39<br /> 3<br /> 0<br /> 0,65<br /> 1<br /> 0<br /> 0<br /> 1 trẻ<br /> 1,30<br /> 2<br /> 0<br /> 0<br /> em<br /> 35,06 54<br /> 2<br /> 0<br /> 153<br /> 7<br /> 100 (99,35 (4,54 1 (0,65%)<br /> %)<br /> %)<br /> <br /> Theo dõi 154 người bị bọ xít đốt thấy rằng:<br /> vết đốt hầu như từ đầu đến chân, nhưng chân<br /> và tay là hai nơi bị đốt nhiều nhất (25,32 35,06%); các vị trí khác bị đốt ít hơn. Hiện tượng<br /> sưng, ngứa tại vết đốt chiếm 99,35%. Hiện tượng<br /> có sốt 4,54% (7/154), nhưng chỉ kéo dài 1 đến 2<br /> ngày. Một trường hợp do ngứa và gải xước da<br /> nên nhiễm trùng tại chỗ (0,65%) (bảng 9). Bọ xít<br /> T. rubrofasciata đốt thường gây tổn thương tại<br /> chỗ(7).<br /> <br /> Vai trò truyền bệnh của bọ xít Triatoma<br /> rubrofasciata<br /> Bảng 8. Kết quả xét nghiệm tìm ký sinh trùng T.<br /> cruzi trong máu người đã bị bọ xít đốt.<br /> Tuổi và giới tính<br /> Trẻ em<br /> Người lớn<br /> Nam<br /> Nữ<br /> Cộng<br /> <br /> 224<br /> <br /> Số lượng<br /> 22<br /> 115<br /> 52<br /> 63<br /> 137<br /> <br /> Bảng 9. Kết quả xét nghiệm máu trong dạ dày bọ xít<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Các tổn do bọ xít đốt<br /> Số người<br /> Vị trí đốt bị bọ xít<br /> đốt<br /> Mặt<br /> 5<br /> Đầu<br /> 1<br /> Cổ, gáy<br /> 5<br /> Vai<br /> 7<br /> Tay<br /> 40<br /> Lưng<br /> 39<br /> Bụng<br /> 1<br /> Mông<br /> 2<br /> <br /> Xét nghiệm lam máu tìm ký sinh trùng<br /> Trypanosoma bằng phương pháp nhuộm giemsa<br /> máu ngoại vi ở 137 người bị bọ xít đốt hay nghi<br /> bị bọ xít đốt đều cho kết quả âm tính (-); gồm 22<br /> trẻ em và 115 người lớn (nam 52, nữ 63 người)<br /> (bảng 7).<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 17,05<br /> 80,95<br /> 35,29<br /> 64,61<br /> 100<br /> <br /> Kết quả<br /> (-)<br /> (-)<br /> (-)<br /> (-)<br /> <br /> Nơi thu bọ xít<br /> xét nghiệm máu<br /> Trong tổ<br /> Trong nhà<br /> Cộng<br /> <br /> Số lượng bọ xít<br /> <br /> Kết quả<br /> <br /> 230<br /> 87<br /> 317<br /> <br /> (-)<br /> (-)<br /> (-)<br /> <br /> Xét nghiệm máu trong dạ dày của 317 bọ xít,<br /> gồm 230 con bắt trong tổ và 87 con bắt trong<br /> nhà, kết quả đều âm tính (bảng 8).<br /> Bảng 10. Kết quả xác định loại máu vật chủ trong dạ<br /> dày bọ xít<br /> Kháng huyết thanh<br /> Người + Không xác<br /> Người Chuột<br /> chuột<br /> định<br /> 200 ( bọ xít ở<br /> 2<br /> 170<br /> 11<br /> 17<br /> tổ)<br /> 1,00% 85,00% 7,50%<br /> 3,75<br /> 45 (bọ xít bắt<br /> 24<br /> 6<br /> 5<br /> 10<br /> trong nhà)<br /> 53,33% 13,33% 11,11%<br /> 22,22<br /> 245 con<br /> 26<br /> 176<br /> 16<br /> 27<br /> 10,61% 71,84% 6,53%<br /> 11,02%<br /> Số bọ xít lấy<br /> máu xét<br /> nghiệm<br /> <br /> Xét nghiệm máu trong dạ dày 245 bọ xít T.<br /> rubrofasciata (200 con bắt ở các tổ và 45 con bắt<br /> trong nhà) cho thấy 85,0% số cá thể bọ xít bắt ở<br /> tổ trong dạ dày chúng có máu chuột; 1,0% có<br /> máu người và 7,50% vừa có máu chuột lẫn máu<br /> người. Những bọ xít bắt trong nhà thì 53,33% cá<br /> thể có máu người; 13,33% có máu chuột và<br /> 11,11% vừa có máu người vừa máu chuột. Kết<br /> quả chung là: 10,61% bọ xít trong dạ dày có máu<br /> người; 71,84% bọ xít trong dạ dày có máu chuột;<br /> 6,53% có máu người lẫn máu chuột và 11,02%<br /> không xác định (bảng 10). Kết quả nghiên cứu<br /> phù hợp với nhận xét của Sandoval et al. (2000,<br /> 2004): “hầu như các loài bọ xít Triatominae dinh<br /> dưỡng bằng máu (haematophagous) động vật<br /> có xương sống”(8).<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> 1. Ở Việt Nam loài bọ xít Triatoma<br /> rubrofasciata (De Geer, 1773) phân bố ở 21 tỉnh<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br />