Phân tích tình hình phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS trong lĩnh vực y tế ở Hà Nội, Việt Nam

| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Phaân tích tình hình phaân bieät ñoái xöû<br /> lieân quan ñeán HIV/AIDS<br /> trong lónh vöïc y teá ôû Haø Noäi, Vieät Nam<br /> Ĉһng Văn Khoát, Chu Quӕc Ân, Daniel D Reidpath và cs<br /> Ñaëng Vaên Khoaùt, Chu Quoác AÂn, Daniel D Reidpath vaø cs.<br /> <br /> Muïc tieâu cuûa nghieân cöùu laø phaân tích tình hình Phaân bieät ñoái xöû lieân quan ñeán HIV/AIDS trong lónh<br /> vöïc y teá ôû Haø Noäi, Vieät Nam. Nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh theo Ñeà cöông nhaän bieát söï phaân bieät ñoái<br /> xöû cuûa Chöông trình phoái hôïp phoøng choáng AIDS cuûa Lieân hôïp quoác(UNAIDS)(6). Chuùng toâi ñaõ phoûng<br /> vaán theo baûng hoûi baùn caáu truùc vôùi 75 ngöôøi thoâng tin chuû choát vaø 77 ngöôøi coù HIV. Keát quaû cho<br /> thaáy phaân bieät ñoái xöû lieân quan ñeán HIV/AIDS laø khaù phoå bieán. Ñaùnh giaù tính chaát phaân bieät ñoái xöû<br /> laø hôïp phaùp hoaëc tuyø tieän ñaõ ñöôïc döïa vaøo caùc vaên baûn phaùp qui ban haønh ôû Vieät Nam trong khoaûng<br /> thôøi gian 1992-2002. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø do nhieàu ngöôøi sôï haõi bò laây nhieãm HIV/AIDS vaø gaén<br /> lieàn HIV/AIDS vôùi caùc teä naïn xaõ hoäi ma tuyù vaø maïi daâm. Truyeàn thoâng thay ñoåi haønh vi neân ñöôïc<br /> tieán haønh khaån tröông vaø tích cöïc ñeå giaûm nheï taâm lyù caù nhaân sôï haõi nhieãm HIV moät caùch thaùi quaù<br /> vaø taâm lyù xaõ hoäi coi ngöôøi nhieãm HIV laø ngöôøi coù haønh vi thieáu ñaïo ñöùc, ñaùng bò phaân bieät ñoái xöû.<br /> The study’s objective is to analyzi HIV/AIDS-related discrimination in health sector in Ha Noi, Viet<br /> Nam. It was implemented, based on the Protocol for the Identification of discrimination against<br /> People Living with HIV; Geneva: UNAIDS. 2000(6). Using semi-structured questionnaires with 75 key<br /> informants and 77 people living with HIV/AIDS, investigators found that the discrimination was<br /> rather common. Whether the found discrimination is legitimate or arbitrary is based on legal written documents related to HIV/AIDS promulgated during the 1992-2002 period in Viet Nam. Main<br /> causes of arbitrary discrimination are that many people were afraid of being infected with HIV/AIDS<br /> and considered HIV/AIDS as social evils like prostitution and drug abuse. It is urgent now to carry<br /> out active behavior change communication in order to alleviate individual psychology of being excessively afraid of HIV transmission and social psychology to recognize that people living with HIV are<br /> impious and deserve discrimination.<br /> <br /> 1. Ñaët vaán ñeà<br /> Baùo caùo "Caäp nhaät dòch AIDS, 12.2004" cuûa<br /> Chöông trình phoái hôïp phoøng choáng HIV/AIDS cuûa<br /> Lieân hôïp quoác (UNAIDS) vaø Toå chöùc Y teá theá giôùi<br /> (WHO)(1) cho bieát coù khoaûng 39,4 trieäu ngöôøi ñang<br /> soáng vôùi HIV vaøo cuoái naêm 2004. Rieâng naêm 2004,<br /> toaøn caàu coù theâm 4,9 trieäu ngöôøi môùi nhieãm vaø 3,1<br /> trieäu ngöôøi cheát vì AIDS. Coøn ôû nöôùc ta, tính ñeán<br /> 31.7.2005 ñaõ coù 98.124 ngöôøi ñöôïc phaùt hieän laø<br /> nhieãm HIV, 15.984 beänh nhaân AIDS vaø 9.136<br /> ngöôøi ñaõ cheát(2). Tính ñeán cuoái naêm 2005, öôùc tính<br /> coù khoaûng 263.470 ngöôøi coù HIV/AIDS ôû Vieät Nam<br /> vaø dòch HIV/AIDS vaãn tieáp tuïc lan roäng.<br /> <br /> Phaân bieät ñoái xöû vôùi nhöõng ngöôøi coù HIV laø<br /> moät hieän töôïng xaõ hoäi. HIV/AIDS thöôøng ñöôïc xem<br /> nhö moät caên beänh cheát ngöôøi vaø keøm theo ñoù laø<br /> vieäc phaân bieät ñoái xöû vaø vi phaïm nhaân quyeàn. Theo<br /> baùo caùo "Chung soáng vôùi HIV/AIDS ôû AÁn Ñoä: Kyø<br /> thò vaø phaân bieät ñoái xöû trong xaõ hoäi", Joy Elamon(3)<br /> nhaän xeùt "ñaõ coù nhöõng tröôøng hôïp baét buoäc veà höu,<br /> haïn cheá quyeàn lôïi hoaëc töø choái vieäc laøm vôùi ngöôøi<br /> coù HIV. Söï phaân bieät ñoái xöû thaùi quaù coøn xaûy ra<br /> trong cô sôû y teá, caùc nhaân vieân y teá ñaõ töø choái ñieàu<br /> trò nhöõng ngöôøi coù HIV, traùch maéng hoï vaø lô laø<br /> trong chaêm soùc". Nhöõng vieäc töông töï nhö vaäy cuõng<br /> xaûy ra ôû Thaùi Lan. Theo baùo caùo veà "Kyø thò vaø<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng,11.2005, Soá 4 (4)<br /> <br /> 33<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> phaân bieät ñoái xöû vôùi ngöôøi nhieãm HIV" ôû Thaùi Lan,<br /> Access Foundation(4) qua caùc nghieân cöùu tröôøng hôïp<br /> cho thaáy "Kyø thò vaø phaân bieät ñoái xöû vôùi nhöõng<br /> ngöôøi coù HIV ôû Thaùi Lan ñaõ xaûy ra nhö khoâng cho<br /> hoïc sinh ñeán tröôøng hay ñuoåi hoïc, xeùt nghieäm HIV<br /> baét buoäc, töø choái ñieàu trò, khoâng tuyeån duïng hay<br /> ñuoåi vieäc chæ vì coù HIV".<br /> Trong baùo caùo "Nhöõng noã löïc loaïi tröø kyø thò vaø<br /> phaân bieät ñoái xöû ôû Vieät Nam" ôû Hoäi nghò veä tinh veà<br /> Kyø thò vaø phaân bieät ñoái xöû vôùi ngöôøi nhieãm HIV,<br /> Hoäi nghò ICAAP laàn thöù 6, Chung AÙ(5) cho raèng "Kyø<br /> thò vaø phaân bieät ñoái xöû vôùi ngöôøi nhieãm HIV ôû Vieät<br /> Nam cuõng khaù phoå bieán. Lyù do laø raát nhieàu ngöôøi<br /> cho AIDS laø moät beänh deã laây vaø khoù chöõa. Hôn nöõa<br /> kyø thò vôùi HIV cuõng lieân quan tôùi caùc haønh vi gaén<br /> vôùi söï laây truyeàn nhö quan heä tình duïc vaø tieâm<br /> chích khoâng an toaøn, ñaëc bieät laø quan heä tình duïc<br /> vôùi gaùi maïi daâm hoaëc tieâm chích ma tuùy”. Trong<br /> khoaûng thôøi gian 2002 - 2003, ôû Vieät Nam cuõng coù<br /> moät soá ñeà taøi nghieân cöùu cho thaáy kyø thò vaø phaân<br /> bieät ñoái xöû vôùi ngöôøi nhieãm HIV laø khaù phoå bieán ôû<br /> caùc ñòa baøn nghieân cöùu nhö Haûi Phoøng, TP Hoà Chí<br /> Minh vaø Caàn Thô.<br /> Vì vaäy, muïc tieâu nghieân cöùu cuûa chuùng toâi laø<br /> tìm hieåu tình hình kyø thò vaø phaân bieät ñoái xöû vôùi<br /> ngöôøi coù HIV treân ñòa baøn Haø Noäi keát hôïp vôùi<br /> nghieân cöùu caùc vaên baûn phaùp qui veà phoøng choáng<br /> HIV/AIDS ra ñôøi trong khoaûng thôøi gian 1992 2002, töø ñoù ñeà xuaát moät soá bieäân phaùp choáng kyø thò<br /> vaø phaân bieät ñoái xöû. Ñeà taøi naøy laø moät phaàn trong<br /> ñeà taøi nghieân cöùu tình hình kyø thò vaø phaân bieät ñoái<br /> xöûû coù lieân quan vôùi HIV/AIDS ôû khu vöïc chaâu AÙThaùi Bình Döông do Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp<br /> Deakin, bang Virginia, Australia chuû trì.<br /> <br /> 2. Phöông phaùp nghieân cöùu<br /> Chuùng toâi ñaõ vaän duïng baûn "Ñeà cöông nhaän<br /> bieát söï phaân bieät ñoái xöû vôùi ngöôøi coù HIV/AIDS"<br /> cuûa UNAIDS naêm 2000(6). Trong baùo caùo naøy,<br /> chuùng toâi chæ ñeà caäp moät trong 10 lónh vöïc chuû yeáu<br /> cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi laø lónh vöïc y teá, vì noù tröïc tieáp<br /> taùc ñoäng ñeán vieäc chaêm soùc vaø hoã trôï ngöôøi coù<br /> HIV/AIDS.<br /> Nghieân cöùu bao goàm caùc cuoäc phoûng vaán 77<br /> ngöôøi coù HIV/AIDS (NCH), coøn goïi laø nhaân chöùng<br /> tröïc tieáp vaø 75 ngöôøi thoâng tin chuû choát (NTTCC)<br /> laø nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong caùc ngaønh, caùc ñôn<br /> vò coù quan heä vôùi NCH. Nhöõng NTTCC ñeán töø caùc<br /> ngaønh y teá, lao ñoäng thöông binh xaõ hoäi, coâng an;<br /> 34<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2005, Soá 4 (4)<br /> <br /> hoäi phuï nöõ, laõnh ñaïo uyû ban nhaân daân phöôøng, xaõ<br /> trong ñoù choïn öu tieân nhöõng ngöôøi ñaõ coù ñieàu kieän<br /> tieáp xuùc vôùi NCH nhö tö vaán, xeùt nghieäm, chaêm<br /> soùc, ñieàu trò. Nhöõng NCH ñaõ ñöôïc phoûng vaán coù caû<br /> nam vaø nöõ. Baûng caâu hoûi baùn caáu truùc ñaõ ñöôïc söû<br /> duïng ñeå khai thaùc caùc tình huoáng phaân bieät ñoái xöû<br /> neáu coù. Baûy tình huoáng lieân quan ñeán lónh vöïc y teá<br /> ñöôïc ñeà caäp trong nghieân cöùu laø: töø choái ñieàu trò chæ<br /> vì lyù do coù HIV; thaùi ñoä ñieàu trò khaùc ñi khi beänh<br /> nhaân laø NCH; laøm xeùt nghieäm HIV maø khoâng thoâng<br /> baùo cho ngöôøi ñöôïc xeùt nghieäm; töø choái vieäc thoâng<br /> baùo keát quaû xeùt nghieäm HIV cho ngöôøi ñöôïc xeùt<br /> nghieäm; caùch ly baét buoäc NCH ôû caùc cô sôû y teá; baét<br /> buoäc thoâng baùo cho baïn tình hoaëc hoï haøng; vaø laøm<br /> loä bí maät.<br /> Vieäc nhaän ñònh phaân bieät ñoái xöû laø hôïp phaùp<br /> hoaëc laø tuøy tieän trong moãi tình huoáng noùi treân döïa<br /> vaøo caùc tieâu chí cuûa UNAIDS vaø taát caû caùc vaên baûn<br /> phaùp qui lieân quan ñeán HIV/AIDS. Moät nhoùm coá<br /> vaán kyõ thuaät ñaûm nhieäm luoân caû phaàn ñaûm baûo vaán<br /> ñeà ñaïo ñöùc trong khi tieán haønh nghieân cöùu. Thôøi<br /> gian nghieân cöùu laø töø 9.2002 ñeán thaùng 4.2003 taïi<br /> Haø Noäi.<br /> <br /> 3. Keát quaû nghieân cöùu<br /> Trong soá 75 NTTCC, coù 39 nam (52%) vaø 36<br /> nöõ (48%); 65 ngöôøi ñaõ töøng tieáp caän vôùi ngöôøi coù<br /> HIV qua caùc coâng vieäc nhö tö vaán, xeùt nghieäm, taäp<br /> huaán, thaêm hoûi taïi nhaø. Coù 34 NTTCC bieát caùc<br /> tröôøng hôïp ngöôøi coù HIV phaøn naøn vì bò phaân bieät<br /> ñoái xöû (45.3%), trong ñoù 14 ngöôøi bieát caùc tröôøng<br /> hôïp töø choái khaùm chöõa beänh cuûa nhaân vieân y teá.<br /> Trong soá 77 ngöôøi coù HIV nam laø 35 (46.7%) vaø<br /> nöõ laø 40 (53.3%); soá chöa laäp gia ñình laø 44<br /> (58.7%), ñaõ laäp gia ñình laø 25 (33.3%) vaø ly hoân laø<br /> 6 (8.0%). Coù 15 NCH laø caùn boä nhaân vieân ôû caùc cô<br /> sôû laøm vieäc nhaø nöôùc hoaëc tö nhaân (20.0%). 43<br /> ngöôøi bieát mình coù HIV ñöôïc döôùi 2 naêm (57.3%),<br /> 22 ngöôøi töø 2 ñeán 4 naêm (29.3%) vaø 10 ngöôøi ñaõ<br /> treân 4 naêm (13.3%). Soá ngöôøi coù HIV phaøn naøn vì<br /> bò phaân bieät ñoái xöû do gia ñình laø 16 (21.3%), do<br /> haøng xoùm, beø baïn laø 21 (28.0%) vaø do nhaân vieân y<br /> teá laø 16 (21.3%). Coù 40 ngöôøi khoâng ñöôïc thoâng<br /> baùo khi laøm xeùt nghieäm HIV (53.3%) vaø 39 ngöôøi<br /> khoâng ñöôïc thoâng baùo tröïc tieáp veà keát quaû xeùt<br /> nghieäm döông tính (52.0%). Tôùi 46 NCH phaøn naøn<br /> laø bò loä tình traïng nhieãm HIV cuûa mình (61.3% so<br /> vôùi toång soá NCH); theo hoï laø do nhaân vieân y teá vaø<br /> xeùt nghieäm (36.9%), do coâng an (13.0%) vaø do gia<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> ñình (6.5%); soá coøn laïi khoâng bieát ñích xaùc laø ai ñaõ<br /> laøm loä bí maät cuûa mình (43.6%). Caùc nghieân cöùu<br /> vieân ñaõ phoûng vaán saâu veà caùc tình huoáng ñöôïc neâu<br /> ra treân ñaây vaø nhieàu tröôøng hôïp nhöõng NTTCC vaø<br /> ngöôøi coù HIV ñaõ trao ñoåi côûi môû.<br /> <br /> Tình huoáng 1. Töø choái ñieàu trò chæ vì lyù do<br /> coù HIV<br /> Baát kyø phaân tích naøo veà kyø thò vaø phaân bieät ñoái<br /> xöû ôû Vieät Nam cuûa nhöõng ngöôøi nghieân cöùu ñeàu<br /> döïa vaøo caùc vaên baûn phaùp qui ñaõ ban haønh. Luaät<br /> Baûo veä Söùc khoeû nhaân daân(7), ñieàu 1 qui ñònh "Coâng<br /> daân coù quyeàn ñöôïc baûo veä söùc khoeû, nghæ ngôi, giaûi<br /> trí, reøn luyeän thaân theå; ñöôïc ñaûm baûo veä sinh trong<br /> lao ñoäng, veä sinh dinh döôõng, veä sinh moâi tröôøng<br /> soáng vaø ñöôïc phuïc vuï veà chuyeân moân y teá". Ñieàu<br /> 4 cuûa Phaùp leänh Phoøng choáng nhieãm virut gaây ra<br /> hoäi chöùng suy giaûm mieãn dòch maéc phaûi ôû ngöôøi<br /> (Phaùp leänh PC AIDS)(7) ñaõ noùi "Ngöôøi nhieãm<br /> HIV/AIDS khoâng bò phaân bieät ñoái xöû nhöng phaûi<br /> thöïc hieän caùc bieän phaùp phoøng choáng laây truyeàn<br /> beänh ñeå baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng theo luaät phaùp<br /> qui ñònh". Ñieàu 20, khoaûn 3 cuûa Phaùp leänh PC<br /> AIDS(7) ñaõ neâu ra laø "Nghieâm caám vieäc töø choái<br /> khaùm chöõa beänh cho ngöôøi nhieãm HIV/AIDS".<br /> Töø choái ñieàu trò chæ vì lyù do coù HIV laø söï phaân<br /> bieät ñoái xöû tuøy tieän vì noù haïn cheá quyeàn ñöôïc chaêm<br /> soùc söùc khoeû noùi chung theo Luaät Baûo veä Söùc khoeû<br /> nhaân daân vaø quyeàn ñöôïc khaùm chöõa beänh khi coù<br /> HIV theo ñieàu 20, khoaûn 1 cuûa Phaùp leänh PC<br /> AIDS(7) laø "Thaày thuoác vaø nhaân vieân y teá coù traùch<br /> nhieäm chaêm soùc beänh nhaân AIDS vaø giaûi thích cho<br /> ngöôøi thaân trong gia ñình cuûa ngöôøi bò nhieãm<br /> HIV/AIDS hieåu veà HIV/AIDS ñeå phoøng beänh"<br /> Treân thöïc teá, nhaân vieân y teá coù nhieàu caùch ñeå<br /> töø choái ñieàu trò. Theo YT29, moät NTTCC ôû moät<br /> beänh vieän coù ghi roõ treân baûng laø "beänh vieän khoâng<br /> coù giöôøng ñieàu trò AIDS" vaø "beänh vieän khoâng coù<br /> baùc só chuyeân khoa AIDS". Chò Bd2 than phieàn "Em<br /> xin vaøo khaùm thai gaàn ñeán ngaøy ñeû song phoøng<br /> khaùm cuûa beänh vieän X. noùi raèng ôû ñaây khoâng coù<br /> thuoác ñieàu trò AIDS vaø giôùi thieäu em sang beänh<br /> vieän Y. Beänh vieän Y noùi raèng Khoa Saûn ñang söûa<br /> chöõa nhaø cöûa neân ñaõ heát giöôøng naèm. Quay trôû laïi<br /> beänh vieän X, em vaãn bò töø choái. Sau ñoù, em ñaõ sinh<br /> chaùu ôû moät Trung taâm y teá quaän. May sao chaùu hieän<br /> nay ñöôïc 27 thaùng tuoåi nhöng khoâng coù HIV. Töø ñoù<br /> em khoâng bao giôø böôùc chaân ñeán hai beänh vieän kia<br /> <br /> nöõa". Nhoùm nghieân cöùu ñaõ thaûo luaän tình huoáng naøy<br /> vaø nhaát trí cho ñaây laø söï phaân bieät ñoái xöû tuøy tieän;<br /> chò Bd2 ñaõ bò töø choái kheùo chæ vì hoï bieát chò laø NCH.<br /> <br /> Tình huoáng 2. Thaùi ñoä ñoái xöû khaùc ñi vôùi<br /> beänh nhaân coù HIV<br /> Ñieàu 20, khoaûn 2 cuûa Phaùp leänh PC AIDS(7) qui<br /> ñònh "Ngöôøi bò nhieãm HIV/AIDS maéc caùc beänh<br /> nhieãm truøng cô hoäi thuoäc chuyeân khoa naøo ñöôïc<br /> cöùu chöõa taïi chuyeân khoa ñoù hoaëc taïi chuyeân khoa<br /> rieâng". Moät quyeát ñònh cuûa Boä Y teá, Quyeát ñònh soá<br /> 2557 ngaøy 26.12.96 (QÑ 2557/BYT)(7) cuõng neâu roõ<br /> laø "beänh nhaân AIDS vaø ngöôøi bò nhieãm HIV coù<br /> traïng thaùi tinh thaàn seõ ñöôïc quaûn lyù, chaêm soùc theo<br /> cheá ñoä ñoái vôùi beänh nhaân taâm thaàn". Thaùi ñoä ñoái<br /> xöû khaùc ñi thöôøng gaëp laø nhaân vieân y teá ñaõ khaùm<br /> qua loa cho NCH hoaëc muoán chuyeån NCH leân<br /> tuyeán treân. Chò Bd7 noùi: "Hoï raát sôï toâi maëc duø luùc<br /> ñoù toâi chaúng coù trieäu chöùng gì. Hoï duøng moät caùi<br /> thöôùc keû ñeå gaït tôø giaáy giôùi thieäu cuûa toâi sang moät<br /> beân chæ vì tôø giaáy ghi roõ toâi laø ngöôøi coù HIV". Moät<br /> baïn coù HIV (H12) than phieàn "sau khi moå xong, hoï<br /> chuyeån ngay beänh nhaân coù HIV sang beänh vieän coù<br /> khoa ñieàu trò AIDS hoaëc cho ra vieän sôùm". Moät<br /> baïn khaùc (H21) noùi "Coù phoøng xeùt nghieäm ñaõ ñeå<br /> ngöôøi coù HIV töï laáy maùu cuûa mình vì nhaân vieân sôï<br /> bò laây nhieãm".<br /> Tình huoáng 3. Laáy maùu xeùt nghieäm HIV<br /> maø khoâng cho ngöôøi ñöôïc xeùt nghieäm bieát<br /> Theo QÑ 2557/BYT(7), phaàn II (3), "nhöõng<br /> ngöôøi bò nghi nhieãm HIV/AIDS phaûi ñöôïc tö vaán<br /> tröôùc vaø sau khi xeùt nghieäm maùu" Ñieàu naøy ñaõ<br /> ñöôïc neâu trong Thoâng tö lieân boä soá 14 cuûa Boä Y teá<br /> vaø Boä Lao ñoäng Thöông binh Xaõ hoäi ngaøy 16.6.<br /> 2000(7) (TTLB-14/YTLÑ): "caùn boä phuï traùch y teá ôû<br /> cô sôû chöõa beänh toå chöùc tö vaán cho caùc ñoái töôïng<br /> ñeå hoï töï nguyeän xeùt nghieäm phaùt hieän nhieãm<br /> HIV/AIDS vaø tö vaán sau khi coù keát quaû xeùt<br /> nghieäm". Treân thöïc teá, nhieàu tröôøng hôïp tö vaán bò<br /> boû qua. Moät nhaân vieân y teá, anh YT4 noùi raèng<br /> "Chuùng toâi thöôøng khoâng giaûi thích veà xeùt nghieäm<br /> HIV cho ngöôøi ñeán xeùt nghieäm, maø giaûi thích cho<br /> ngöôøi nhaø cuûa hoï vì sôï hoï bi quan. Tröôùc ñoù chuùng<br /> toâi baûo hoï raèng laáy maùu ñeå laøm xeùt nghieäm tìm<br /> virut vieâm gan B." YT23 cho bieát "ÔÛ moät beänh<br /> vieän maét, ngöôøi ta laøm xeùt nghieäm HIV cho moïi<br /> beänh nhaân nhöng khoâng thoâng baùo vaø vì nhieàu vieäc<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng,11.2005, Soá 4 (4)<br /> <br /> 35<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> neân khoâng tö vaán ñöôïc tröôùc xeùt nghieäm vaø sau xeùt<br /> nghieäm cho moïi ngöôøi". Theo caùc vaên baûn phaùp<br /> qui, ngöôøi coù haønh vi nguy cô cao ñöôïc khuyeán<br /> khích laøm xeùt nghieäâm HIV (töï nguyeän), song vaãn<br /> phaûi laøm xeùt nghieäm neáu khoâng töï nguyeän. Xeùt<br /> nghieäm baét buoäc cuõng xuaát phaùt töø yù ñònh tö vaán vaø<br /> chaêm soùc ngöôøi ñöôïc xeùt nghieäm coù HIV döông<br /> tính vaø giuùp hoï döï phoøng laây nhieãm sang nhöõng<br /> ngöôøi khaùc trong gia ñình vaø coäng ñoàng. Do ñoù neáu<br /> khoâng thöïc hieän tö vaán thì xeùt nghieäm HIV trong<br /> caùc tröôøng hôïp naøy laø tuøy tieän vaø neân traùnh.<br /> <br /> Tình huoáng 4. Töø choái thoâng baùo keát quaû<br /> xeùt nghieäm HIV cho ngöôøi laøm xeùt nghieäm<br /> TTLB-14/YTLÑ(7) ñaõ neâu ra: "Keát quaû xeùt<br /> nghieäm phaûi ñöôïc thoâng baùo tröïc tieáp cho ñoái töôïng<br /> ôû nôi kín ñaùo. Khoâng thoâng baùo baèng thö, ñieän<br /> thoaïi hoaëc caùc phöông tieän khaùc… Ngöôøi thoâng baùo<br /> keát quaû xeùt nghieäm phaûi tö vaán veà maët taâm lyù, xaõ<br /> hoäi. Neáu keát quaû xeùt nghieäm laø döông tính phaûi giöõ<br /> bí maät vôùi taát caû moïi ngöôøi tröø vôï hoaëc choàng vaø<br /> ngöôøi coù traùch nhieäm theo ñuùng qui ñònh cuûa phaùp<br /> luaät veà phoøng choáng laây nhieãm HIV". Tuy nhieân,<br /> moät soá NTTCC cho bieát coù tröôøng hôïp "caùn boä traû<br /> keát quaû xeùt nghieäm thöôøng thoâng baùo cho gia ñình<br /> ngöôøi coù HIV nhö tröôøng hôïp thoâng baùo cho baø cuûa<br /> moät vò thaønh nieân coù HIV vôùi lyù do traùnh gaây soác<br /> cho chaùu". Trong caùc trung taâm cai nghieän, giaùo<br /> duïc lao ñoäng xaõ hoäi hoaëc traïi giam, moät soá caùn boä<br /> ngaïi raèng "vieäc thoâng baùo xeùt nghieäm tröïc tieáp coù<br /> theå laøm cho traïi vieân quaäy phaù neáu khoâng ñöôïc tö<br /> vaán coù hieäu quaû" (YT1, YT16 vaø YT28)<br /> Tình huoáng 5. Caùch ly ngöôøi coù HIV ôû caùc<br /> cô sôû y teá<br /> Theo QÑ 2557/BYT(7), phaàn II.1b, "Theo chæ<br /> ñònh cuûa baùc só chuyeân khoa, beänh nhaân coù theå<br /> ñöôïc ñieàu trò taïi nhaø hoaëc taïi traïm y teá xaõ, phöôøng"<br /> Ñieàu naøy haøm yù khoâng phaûi caùch ly NCH ôû moät<br /> khoa ñaëc bieät. TTLB-14/YTLÑ(7), khoaûn II.2 cuõng<br /> xaùc ñònh "Ngöôøi nghieän ma tuùy, maïi daâm nhieãm<br /> HIV/AIDS ñöôïc boá trí aên ôû, sinh hoaït, hoïc taäp, lao<br /> ñoäng, saûn xuaát cuøng vôùi caùc ñoái töôïng khaùc trong<br /> cô sôû chöõa beänh, khi maéc beänh nhieãm truøng cô hoäi<br /> seõ ñöôïc ñieàu trò taïi khu hoaëc phoøng daønh rieâng cho<br /> nhöõng ngöôøi bò caùc beänh truyeàn nhieãm khaùc". Treân<br /> thöïc teá, moät soá cô sôû y teá vaãn ngaïi ñieàu trò cho<br /> ngöôøi coù HIV vaø muoán chuyeån hoï leân caùc beänh<br /> vieän hoaëc caùc khoa chuyeân veà HIV/AIDS nhö ñaõ<br /> 36<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2005, Soá 4 (4)<br /> <br /> neâu leân trong tình huoáng 1 vaø 2 treân ñaây.<br /> <br /> Tình huoáng 6. Baét buoäc thoâng baùo tình<br /> traïng coù HIV cuûa mình cho vôï hoaëc choàng<br /> Theo ñieàu 23 cuûa Phaùp leänh PC AIDS(7) " Vôï<br /> hoaëc choàng neáu bieát mình bò nhieãm HIV/AIDS thì<br /> phaûi thoâng baùo cho nhau, neáu khoâng thoâng baùo thì<br /> cô sôû y teá coù traùch nhieäm thoâng baùo". Caùc caùn boä<br /> tö vaán thöôøng ñoäng vieân ngöôøi choàng hoaëc ngöôøi<br /> vôï coù HIV thoâng baùo thay vì ñeå caùn boä y teá thoâng<br /> baùo. Trong cuoäc Hoäi thaûo thaùng 3.2003, nhieàu<br /> thaønh vieân ñaõ nhaán maïnh vieäc thoâng baùo giöõa hai<br /> vôï choàng khi moät ngöôøi coù nhieãm HIV laø phuø hôïp<br /> vôùi truyeàn thoáng chung thuûy vaø traùch nhieäm vôùi<br /> nhau. Tuy nhieân moät soá ngöôøi coù HIV khi ñöôïc<br /> phoûng vaán vaãn ngaïi raèng söï thoâng baùo coù theå daãn<br /> ñeán tình traïng ly hoân vaø tan vôõ gia ñình. Theo hoï,<br /> "mieãn laø mình söû duïng bao cao su ñuùng caùch cho an<br /> toaøn laø ñöôïc".<br /> Tình huoáng 7. Giöõ bí maät veà tình traïng coù HIV<br /> Phaùp leänh PC AIDS(7), ñieàu 19, khoaûn 3 neâu roõ<br /> "Nghieâm caám vieäc ñöa tin coâng khai veà teân, tuoåi,<br /> ñòa chæ, hình aûnh cuûa ngöôøi nhieãm HIV/AIDS, tröø<br /> tröôøng hôïp ñöôïc söï ñoàng yù cuûa ngöôøi ñoù". Nghò<br /> ñònh soá 34/CP ngaøy 1.6.1996(7) cuûa Chính phuû<br /> (NÑ34/CP) höôùng daãn thi haønh Phaùp leänh PC<br /> AIDS, ñieàu 5 khoaûn 2 cuõng noùi "Caùc cô quan, toå<br /> chöùc, caù nhaân nhaän ñöôïc thoâng baùo keát quaû xeùt<br /> nghieäm cuûa ngöôøi bò nhieãm HIV/AIDS coù traùch<br /> nhieäm giöõ bí maät veà thoâng tin ñoù". Thöïc teá nhieàu<br /> ngöôøi coù HIV ñöôïc phoûng vaán phaøn naøn vì bò loä bí<br /> maät do moät soá caùn boä y teá hoaëc do caùn boä ngoaøi<br /> ngaønh y nhö coâng an. Bd17 keå laïi, coù anh coâng an<br /> noùi vôùi moät baïn nghieän chích ma tuyù raèng "...lieäu<br /> ñaáy, khoâng kheùo laïi dính HIV nhö Bd17" Maët khaùc,<br /> moät vaøi ngöôøi ñöôïc phoûng vaán laø caùn boä phuï nöõ laïi<br /> phaøn naøn "chuùng toâi raát muoán thaêm hoûi, ñoäng vieân<br /> vaø hoã trôï ngöôøi coù HIV nhöng coù bieát laø ai ñaâu ñeå<br /> maø giuùp".<br /> 4. Baøn luaän<br /> Vaên phoøng Thöôøng tröïc phoøng choáng AIDS<br /> quoác gia trong cuoán "Heä thoáng vaên baûn phaùp qui veà<br /> coâng taùc phoøng choáng HIV/AIDS" ñaõ taäp hôïp ñöôïc<br /> tôùi 60 vaên baûn ra ñôøi trong khoaûng thôøi gian 19922002. Caùc vaên baûn phaùp qui ôû Vieät Nam laø cô sôû ñeå<br /> töø ñoù xem xeùt tính chaát hôïp lyù, hôïp phaùp hoaëc laø<br /> tuøy tieän, ñoäc ñoaùn cuûa moät haønh ñoäng phaân bieät ñoái<br /> xöû naøo ñoù. Luaät Baûo veä Söùc khoeû nhaân daân, Phaùp<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> leänh PC AIDS vaø Nghò ñònh 34/CP ñaõ ñeà caäp quan<br /> heä giöõa caù nhaân (vaø nhu caàu cuûa caù nhaân ñöôïc<br /> chaêm soùc, ñieàu trò vaø hoã trôï) vôùi coäng ñoàng (vaø nhu<br /> caàu cuûa coäng ñoàng ñöôïc baûo veä traùnh nguy cô maø<br /> moät caù nhaân coù theå gaây ra); töø ñoù luaät phaùp ñaûm<br /> baûo quyeàn ñöôïc baûo veä vaø chaêm soùc söùc khoeû cuûa<br /> ngöôøi coù HIV.<br /> Trong thoâng ñieäp cuûa mình nhaân ngaøy Theá giôùi<br /> Phoøng choáng AIDS 1.12.2003, Toång thö kyù Lieân<br /> hôïp quoác(8) ñaõ noùi "Vôùi tieán ñoä nhö hieän nay, chuùng<br /> ta seõ khoâng ñaït ñöôïc baát cöù muïc tieâu naøo vaøo naêm<br /> 2005. Chuùng ta khoâng ñaït ñöôïc tieán ñoä hoaøn thaønh<br /> caùc muïc tieâu naøy vì ruït reø, vì khoâng daùm ñoái maët<br /> vôùi caùc söï kieän raéc roái, hoaëc thaønh kieán vôùi ñoàng<br /> loaïi, thaäm chí coøn chaäm treã hôn nöõa, vì kyø thò vaø<br /> phaân bieät ñoái xöû vôùi nhöõng ngöôøi soáng vôùi HIV.<br /> Haõy ñöøng ñeå moät ai ñoù aûo töôûng raèng chuùng ta coù<br /> theå baûo veä ñöôïc chính mình baèng caùch döïng leân<br /> nhöõng böùc raøo ngaên caùch giöõa "chuùng ta" vaø "hoï".<br /> Trong theá giôùi coù AIDS khoác lieät naøy, khoâng coù<br /> khaùi nieäm "chuùng ta" vaø "hoï".<br /> Nhöõng ngöôøi coù HIV, nhöõng ngöôøi chaêm soùc hoï<br /> nhö nhaân vieân y teá, hoäi vieân phuï nöõ töø Haø Noäi, Haûi<br /> Phoøng, Quaûng Ninh, Haø Taây, Ñaø Naüng vaø TP Hoà<br /> Chí Minh taïi "Hoäi thaûo quoác gia veà tö vaán vaø chaêm<br /> soùc HIV/AIDS" do Trung taâm Huy ñoäng coäng ñoàng<br /> Vieät Nam phoøng choáng AIDS (VICOMC) toå chöùc<br /> naêm 1999(9) cuõng ñaõ neâu ra nhieàu daãn chöùng veà kyø<br /> thò vaø phaân bieät ñoái xöû cuõng nhö nguyeän voïng ñöôïc<br /> ñoái xöû bình ñaúng cuûa nhöõng ngöôøi chung soáng vôùi<br /> HIV. Taïi "Hoäi thaûo taäp huaán veà kyø thò vaø phaân bieät<br /> ñoái xöû lieân quan ñeán HIV/AIDS" do Vieän Nghieân<br /> cöùu Phaùt trieån Xaõ hoäi toå chöùc naêm 2002(10) goàm<br /> nhöõng ngöôøi soáng vôùi HIV ñeán töø Haø Noäi, Haûi<br /> Phoøng vaø Caàn Thô, caùc nhaân chöùng tröïc tieáp ñaõ<br /> trình baøy nhöõng hình thaùi phaân bieät ñoái xöû maø hoï<br /> ñaõ traûi qua ôû raát nhieàu lónh vöïc khaùc nhau nhö y teá,<br /> vieäc laøm, luaät phaùp vaø haønh chính.<br /> Taøi lieäu "Phoøng, choáng kyø thò vaø phaân bieät ñoái<br /> xöû vôùi ngöôøi nhieãm HIV/AIDS" cuûa UNAIDS vaø<br /> Hoäi Nghò só veà Daân soá vaø Phaùt trieån Vieät Nam<br /> (VAPPD) xuaát baûn thaùng 6.2003(11) cuõng ñöa ra caùc<br /> daãn chöùng veà kyø thò vaø phaân bieät ñoái xöû nhö khoâng<br /> nhaän chaùu vaøo nhaø treû, töø choái khaùm beänh. "Em<br /> thaáy cay ñaéng vaø uaát haän ngay caû khi em ñem con<br /> ñi nhaø treû. Coâ aáy khuyeân em laø khi naøo chaùu lôùn<br /> haõy cho ñi hoïc vaø tröôøng seõ khoâng bao giôø nhaän<br /> chaùu neáu chaùu bò nhieãm HIV. Em bò soác kinh<br /> khuûng"- NCH ôû Haø Noäi. Khuaát Thu Hoàng vaø CS<br /> <br /> trong ñeà taøi Tìm hieåu Kyø thò vaø Phaân bieät Ñoái xöû<br /> lieân quan ñeán HIV/AIDS ôû Vieät Nam naêm 2003(12)<br /> cuõng ñöa ra nhieàu daãn chöùng veà phaân bieät ñoái xöû.<br /> Hoäi thaûo quoác gia boå sung vaø thoâng qua baùo caùo<br /> nghieân cöùu naøy vaøo thaùng 3.2003 taïi Haø Noäi do<br /> Trung taâm Huy ñoäng coäng ñoàng Vieät Nam phoøng<br /> choáng HIV/AIDS phoái hôïp vôùi Ñaïi hoïc Deakin,<br /> Australia toå chöùc ñaõ neâu leân moät soá nguyeân nhaân<br /> chuû yeáu veà phaân bieät ñoái xöû vôùi ngöôøi nhieãm<br /> HIV/AIDS; trong ñoù coù caùc nguyeân nhaân nhö taâm<br /> lyù caù nhaân sôï haõi quaù möùc vaø taâm lyù xaõ hoäi gheùt<br /> boû nhöõng ngöôøi coù HIV, vaø caû nhöõng baát caäp trong<br /> truyeàn thoâng thay ñoåi haønh vi. Hoï sôï bò laây nhieãm<br /> HIV phaàn naøo do hoï bò aùm aûnh bôûi nhöõng thoâng<br /> ñieäp thieáu chính xaùc do baùo noùi, baùo hình, baùo vieát<br /> hoaëc ngöôøi truyeàn thoâng tröïc tieáp phoå bieán trong<br /> thaäp kyû 90. Gaàn ñaây, naêm 2003, taïi moät trung taâm<br /> 05-06 cuûa moät tænh mieàn nuùi, chuùng toâi ñaõ thaáy moät<br /> böùc tranh lôùn veõ treân töôøng, xa xa laø daõy nuùi moät<br /> maàu ñen kòt trong khi beân ngoaøi trung taâm, ñoài nuùi<br /> ñang phuû moät maøu xanh töôi maùt. Trong böùc tranh<br /> coù moät ngöôøi cao lôùn gaáp hai ngöôøi bình thöôøng,<br /> caàm moät caùi choåi to ñang queùt ba con ngöôøi ñang<br /> chaïy troán, nhoû beù nhö nhöõng ñöùa treû leân ba. Sau<br /> löng töøng ñöùa, coù nhöõng taám baûng ghi "ma tuyù",<br /> "maïi daâm" vaø "HIV/AIDS". Môùi ñaây thoâi (thaùng<br /> 6.2005), treân truyeàn hình , chuùng toâi ñaõ tình côø thaáy<br /> moät tieåu phaåm vôùi dieãn vieân ñoùng vai "thaàn cheát"<br /> maëc aùo choaøng maøu ñen coù ñaàu laâu xöông cheùo vaø<br /> chöõ AIDS! Treân ñöôøng phoá ôû nhieàu tænh thaønh hieän<br /> nay, vaãn coøn nhöõng pa noâ vôùi nhöõng boä xöông luûng<br /> laúng taïo cho ngöôøi xem caûm giaùc gheâ sôï nhöõng<br /> ngöôøi nghieän chích ma tuùy vaø HIV/AIDS.<br /> <br /> 5. Keát luaän vaø khuyeán nghò<br /> Treân thöïc teá, cuoäc ñieàu tra phoûng vaán cuûa<br /> chuùng toâi ñaõ ñöa ra moät hieän töôïng khaù phoå bieán laø<br /> ngöôøi coù HIV/AIDS ôû Haø Noäi ñang gaëp phaûi söï kyø<br /> thò vaø phaân bieät ñoái xöû trong ngaønh y teá nhö töø choái<br /> khoâng nhaän ñieàu trò. Laûng traùnh coù leõ laø haønh vi<br /> thöôøng gaëp vôùi caùc lyù do khoâng coù chuyeân khoa,<br /> khoâng coù thuoác ñeå chuyeån beänh nhaân ñeán moät cô<br /> sôû ñieàu trò khaùc vaø ñuøn ñaåy giöõa caùc cô sôû nhö<br /> tröôøng hôïp cuûa Bd2., baét chôø ñôïi laâu cuõng laø moät<br /> caùch öùng xöû khoâng hôïp ñaïo lyù. Tuy nhieân, vaøi naêm<br /> gaàn ñaây, truyeàn thoâng ñaõ baét ñaàu phoå bieán moät<br /> caùch nhìn môùi veà HIV/AIDS; moät hình aûnh môùi veà<br /> nhöõng ngöôøi coù HIV ñang tích cöïc hoaø nhaäp coäng<br /> ñoàng vaø tham gia phoøng choáng ñaïi dòch cuûa theá kyû.<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng,11.2005, Soá 4 (4)<br /> <br /> 37<br /> <br />