Phát triển kinh tế và mở rộng không gian đô thị của thành phố Vinh, giai đoạn 2000 – 2009

N. T. Hoài<br /> TRIểN KINH Tế Và Mở RộNG .... tr. 35 - 39<br /> <br /> PHáT<br /> <br /> PHáT TRIểN KINH Tế Và Mở RộNG KHÔNG GIAN ĐÔ THị CủA THàNH<br /> PHố VINH, GIAI ĐOạN 2000 – 2009<br /> Nguyễn Thị Hoài (a)<br /> Tóm tắt. Bài báo phân tích thực trạng phát triển kinh tế và mở rộng không gian đô thị của<br /> thành phố Vinh giai đoạn 2000 – 2009 dựa trên các chỉ tiêu: quy mô, tốc độ tăng trưởng GDP,<br /> thu nhập bình quân đầu người, cơ cấu kinh tế; phát triển công nghiệp, dịch vụ; sự mở rộng<br /> không gian đô thị. Đồng thời cũng làm rõ những tồn tại trong quá trình phát triển và hướng khắc<br /> phục.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề. Một trong những hệ quả<br /> tất yếu của quá trình phát triển kinh tế - xã hội<br /> là sự ra đời của hệ thống đô thị và vai trò của<br /> chúng không ngừng được nâng cao, tạo thành<br /> những trung tâm – động lực tăng trưởng, thúc<br /> đẩy và tác động lan tỏa mạnh mẽ đến sự phát<br /> triển của các lãnh thổ kế cận. Thành phố Vinh<br /> là thủ phủ lâu đời của tỉnh Nghệ An và đã<br /> được công nhận là đô thị loại 1 vào ngày<br /> 05/9/2008. Đến hết năm 2009, thành phố có<br /> diện tích 104,9 km2, dân số 311 nghìn người,<br /> mật độ dân số 2990 người/km2, tỉ lệ dân<br /> thành thị đạt 71,2% (chiếm 0,6% về diện tích,<br /> 9% về dân số, gấp 15 lần mật độ dân số<br /> chung của toàn tỉnh). Sự phát triển của Thành<br /> phố Vinh không chỉ khẳng định vai trò trung<br /> tâm chính trị, kinh tế, văn hóa… của tỉnh<br /> Nghệ An, mà còn là đô thị đầu mối quan<br /> trọng của vùng Bắc Trung Bộ đang từng bước<br /> chiếm lĩnh vị trí thành phố trung tâm kinh tế,<br /> văn hóa hàng đầu của vùng.<br /> 2. Nội dung<br /> 2.1. Sự phát triển kinh tế thành phố Vinh<br /> giai đoạn 2000 - 2009<br /> Vận động trong sự phát triển kinh tế<br /> chung của tỉnh Nghệ An và cả nước, Thành<br /> phố Vinh đã và đang phát huy các thế mạnh<br /> của mình để phát triển và hội nhập kinh tế.<br /> Qua 10 năm phát triển và hội nhập (2000<br /> - 2009),<br /> <br /> kinh tế Thành phố đã có những bước phát<br /> triển đáng kể. Tốc độ tăng trưởng kinh tế<br /> hàng năm luôn đạt hai con số, trung bình giai<br /> đoạn là 12%/năm (cao hơn tốc độ tăng trưởng<br /> chung của tỉnh và vùng Bắc Trung Bộ), trong<br /> đó: giai đoạn 2000 – 2005 đạt 12,5%, giai<br /> đoạn 2005 – 2009 là 11,4%. Quy mô kinh tế<br /> không ngừng được mở rộng. Theo giá thực tế,<br /> GDP tăng từ 1214,1 tỉ đồng năm 2000 lên<br /> 3727,4 tỉ đồng năm 2005 và đạt 9011,9 tỉ<br /> đồng năm 2009 [1]. Thu nhập bình quân đầu<br /> người theo đó cũng tăng lên nhanh chóng: từ<br /> 5,6 triệu đồng/người năm 2000 lên 15,6 triệu<br /> đồng/người năm 2005 và đạt 30,3 triệu<br /> đồng/người năm 2009 (tăng gấp 5,4 lần so với<br /> năm 2000). Trong cơ cấu GDP của Thành<br /> phố, khu vực I (nông – lâm – ngư nghiệp)<br /> chiếm tỉ trọng không đáng kể và đang có xu<br /> hướng giảm; khu vực III (dịch vụ) chiếm ưu<br /> thế tuyệt đối và tỉ trọng đang có xu hướng<br /> tăng lên. Trong khi đó, khu vực II vào những<br /> năm gần đây tỉ trọng trong cơ cấu GDP giao<br /> động trong khoảng 23,4% - 23,5%. So với<br /> năm 2007, năm 2009 tỉ trọng nhóm ngành<br /> nông – lâm – ngư nghiệp có tăng và nhóm<br /> ngành dịch vụ giảm nhẹ. Đó là do sự mở rộng<br /> không gian của Thành phố về phía những<br /> vùng sản xuất nông nghiệp. Mặc dù tỉ trọng<br /> khu vực II trong cơ cấu GDP có xu hướng<br /> <br /> Nhận bài ngày13/12/2010. Sửa chữa xong 14/06/2011.<br /> <br /> Cơ cấu GDP Thành phố Vinh giai đoạn 2000 – 2009<br /> (Đơn vị tính: %)<br /> Nông – Lâm – Ngư<br /> Công nghiệp – xây dựng<br /> <br /> 2000<br /> 3,4<br /> 34,9<br /> <br /> 2005<br /> 2,1<br /> 23,5<br /> <br /> 2007<br /> 0,7<br /> 23,5<br /> <br /> 2009<br /> 1,5<br /> 23,4<br /> <br /> 35<br /> <br /> Trường đại học vinh<br /> khoa học, tập 40, số 2b - 2011<br /> Dịch vụ<br /> <br /> tạp chí<br /> <br /> 61,7<br /> <br /> 74,4<br /> <br /> 75,8<br /> <br /> 75,1<br /> <br /> Nguồn [2,4,5]<br /> giảm nhưng Thành phố Vinh vẫn là trung tâm<br /> công nghiệp lớn của tỉnh Nghệ An nói riêng,<br /> của vùng Bắc Trung Bộ nói chung và là một<br /> trong những trung tâm công nghiệp của cả<br /> nước. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất<br /> công nghiệp trong nhiều năm liền đạt ở mức<br /> cao 17% – 18%. Giá trị tăng thêm của ngành<br /> được nâng lên không ngừng và đóng góp<br /> ngày càng lớn trong sản xuất công nghiệp của<br /> tỉnh. Năm 2005, giá trị tăng thêm của ngành<br /> đạt 874,5 tỉ đồng đến 2009 tăng lên 2110,4 tỉ<br /> đồng (tăng 2,4 lần), đóng góp trong tổng giá<br /> trị tăng thêm ngành công nghiệp của toàn tỉnh<br /> tăng tương ứng 33% lên 40% [2]. Thành<br /> phố hiện có 5 khu, cụm công nghiệp, trong<br /> đó khu công nghiệp Bắc Vinh diện tích<br /> 60,16 ha, cơ bản được lấp đầy và tạo việc<br /> làm cho hơn 1.548 lao động; khu công<br /> nghiệp Hưng Đông đang triển khai xây<br /> dựng hạ tầng kỹ thuật; ba cụm công nghiệp<br /> (Đông Vĩnh, Nghi Phú, Hưng Lộc) với diện<br /> tích 24,9 ha đang hoạt động trên cơ sở các<br /> doanh nghiệp đã đi vào sản xuất ổn định và<br /> phát triển. Các cơ sở sản xuất công nghiệp<br /> khác trên địa bàn Thành phố chủ yếu là công<br /> nghiệp sạch; những cơ sở gây ô nhiễm môi<br /> trường đã và đang được di chuyển ra các khu<br /> công nghiệp tập trung. Các doanh nghiệp như:<br /> doanh nghiệp sản xuất bia, dầu ăn tinh luyện,<br /> dệt may, cơ khí, gỗ mỹ nghệ, xay xát bột mỳ,<br /> phân vi sinh NPK, da chế biến... đã thực hiện<br /> cổ phần hoá, tăng cường đầu tư mở rộng và<br /> đổi mới trang thiết bị, công nghệ, hoạt động<br /> sản xuất kinh doanh đạt kết quả tốt. Các sản<br /> phẩm được xuất khẩu ra nước ngoài được<br /> đánh giá có chất lượng cao: thuỷ hải sản, dệt<br /> may, chế biến gỗ, dầu ăn tinh luyện, bột đá<br /> siêu mịn... Tiểu thủ công nghiệp và làng nghề<br /> cũng ngày càng phát triển, góp phần quan<br /> trọng trong việc giải quyết việc làm và dịch<br /> chuyển cơ cấu kinh tế. Đến nay, trên địa bàn<br /> Thành phố có 2 làng nghề chiếu cói ở Hưng<br /> Hoà được công nhận, các nghề khác tiếp tục<br /> 36<br /> <br /> được duy trì, phát triển, như: nghề thêu ren,<br /> móc đan sợi xuất khẩu, mây tre đan xuất<br /> khẩu, mộc mỹ nghệ. Khu vực dịch vụ có mức<br /> tăng trưởng khá cao và có xu thế ngày càng<br /> tăng. Nếu giai đoạn 2000 - 2005 tăng trưởng<br /> bình quân của khu vực này là 9,9%/năm thì<br /> giai đoạn 2005 - 2009 tăng với 14,2%/năm.<br /> Năm 2009, giá trị tăng thêm khu vực dịch vụ<br /> của thành phố đạt 5183,9 tỉ đồng, đóng góp<br /> 39,4% giá trị chung của tỉnh [2]. Nhiều loại<br /> hình dịch vụ mới, chất lượng cao xuất hiện,<br /> giúp mở rộng nền sản xuất xã hội trên địa<br /> bàn. Hoạt động thương mại diễn ra đa dạng,<br /> chất lượng ngày càng cao. Tổng mức bán lẻ<br /> hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng năm<br /> 2009 ước đạt trên 88 nghìn tỷ đồng, chiếm<br /> 45% giá trị gia tăng trên địa bàn tỉnh và<br /> khoảng 12,5% của vùng Bắc Trung Bộ. Hàng<br /> hoá ngày càng phong phú, đa dạng, không chỉ<br /> có sản phẩm hàng hóa trên địa bàn, hay thu<br /> hút từ các vùng miền khác trong nước mà còn<br /> có các loại hàng hóa nhập khẩu từ Lào qua<br /> các cửa khẩu và từ các nước khác qua các<br /> cảng Cửa Lò, Lạch Quèn, Bến Thủy. Từ<br /> thành phố Vinh, hàng hóa được phân phối tới<br /> các trung tâm thương mại lớn của khu vực<br /> như: Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Quảng Bình,<br /> Quảng Trị, các trung tâm thương mại ở các<br /> huyện khác của tỉnh Nghệ An và xuất đi các<br /> nước: Lào, Trung Quốc... Hoạt động thương<br /> mại của thành phố Vinh đã có sức chi phối<br /> trong vùng Bắc Trung Bộ. Giá trị tăng thêm<br /> khu vực dịch vụ năm 2009 đạt 5183,9 tỷ<br /> đồng, nhịp độ tăng trưởng trung bình giai<br /> đoạn 2000 – 2009 đạt 12%/năm [2]. Điều này<br /> cho thấy khu vực dịch vụ của Thành phố khá<br /> phát triển, là tiền đề để trở thành trung tâm<br /> dịch vụ của vùng Bắc Trung Bộ. Hiện nay,<br /> trên địa bàn thành phố đã có 2 siêu thị lớn<br /> (Maximark, Intimex), siêu thị BigC dự<br /> <br /> kiến sẽ khai trương vào tháng 10/2010<br /> sẽ là trung tâm thương mại lớn nhất<br /> <br /> N. T. Hoài<br /> TRIểN KINH Tế Và Mở RộNG .... tr. 35 - 39<br /> <br /> vùng Bắc Trung Bộ. Ngoài ra, còn có<br /> mạng lưới siêu thị nhỏ kinh doanh tổng hợp<br /> với trên 2.000 mặt hàng các loại về điện tử,<br /> điện máy, hàng tiêu dùng, đồ gỗ mỹ nghệ, xe<br /> máy, quần áo. Hệ thống chợ được quy hoạch<br /> và đầu tư nâng cấp, hoạt động có hiệu quả.<br /> Đầu năm 2010, chợ Vinh mới sẽ được đưa<br /> vào sử dụng, với chức năng là đầu mối bán<br /> buôn bán lẻ, xuất nhập khẩu của tỉnh Nghệ<br /> An và khu vực Bắc Trung Bộ.<br /> 2.2. Sự mở rộng không gian đô thị<br /> Sự phát triển kinh tế mạnh mẽ của<br /> Thành phố Vinh trong thời gian qua đã lan<br /> tỏa tới các vùng ngoại vi và tất yếu là sự mở<br /> rộng không gian đô thị. Trước 4/2008, diện<br /> tích tự nhiên của thành phố là 67.5 km2<br /> (chiếm 0,4% diện tích tự nhiên toàn tỉnh), đến<br /> 17/4/2008, địa giới hành chính của thành phố<br /> được mở rộng thêm 37,4 km2 theo Nghị định<br /> số 45/2008/NĐ-CP của Thủ tướng Chính phủ.<br /> Phần diện tích tăng thêm được lấy từ xã Nghi<br /> Đức 5,7 km2; xã Nghi Kim 7,4km2; xã Nghi<br /> Liên 9,5 km2; xã Nghi Ân 8,7 km2 (huyện<br /> Nghi Lộc); xã Hưng Chính (huyện Hưng<br /> Nguyên) 4,5 km2; 1,74 km2 của xã Hưng<br /> Thịnh được chuyển sang xã Vinh Tân và<br /> được thành lập thành phường Vinh Tân. Như<br /> vậy, tổng diện tích tự nhiên của thành phố<br /> Vinh từ 4/2008 là 104,9 km2 (tăng thêm<br /> 0,24% trong tổng diện tích tự nhiên toàn<br /> tỉnh). Sự phát triển kinh tế với việc mở rộng<br /> không gian đô thị đã làm cho vùng ảnh hưởng<br /> của thành phố được tăng cường, tạo nên sự<br /> liên kết chặt chẽ giữa Thành phố Vinh với các<br /> khu vực lân cận. Từ Vinh vùng ảnh hưởng –<br /> liên kết được mở rộng theo các hướng: Cửa<br /> Lò – Cửa Hội, Nam Đàn, Quỳnh Lưu – Đô<br /> Lương, Nghi Lộc, Thanh Chương - Con<br /> Cuông – Tương Dương – Quế Phong (miền<br /> Tây). Vinh sẽ là trung tâm đào tạo và cung<br /> cấp nguồn nhân lực, khoa học công nghệ, chế<br /> biến và xuất nhập khẩu hàng hóa – kết nối thị<br /> trường trong và ngoài nước, các vùng ảnh<br /> hưởng – liên kết sẽ cung cấp nguồn lực phát<br /> triển và sản phẩm chuyên môn hóa.<br /> <br /> PHáT<br /> <br /> Theo hướng Vinh – miền Tây, phát triển<br /> du lịch sinh thái gắn với khu dự trữ sinh<br /> quyển toàn cầu Tây Nghệ An (trung tâm là<br /> vườn quốc gia Pù Mát và 2 khu bảo tồn thiên<br /> nhiên Pù Huống, Pù Hoạt), phát triển năng<br /> lượng thủy điện, lâm nghiệp.<br /> Theo hướng Vinh – Nam Đàn, phát triển<br /> du lịch làng quê, nông nghiệp sạch.<br /> Theo hướng Vinh – Cửa Lò, phát huy<br /> thế mạnh về biển để phát triển các ngành: du<br /> lịch biển, đánh bắt, nuôi trồng thủy sản, cảng<br /> biển. Trong tương lai, đô thị ven biển này sẽ<br /> trở thành một<br /> cực kép của thành phố Vinh.<br /> Theo hướng Vinh – Quỳnh Lưu – Đô<br /> Lương, phát huy tiềm năng công nghiệp chế<br /> biến nông – lâm sản, công nghiệp khai thác<br /> và sản xuất vật liệu xây dựng (xi măng, gạch<br /> ốp lát).<br /> Cùng với sự phát triển kinh tế, mở rộng<br /> không gian đô thị, tạo sự liên kết, thành phố<br /> Vinh đã, đang và sẽ tạo điều kiện để các lãnh<br /> thổ lân cận khai thác thế mạnh của mình,<br /> đồng thời tăng cường thêm vai trò đầu não<br /> của Thành phố. Tuy nhiên, để việc mở rộng<br /> không gian có hiệu quả, sức lan tỏa của<br /> Thành phố ngày càng rộng thì việc đầu tư<br /> phát triển cơ sở hạ tầng (đặc biệt là mạng lưới<br /> giao thông), nâng cao trình độ lao động đang<br /> là khó khăn lớn cần sớm được giải quyết.<br /> Không chỉ là trung tâm chính trị, kinh tế,<br /> văn hóa của tỉnh Nghệ An, Thành phố Vinh<br /> còn được xây dựng thành trung tâm kinh tế<br /> văn hóa của vùng Bắc Trung Bộ theo Quyết<br /> định số 239/2005/QĐ-TTg ngày 30/9/2005<br /> của Thủ tướng Chính phủ. Để khẳng định<br /> được vai trò trung tâm của vùng, bên cạnh sự<br /> nỗ lực phát triển nội thành, nội tỉnh, Vinh còn<br /> phải có sự liên kết chặt chẽ trong phát triển<br /> với các tỉnh trong vùng, đặc biệt là hai tỉnh<br /> giáp ranh: Thanh Hóa và Hà Tĩnh.<br /> Tuy nhiên, trên thực tế quan hệ của Vinh<br /> nói riêng, tỉnh Nghệ An nói chung với vùng<br /> Bắc Trung Bộ chưa phát huy được thế mạnh<br /> vốn có, thiếu hẳn mối liên kết hỗ trợ, hợp tác<br /> để cùng nhau phát triển theo hướng bền vững.<br /> 37<br /> <br /> Trường đại học vinh<br /> khoa học, tập 40, số 2b - 2011<br /> Hệ quả là không phát huy được lợi thế so<br /> sánh của mỗi vùng, mỗi địa phương, lãng phí<br /> trong đầu tư, không hiệu quả trong sử dụng<br /> nguồn lực, thiếu lành mạnh trong cạnh tranh<br /> và tình trạng ô nhiễm môi trường. Nguyên<br /> nhân của tình trạng trên: chưa có được những<br /> quy hoạch phát triển vùng mang tính khả thi<br /> cao, có cơ sở khoa học xác đáng;<br /> chưa có bộ máy quản lý, điều hành sự phát<br /> triển của một vùng để các địa phương, các<br /> ngành, các lĩnh vực liên quan có thể thực hiện<br /> tốt; còn mang nặng tư duy cát cứ hành chính,<br /> cục bộ địa phương trong hệ thống tổ chức<br /> quản lý và lãnh đạo theo địa giới hành chính,<br /> trong khi yêu cầu phát triển kinh tế không chỉ<br /> bó hẹp trong một địa phương. Nếu vấn đề liên<br /> kết không sớm được giải quyết, vai trò trung<br /> tâm kinh tế, văn hóa vùng Bắc Trung Bộ của<br /> Vinh khó có thể thực hiện được do tốc độ<br /> phát triển nhanh của thành phố Thanh Hóa<br /> với khu kinh tế Nghi Sơn (ngành chủ lực là<br /> lọc hóa dầu), thành phố Hà Tĩnh với khu kinh<br /> tế Vũng Áng (ngành chủ lực là luyện kim, cơ<br /> <br /> 38<br /> <br /> tạp chí<br /> khí gắn với mỏ sắt Thạch Khê lớn nhất cả<br /> nước và Đông Nam Á)<br /> Tình trạng trên không chỉ là vấn đề riêng<br /> của thành phố Vinh và vùng Bắc Trung Bộ<br /> mà còn là yêu cầu cấp bách cần giải quyết của<br /> các vùng kinh tế khác và của quốc gia. Để<br /> giải quyết vấn đề, đòi hỏi phải có sự vào cuộc<br /> của nhiều nhà khoa học ở nhiều lĩnh vực khác<br /> nhau trong và ngoài nước, các cấp chính<br /> quyền, đặc biệt là Bộ Kế hoạch và Đầu tư –<br /> cơ quan làm nhiệm vụ đầu mối, chủ trì.<br /> 3. Kết luận<br /> Trong giai đoạn 2000 - 2009, phát triển<br /> đô thị là một trong những chủ trương phù hợp<br /> tạo nên động lực tăng trưởng và sức lan tỏa<br /> trong phát triển với các khu vực lân cận, góp<br /> phần thúc đẩy tăng trưởng với tốc độ cao. Với<br /> vai trò trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa<br /> của tỉnh Nghệ An, trung tâm kinh tế, văn hóa<br /> của vùng Bắc Trung Bộ, thành phố Vinh đang<br /> từng bước khắc phục khó khăn, phát huy thế<br /> mạnh để phát triển và hội nhập.<br /> <br /> N. T. Hoµi<br /> TRIÓN KINH TÕ Vµ Më RéNG .... tr. 35 - 39<br /> <br /> PH¸T<br /> <br /> TàI LIệU THAM KHảO<br /> [1] Cục Thống kê Nghệ An, Niên giám thống kê Nghệ An 2009. Vinh 5/2010.<br /> [2] Cục Thống kê Nghệ An, Tình hình thực hiện một số chỉ tiêu kế hoạch chủ yếu qua các năm<br /> 2005 - 2008 và ước năm 2009 phân theo huyện, thành phố, thị xã, Vinh 12/2009.<br /> [3] Trần Thị Ngân Hà, Sự phát triển không gian đô thị ở thành phố Vinh và cách nhìn mới với<br /> các vùng ảnh hưởng. Kỷ yếu Hội thảo khoa học “50 năm trường đại học Vinh”, Vinh,<br /> 10/2009.<br /> [4] UBND thành phố Vinh, Báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch kinh tế - xã hội năm 2009 và<br /> định hướng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2010, Vinh 12/2009.<br /> [5] UBND thành phố Vinh, Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội Thành phố Vinh<br /> đến năm 2020, Vinh 2007.<br /> [6] UBND tỉnh Nghệ An, Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 và kế hoạch sử dụng đất đến<br /> năm 2015, Vinh 9/2007.<br /> [7] UBND tỉnh Nghệ An, Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Nghệ An đến năm<br /> 2020, Vinh 12/2007.<br /> <br /> SUMMARY<br /> The situation development of economy and the expansion spatial urban in Vinh city<br /> in the period 2000 - 2009<br /> This article analysis the situation development of economy and the expansion spatial urban<br /> in Vinh city in the period 2000 - 2009 based on targets: the size, growth rate of Gross Domestic<br /> Product, per capita income, economic structure, the development of industry and service; the<br /> expansion spatial urban. At once, the existing development also was clarified and the solution<br /> was suggested by the author.<br /> (a) Khoa Địa lý - Trường Đại học Vinh<br /> <br /> 39<br /> <br />