phiên dịch việt - hán, hán - việt: phần 2

Chu Húc Lương ( jạjP$Ui ) s<br /> Tam luận phiên dịch (trích)<br /> P hiên dịch cần phải có th ể tài (thể loại) tương ứng với<br /> nội dung, đây chính là cái tôi gọi là “<br /> nhã”. Bây giờ tôi sè<br /> giải thích về “<br /> tín, đạt, nhã” trong phiên dịch, “ ' chinh là<br /> tin<br /> sự trung thực đối với ý nghĩa của nguyên văn, ‘đ ạ t’ chính<br /> là người đọc có th ể hiểu được bài dịch, “<br /> nhã” chính là sự<br /> tương xứng và xác đáng giữa nội dung và thể tài cùa<br /> nguyên văn.<br /> Người ta có th ể hỏi rằn g tạ i sao tôi lại cứ thích dùng<br /> chữ “ ã ” này như thế? Nếu thay bằng một chữ “ván'<br /> nh<br /> chẳng phải là càng gần với ý tôi muốn nói hay sao? Câu<br /> trả lời của tôi là, khi dùng chữ “v ãn ” có th ể sẽ có người<br /> nhầm tưởng tôi chủ trương dùng “cổ văn” ( Ẵ « ). Từ ngữ<br /> vốn đã mơ hồ, nhưng mơ hồ cũng có chỗ hay của nó đó là<br /> dễ nhớ. Từ “ h ã ” vừa bao gồm nhã vừa bao gồm cà vản<br /> n<br /> nhã -<br /> <br /> (nho nhã), điển nhã -<br /> <br /> (trang nhả), nhã<br /> <br /> thuần - M I , chí ít nó cũng không quá thông tục va<br /> mang phong cách riêng.<br /> Vậy giữa “ ”, “ ạ t”, “ h ã ” cái nào quan trọng nhất'’<br /> tín<br /> đ<br /> n<br /> Tôi cho rằng cần phải xem xét nội dung rồi mới quvèt<br /> định. Nếu bài dịch là “Bản thảo cho độc giả” hoặc là một<br /> mẩu tin giải trí thì cần phải xem trọng đạt, lỡ như dịch sót<br /> một hai câu thì cũng không ảnh hưởng nhiều đến ý chính<br /> Nêu bài dịch là những bài triế t học, khoa học xả hội. dảc<br /> biệt là những tác phẩm kinh điển, chữ “ ” nên đật hang<br /> tín<br /> đầu. Điều người Trung Quốc không thích n h ất là cáu cú<br /> <br /> 156<br /> <br /> quá dài, chì những lúc b ất đắc dĩ mới diễn giải dài. v ề m ặt<br /> từ loại, thậm chí là kết cấu câu, chỉ cần không đến nỗi đọc<br /> lên nghe không trôi chảy thì nếu có th ể không thay đổi thì<br /> không thay đổi, cứng nhắc một chút cũng đành để chúng<br /> cứng nhắc.<br /> Và đương nhiên khi dịch tác phẩm văn học chúng ta<br /> phải chú ý gọt giũa lời văn. Nếu như là cổ văn, tuy không<br /> phải là thời Hạ Thương Chu, nhưng dịch giả không thể<br /> không thông đạt, hoặc là không ràn h rọt, tức văn ngôn lại<br /> pha tạp vào bạch thoại, th ế nhưng lại có những học giả lớn<br /> đã viết như vậy. Nếu như là bạch thoại, lại càng không<br /> ngại thoải mái hơn, không những có th ể sử đụng cổ văn<br /> một cách thích đáng mà hoàn toàn có thể sử dụng cú pháp<br /> Âu hoá. Đặc biệt là khi dịch thơ ca, vì yêu cầu cách luật<br /> hoàn chỉnh và cách gieo vần mà càng không th ể trán h<br /> được điều đó. Chúng ta hãy thử xem đoạn thơ dưới đây:<br /> Điền gian đích sồ cúc, nhĩ đích sắc thái chủng loại<br /> phồn đa,<br /> Bất chỉ vi duyệt nhân nhĩ mục nhi khai phóng,<br /> Hoàn đạo phá ngộ môn tâm trung đích nguyện vọng,<br /> Chỉ xuất nhân tâm đích xu hướng, dụng nhĩ đích tha ca;<br /> <br /> ( fflíÉ 0 M ẳ Ề S<br /> <br /> SifcÀi.'fôilSl ,<br /> <br /> ,<br /> <br /> ;)<br /> <br /> Cụm từ “ Æ f r 'f ô i # ® : ” đặt ở cuối câu chính là một<br /> <br /> dạng ngữ pháp Âu hoá, và đoạn này trích từ bài tha<br /> gồm 14 câu thơ của Balzac (<br /> <br /> ) doPỉạ<br /> <br /> Lôi ( 'í^lra ) dịch. Điều mà Phụ Lôi không thích nhất 1<br /> A<br /> dạng ngữ pháp Âu hoá, nhưng đây là dịch thơ, nên ông ấy<br /> không câu nệ điều đó.<br /> Việc lấy tiêu chuẩn “ h ã ” dùng để dịch văn học chinh là<br /> n<br /> yêu cầu dịch tác phẩm văn học cần phải có phong cách,<br /> nhưng không có nghĩa là phản án h phong cách của nguyên<br /> tác. N hà văn người Anh Alexander F raser Tytler vào<br /> những năm 90 của th ế kỷ 18 đã viết quyển sách “Nguyên<br /> lý phiên dịch”, ông đã nêu ra 3 tiêu chuẩn trong phiên<br /> dịch. Trong đó tiêu chuẩn thứ hai yêu cầu phiên dịch phải<br /> phản ánh phong cách trong nguyên văn, đây là chỗ ông<br /> khác với Nghiêm Phục ( P ấ ) . Nghiêm Phục chi nhic<br /> đến “<br /> nhã” mà không đề cập đến phong cách nguyên vản,<br /> ngày nay chúng ta nói dịch tác phẩm văn học phài có<br /> phong cách, và không nên yêu cầu dịch cả phong cách của<br /> nguyên văn vì phong cách của nguyên văn thì không có<br /> cách nào có thể dịch được.<br /> Nói tóm lại, phong cách của một tác phẩm ván học do<br /> bốn phương diện sau quyết định nên: Thứ n h ất là phong<br /> cách của nguyên tác, ví dụ nguyên văn của”Kinh thánh cựu<br /> ước” c IB<br /> vốn là tiếng Hy Lạp cổ, tính từ rát ít,<br /> phó từ hoàn toàn không có, nên bản dịch tấ t nhiên khóng<br /> thể thêm chúng vào. Bài văn “Những cuộc phiêu lưu cua<br /> Gulliver”<br /> ( I M<br /> <br /> 158<br /> <br /> của tác giả<br /> * #<br /> <br /> Stromile Swift<br /> <br /> ) người Anh, tuyệt nhiên không dùng cách<br /> <br /> ví von, những dịch giả khi nắm rõ đặc điểm nhỏ này cần<br /> phải chú ý, khi dịch không nên tuỳ tiện dùng những từ ngữ<br /> mang ý ẩn dụ. Nhưng tác giả của “La Mã suy vong<br /> sử” (<br /> ) là Edward Gibbon ( c i BE ) ở<br /> cuối mỗi đoạn văn ông thường thích dùng cụm từ ngắn như “ f<br /> o<br /> a nation”, “ f ivar” để k ết thúc, điều này cũng tạo thành<br /> o<br /> một phần trong phong cách văn chương của ông, nhưng<br /> dịch giả thì không th ể nào làm được điều đó. Thứ hai là<br /> phong cách văn chương vốn có của dịch giả, ví dụ như cách<br /> hành văn ngắn gọn súc tích của Lỗ Tấn, ông thường bỏ đi<br /> những lượng từ trong bạch thoại, ví dụ ông viết<br /> “ ẫ i Ị ẫ ì ằ ì í p l ” mà không phải là<br /> trong những bài dịch của Phụ Lôi những từ bô'n chữ khá<br /> nhiều, điều này có quan hệ với phong cách viết văn của<br /> ông. Thứ ba là đặc trưng ngôn ngữ mẹ đẻ của dịch giả. Câu<br /> cú trong tiếng Anh khá dài, trong tiếng Trung thì khá<br /> ngắn, khi dịch từ tiếng Anh sang tiếng Trung thường thì<br /> một câu phải dịch th àn h nhiều câu, còn dịch từ tiếng<br /> Trung sang tiếng Anh thì lại dịch từ mấy câu tiếng Trung<br /> thành một câu tiếng Anh; tình hình này tấ t yếu sẽ ảnh<br /> hưởng đến phong cách dịch. Cho dù ở Trung Quốc ngày<br /> nay khi dịch những sách kinh điển của chủ nghĩa Mác Lênin thường thường không th ể không dùng câu cú dài.<br /> Những bài tin tức trê n báo do dịch vội nên câu dài xuất<br /> hiện ngày càng nhiều, nhưng câu cú khi dịch tác phẩm văn<br /> học thì không nên quá dài. Tình hình này tấ t nhiên cũng<br /> sẽ ảnh hưởng đến phong cách. Thứ tư là thời đại dịch giả<br /> đang sinh sống. Trước khi phong trào Ngũ Tứ diễn ra, dịch<br /> sách phải dùng cổ văn, dịch thơ đều dùng thể thơ cổ, điều<br /> này tấ t nhiên là chịu ảnh hưởng của thời đại. Văn bạch<br /> <br /> thoại trước và sau phong trào Ngũ Tứ cũng có sự khác biỊ<br /> rấ t lớn; sự khác nhau giữa việc phiên dịch ở giai đoạn d i<br /> phong trào Ngũ Tứ và sau khi th à n h lập nước cũng rất lởn<br /> Với ba n h ân tố cuối luôn chi phối, các dịch giả làm sao a<br /> th ể phản ánh m ột cách chính xác phong cách nguyên vản?<br /> Vì vậy với những tiêu chuẩn của chữ “<br /> nhã" dùng đi<br /> đánh giá việc dịch văn học, tôi cho rằn g chỉ có thể yêu cẦ<br /> i<br /> bài dịch có phong cách, ngoài ra nó còn có ý nghĩa: rhínt<br /> là lời văn sá t nhưng không tục, bởi vì suy cho cùng dịd<br /> giả cần phải đặt m ình vào vị trí của độc giả.<br /> (Người dịch: Trần Thị Hồng Gắm<br /> <br /> Chu Giác Lương ( J I 5 â ) :<br /> Phiên dịch tạp đàm (trích)<br /> Dịch th u ậ t nói cho cùng là việc hiểu rõ và diễn đại<br /> nguyên tác bằng một ngôn ngữ khác; dịch thuật văn hạ<br /> cũng không phải là ngoại lệ, nhưng những vấn đề về việ<<br /> dịch th u ật văn học lại quan trọng hơn. Những vấn đề nà]<br /> tuy nói ra thì đơn giản nhưng lại vô cùng phức tạp, liêi<br /> quan đến nhiều loại lý thuyết, thậm chí có thể nói đó li<br /> cái đích mà không bao giờ được giải quyết một cách triệ<br /> để. Đây chính là lý luận được đúc k ết từ quá trình nghiéi<br /> cứu thảo luận, còn thực tiễn của việc dịch thuật thì khỏn<<br /> cần phải chờ đến lúc đã triệ t để về m ặt lý ỉuận mới có thi<br /> tiến hành được. Đương nhiên là thực tiễn cần phài có 1<br /> ]<br /> luận chỉ đạo, nhưng cho dù không có lý luận hoàn thiện th<br /> <br /> 160<br /> <br />