Phòng ngừa rủi ro tỷ giá hối đoái tại các doanh nghiệp trên địa bàn Thừa Thiên Huế

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 62, 2010<br /> <br /> PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI TẠI CÁC DOANH NGHIỆP<br /> TRÊN ĐỊA BÀN THỪA THIÊN HUẾ<br /> Phan Khoa Cương, Lê Đào Khánh Thu, Lê Tô Minh Tân<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Phòng ngừa rủi ro tỷ giá hối đoái (PNRRTGHĐ) chiếm một vị trí rất quan trọng trong<br /> hoạt động phòng ngừa rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập kinh tế<br /> quốc tế; nó có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả kinh doanh và năng lực cạnh tranh của doanh<br /> nghiệp.<br /> Bằng phương pháp khảo sát doanh nghiệp thông qua việc sử dụng bảng câu hỏi kết hợp<br /> với dữ liệu thứ cấp thu thập được từ nhiều nguồn khác nhau, nghiên cứu làm rõ thực trạng nhận<br /> thức về PNRRTGHĐ và tình hình sử dụng công cụ PNRRTGHĐ của các doanh nghiệp kinh<br /> doanh xuất nhập khẩu trên địa bàn Tỉnh Thừa Thiên Huế. Bên cạnh đó, trên cơ sở thực trạng<br /> khảo sát, nghiên cứu đề xuất một số kiến nghị với các ban ngành liên quan nhằm tăng cường<br /> việc sử dụng các giải pháp PNRRTGHĐ tại các doanh nghiệp.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới, Việt Nam từng bước thực hiện<br /> lộ trình tự do hóa kinh tế bao gồm tự do hóa thương mại, tự do hóa đầu tư và tự do hóa<br /> tài chính. Tiến trình tự do hóa tài chính tất yếu sẽ dẫn đến tự do hóa lãi suất, tự do hóa<br /> tỷ giá hối đoái (TGHĐ). Các bước tự do hóa tài chính này vừa tạo ra thời cơ đồng thời<br /> cũng tạo ra thách thức mới cho nền kinh tế nói chung và cho các doanh nghiệp nói riêng.<br /> Thời gian gần đây, với sự tác động của kinh tế thế giới và tình trạng lạm phát cao của<br /> Việt Nam làm cho TGHĐ biến động mạnh gây nhiều thiệt hại cho doanh nghiệp. Do<br /> vậy, các doanh nghiệp cần phải sử dụng các công cụ PNRRTGHĐ bên cạnh việc nâng<br /> cao năng lực cạnh tranh trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, ở các doanh nghiệp có sử<br /> dụng ngoại tệ ở Việt Nam nói chung và đặc biệt là các doanh nghiệp trên địa bàn Thừa<br /> Thiên Huế nói riêng, việc sử dụng công cụ PNRRTGHĐ còn rất nhiều hạn chế. Tuy<br /> nhiên, cho đến nay thì chưa có một nghiên cứu thực tế chính thức nào được thực hiện để<br /> đánh giá thực trạng tình hình sử dụng các công cụ PNRRTGHĐ tại các doanh nghiệp ở<br /> Thừa Thiên Huế. Do vậy, nghiên cứu này trở nên cấp thiết khi nền kinh tế Việt Nam<br /> ngày càng bị tác động và phụ thuộc rất nhiều bởi tình hình biến động của kinh tế thế<br /> giới. Mục tiêu của nghiên cứu này là trên cở sở kết quả khảo sát nhận thức, tình hình và<br /> 35<br /> <br /> nhu cầu sử dụng để đánh giá thực trạng PNRRTGHĐ tại các doanh nghiệp ở Thừa<br /> Thiên Huế thời gian qua; từ kết quả nghiên cứu này mà các kết luận và khuyến nghị<br /> được đưa ra nhằm đẩy mạnh sử dụng công cụ PNRRTGHĐ tại các doanh nghiệp trên<br /> địa bàn.<br /> 2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu của nghiên cứu này được giới hạn là các doanh nghiệp có<br /> hoạt động xuất nhập khẩu trên địa bàn Thừa Thiên Huế vì hoạt động của những đơn vị<br /> này thường xuyên phải sử dụng ngoại tệ. Dựa vào số liệu về các doanh nghiệp xuất<br /> nhập khẩu do Sở Công Thương và Sở Kế hoạch Đầu tư Thừa Thiên Huế cung cấp,<br /> nghiên cứu được thực hiện trên tổng thể là 39 doanh nghiệp trên địa bàn. Căn cứ theo<br /> địa chỉ của các doanh nghiệp này, phỏng vấn trực tiếp được tiến hành để thu thập số liệu,<br /> bảng câu hỏi điều tra được sử dụng trong quá trình phỏng vấn để thu thập thông tin sơ<br /> cấp. Các câu hỏi chi tiết được nêu ra trong bảng câu hỏi để thu thập thông tin liên quan<br /> đến nhận thức, thực trạng tình hình PNRRTGHĐ và nhu cầu tập huấn, sử dụng cộng cụ<br /> PNRRTGHĐ của doanh nghiệp. Đồng thời, chúng tôi cũng đã tiến hành phỏng vấn một<br /> số lãnh đạo chi nhánh các ngân hàng thương mại trên địa bàn với tư cách là đơn vị cung<br /> ứng dịch vụ PNRRTGHĐ về các vấn đề liên quan. Số liệu sơ cấp được xử lý bằng phần<br /> mềm thống kê SPSS.<br /> 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận<br /> 3.1 Tình hình hoạt động xuất nhập khẩu trên địa bàn Thừa Thiên Huế<br /> Kim ngạch xuất nhập khẩu của Thừa Thiên Huế tăng nhanh qua các năm. Giá trị<br /> xuất khẩu năm 2009 tăng 155% so với năm 2005, trong đó chủ yếu là gia tăng từ xuất<br /> khẩu các mặt hàng công nghiệp nhẹ và nông lâm sản. Kim ngạch nhập khẩu cũng tăng<br /> đáng kể trong giai đoạn này.<br /> Bảng 1. Tổng giá trị xuất nhập khẩu trên địa bàn Thừa Thiên Huế giai đoạn 2005-2009<br /> Đơn vị tính: Nghìn USD<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 2009<br /> <br /> Tăng bình<br /> quân<br /> <br /> 145.379<br /> <br /> 26,31%<br /> <br /> 1. Tổng giá trị xuất khẩu<br /> <br /> 57.119 61.233 80.881 107.680<br /> <br /> - Công nghiệp và khoáng sản<br /> <br /> 13.039 16.383 14.804<br /> <br /> 13.496<br /> <br /> 4.674<br /> <br /> -22,62%<br /> <br /> - Công nghiệp nhẹ<br /> <br /> 29.446 23.988 37.409<br /> <br /> 59.905<br /> <br /> 109.795<br /> <br /> 38,96%<br /> <br /> - Nông, lâm, thủy sản<br /> <br /> 14.634 20.862 28.668<br /> <br /> 34.279<br /> <br /> 30.910<br /> <br /> 20.55%<br /> <br /> 2. Tổng giá trị nhập khẩu<br /> <br /> 58.653 49.243 54.683<br /> <br /> 81.734<br /> <br /> 113.365<br /> <br /> 17,91%<br /> <br /> - Tư liệu sản xuất<br /> <br /> 45.746 33.991 45.402<br /> <br /> 81.434<br /> <br /> 09.529<br /> <br /> 24,39%<br /> <br /> - Hàng tiêu dùng<br /> <br /> 12.907 15.252<br /> <br /> 300<br /> <br /> 3.836<br /> <br /> -26,16%<br /> <br /> Nguồn: Sở Công Thương Thừa Thiên Huế.<br /> 36<br /> <br /> 9.281<br /> <br /> Giá trị nhập khẩu năm 2009 so với năm 2005 tăng 93%, mức tăng bình quân<br /> 17,9 %/năm và mặt hàng nhập khẩu chủ yếu của tỉnh vẫn là máy móc, thiết bị và<br /> nguyên nhiên vật liệu. Dự kiến trong những năm tiếp theo kim ngạch xuất nhập khẩu<br /> của TTH sẽ tăng nhanh. Số liệu của bảng 1 đã cho thấy nhu cầu sử dụng ngoại tệ của<br /> các doanh nghiệp trên địa bàn là rất lớn và tăng nhanh qua các năm.<br /> 3.2. Tình hình sử dụng ngoại tệ của các doanh nghiệp<br /> Kết quả điều tra cho thấy, đa số các doanh nghiệp trên địa bàn chủ yếu sử dụng 2<br /> loại ngoại tệ là USD và Euro, trong đó đồng USD vẫn là loại ngoại tệ phổ biến nhất với<br /> kết quả là 100% doanh nghiệp đều sử dụng. Mục đích sử dụng ngoại tệ của các doanh<br /> nghiệp chủ yếu tập trung cho hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu, trong đó có tới<br /> 97,4% là hoạt động xuất khẩu, điều này cũng phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế<br /> của tỉnh theo hướng xuất khẩu.<br /> Bảng 2. Tình hình sử dụng ngoại tệ của các doanh nghiệp<br /> <br /> Lượt<br /> DN trả<br /> lời (lượt)<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> - USD<br /> <br /> 39<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> - Euro<br /> <br /> 24<br /> <br /> 61,5<br /> <br /> - Yên<br /> <br /> 5<br /> <br /> 12,8<br /> <br /> - Ngoại tệ khác<br /> <br /> 7<br /> <br /> 17,9<br /> <br /> - Kinh doanh xuất khẩu<br /> <br /> 38<br /> <br /> 97,4<br /> <br /> - Kinh doanh nhập khẩu<br /> <br /> 27<br /> <br /> 69,2<br /> <br /> - Dự trữ<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,6<br /> <br /> - Đầu tư<br /> <br /> 2<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> - Trên 10 hợp đồng<br /> <br /> 29<br /> <br /> 74,0<br /> <br /> - Từ 5 – 10 hợp đồng<br /> <br /> 10<br /> <br /> 26,0<br /> <br /> - Trên 3 triệu USD<br /> <br /> 20<br /> <br /> 51,3<br /> <br /> - Từ 1 – 3 triệu USD<br /> <br /> 12<br /> <br /> 30,8<br /> <br /> - Dưới 1 triệu USD<br /> <br /> 7<br /> <br /> 17,9<br /> <br /> Tiêu chí<br /> 1. Loại ngoại tệ doanh nghiệp thường sử dụng<br /> <br /> 2. Mục đích sử dụng ngoại tệ của doanh nghiệp<br /> <br /> 3. Số lượng hợp đồng giao dịch hàng năm<br /> <br /> 4. Quy mô ngoại tệ doanh nghiệp sử dụng hàng năm (quy<br /> đổi USD)<br /> <br /> Nguồn: Kết quả điều tra.<br /> 37<br /> <br /> Số liệu bảng 2 cũng cho thấy, quy mô ngoại tệ mà các doanh nghiệp cần sử dụng<br /> hàng năm khá lớn, trên 51% doanh nghiệp cần trên 3 triệu USD/năm và 30,8% sử dụng<br /> từ 1-3 triệu USD/năm. Số lượng hợp đồng giao dịch của doanh nghiệp hàng năm cũng<br /> khá nhiều, 74% doanh nghiệp điều tra có trên 10 hợp đồng giao dịch mỗi năm. Tất cả<br /> những điều này đã minh chứng rằng nhu cầu sử dụng ngoại tệ của các doanh nghiệp trên<br /> địa bàn là khá lớn và tất yếu rủi ro từ biến động tỷ giá hối đoái là điều khó tránh khỏi.<br /> 3.3. Biến động tỷ giá hối đoái USD/VNĐ qua 4 năm 2005-2009 và ước thiệt<br /> hại do tỷ giá thay đổi đối với các doanh nghiệp ở Thừa Thiên Huế<br /> Từ 2005, đặc biệt từ nửa cuối năm 2007 đến 2009, với sự điều chỉnh tỷ giá bình<br /> quân trên thị trường liên ngân hàng và biên độ dao động tỷ giá của Ngân hàng Nhà nước,<br /> tỷ giá giao dịch đô la Mỹ (USD) của các ngân hàng thương mại không ngừng biến động<br /> theo xu hướng tăng. Cụ thể, số liệu từ Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại thương<br /> cho thấy, tỷ giá mua và bán USD ở chi nhánh Huế năm 2009 tăng xấp xỉ 12,3% so với<br /> năm 2005 và mức tăng bình quân cho cả giai đoạn này là khoảng 2,94%/năm (Bảng 3).<br /> Rõ ràng sự biến động này gây thiệt hại không nhỏ cho các doanh nghiệp vay ngoại tệ để<br /> nhập khẩu hàng hóa, máy móc thiết bị. Ước tính ở bảng 3 chỉ rõ: một doanh nghiệp vay<br /> 1 triệu USD với thời hạn từ 1 năm trở lên trong giai đoạn 2005 - 2009 đã có thể tổn thất<br /> khoảng 29.387 USD mỗi năm do chênh lệch tỷ giá giữa thời điểm vay và thời điểm trả<br /> nợ. Mức thiệt hại sẽ lớn hơn gấp nhiều lần con số này nếu doanh nghiệp vay trong năm<br /> 2008 và trả nợ vào năm 2009.<br /> Bảng 3. Biến động tỷ giá 2005 – 2009 và ước tính thiệt hại của rủi ro tỷ giá với doanh nghiệp<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 2009<br /> <br /> Tăng<br /> bình<br /> quân<br /> <br /> 1. Tỷ giá mua bình quân<br /> 15.852 15.983 16.083 16.447 17.799 2,94%<br /> (VND/1USD)<br /> 2. Tỷ giá bán bình quân<br /> 15.856 15.986 16.090 16.474 17.806 2,94%<br /> (VND/1USD)<br /> 3. Ước thiệt hại bình quân năm của các doanh nghiệp vay nợ bằng USD (Đơn vị tính:<br /> USD)<br /> - Quy mô 1 triệu USD/năm<br /> <br /> 29.387<br /> <br /> - Quy mô 2 triệu USD/năm<br /> <br /> 58.775<br /> <br /> - Quy mô 3 triệu USD/năm<br /> <br /> 88.162<br /> <br /> Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam và tính toán của các tác giả.<br /> <br /> 38<br /> <br /> 3.4. Nhận thức của doanh nghiệp về phòng ngừa rủi ro tỷ giá hối đoái<br /> Mức độ nhận thức của doanh nghiệp sẽ có tác động rất quan trọng đến việc sử<br /> dụng các công cụ PNRRTGHĐ. Tình hình nhận thức của doanh nghiệp được thể hiện<br /> qua số liệu bảng 4.<br /> Kết quả điều tra về ý kiến của doanh nghiệp đối với cả 8 tiêu chí cho thấy, trên<br /> 82% doanh nghiệp đồng ý với ý kiến cho rằng phòng ngừa rủi ro tỷ giá là rất quan trọng<br /> và giúp hạn chế tổn thất trong giao dịch. Đối với tiêu chí về áp dụng phòng ngừa rủi ro<br /> tỷ giá, có 71,8% ý kiến của doanh nghiệp đều đồng ý với nhận định này. Điều này cho<br /> thấy hầu hết các doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu trên địa bàn<br /> Thừa Thiên Huế đã nhận thức được tầm quan trọng của công tác PNRRTGHĐ.<br /> Bảng 4. Ý kiến của doanh nghiệp về vai trò của phòng ngừa rủi ro tỷ giá hối đoái<br /> Giá<br /> trị<br /> trung<br /> bình<br /> <br /> Độ<br /> lệch<br /> chuẩn<br /> <br /> 17,9<br /> <br /> 4,0<br /> <br /> 0,607<br /> <br /> 59<br /> <br /> 25,6<br /> <br /> 4,1<br /> <br /> 0,641<br /> <br /> 17,9<br /> <br /> 51,3<br /> <br /> 20,5<br /> <br /> 3,82<br /> <br /> 0,885<br /> <br /> 15,4<br /> <br /> 30,8<br /> <br /> 48,7<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 3,44<br /> <br /> 0,821<br /> <br /> 0<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 51,3<br /> <br /> 43,6<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3,38<br /> <br /> 0,59<br /> <br /> 6. Duy trì năng lực cạnh tranh<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 53,8<br /> <br /> 43,6<br /> <br /> 2,6<br /> <br /> 3,49<br /> <br /> 0,556<br /> <br /> 7. Giúp ổn định giá trị doanh<br /> nghiệp<br /> <br /> 0<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 53,8<br /> <br /> 35,9<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 3,41<br /> <br /> 0,677<br /> <br /> 8. Việc áp dụng các công cụ<br /> PNRRTGHĐ là hết sức cần thiết<br /> <br /> 0<br /> <br /> 25,1<br /> <br /> 53,8<br /> <br /> 41<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3,46<br /> <br /> 0,584<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> 1. Phòng ngừa rủi ro tỷ giá rất<br /> quan trọng<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 17,9<br /> <br /> 64,1<br /> <br /> 2. Giúp hạn chế tổn thất trong giao<br /> dịch<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 15,4<br /> <br /> 3. Đảm bảo hiệu quả hoạt động<br /> kinh doanh<br /> <br /> 0<br /> <br /> 10,3<br /> <br /> 4. Hỗ trợ cho công tác hoạch định<br /> vốn<br /> <br /> 0<br /> <br /> 5. Đảm bảo khả năng tự chủ về tài<br /> chính<br /> <br /> Tiêu chí<br /> <br /> Nguồn: Kết quả điều tra.<br /> Ghi chú: Thang đo Likert: 1 (Hoàn toàn không đồng ý); 2 (Không đồng ý); 3 (Bình<br /> thường); 4 (Đồng ý); 5 (Hoàn toàn đồng ý).<br /> <br /> 39<br /> <br />