Sáng kiến kinh nghiệm: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí 5

Sáng kiến kinh nghiệm: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí 5<br /> <br /> I. Phần mở đầu<br /> I.1. Lý do chọn đề tài<br /> Trong dạy học Địa lí hiện nay, phương pháp dạy học hợp tác nhóm<br /> nhỏ ngày càng được sử dụng rộng rãi và tỏ ra có hiệu quả. Hình thức tổ chức<br /> dạy học này có đặc điểm là yêu cầu học sinh nghĩ nhiều hơn làm nhiều hơn.<br /> Bên cạnh đó phương pháp dạy học hợp tác nhóm nhỏ còn có thêm một đặc<br /> trưng: học sinh cùng nhau thảo luận theo định hướng của giáo viên. Đây là<br /> mối quan hệ trò - trò được các thầy cô nhắc nhiều hơn, tác động nhiều hơn<br /> trong những năm gần đây và được các thầy cô đánh giá là rất cần thiết trong<br /> dạy học. Trong yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, việc phát huy<br /> tính tích cực học tập của học sinh hết sức quan trọng và được thực hiện ở<br /> nhiều môn học khác nhau, trong đó có phân môn Địa lí. Mặt khác, trong dạy<br /> học Địa lí việc rèn luyện kĩ năng cho các em luôn được chú trọng, đặc biệt là<br /> kĩ năng hợp tác thảo luận nhóm nhỏ.<br /> Nhiều nhà nghiên cứu, nhiều giáo viên đã cố gắng tìm những phương<br /> pháp tối ưu để rèn luyện kĩ năng học tập cho học sinh trong dạy học Địa lí và<br /> đã có nhiều để tài, sáng kiến kinh nghiệm thiết thực. Việc dạy học theo<br /> phương pháp hợp tác nhóm nhỏ cho học sinh là việc rất cần thiết không thể<br /> thiếu được cho mỗi bài học, tiết học và xuyên suốt toàn bộ chương trình dạy<br /> và học địa lý ở các cấp học đặc biệt là cấp Tiểu học.<br /> Trong phân môn Địa lý ở trường Tiểu học nói chung và Địa lý lớp 5<br /> nói riêng, việc hợp tác nhóm nhỏ trong các tiết dạy thường xuyên và thiết<br /> thực. Hợp tác nhóm nhỏ không những là phương pháp dạy học tích cực cho<br /> mỗi bài học mà còn chứa đựng kiến thức cho học sinh khai thác, giúp các em<br /> hiểu sâu hơn, cụ thể hơn thế giới xung quanh chúng ta và những vấn đề Địa lý<br /> liên quan. Mặt khác, trong dạy học Địa lý, việc hướng dẫn cho học sinh hợp<br /> tác nhóm nhỏ là khâu hết sức quan trọng nhưng cả giáo viên và học sinh<br /> thường gặp không ít khó khăn để thực hiện. Chính vì tầm quan trọng của hợp<br /> tác nhóm nhỏ và thực tế ở trường nên tôi đã chọn đề tài: “ Một số biện pháp<br /> nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí lớp 5” làm đề tài<br /> nghiên cứu.<br /> I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài<br /> a. Mục tiêu:<br /> Nghiên cứu nội dung chương trình, mục tiêu của phân môn Địa lí mối<br /> quan hệ hiện tượng tự nhiên, các lĩnh vực kinh tế - xã hội của Việt Nam; một<br /> số hiện tượng Địa lí của các châu lục, của khu vực Đông Nam Á và một số<br /> GV: Lê Thị Thảo<br /> <br /> 1<br /> <br /> Trường Tiểu học Lý Tự Trọng<br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí 5<br /> <br /> nước đại diện cho các châu lục trên thế giới. Thu nhập, tìm kiếm tư liệu từ<br /> các nguồn thông tin khác nhau giúp học sinh có hứng thú khi học Địa lí.<br /> b. Nhiệm vụ của đề tài<br /> Nghiên cứu phương pháp dạy học phân môn Địa lí từ đó tìm ra phương<br /> pháp dạy học phù hợp với đối tượng học sinh.<br /> Nghiên cứu các hoạt động để giúp học sinh thảo luận nhóm có hiệu<br /> quả.<br /> Đề xuất các phương pháp dạy học phù hợp để nâng cao chất lượng học<br /> tập của học sinh và làm nền tảng vững chắc cho những năm học tiếp theo.<br /> I.3. Đối tượng nghiên cứu<br /> Tất cả giáo viên và các em học sinh lớp 5 Trường Tiểu học Lý Tự<br /> Trọng huyện Krông Ana – Tỉnh Đắk Lắk.<br /> I.4. Phạm vi nghiên cứu<br /> Các dạng bài trong phân môn Địa lí lớp 5.<br /> Phương pháp dạy học theo nhóm.<br /> I.5. Phương pháp nghiên cứu<br /> Phương pháp nghiên cứu tài liệu.<br /> Phương pháp quan sát.<br /> Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động ( nghiên cứu kết quả học<br /> tập của học sinh ).<br /> Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.<br /> Phương pháp phân tích, tổng hợp.<br /> II. Phần nội dung<br /> II.1. Cơ sở lí luận<br /> Đổi mới phương pháp dạy học trước hết được thể hiện ở sự đổi mới<br /> phong cách dạy của thầy và phong cách học của trò: người thầy thiết kế các<br /> tình huống để học sinh tự khai thác, tự chiếm lĩnh và kiến tạo kiến thức,<br /> người thầy tạo ra các cơ hội để học sinh có thể suy nghĩ nhiều hơn, hoạt động<br /> nhiều hơn và có trách nhiệm hơn đối với việc học tập của mình.<br /> Đổi mới phương pháp dạy học Địa lí chỉ thành công khi phương pháp<br /> dạy học Địa lí tác động mạnh đến người học và phát huy tính tích cực tự giác,<br /> chủ động tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực<br /> tự học, tự quản lòng say mê học tập và ý chí vươn lên.<br /> Đổi mới phương pháp dạy học hiện nay có nhiều thuận lợi mà nội dung<br /> kiến thức sách giáo khoa được biên soạn theo tinh thần đổi mới phương pháp<br /> dạy học, khi mà hầu hết các trường đã trang bị đầy đủ về phương tiện, thiết bị<br /> GV: Lê Thị Thảo<br /> <br /> 2<br /> <br /> Trường Tiểu học Lý Tự Trọng<br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí 5<br /> <br /> dạy học. Đặc biệt trong bối cảnh công nghệ thông tin đang đóng vai trò quan<br /> trọng trong đời sống xã hội. Người thầy và học sinh đang ở trong một thời kì<br /> mới của những nhận thức mới về dạy và học trong nhà trường phổ thông.<br /> Việc đổi mới phương pháp dạy học Địa lí chỉ thành công khi chúng ta<br /> tổ chức dạy học Địa lí theo kiểu mới trên cơ sở tăng cường áp dụng các<br /> phương pháp phương tiện hình thức tổ chức dạy học hiện đại kết hợp với việc<br /> cải biến các phương pháp dạy học truyền thống theo những hướng đổi mới.<br /> Nhưng hiện nay việc đổi mới phương pháp dạy học đặc biệt phương<br /> pháp thảo luận nhóm còn gặp một số hạn chế như sau:<br /> Phần lớn giáo viên dạy theo hình thức rập khuôn, máy móc để có bước<br /> thảo luận nhóm trong tiết dạy dẫn đến chất lượng trong tiết dạy không cao.<br /> Thực hiện không đầy đủ các bước quy trình thảo luận nhóm như chỉ<br /> nêu câu hỏi cho học sinh thảo luận rồi cho các nhóm báo cáo. Sau đó giáo<br /> viên nhận xét đúng, sai, đầy đủ hay chưa đầy đủ nội dung của các nhóm và<br /> chốt ý. Làm như vậy sẽ thiếu một bước quan trọng là cho học sinh trong<br /> nhóm hoặc các nhóm khác nhận xét, bổ sung làm rõ vấn đề. Vì thế mỗi nhóm<br /> chỉ quan tâm đến câu hỏi của nhóm mình mà không cần biết đến câu hỏi của<br /> nhóm khác dẫn đến kết quả là học sinh nhận thức không đầy đủ nội dung bài<br /> học.<br /> Tổ chức quy mô nhóm không hợp lí: một lớp học có khoảng 35 học<br /> sinh mà chỉ tổ chức 4 nhóm thì rất khó thảo luận, nhiều học sinh không có<br /> chỗ ngồi, phải đứng vây quanh gây mất trật tự và chỉ mang tính hình thức.<br /> II.2. Thực trạng<br /> a. Thuận lợi, khó khăn<br /> + Thuận lợi:<br /> Về sách giáo khoa: đủ, màu sắc, hình ảnh, lược đồ, bản đồ, số liệu,<br /> kênh hình, kênh chữ,…<br /> Câu hỏi yêu cầu in nghiêng giúp giáo viên tổ chức cho học sinh khai<br /> thác thông tin dễ dàng.<br /> Câu hỏi cuối bài tổng hợp được kiến thức của bài học.<br /> Phần nội dung bài học được in đậm, khác màu mực giúp học sinh dễ<br /> học.<br /> Sách giáo viên cung cấp thêm một số thông tin, hiện tượng Địa lí giúp<br /> giáo viên mở rộng kiến thức cho học sinh.<br /> Về chương trình: Cấu trúc nội dung chương trình gồm 2 nội dung lớn:<br /> Trình bày về một số hiện tượng tự nhiên, các lĩnh vực kinh tế - xã hội của<br /> GV: Lê Thị Thảo<br /> <br /> 3<br /> <br /> Trường Tiểu học Lý Tự Trọng<br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí 5<br /> <br /> Việt Nam; một số hiện tượng địa lí của các châu lục, của khu vực Đông Nam<br /> Á và một số nước đại diện cho các châu lục trên thế giới.<br /> Mục tiêu nội dung chương trình phù hợp với lứa tuổi học sinh Tiểu<br /> học.<br /> + Khó khăn:<br /> Về giáo viên: Không thích dạy phân môn Địa lí. Không nắm chắc các<br /> hiện tượng tự nhiên của một số nước trên thế giới.<br /> Về học sinh: Chưa chú trọng phân môn Địa lí, xem đây là môn phụ,<br /> chưa hiểu hết ý nghĩa của môn học.<br /> b. Thành công, hạn chế<br /> + Thành công<br /> Sau khi thực hiện đề tài giáo viên yêu thích phân môn này hơn, có<br /> nhiều hiểu biết sâu hơn về nội dung chương trình, phương pháp dạy học theo<br /> nhóm và một số kinh nghiệm trong dạy Địa lí cho học sinh.<br /> Học sinh yêu thích môn học không xem môn học này là môn phụ, có<br /> hứng thú học Địa lí, có thêm kiến thức về Địa lí Việt Nam và Địa lí thế giới<br /> đặc biệt các em có lòng yêu con người, quê hương, đất nước Việt Nam.<br /> + Hạn chế<br /> Một số giáo viên và học sinh vẫn chưa thích dạy, học theo nhóm phân<br /> môn này.<br /> c. Mặt mạnh, mặt yếu<br /> + Mặt mạnh<br /> Đa số giáo viên khối 5 đều có thể chủ động tổ chức được phương pháp<br /> dạy học theo nhóm một cách thành thạo, tự tin.<br /> Học sinh mạnh dạn, tự tin có thể làm nhóm trưởng hay phát thanh viên<br /> mà không hề e ngại. Phát huy được tinh thần hợp tác, đoàn kết giải quyết<br /> được tình huống đưa ra. Giúp giáo viên tích lũy được vốn kiến thức về Địa lí<br /> Việt Nam và thế giới.<br /> + Mặt yếu<br /> Cách tổ chức dạy học theo nhóm của một số ít giáo viên vẫn còn mang<br /> tính hình thức, rập khuôn.<br /> d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động…<br /> Trước thực trạng về đổi mới phương pháp dạy và học hiện nay, tôi thấy<br /> một vấn đề cần đặt ra là: Mỗi giáo phải tự đổi mới để tìm ra hình thức tổ chức<br /> dạy học phù hợp với đối tượng học sinh của mình cụ thể là:<br /> Nâng cao ý thức, trách nhiệm trong công tác dạy học.<br /> GV: Lê Thị Thảo<br /> <br /> 4<br /> <br /> Trường Tiểu học Lý Tự Trọng<br /> <br /> Sáng kiến kinh nghiệm: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm trong phân môn Địa lí 5<br /> <br /> Có cách tổ chức hoạt động nhóm khoa học, đúng đối tượng. Khai thác<br /> được các thông tin trong bài học.<br /> Có kĩ năng quản lý, giám sát hoạt động của các nhóm học sinh tốt.<br /> Tuy nhiên trong dạy học Địa lí hiện nay nhiều giáo viên chưa nắm<br /> được tư liệu, số liệu, các hiện tượng địa lí của Việt Nam và thế giới.<br /> Trang thiết bị phục vụ cho môn học này chưa đầy đủ. Giáo viên chưa<br /> đi sâu nghiên cứu tài liệu, chưa nhiệt tình trong các giờ dạy. Hình thức tổ<br /> chức thảo luận nhóm còn mang tính hình thức, rập khuôn. Bản thân giáo viên<br /> còn xem nhẹ môn học này hơn Toán, Tiếng Việt.<br /> e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.<br /> Trường Tiểu học Lý Tự Trọng là một trong 7 trường của huyện được<br /> tiếp cận mô hình trường học mới Việt Nam ( VNEN ). Mô hình trường học<br /> này là một mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Dạy học theo nhóm<br /> triệt để. Dạy học theo tinh thần học sinh:Tự giác, tự quản, tự học, tự đánh giá,<br /> tự tin, tự trọng. Giáo viên: Tự chủ, tự bồi dưỡng. Nhà trường: Tự nguyện.<br /> Chính vì điều đó mà tất cả học sinh tham gia đều làm tốt vai trò của<br /> một nhóm trưởng một thành viên trong nhóm. Nhiều em có tinh thần tự giác,<br /> hợp tác cao, ham tìm hiểu về Địa lí trong nước cũng như địa lí thế giới. Mặt<br /> khác nhiều học sinh có năng lực quản lí nhóm tốt nên các em muốn được thể<br /> hiện mình với các bạn. Đặc biệt các em rất thích nghe, hiểu những hiện tượng<br /> địa lí trong nước và thế giới nên rất thuận lợi cho giáo viên dạy học phân môn<br /> này.<br /> Giáo viên yêu nghề, có tâm huyết với nghề. Nhiều giáo viên đã say sưa<br /> tìm tòi kiến thức qua sách, báo, mạng để phục vụ cho tiết dạy. Nghiên cứu,<br /> thiết kế bài dạy phù hợp với đối tượng học sinh nên chất lượng dạy học ngày<br /> một nâng cao.<br /> Song trong trường vẫn còn một số học sinh rụt rè, nhút nhát, tiếp thu<br /> bài chậm. Các em chưa ý thức được tầm quan trọng của việc học, chưa có khả<br /> năng tự học, tự rèn, tự khám phá. Khả năng tư duy ở một số học sinh còn hạn<br /> chế. Do vậy, việc tiếp thu bài, tính tự giác, khả năng quản lý, tổ chức của một<br /> số em còn non.<br /> Một số giáo viên lười tổ chức thảo luận nhóm nhỏ vì sợ mất nhiều thời<br /> gian, rườm rà, khó quản lý học sinh. Trong khi học sinh thảo luận nhóm còn<br /> làm việc riêng chưa kích thích được tính tự quản của các em. Chưa nghiên<br /> cứu hoạt động nào cần thảo luận nhóm, hoạt động nào không cần thảo luận<br /> nhóm dẫn đến chất lượng thảo luận nhóm nhiều lúc chưa cao.<br /> GV: Lê Thị Thảo<br /> <br /> 5<br /> <br /> Trường Tiểu học Lý Tự Trọng<br /> <br />