SKKN: Một số kinh nghiệm dạy thơ hiện đại Việt Nam ở chương trình Ngữ Văn lớp 9

I. PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Lí do chọn đề tài:<br /> Bộ  môn Ngữ  văn có vị  trí rất quan trọng trong chương trình THCS. Nó có <br /> sức mạnh bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm; rèn luyện kỹ  năng phân tích, tổng hợp,  <br /> phát triển tư duy.<br /> Trong chương trình lớp 9, bộ môn Ngữ văn càng có vị trí quan trọng. Bởi vì <br /> lớp 9 là lớp cuối cùng của cấp THCS. Sau khi tốt nghiệp THCS, các em có thể <br /> học lên THPT, có thể đi học nghề và có thể tham gia lao động sản xuất. Học tốt  <br /> môn Ngữ văn sẽ tạo điều kiện cho các em học tốt các bộ môn khác, khả năng giao <br /> tiếp của các em cũng được nâng lên; từ  đó, các em có nhận thức và hành động  <br /> đúng.<br /> Số tiết của môn Ngữ văn 9 cũng chiếm một lượng thời gian lớn nhất so với  <br /> môn học ở THCS nói chung và môn Ngữ Văn THCS nói riêng ( môn Ngữ văn 9: 5 <br /> tiết/tuần còn Ngữ văn 6,7,8: 4 tiết/tuần).<br /> Môn Ngữ  văn gồm có 3 phân môn: Văn học, Tiếng Việt, Tập làm văn. <br /> Trong phân môn Văn học, các em được học các cụm văn bản: Văn bản nhật dụng, <br /> truyện Trung đại việt Nam, Thơ  hiện đại Việt Nam… Trong đó, phần Thơ  hiện <br /> đại Việt Nam gồm có 11 bài: “Đồng chí ”, “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”, “  <br /> Đoàn thuyền đánh cá”, “Bếp lửa”, “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ”, <br /> “Ánh trăng”, “Con cò”, “Mùa xuân nho nhỏ”, “Viếng lăng Bác”, “Sang thu”, “Nói <br /> với con”. Số tiết dạy và ôn tập là 14 tiết.<br /> Phần thơ hiện đại Việt Nam có vị trí rất quan trọng trong chương trình Ngữ <br /> văn lớp 9, tạo nên sự toàn diện, cân đối trong hệ thống văn bản của Ngữ văn lớp <br /> 9.  Trên cơ sở nhận thức rõ vai trò, vị trí của môn Ngữ văn 9 nói chung và các tác  <br /> phẩm thơ hiện đại Việt Nam nói riêng cho nên trong quá trình giảng dạy, tôi đã có <br /> sự  đổi mới phương pháp giảng dạy, vận dụng linh hoạt các phương pháp, phát  <br /> huy tính tích cực, chủ  động, sáng tạo của học sinh; thường xuyên trao đổi với  <br /> đồng nghiệp, rút kinh nghiệm để  dạy Ngữ  văn 9 trong đó có phần Thơ  hiện đại  <br /> Việt Nam đạt kết quả  cao, góp phần nâng cao chất lượng toàn diện trong nhà <br /> trường.<br /> 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:<br /> a. Mục tiêu:<br /> Từ  khi thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa đến nay, việc dạy và <br /> học bộ môn Ngữ văn 9 đã có nhiều chuyển biến theo hướng phát huy tính tích cực,  <br /> chủ động  trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy, sử dụng linh hoạt phương  <br /> pháp; sử dụng có hiệu quả thiết bị dạy học hiện đại và ứng dụng công nghệ thông  <br /> tin vào soạn giảng Ngữ văn, tổ chức nhiều hình thức học tập có hiệu quả cho nên <br /> chất lượng dạy và học văn đã được nâng lên.<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br />  Học sinh có nhiều cố gắng trong việc tiếp thu kiến thức và rèn các kỹ năng,  <br /> thể hiện cảm nhận của bản thân về  các tác phảm văn học đã học nhất là các tác  <br /> phẩm thơ hiện đại Việt Nam ở lớp 9.<br /> Tuy nhiên, việc dạy học bộ môn Ngữ văn 9 cũng như phần thơ hiện đại Việt <br /> Nam cũng còn có mặt hạn chế: Có giáo viên vẫn còn nặng về kiểu giảng giải, học  <br /> sinh nghe, ghi, tái hiện lại theo những gì giáo viên nói, vẫn còn học sinh lúng túng  <br /> khi độc lập giải quyết vấn đề, không thuộc các bài thơ, đoạn thơ, chưa có cảm <br /> xúc, nhiều em không thích học Văn, ngại học Văn…<br /> Môn Ngữ văn có vị trí rất quan trọng. Phần thơ hiện đại ở lớp 9 có số lượng  <br /> bài lớn, thời gian giảng dạy với số  tiết cao, có giá trị  lớn về  nội dung cũng như <br /> nghệ thuật. Muốn nâng cao chất lượng dạy và học phần thơ hiện đại Việt Nam ở <br /> lớp 9, đòi hỏi giáo viên phải đổi mới phương pháp, có nhiều hình thức học tập có  <br /> hiệu quả  nhằm phát huy vai trò người học; bên cạnh đó, giáo viên cũng cần sử <br /> dụng có hiệu quả thiết bị dạy học. Thông qua các tiết dạy học Văn, giáo dục cho  <br /> học sinh ý thức đúng như yêu thích bộ môn, thích học thơ hiện đại Việt Nam, góp  <br /> phần vào việc nâng cao chất lượng trong nhà trường.<br /> Với nhận thức như vậy, trong quá trình giảng dạy thơ hiện đại Việt Nam ở <br /> Ngữ  văn lớp 9, qua trao đổi với các đồng nghiệp, tôi đã rút ra những bài học để <br /> dạy thơ hiện đại Việt Nam có hiệu quả. Chính vì những vấn đề trên nên tôi mạnh  <br /> dạn đưa ra  “Một số  kinh nghiệm dạy thơ hiện đại Việt Nam ở chương trình  <br /> Ngữ Văn  lớp 9”, nhằm nâng cao chất lượng cho phương pháp dạy­ học văn.<br /> b. Nhiệm vụ của đề tài: <br /> Để  đáp  ứng yêu cầu của sự  nghiệp CNH­HĐH đất nước, đó là nguồn nhân <br /> lực có chất lượng cao nên giáo dục phải phát triển về  mọi mặt để  đáp  ứng yêu <br /> cầu của xã hội. Văn là người, dạy văn là dạy cách làm người. Bộ môn Ngữ văn có <br /> tác dụng rất lớn trong việc giáo dục đạo đức cho HS.<br /> Học tốt môn Ngữ văn sẽ góp phần học tốt bộ môn khác vì  môn Ngữ văn có <br /> quan hệ với các môn khác (diễn đạt rõ ràng, trình bày ý khoa học, mạnh dạn, tự tin  <br /> trong giao tiếp…).<br /> Dạy thơ hiện đại Việt Nam ở lớp 9 đòi hỏi giáo viên phải hiểu rõ đặc trưng <br /> thể loại, hoàn cảnh ra đời, giá trị nội dung và nghệ thuật của từng tác phẩm, đồng  <br /> thời qua đó nêu bật được nhiệm vụ  của đất nước trong từng giai đoạn cũng như <br /> tình cảm của con người Việt Nam thông qua mỗi tác phẩm và các tác giả.<br /> Tạo điều kiện cho HS tiếp thu bài giảng tốt hơn, các em được trình bày suy <br /> nghĩ, cảm nhận của mình, có hứng thú khi học tập Ngữ văn; dần dần các em yêu  <br /> thích bộ môn, viết văn có cảm xúc hơn và sống sẽ có tình người hơn.<br /> 3. Đối tượng nghiên cứu:<br /> “Một số  kinh nghiệm dạy thơ hiện đại Việt Nam ở chương trình Ngữ Văn  <br /> lớp 9”.<br />         4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu:<br /> <br /> <br /> <br /> 2<br />           Quá trình giảng dạy thơ  hiện đại Việt Nam  ở  lớp 9 của bản thân khi dạy  <br /> Ngữ văn trong nhà trường.<br />         Việc học Ngữ văn lớp 9 nói chung và Thơ hiện đại Việt Nam nói riêng của <br /> học sinh khối 9.<br />      5. Phương pháp nghiên cứu:<br />      a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu Chuẩn kiến thức, Sách  <br /> giáo khoa, Sách giáo viên, Thiết kế bài giảng, Tài liệu tham khảo, Bài viết về đổi  <br /> mới phương pháp dạy học, kiểm tra.<br />       ­ Sử  dụng linh hoạt các phương pháp: Phân tích, tổng hợp; thuyết trình, trắc  <br /> nghiệm, thống kê, so sánh, hệ thống hoá kiến thức, kinh nghiệm dạy của bản thân  <br /> về Thơ hiện đại đã áp dụng vào giảng dạy  trong nhà trường.<br />     b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:<br /> ­ Thực hiện qua phương pháp điều tra và kế hoạch nghiên cứu: <br /> + Nội dung: Thơ hiện đại Việt Nam ở lớp 9<br /> + Việc dạy của GV trường THCS Dur Kmăn.<br /> + Tình hình học tập của HS lớp 9 trường THCS  Dur Kmăn.<br /> ­ Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục: Tích luỹ  trong quá trình dạy học,  <br /> khảo sát thực trạng, kiểm tra kết quả cuối năm, đối chiếu so sánh và rút ra kết  <br /> luận.<br /> ­ Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục;<br /> ­ Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động;<br /> ­ Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia;<br /> ­ Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm;<br />      <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br />  II. PHẦN NỘI DUNG<br /> 1. Cơ sở lí luận:<br /> ­ Chương trình Ngữ văn THCS được cấu tạo thành hai vòng, tương ứng với <br /> hai lớp đầu cấp ( lớp 6,7) và hai lớp cuối cấp (lớp 8,9), đến lớp 9, học sinh phải  <br /> hoàn thành việc tiếp nhận các tri thức và hình thành các kỹ năng về văn học, tiếng  <br /> Việt, làm văn theo yêu cầu của toàn cấp THCS.<br /> Riêng Thơ hiện đại Việt Nam (từ sau năm 1945) có 11 bài được học  ở hai  <br /> học kỳ. Học kỳ I, học các bài: “Đồng chí” của Chính Hữu, “Bài thơ  về tiểu đội <br /> xe không kính” của Phạm Tiến Duật, “Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận, “Bếp  <br /> lửa” của Bằng Việt, “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn  <br /> Khoa Điềm”, “Ánh trăng” của Nguyễn Duy. Học kỳ II, học các bài: “Con cò” của <br /> Chế  Lan Viên, “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải, “Viếng lăng Bác” của Viễn  <br /> Phương, “Sang thu” của Hữu Thỉnh, “Nói với con” của Y Phương.<br /> Đây là những bài thơ  nổi tiếng và nhiều bài thơ  đã được các nhạc sĩ phổ <br /> nhạc cho nên được nhiều người trong đó học sinh đã biết và yêu thích (bài “Mùa <br /> xuân nho nhỏ”, “viếng lăng Bác”, “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ”…)<br /> Đối với môn Ngữ văn ở THCS đòi hỏi phải đổi mới phương pháp dạy học <br /> theo quan điểm tích hợp, tích cực. Trong khi bảo đảm dạy cho học sinh những tri  <br /> thức, kỹ  năng đặc thù của phân môn còn tìm ra những yếu tố  đồng quy giữa ba  <br /> phân môn Văn – Tiếng Việt – Tập làm văn để góp phần hình thành và rèn luyện tri <br /> thức và kỹ  năng của các phân môn khác, tích hợp nhiều phương pháp trong bài  <br /> học, tiết học, trong quá trình dạy và học.Tích hợp dọc, ngang, liên thông nhằm hệ <br /> thống hoá kiến thức ở cuối cấp.<br /> Trong   phân   môn   Văn:   Khi   dạy   các   văn   bản   theo   định   hướng   đổi   mới  <br /> phương pháp dạy học có nhiệm vụ  quan trọng là giúp học sinh có được những <br /> kiến thức cơ bản, hệ thống về các kiểu văn bản. Nắm được nội dung của các văn <br /> bản được học cùng với một số thông tin về tác giả, một số khái niệm về  lịch sử <br /> văn học, lý luận văn học và các thao tác tìm hiểu văn bản. Hình thành các kỹ năng  <br /> phân tích, cảm thụ văn học nhằm bồi dưỡng trình độ thẩm mỹ và nghệ thuật cho <br /> học sinh. Hoàn chỉnh các kỹ  năng nghe, nói, đọc, viết; bồi dưỡng cách thức làm <br /> văn và khả năng giao tiếp hàng ngày. Giáo dục tư tưởng, tình cảm nhân cách theo  <br /> những cái hay, cái đẹp của văn bản; giáo dục tình yêu, sự quý trọng tiếng mẹ đẻ <br /> cũng như những giá trị  của văn học dân tộc. Bên cạnh đó, giáo dục cho học sinh  <br /> hứng thú và thái độ  học tập khoa học, nghiêm túc bộ  môn, có ý thức vận dụng  <br /> những điều đã học vào ứng xử trong gia đình, nhà trường, xã hội một cách có văn <br /> hoá.<br /> Trong giờ  dạy học Ngữ văn cần chú trọng tới cả  hoạt động của giáo viên  <br /> và hoạt động của học sinh. Tạo điều kiện cho các đối tượng học sinh được tham <br /> gia học tập đạt kết quả  tốt nhất. Sử  dụng linh hoạt và có hiệu quả  các phương  <br /> <br /> <br /> 4<br /> pháp dạy văn. Tổ chức nhiều hình thức học tập như hoạt động nhóm, cá nhân. sử <br /> dụng sách giáo khoa, sách tham khảo; hướng dẫn tự  học, tự  đọc. Giáo viên xây  <br /> dựng được hệ thống câu hỏi khoa học, các bài tập nhằm tổ chức, hướng dẫn các <br /> đối tượng học sinh tích cực, chủ  động học tập, phát triển năng lực cá nhân. Đổi  <br /> mới soạn giảng theo chuẩn kiến thức, kỹ  năng; đổi mới kiểm tra, đánh giá việc <br /> học của học sinh, coi đây như  là một biện pháp kích thích việc học tập của học <br /> sinh. Không những thế, giáo viên cần  ứng dụng mạnh mẽ  công nghệ  thông tin  <br /> trong soạn giảng, sử  dụng thiết bị  dạy học thường xuyên, có hiệu quả  nhất là  <br /> thiết bị dạy học hiện đại.<br /> * Thơ hiện đại Việt Nam (từ sau 1945):<br /> ­ Hoàn cảnh sáng tác: Từ năm 1930, khi có Đảng lãnh đạo, cách mạng Việt  <br /> Nam ngày càng phát triển và Đảng đã lãnh đạo nhân dân ta tiến hành Tổng khởi  <br /> nghĩa tháng Tám năm 1945 thành công, lập ra nước Việt Nam dân chủ  cộng hoà,  <br /> nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Nhưng ngay sau đó, thực dân  <br /> Pháp quay trở  lại hòng chiếm nước ta một lần nữa. Nghe theo Lời kêu gọi toàn <br /> quốc kháng chiến của Chủ  tịch Hồ  Chí Minh, nhân dân ta đã nhất tề  đứng lên  <br /> kháng chiến chống Pháp với muôn vàn khó khăn gian khổ  nhưng cũng đầy tháng <br /> lợi vẻ  vang và kết thúc bằng chiến thắng lịch sử  Điện Biên Phủ  “…lừng lẫy <br /> Điện Biên, chấn động địa cầu…”. Miền Bắc nước ta được giải phóng, đi lên xây  <br /> dựng chủ  nghĩa xã hội, miền Nam tiếp tục đấu tranh chống Mỹ  và bè lũ tay sai. <br /> Qua đấu tranh anh dũng, bằng đại thắng Mùa xuân 1975, miền Nam được giải <br /> phóng, đất nước thống nhất và đi lên chủ  nghĩa xã hội. Đất nước ta đạt nhiều <br /> thành tựu mới trên các lĩnh vực, đang thực hiện mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh,  <br /> xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”.<br /> Hiểu rõ hoàn cảnh đất nước như vậy, các tác phẩm thơ hiện đại thuận lợi  <br /> hơn ; hiểu hơn tình cảm, tư tưởng của con người Việt Nam, vì Văn  là người, văn <br /> học phản ánh cuộc sống và phục vụ cuộc sống.<br /> ­ Các bài thơ  hiện đại Việt Nam học  ở  lớp 9 được sáng tác trong thời kỳ <br /> kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và sau năm 1975, của các tác giả thuộc nhiều <br /> thế hệ. Có những cây bút trưởng thành từ trước cách mạng, những tác giả trưởng  <br /> thành từ  hai cuộc kháng chiến là đông đảo hơn cả, một số  trưởng thành từ  sau  <br /> năm 1975. Các bài thơ  đề  cập đến nhiều đề  tài, chủ  đề  khác nhau, thể  hiện sự <br /> phong phú trong đời sống tình cảm, tư tưởng của con người Việt Nam thời hiện  <br /> đại, trong sự đa dạng về hình thức thể loại.<br /> ­ Ở lớp 7,8, các em đã được tìm hiểu về tác phẩm trữ tình, lên lớp 9 các em  <br /> tiếp tục được tìm hiểu về các tác phẩm Thơ trữ tình.<br /> Khi dạy các bài thơ trữ tình, người dạy cần đặc biệt chú ý sự vận động của <br /> hình tượng trữ  tình trong mạch cảm xúc của bài thơ. Trình tự  phân tích một bài  <br /> thơ cũng nên theo diễn biến đó. Ở  bài “Mùa xuân nho nhỏ” là sự  vận động, biến  <br /> đổi của hình tượng cảm xúc từ mùa xuân của thiên nhiên đến mùa xuân đất nước <br /> <br /> <br /> 5<br /> và mùa xuân nhỏ của mỗi cuộc đời. Đó cũng là hướng vận động từ  cảm xúc trực  <br /> tiếp đến cảm nhận và suy tưởng của tác giả trước mùa xuân.<br /> Trong bài “Con cò” của Chế  Lan Viên , thì đó là sự  vận động của hình <br /> tượng con cò trong những lời ru, được mở  rộng các ý nghĩa biểu tượng qua ba  <br /> đoạn của bài thơ.<br /> Ở bài “Ánh trăng” của Nguyễn Duy, hình tượng cơ  bản là trăng được khai  <br /> triển theo chiều liên tưởng hiện tại – quá khứ, với không gian phố phường­ đồng <br /> nội – chiến trường, để  từ  đó gợi ra ý nghĩa tư  tưởng của tác phẩm. Cái tôi trữ <br /> tình, mặc dù là vấn đề trung tâm của tác phẩm trữ tình, nhưng cách biểu hiện lại  <br /> hết sức đa dạng. Có khi bộc lộ trực tiếp trong hình tượng cái tôi chủ thể trữ tình  <br /> như   bài   “Viếng   lăng   Bác”,   “Bếp   lửa”,   “Mùa   xuân   nho  nhỏ”   nhưng   rất   nhiều <br /> trường hợp lại hoá thân vào hình tượng khác, vào đối tượng được miêu tả như bài  <br /> “Đoàn thuyền đánh cá”, “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”, “Con cò”.<br /> 2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu:<br /> Trong những năm qua, thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy nói chung <br /> và môn Ngữ  văn nói riêng  ở  các trường THCS đã đạt được nhiều kết quả  đáng <br /> phấn khởi. Nhiều chuyên đề  về  đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng  <br /> môn Ngữ  văn đã được tổ  chức, thu hút các các nhà quản lý giáo dục và nhất là  <br /> giáo viên trực tiếp đứng lớp tham gia. Đổi mới phương pháp dạy học là nhấn  <br /> mạnh tính tích cực của học sinh trong hoạt động học tập, tới khâu tiếp nhận và <br /> vận dụng những kiến thức, kỹ  năng môn học của HS được chú trọng hơn. Giờ <br /> học văn đã có chất văn, kỹ năng đọc nhất là đọc diễn cảm được chú trọng. Trong <br /> giờ học , GV quan tâm đến việc suy nghĩ, trả lời, làm bài của HS.<br /> Việc học Văn trong nhà trường hiện nay hầu hết học sinh có sự lơ là, thiếu <br /> chủ tâm vì có quan điểm chung là khác thời thế, thiếu áp dụng thực tế cuộc sống,  <br /> phần kiến thức lý thuyết mênh mang sáo rỗng lại bị  gò bó, áp đặt nên chán nản  <br /> trong việc học. Vài năm trở  lại đây, nhằm giúp người dạy tiếp cận nhanh chóng <br /> và áp dụng rộng rãi những phương pháp dạy học tích cực, nơi nơi đều tổ  chức <br /> nhiều đợt tập huấn, chuyên đề bổ ích, có ý nghĩa, hỗ trợ rất nhiều trong công việc <br /> dạy học của giáo viên. Tuy nhiên, chuyên đề, hội thảo về phương pháp dạy học <br /> các văn bản thơ hiện đại thực tế vẫn chưa được đi sâu. <br /> Sự hiểu biết và vận dụng những định hướng đổi mới phương pháp dạy học <br /> theo hướng phát huy tính tích cực, chủ  động của học sinh của một số  giáo viên <br /> chưa có hiệu quả  cao, còn máy móc, đôi khi còn có thói quen dạy theo kiểu thầy  <br /> nói trò nghe ghi, tái hiện. Giờ  dạy thơ  biến thành giờ  diễn xuôi các câu thơ, bài  <br /> thơ, không có cảm xúc khi dạy các văn bản thơ hiện đại Việt Nam trong chương <br /> trình Ngữ văn 9.<br /> Học sinh: Vẫn còn tồn tại thói quen thụ  động, quen nghe, chép, ghi nhớ  và <br /> tái hiện những gì giáo viên nói. Học sinh còn lúng túng khi được giao bài, hoạt  <br /> động nhóm, làm bài không dám thoát ly tài liệu, cảm nhận còn sơ  sài sau mỗi bài <br /> <br /> <br /> 6<br /> học. Vận dụng kiến thức đã học vào làm bài kiểm tra và vận dụng vào cuộc sống  <br /> còn  nhiều hạn chế. Không những thế, học sinh còn nhiều hạn chế  khi đọc, chữ <br /> viết còn sai nhiều, không thuộc các câu thơ, bài thơ. Kiến thức cơ bản nắm không <br /> chắc, kỹ năng làm bài còn hạn chế rất nhiều.<br /> ­ Số lượng các bài thơ khá nhiều và khá dài nên việc soạn giảng để có chất  <br /> lượng  mỗi giáo viên phải đầu tư thời gian và sức lực cũng như trí tuệ; phải bám <br /> sát chuẩn kiến thức và kỹ năng và vận dụng linh hoạt các phương pháp.<br /> ­ Tuy nhiên, trong quá trình dạy thơ  hiện đại Việt Nam  ở  lớp 9, tôi cũng <br /> thấy có một số khó khăn: Số lượng các bài thơ nhiều (11 bài), dạy ở cả học kỳ I, <br /> học kỳ II; một số học sinh chưa thích học văn, ngại học thuộc các bài thơ, đoạn <br /> thơ, văn viết không có cảm xúc…<br /> Từ những bất cập trên, bản thân đã vận dụng những phương pháp có sẵn và <br /> đồng thời tạo ra nhiều phương pháp mới để tích cực thực hiện một cách khá hiệu  <br /> quả như đề tài đã đưa ra.<br /> ­ Tư  tưởng và cũng là mục đích của hoạt động đổi mới phương pháp dạy <br /> môn Ngữ văn cũng như các môn trong trường THCS hiện nay là tích cực hoá hoạt  <br /> động học tập của học sinh, với ý nghĩa người học tích cực, chủ  động trong lĩnh <br /> hội và vận dụng kiến thức kỹ năng. Học sinh được coi là những đối tượng vốn có <br /> sẵn những tiềm năng mà giáo viên có nhiệm vụ  đánh thức và tạo điều kiện để <br /> những tiềm năng đó được phát triển tối đa, đặc biệt là tiềm năng sáng tạo.<br /> Không gò bó giờ học trong một quy trình cứng nhắc với những bước đi bắt  <br /> buộc , GV có quyền chủ động sáng tạo thiết kế giờ học căn cứ  vào mục tiêu cụ <br /> thể của bài học, bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng. Giờ học phải bảo đảm được <br /> những mục tiêu cần đạt, khoa học về  nội dung; linh hoạt, nghệ  thuật về  biện  <br /> pháp sư phạm và đọng lại được những ấn tượng sâu sắc ở học sinh.<br /> Đây là một đề tài đã được cụ thể hóa trong từng phần học của chương trình <br /> ấn định sẵn, là điều kiện thuận lợi để người nghiên cứu có thể lựa chọn, bổ sung,  <br /> kế thừa trên cơ sở những cái đã có sẵn mà xây dựng thêm những phương pháp, ý <br /> tưởng mới. Vì vậy, những kinh nghiệm được nêu ra  ở  đây đã được thầy cô dạy <br /> học Ngữ văn thực hiện trong từng giờ dạy.<br /> Mặt khác, những biện pháp nêu ra ở đây bất kì giáo viên nào dạy học môn  <br /> Ngữ văn cũng đều có thể áp dụng được vì nó vừa cụ thể, thiết thực lại gần gũi.<br /> Mặc dù đây là đề tài quen thuộc nhưng nếu như người giáo viên không chủ <br /> động, không nghiền ngẫm tìm tòi, không bám sát, không nghiên cứu, lại không <br /> xuất phát từ chính cái tâm và thực tế công việc dạy học hằng ngày thì rất khó để <br /> mang đến sự cảm thụ văn học từ phía học sinh.<br /> Trên thực tế  hiện tượng chán học văn, xa rời văn (ở  cả  3 phân môn) đang <br /> ngày càng lan rộng. Điều này khiến những người dạy văn không khỏi trăn trở. <br /> Kiểu học càng nhồi nhét kiến thức học sinh sẽ càng sợ. Có em cho rằng học văn <br /> giỏi không biết để làm gì, theo văn là theo một cái gì đó xa rời thực tế, là môn chỉ <br /> <br /> <br /> 7<br /> dành cho những người  ưa lãng mạn. Người dạy văn nếu cứ  “mặc kệ” thì không <br /> biết chất lượng giáo dục sẽ  đi về  đâu? Người tâm huyết thì sẽ  đau đáu làm thế <br /> nào để môn văn có một vị trí ngang bằng với các môn học khác trong lòng học trò.<br /> Qua tham khảo ý kiến của nhiều giáo viên Ngữ  văn, họ  đều có chung một  <br /> nhận xét về  học trò của mình: “lười, chán, không thèm học”, thậm chí có cách  <br /> nghĩ là học văn đơn điệu, buồn ngủ, mờ  mịt tương lai và chẳng có gì thú vị  khi  <br /> thầy và trò chỉ bằng ngôn ngữ để tìm ra kiến thức. <br /> 3. Nội dung và hình thức của giải pháp:<br /> a. Mục tiêu của giải pháp<br /> Mục tiêu của tôi đưa ra một số  giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy <br /> học phần thơ hiện đại Việt Nam ở chương trình Ngữ Văn 9.<br /> b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp<br /> Thơ  hiện đại Việt Nam học sinh được học  ở  lớp 9 gồm 11 bài thơ, được <br /> học  ở trong học kỳ I và học kỳ  II. Các bài thơ được học có thể  chia ra theo từng  <br /> giai đoạn lịch sử:<br /> + Giai đoạn 1945­1954: bài thơ “Đồng chí”.<br /> + Giai đoạn 1954­1964: các bài thơ ‘Đoàn thuyền đánh cá”, “Bếp lửa”, “Con  <br /> cò”.<br /> + Giai đoạn 1964­1975: các bài thơ  “Bài thơ  về  tiểu đội xe không kính”, <br /> “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ”.<br /> + Sau năm 1975: có các bài thơ  “Ánh trăng”, “Mùa xuân nho nhỏ”, “Viếng <br /> lăng Bác”, “Nói với con”,  “Sang thu”.<br /> Các tác phẩm thơ  kể trên đã tái hiện cuộc sống đất nước và hình ảnh con <br /> người Việt Nam suốt một thời kỳ lịch sử từ sau Cách mạng tháng Tám 1945, qua  <br /> nhiều giai đoạn:<br /> + Đất nước và con người Việt Nam qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp <br /> và chống Mỹ với nhiều gian khổ, hi sinh nhưng rất anh dũng.<br /> + Công cuộc lao động xây dựng đất nước và những quan hệ tốt đẹp của con <br /> người.<br /> + Điều chủ yếu mà các tác phẩm thơ thể hiện chính là tâm hồn, tình cảm,  <br /> tư  tưởng của con người trong một thời kỳ  lịch sử  có nhiều biến động lớn lao, <br /> nhiều đổi thay sâu sắc. Đó là tình cảm yêu nước, tình quê hương; tình đồng chí, sự <br /> gắn bó với cách mạng, lòng kính yêu Bác Hồ; những tình cảm gần gũi và bền <br /> chặt của con người: tình mẹ con, bà cháu, trong sự thống nhất với những tình cảm  <br /> chung rộng lớn.<br /> Sau đây, tôi đi vào nêu cách dạy học cho một số bài thơ.<br /> 1/ Bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu.<br /> Khi dạy bài này, mục tiêu cần đạt là học sinh cảm nhận được vẻ đẹp chân <br /> thực, giản dị của tình đồng chí, đồng đội và hình ảnh người lính cách mạng được  <br /> <br /> <br /> 8<br /> thể  hiện trong bài thơ. Nắm được đặc sắc nghệ  thuật của bài thơ: chi tiết chân <br /> thực, hình ảnh gợi cảm và cô đúc, giàu ý nghĩa biểu tượng. Rèn kỹ năng cảm thụ <br /> và phân tích các chi tiết nghệ thuật, các hình ảnh trong một tác phẩm thơ giàu cảm <br /> hứng hiện thực mà không thiếu sự bay bổng. Giáo dục học sinh tình cảm yêu mến <br /> và kính trọng anh bộ đội.<br /> Sau khi kiểm tra bài cũ và việc soạn bài của học sinh, giáo viên đi vào  <br /> hướng dẫn học sinh tìm hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật bài thơ.<br /> ­ Trong phần tìm hiểu tác giả Chính Hữu. Cho HS đọc phần chú thích trong <br /> sách giáo khoa, cho các em trả  lời câu hỏi: ? Hãy nêu tóm tắt những nét cơ  bản <br /> nhất về tác giả Chính Hữu? Giáo viên nhấn mạnh các ý cơ bản theo Tài liệu tham <br /> khảo: Chính Hữu (Trần Đình Đắc) là người lính Trung đoàn Thủ đô trở thành nhà <br /> thơ  quân đội. Thơ  của ông hầu như  chỉ  viết về  người lính và hai cuộc kháng <br /> chiến, đặc biệt là những tình cảm cao đẹp của người lính như tình đồng chí, đồng <br /> đội, tình quê hương, sự gắn bó giữa tiền tuyến và hậu phương.<br /> Giới thiệu chân dung nhà thơ­ đại tá Chính Hữu và tập thơ “Đầu súng trăng <br /> treo”<br /> ? Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào? Chính Hữu cùng đơn vị tham gia chiến đấu <br /> trong chiến dịch Việt Bắc (thu đông năm 1947). Trong chiến dịch  ấy, cũng như <br /> những năm đầu của cuộc kháng chiến, bộ  đội ta còn hết sức thiếu thốn. Nhưng <br /> nhờ  tinh thần yêu nước, ý chí chiến đấu và tình đồng chí, đồng đội, họ  đã vượt <br /> qua tất cả để làm nên chiến thắng. Sau chiến dịch Việt Bắc, Chính Hữu viết bài <br /> thơ  “Đồng chí” vào đầu năm 1948, tại nơi ông nằm điều trị  bệnh. Bài thơ  là sự <br /> thể hiện những tình cảm tha thiết, sâu sắc của tác giả với những người đồng chí, <br /> đồng đội của mình.<br /> Hướng dẫn học sinh đọc bài thơ: đọc chậm rãi, tình cảm, chú ý những câu <br /> thơ tự do, vần chân, cách đối xứng trong việc sắp xếp chi tiết, hình ảnh…Câu thơ <br /> “Đồng chí” đọc với giọng lắng sâu, ngẫm nghĩ; câu thơ  cuối cùng đọc với giọng <br /> ngân nga.<br /> ? Cảm hứng của bài thơ là gì? Cảm hứng nào là chủ yếu?<br /> Bài thơ có 20 dòng, cả bài thơ  tập trung thể hiện vẻ đẹp và sức mạnh của  <br /> tình đồng chí, đồng đội nhưng  ở  mỗi đoạn sức nặng của tư  tưởng và cảm xúc <br /> được   dẫn   dắt   để   dồn   tụ   vào   những   dòng   thơ   gây   ấn   tượng   sâu   đậm   (dòng <br /> 7,17,20). Sáu dòng đầu có thể xem là sự lý giải về cơ sở của tình đồng chí, đồng  <br /> đội. Dòng 7 (Đồng chí !) có cấu trúc đặc biệt, chỉ một từ với dấu chấm cảm như <br /> một phát hiện, một lời khẳng định sự  kết tinh tình cảm giữa những người lính. <br /> Mười dòng tiếp theo, mạch cảm xúc sau khi dồn tụ ở dòng 7 lại tiếp tục khơi mở <br /> trong những hình  ảnh, chi tiết biểu hiện cụ  thể, thấm thía tình đồng chí và sức <br /> mạnh của nó. Ba dòng thơ cuối được tác giả tách ra thành một đoạn kết, đọng lại  <br /> và ngân rung với hình  ảnh đặc sắc “đầu súng trăng treo” như  là một biểu tượng  <br /> giàu chất thơ về người lính.<br /> Trong phần phân tích bài thơ, tôi đã đi vào hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài  <br /> thơ với các hoạt động sau đây:<br /> <br /> <br /> 9<br /> * Cơ sở hình thành tình đồng chí của người lính:<br /> ? Theo nhà thơ, tình đồng chí, đồng đội giữa tôi (chủ thể­ nhân vật trữ tình)  <br /> và anh (người lính đồng đội – anh bạn nông dân mặc áo lính) bắt nguồn từ cơ sở <br /> nào? Những hình ảnh “nước mặn đồng chua, đất cày lên sỏi đá” nói lên điều gì về <br /> nguồn gốc xuất thân của anh và tôi?<br /> ­ Tình đồng chí, đồng đội bắt nguồn sâu xa từ sự tương đồng về  cảnh ngộ <br /> xuất thân nghèo khổ. Những thành ngữ “nước mặn đồng chua”­ quê anh – là hình  <br /> ảnh dải đồng bằng Hà Nam, Thái Bình, Nam Định quanh năm chiêm khê mùa thối,  <br /> sống ngâm da, chết ngâm xương; còn làng tôi là làng trung du, đất bạc màu hoặc <br /> khô cằn sỏi đá. Các anh đều là những người nông dân nghèo từ nhiều làng quê V  <br /> tập hợp lại thành đội quân cách mạng và trở nên thân quen với nhau.<br /> “Súng bên súng, đầu sát bên đầu<br /> Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”<br />          ­ Tình đồng chí được nảy sinh từ sự cùng chung nhiệm vụ sát cánh bên nhau <br /> trong chiến đấu.<br /> Tình đồng chí, đồng đội nảy nở  và thành bền chặt trong sự  chan hoà, chia <br /> sẻ mọi gian lao cũng như niềm vui, đó là mối tình tri kỉ của những người bạn chí  <br /> cốt mà tác giả đã biểu hiện bằng hình ảnh thật cụ thể, giản dị, hết sức gợi cảm.  <br /> Từ  những người xa lạ, họ  trở  thành những người bạn chung mục đích, chung lý <br /> tưởng, gắn bó với nhau trong nhiệm vụ  cao cả. Họ  đã trở  thành đồng chí, đồng <br /> đội của nhau.<br /> ? Tại sao câu thơ thứ bảy chỉ có hai tiếng “Đồng chí !” ? Bình giảng vẻ đẹp <br /> của câu thơ đặc biệt ấy ?<br /> ­ HS trình bày cảm nhận của mình trước lớp, GV nhấn mạnh nội dung cơ <br /> bản: Đây là câu thơ  quan trọng bậc nhất của bài thơ. Nó được lấy làm nhan đề <br /> của bài; nó biểu hiện chủ  đề, linh hồn của bài thơ. Nó như  cái bản lề  nối hai <br /> đoạn thơ, khép mở hai ý thơ  cơ  bản: những cơ sở của tình đồng chí, những biểu <br /> hiện của tình đồng chí. Nó vang lên giản dị, mộc mạc nhưng rất đỗi thiêng liêng,  <br /> cảm động, khẳng định và ca ngợi một tình cảm cách mạng mới mẻ, bắt nguồn từ <br /> những tình cảm truyền thống: tình bạn, tình đồng đội trong chiến đấu nhưng đã <br /> được đổi mới và nâng cao trong hoàn cảnh mới, thời đại mới.<br /> * Những biểu hiện của tình đồng chí:<br /> ­ Học sinh đọc diễn cảm 10 dòng thơ  tiếp theo và suy nghĩ trả  lời câu hỏi  <br /> sau: ba câu “Ruộng nương… ra lính”, gợi cho em thấy biểu hiện gì của tình đồng  <br /> chí?Từ  “mặc kệ” có phải chứng tỏ  người lính rất vô tâm, vô tình và vô trách <br /> nhiệm với gia đình? Ý kiến của em?<br /> ­ Học sinh phát biểu cảm nhận của mình, GV nhấn mạnh lại: Đồng chí, <br /> trước hết là sự cảm thông sâu xa nỗi lòng của nhau; ở đây, cụ thể là nỗi nhớ nhà,  <br /> là tình cảm lúc lên đường tòng quân đánh giặc.<br /> Từ “mặc kệ” có nghĩa đen là bỏ tất, để lại, không quan tâm. Nhưng ở đây,  <br /> chàng trai cày vốn gắn bó với mảnh ruộng nhà mình, ngôi nhà tranh nghèo của <br /> mình, từ bao đời, ít ra khỏi luỹ tre xanh, ra khỏi cổng làng. Thế mà nay, dứt áo ra <br /> <br /> <br /> 10<br />  đi đến những phương trời xa lạ, vào nơi khói lửa, súng đạn hiểm nguy hẳn phải  <br /> xuất phát từ tình cảm lớn lao, quyết tâm mãnh liệt. Đó là đi đánh giặc cứu nước,  <br /> theo Cụ Hồ đi kháng chiến. Tình cảm lớn đã chiến thắng tình cảm nhỏ. Mặt khác, <br /> từ  “mặc kệ” có phần gợi ra chất vui, tiếu táo, hóm hỉnh, tình cảm lạc quan cách <br /> mạng của người lính trẻ. Hoàn toàn không phải người lính vô tâm, vô trách nhiệm  <br /> với gia đình, cha mẹ, vợ  con, quê hương mà ngược lại. Sự  hi sinh tình nhà cho  <br /> việc nước ở  đây thật giản dị  và cảm động. Đồng chí, đó là sự  cảm thông sâu xa  <br /> những tâm tư, nỗi lòng của nhau.<br /> ? Những câu thơ tiếp theo vẫn nói về tình đồng chí một cách cụ thể. Những <br /> hình ảnh nào làm em xúc động?<br /> ­ Học sinh đọc các câu thơ, cảm nhận, phát biểu: <br /> Đồng chí, đó là cùng nhau chia sẻ  những gian lao, thiếu thốn của cuộc đời <br /> người lính. Những câu thơ  đối nhau­ đối xứng chứ  không đối lập: “áo anh­ quần <br /> tôi, rách vai­ vài mảnh vá” một cách đầy dụng ý. Chia sẻ  kỉ niệm về những trận  <br /> sốt rét rừng­ căn bệnh kinh niên và phổ biến của những người lính phải sống <br /> và chiến đấu trong hoàn cảnh núi rừng vô cùng thiếu thốn, gian khổ.<br /> Hình  ảnh “miệng cười buốt giá”, nụ  cười bừng lên, sáng lên trong gió rét, <br /> trong sương muối, trong đêm trăng hay buổi sáng sớm của những người lính chân <br /> không giày, áo rách, quần vá, tê tái và khó nhọc, nụ  cười của tình đồng chí, tình <br /> thương yêu vô bờ trong im lặng, trong hơi ấm của bàn tay nắm lấy bàn tay. Đoạn <br /> thơ  khắc hoạ  tình đồng chí trong chiến đấu, trong sinh hoạt của người chiến sĩ <br /> thật cụ thể, gần gũi, chắt lọc mà tiêu biểu và cảm động.<br /> ­ GV liên hệ thêm về đề tài người lính, tình đồng chí trong thơ Chính Hữu: <br /> “Đồng đội ta là hớp nước uống chung, bát cơm sẻ nửa, là chia nhau một mảnh tin  <br /> nhà, chia nhau cuộc đời, chia nhau cái chết…” <br /> *Đoạn kết bài thơ:<br /> ? Hãy đọc các câu thơ  cuối của bài và phân tích vẻ  đẹp độc đáo của hình <br /> ảnh kết bài: “Đầu súng trăng treo”?<br /> ­ Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh rất đặc sắc, ba câu thơ dựng lên bức tranh  <br /> đẹp về tình đồng chí trong chiến đấu, biểu tượng đẹp về cuộc đời chiến sĩ:<br /> “Đêm nay rừng hoang, sương muối<br />                                          Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới<br />                                       Đầu súng trăng treo”.<br /> Ba hình  ảnh: người lính, khẩu súng, vầng trăng trong cảnh rừng hoang,  <br /> sương muối trong đêm phục kích đợi giặc. Chính tình đồng chí thắm thiết, sâu <br /> nặng đã gắn bó hai người­ rộng ra là những người lính cách mạng. Sức mạnh của  <br /> tình đồng chí đã giúp họ đứng vững bên nhau, vượt lên tất cả những khắc nghiệt  <br /> của thời tiết và mọi gian khổ, thiếu thốn. Tình đồng chí đã sưởi ấm họ giữa cảnh  <br /> đêm trăng mùa đông vô cùng lạnh giá nơi chiến trường.<br /> ­ Khi phân tích câu thơ “Đầu súng trăng treo”, tôi đã kết hợp cho HS theo dõi <br /> hình  ảnh trong sách giáo khoa để  giúp cho việc hình dung về  hình  ảnh thể  hiện  <br /> trong câu thơ được thuận lợi và đầy ấn tượng.<br /> <br /> <br /> 11<br />  + Câu thơ vừa cô đọng vừa gợi hình, gợi cảm. Câu thơ gợi ra hình ảnh thực  <br /> và mối liên hệ bất ngờ của nhà thơ­ người lính: Mảnh trăng như treo lơ lửng trên  <br /> đầu ngọn súng, Súng và trăng, gần và xa, thực tại và mơ mộng, hiện thực và lãng <br /> mạn. Đó là vẻ đẹp hài hoà của tâm hồn chiến sĩ­ thi sĩ, vẻ đẹp của cuộc đời anh  <br /> bộ đội.<br /> + GV nêu thêm về ý kiến Chính Hữu về hình ảnh đầu súng trăng treo: “Đầu <br /> sung trăng treo” , ngoài hình  ảnh bốn chữ  này còn có nhịp điệu như  nhịp lắc của  <br /> một cái gì lơ lửng, chông chênh, trong sự bát ngát. Nó nói lên một cái gì lơ lửng ở <br /> xa chứ  không buộc chặt, suốt đêm, vầng trăng  ở  bầu trời cao xuống thấp dần và <br /> có lúc như  treo lơ  lửng trên đầu mũi súng. Những đêm phục kích chờ  giặc, vầng  <br /> trăng là một người bạn; rừng hoang sương muối là một khung cảnh thật”.<br /> +” Đầu súng trăng treo” với ý nghĩa biểu tượng đẹp và khái quát cao nên tác <br /> giả đã dùng câu thơ này làm nhan đề cho cả tập thơ chống Pháp và chống Mỹ của <br /> mình: tập thơ “Đầu súng trăng treo”.<br /> Sau khi tìm hiểu bài thơ, GV hướng dẫn các em khái quát về  hình  ảnh <br /> người lính trong bài thơ: vẻ đẹp bình dị  mà cao cả  của người lính cách mạng, là <br /> anh bộ đội hồi đầu kháng chiến chống thực dân Pháp. Đó là anh bộ đội xuất thân <br /> từ  nông dân. Họ  sẵn sàng bỏ  lại những gì quý giá, thân thiết của cuộc sống nơi  <br /> làng quê để ra đi vì nghĩa lớn. Những người lính đã trải qua những gian lao, thiếu  <br /> thốn tột cùng: những cơn sốt run người, trang phục phong phanh giữa mùa đông  <br /> giá lạnh.     Nhưng gian lao, thiếu thốn càng làm nổi bật vẻ đẹp của anh bộ  đội,  <br /> vẫn sáng lên nụ cười người lính. Những gian khổ, thiếu thốn của ngời lính được  <br /> tác giả miêu tả rất thật, không tô vẽ, cường điệu. Chi tiết thật đã được chọn lọc <br /> nên vừa chân thực vừa có sức gợi cảm cao. Đẹp nhất ở họ là tình đồng chí, đồng <br /> đội. Kết tinh hình ảnh người lính và tình đồng chí ở họ là bức tranh đặc sắc trong <br /> đoạn cuối bài thơ.<br /> ­ Tổng kết: GV cho HS phát biểu cảm nhận về  giá trị  nội dung và nghệ <br /> thuật bài thơ. Chú ý ghi nhớ trong sách giáo khoa. <br /> ? Tại sao bài thơ  viết tình đồng đội của người lính lại được đặt tên là <br /> “Đồng chí” GV hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Đồng chí là cùng chung chí hướng, <br /> lí tưởng. Đây cũng là cách xưng hô của những người cùng chung một đoàn thể <br /> cách mạng. Vì vậy, tình đồng chí là bản chất cách mạng của tình đồng đội và thể <br /> hiện sâu sắc tình đồng đội.<br /> GV nhấn mạnh thêm: Bài thơ là một trong những thành công sớm nhất của  <br /> thơ  ca viết về bộ  đội, đặc biệt là góp phần mở  ra phương hướng khai thác chất  <br /> thơ, vẻ đẹp của người lính trong cái bình dị, bình thường, chân thật. “Đồng chí” là <br /> một bài thơ tiêu biểu của Chính Hữu và thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại. Nói <br /> đến Chính Hữu là người ta không thể không nhắc tới bài thơ nổi tiếng này.<br /> 2/ “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật:<br /> ­ Khi dạy bài thơ này, cần đạt được mục tiêu sau: Học sinh cảm nhận được <br /> nét độc đáo của hình tượng những chiếc xe không kính cùng hình  ảnh những  <br /> <br /> <br /> <br /> 12<br /> người lái xe Trường Sơn hiên ngang, dũng cảm, sôi nổi trong bài thơ. Thấy được  <br /> những nét riêng của giọng điệu, ngôn ngữ bài thơ.<br /> Rèn kỹ năng phân tích hình ảnh, ngôn ngữ thơ.<br /> Giáo dục học sinh tình cảm yêu quý người chiến sĩ quân đội nhân dân Việt <br /> Nam.<br /> ­ Giới thiệu tác giả, tác phẩm:<br /> + Học sinh đọc sách giáo khoa, GV nhấn mạnh các ý sau: Phạm Tiến Duật,  <br /> sinh năm 1941, quê ở Phú Thọ. Năm 1964, ông gia nhập quân đội, hoạt động trên <br /> tuyến đường Trường Sơn. Ông là một trong những gương mặt tiêu biểu của các  <br /> nhà thơ trẻ thời chống Mỹ cứu nước. <br /> Thơ Phạm Tiến Duật tập trung thể hiện thể hệ trẻ trong cuộc kháng chiến  <br /> chống Mỹ, cứu nước qua các hình tượng người lính và cô thanh niên xung phong  <br /> trên tuyến đường Trường Sơn. Thơ  ông có giọng điệu sôi nổi, trẻ  trung, hồn  <br /> nhiên, tinh nghịch mà sâu sắc.<br /> ­ “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” nằm trong chùm thơ Phạm Tiến Duật  <br /> được giải Nhất cuộc thi thơ của báo Văn nghệ năm 1969 và được đưa vào tập thơ <br /> “Vầng trăng quầng lửa” của tác giả.<br /> Giới thiệu chân dung Phạm Tiến Duật và các tác phẩm của ông, các bài thơ  đã  <br /> được phổ nhạc…<br /> ­ Hướng dẫn đọc: Giọng điệu vui tươi khoẻ khoắn, ngang tàng, dứt khoát;  <br /> nhịp thơ dài, câu thơ gần với câu văn xuôi, có vẻ lí sự  , ngang tàng… đó là giọng  <br /> điệu chủ yếu của bài thơ. Có đoạn đọc giọng tâm tình, chậm (Khổ thơ 7,8).<br /> GV đọc, gọi HS đọc, sau đó GV nhận xét bổ sung.<br /> ? Em có nhận xét gì về thể thơ? Thơ tự do, câu dài, nhịp điệu như câu văn  <br /> xuôi, ít vần, 4 câu một khổ.<br /> GV nêu tiếp: Bài thơ  là cảm xúc, suy nghĩ của tác giả  về  những chiếc xe  <br /> không kính và những người chiến sĩ lái xe trên đường Trường Sơn thời đánh Mỹ.  <br /> 7 khổ  thơ  đều xoay quanh và làm nổi bật chủ  đề­ tứ  thơ  chủ  đạo đó nên không <br /> thể và không cần chia đoạn.<br /> * Nhan đề bài thơ và hình ảnh những chiếc xe không kính:<br /> ­ “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”: Nhan đề rất độc đáo, mới lạ. Bởi vì, <br /> mấy ai có thể hình dung những chiếc xe ô tô không còn kính chắn gió lại có thể <br /> khơi nguồn cho cảm hứng thơ? Xưa nay, những chiếc xe đưa vào thơ  ca thường <br /> được lãng mạn, mĩ lệ hoá ít nhiều.<br /> Hình  ảnh những chiếc xe trần trụi, xây xước, không kính, không đèn mà <br /> vẫn băng băng ra tiền tuyến, chở quân, chở đạn, gạo, súng, hướng về miền Nam <br /> là hình ảnh thực và thường gặp trong những năm tháng chống Mỹ gian lao và hào <br /> hùng. Hình  ảnh  ấy, lần đầu tiên và cũng là duy nhất cho đến nay khơi dậy cảm  <br /> hứng thơ của Phạm Tiến Duật.<br /> * Hình  ảnh những người chiến sĩ lái xe Trường Sơn­ chủ  nhân của  <br /> những chiếc xe không kính.<br /> ­ HS đọc sách giáo khoa.<br /> <br /> <br /> 13<br /> ? Hai câu thơ đầu có giọng điệu như thế nào? Giọng điệu ấy có phù hợp với tính <br /> cách người lái xe?<br /> ­ GV nhấn mạnh: Hai câu đầu có giọng điệu ngang tàng, lí sự với cấu trúc:  <br /> Không có….không phải vì không có…<br /> Thực ra có thể  nói: Xe không có kính vì kính đã bị  vỡ  do sức ép, sức rung  <br /> của bom. Nhưng nhà thơ  lại chọn cách nói như  là muốn tranh cãi với ai. Giọng  <br /> này rất phù hợp với tính cách ngang tàng, dũng cảm, đầy nghị lực, thích tếu nhộn <br /> của những lái xe Trường Sơn.<br /> ? Tư  thế, cảm giác và tâm trạng của người lái xe khi điều khiển chiếc xe  <br /> không có kính chạy trên những nẻo đường Trường Sơn như  thế  nào? Điệp từ <br /> “nhìn” có tác dụng gì? Các so sánh liên tiếp ở cuối khổ 2 có ý nghĩa gì ?<br /> ­ Tư  thế: ung dung, hiên ngang, bình tĩnh, tự  tin, thanh thản: nhìn đất, nhìn <br /> trời, nhìn thẳng. Cách dùng điệp từ  “nhìn”, cùng từ  “thấy” góp phần tả  cái cảm <br /> giác thị giác của người lái xe.<br /> Cảm giác kì  lạ, đột ngột do xe chạy nhanh, do không còn có kính chắn gió <br /> nên mới thấy đắng, thấy cay mắt, khi giói thổi thốc vào mặt. Thiên nhiên trực tiếp <br /> vun vút, sa, ùa vào buồng lái, sao trời, cánh chim, con đường. Hình ảnh “con <br /> đường chạy thẳng vào tim” tả  cái cảm giác xúc động, khoan khoái khi cho xe  <br /> phóng nhanh.<br /> ? Hai khổ  thơ  3,4 tiếp tục giọng điệu như  thế  nào? Cách nói “ừ  thì”có tác  <br /> dụng gì? Hai khổ thơ làm sáng lên vẻ đẹp của phẩm chất gì của người lái xe?<br /> ­   Khổ   thơ   3,4:   khắc   hoạ   phẩm   chất   dũng   cảm,   tinh   thần   lạc   quan   coi  <br /> thường khó khăn gian khổ của người lái xe, vẫn bằng giọng điệu ngang tàng, đùa <br /> tếu, nghịch ngợm “không có kính  ừ  thì có bụi; Không có kính  ừ  thì  ướt áo…” lái <br /> xe ngày nắng thì ngập trong bụi (Bụi Trường Sơn nhoà trong trời lửa­ “Lá đỏ” – <br /> Nguyễn Đình Thi). Vậy mà chưa cần rửa, châm hút thuốc phì phèo, rồi nụ cười ha <br /> ha mạnh mẽ, sảng khoái, bất cần. Lái xe ngày mưa thì buồng lái như  ngoài trời.  <br /> Mặc kệ! Cứ  lái thêm trăm cây số  nữa là mưa sẽ  phải tạnh, là quần áo sẽ  khô.  <br /> Cách nói: ừ thì, chưa cần rửa, chưa cần thay… tiếp tục đưa ngôn ngữ lái xe, ngôn <br /> ngữ  văn xuôi đời thường vào thơ  làm cho bài thơ  mang giọng điệu mới mẻ, trẻ <br /> trung,rất nghịch.<br /> ? Hai khổ  thơ  5,6, cho người đọc thấy rõ hơn những nét sinh hoạt gì của <br /> những tiểu đội lính lái xe ?<br /> Trong các hình ảnh: cái bắt tay qua cửa kính vỡ, bếp Hoàng Cầm, võng mắc <br /> chông chênh đường xe chạy, em thích nhất hình ảnh nào?  Vì sao?<br /> ­ HS trả lời, GV nhận xét, bổ sung:<br /> Những người chiến sĩ lái xe, vui trong niềm vui  ấm áp của tình đồng chí, <br /> đồng đội. “Bắt tay qua cửa kính vỡ”, cái bếp Hoàng Cầm không khói dựng giữa <br /> trời mà thằng giặc Mỹ chẳng thể gì phát hiện, chiếc võng dù mong manh mà bền  <br /> chắc mắc đu đưa chông chênh, trên thùng xe hay nơi dừng xe trên đường.Tất cả <br /> chỉ là tạm thời còn mục đích chính là đi, lại đi, lại lên đường, ôm vô lăng đưa xe  <br /> về  phía trước. Sinh hoạt khẩn trương nhưng vẫn đàng hoàng, không hề  tạm bợ.  <br /> <br /> <br /> 14<br /> “Võng mắc chông chênh” là tạm thời, nhưng cũng là những phút nghỉ  ngơi hiếm <br /> có, những phút sum họp gia đình, đồng đội đặc biệt của họ hàng nhà lính lái xe.<br /> ? GV cho HS thảo luận nhóm câu hỏi: Nhà thơ trở lại tả hình dáng chiếc xe <br /> không kính để làm gì? Câu kết “Chỉ cần trong xe có một trái tim” hay ở chỗ nào?<br /> Tác giả  nhắc lại, tả  lại hình dáng chiếc xe không còn nguyên vẹn là để <br /> khẳng định những khó khăn, gian khổ, nguy hiểm ngày càng tăng, ngày càng ác <br /> liệt của nhiệm vụ  phục vụ  chiến đấu của những người lính lái xe Trường Sơn,  <br /> nhưng cuối cùng, nhiệm vụ  vẫn là trên hết, trước hết. Tất cả  vì miên Nam ruột  <br /> thịt! Tất cả  để  chiến thắng giặc Mỹ  xâm lược ! Phía trước là miên Nam, phía <br /> trước là mặt trận; phía trước là mục đích. Không có khó khăn nào, kẻ thù nào cản <br /> nổi xe ta đi. Vì sao? Đơn giản vì trong xe có một trái tim của người chiến sĩ lái xe <br /> anh hùng.Ý chí và quyết tâm giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ  quốc của <br /> những chiến sí lái xe đã thể  hiện trong cách nói, hình  ảnh mới lạ  và bất ngờ  và <br /> chân thực ấy.<br /> * Tổng kết, luyện tập:<br /> ? Em hãy nêu những nét đặc sắc về nghệ thuật bài thơ ? Nội dung bài thơ?<br /> GV hướng dẫn: Nhiều chi tiết thực của đời sống chiến tranh được đưa vào  <br /> bài thơ  một cách tự  nhiên, mới lạ, bất ngờ  mà hợp lý, mà hình  ảnh trung tâm là  <br /> những chiếc xe không kính.<br /> Giọng điệu ngang tàng, dí dỏm, hóm hỉnh mà chân thực, bộc trực, ồn ào rất <br /> phù<br /> hợp với tính cách phóng khoáng của những người lính lái xe.Thể thơ tự do, lời thơ <br /> rất gần với lời nói thường, lời văn xuôi mà vẫn thấm đẫm chất thơ.<br /> Phạm Tiến Duật đã mở  đầu thành công một phương pháp mới cho thơ  ca Việt  <br /> Nam hiện đại: mạnh dạn đưa thực tế  vào thơ, rút ngắn khoảng cách giữa thơ  và <br /> văn xuôi, ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói.<br /> ­ HS đọc phần ghi nhớ trong sách giáo khoa.<br /> 3/ “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải<br /> Khi dạy bài này, tôi đã xác định mục tiêu cần đạt: Học sinh cảm nhận được  <br /> những xúc cảm của tác giả  trước mùa xuân của thiên nhiên, đất nước và khát <br /> vọng đẹp đẽ  muốn làm “một mùa xuân nho nhỏ” dâng hiến cho cuộc đời. Từ  đó  <br /> mở ra những suy nghĩ về ý nghĩa, giá trị của cuộc sống của mỗi cá nhân là sống có <br /> ích, có cống hiến cho cuộc đời chung.<br /> Rèn kỹ năng cảm thụ, phân tích hình ảnh thơ  trong mạch vận động của tứ <br /> thơ.<br /> Giáo dục học sinh trách nhiệm của mỗi người là tham gia xây dựng quê hương <br /> đất nước giàu đẹp. Học sinh phải ra sức học tập để đạt kết quả cao, sau này trở <br /> thành người công dân tốt.<br /> * Giới thiệu tác giả, tác phẩm:<br /> Học sinh đọc sách giáo khoa, GV nhấn mạnh các ý sau đây:<br /> ­ Thanh Hải  (1930­1980), tên khai sinh là Phạm Bá Ngoãn, quê  ở  Thừa <br /> Thiên – Huế. Ông tham gia kháng chiến chống Pháp. Trong thời kỳ chống Mỹ cứu  <br /> <br /> <br /> 15<br /> nước, Thanh Hải  ở  lại quê hương hoạt động và là một trong những cây bút có  <br /> công xây dựng nền văn học cách mạng ở miền Nam.<br /> ­ Bài thơ  “Mùa xuân nho nhỏ” được viết không bao lâu trước khi nhà thơ <br /> qua đời, thể hiện niềm yêu mến thiết tha cuộc sống, đất nước và ước nguyện của  <br /> tác giả. Bài thơ đã được phổ nhạc và nhiều người yêu thích…<br /> * Hướng dẫn đọc:<br /> ­ GV hướng dẫn học sinh cách đọc: Giọng vui tươi và suy ngẫm, nhịp thơ <br /> lúc nhanh, tưng bừng, phấn khởi và khẩn trương, lúc chậm khoan thai, càng về <br /> cuối càng lắng chậm,