SKKN: Vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học phần “Công dân với đạo đức”, chương trình môn Giáo dục công dân lớp 10 trường THPT Nguyễn Du

1<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BR­VT <br /> TRƯỜNG THPT NGUYỄN DU<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BÁO CÁO KẾT QUẢ SÁNG KIẾN<br /> CẤP CƠ SỞ NĂM HỌC 2016 ­ 2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC <br /> TRONG DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” <br /> CHƯƠNG TRÌNH MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 <br /> Ở TRƯỜNG THPT NGUYỄN DU<br />                                             <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÁC GIẢ SÁNG KIẾN: <br />  2<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chương 1:<br /> CƠ SỞ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP<br /> 1. Sự cần thiết hình thành giải pháp<br /> Sự phát triển kinh tế ­ xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu cầu  <br /> mới  cho sự  nghiệp giáo dục là đào tạo đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo, <br /> phát triển nguồn nhân lực  đáp  ứng yêu cầu nhiệm vụ  mới đang đặt ra ngày càng cấp <br /> thiết. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền  <br /> giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng <br /> việc hình thành năng lực và phẩm chất của nười học, phát huy tính chủ  động, sáng tạo  <br /> của HS.  Vì vậy, Việc vận dụng và tổ  chức có hiệu quả  quá trình dạy học trong nhà  <br /> trường phổ thông thì các phương pháp giảng dạy là một thành tố vô cùng quan trọng, vì <br /> việc vận dụng hợp lý các phương pháp dạy học nhằm là phát huy tính tích cực, tự  lực  <br /> và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. <br /> Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách PPDH ở nhà trường phổ thông.<br /> Những định hướng đổi mới PPDH đã được xác định trong Nghị  quyết Trung  <br /> ương 4 khóa VII của Đảng (1/1993), Nghị  quyết Trung  ương 2 khóa VIII (12/1996) <br /> được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (2005), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ <br /> Giáo dục và Đào tạo. Đặc biệt trong các văn kiện trình Đại hội XII, Đảng ta nhấn mạnh <br /> sự  quan tâm đặc biệt và làm rõ hơn lập trường, quan điểm, tính nhất quán về  sự  cần  <br /> thiết phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chỉ <br /> rõ: “chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu, nhất là giáo dục <br /> đại học, giáo dục nghề nghiệp. Hệ thống giáo dục và đào tạo thiếu liên thông giữa các <br /> trình độ và các phương thức giáo dục, đào tao; còn nặng lý thuyết, nhẹ thực hành. Đào <br /> tạo thiếu gắn kết với nghiên cứu khoa học, sản xuất kinh doanh và nhu cầu của thị <br />  3<br /> <br /> trường lao động; chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ  năng làm  <br /> việc. Phương pháp giáo dục, việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu và thiếu  <br /> thực chất. Quản lí giáo dục và đào tạo có mặt còn yếu kém. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ <br /> quản lí giáo dục bất cập về chất lượng, số lượng và cơ  cấu. Đầu tư  cho giáo dục và  <br /> đào tạo chưa hiệu quả. Chính sách cơ  chế  tài chính cho giáo dục và đào tạo chưa phù <br /> hợp. Cơ sở vật chất­ kỹ thuật còn thiếu và lạc hậu, nhất là ở  vùng sâu, vùng xa, vùng  <br /> đặc biệt khó khăn”. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT <br /> theo   Nghị   quyết   số   29­NQ/TW,   cần   có   nhận   thức   đúng   về   bản   chất   của   đổi   mới <br /> phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học và một số  biện <br /> pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này.<br /> Thực tế việc đổi mới PPDH tại trường THPT Nguyễn Du trong thời gian qua còn  <br /> nhiều bất cập và hạn chế, một số giáo viên chưa thực sự chịu khó, quyết tâm cải tiến  <br /> PPDH, vẫn còn hiện tượng “đọc ­ chép”, chưa chú trọng đến việc tạo hứng thú, kích  <br /> thích tư duy học sinh tiếp nhận, làm chủ kiến thức. Vì vậy, nhiệm vụ đặt ra cho các GV  <br /> đang trực tiếp giảng dạy, là phải không ngừng đổi mới PPDH cho phù hợp với đặc  <br /> trưng môn học. Đổi mới nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo và rèn  <br /> luyện thói quen vào khả  năng tự  học. Tinh thần hợp tác, kỹ  năng vận dụng kiến thức  <br /> vào những tình huống khác nhau và trong thực tiễn, tránh sự ỷ lại và phụ thuộc vào GV,  <br /> đem lại niềm vui, sự yêu thích qua từng tiết học, bài học đó nhiệm vụ hết sức cấp thiết. <br /> 2. Tổng quan các vấn đề liên quan đến giải pháp<br /> Vấn đề  vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học   không phải là <br /> một vấn đề  mới, mà từ  trước đến nay có rất nhiều nhà khoa học, nhà quản lý, các  <br /> chuyên gia  trong và ngoài nước  đưa ra nhiều giải pháp đề  cập  ở  những góc độ  khác <br /> nhau. <br /> Vậy, trong công tác giáo dục điều quan trọng là nhà giáo phải làm cho học sinh hào  <br /> hứng, phấn khởi, tích cực tiếp nhận tự  sự  giáo dục. Nhà giáo dục chỉ  là người hướng <br /> dẫn, gợi mở cho học sinh chứ không thể thay thế được tính tích cực chủ động, sáng tạo <br /> của học sinh như  nhà triết học, người thầy vĩ đại của Trung Quốc thời kỳ  cổ  đại là <br /> Khổng tử nói: “Trò nào không hỏi làm thế nào? Làm thế nào? Thì ta cũng chẳng làm thế <br />  4<br /> <br /> nào được”. Vì vậy, nhà giáo dục phải tìm mọi biện pháp động viên, khơi dậy tính tích <br /> cực của chủ  thể  ông nói: “Không tức giận vì muốn biết thì không gợi mở  cho, không <br /> bực mình vì không rõ được thì không bày vẽ cho. Vật có bốn góc bảo cho biết một góc  <br /> mà không suy ra ba góc khác thì không dạy nữa”. <br /> Ở  Việt Nam tiêu biểu cho các công trình nghiên cứu về  phương pháp dạy học  <br /> như  tác giả  Phan Huy Ngọ: “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” tác  <br /> giả đã đi sâu nghiên cứu vấn đề lý luận dạy học, các phương pháp dạy học, kỹ thuật sử <br /> dụng phương tiện dạy học trong nhà trường, điểm mạnh và hạn chế  của các phương <br /> pháp dạy học, các phương pháp đánh giá kết quả  [33; 183]. Cũng như  Trần Bá Hoành:  <br /> “Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình SGK” tác giả  nghiên cứu và trình bày lý <br /> luận chung đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và SGK phổ  thông [19; 7,176]. <br /> Còn Đặng Thành Hưng: “Tương tác và hoạt động của thầy trò trên lớp học” tác giả  đã <br /> chú trọng trình bày kỹ  thuật sử  dụng câu hỏi trong bài học, hành vi  ứng xử  của giáo  <br /> viên, sử dụng lời nói trên lớp và trình bày bảng như một phương tiện ngôn ngữ viết trên  <br /> lớp [20; 28]. Với Trần Bá Đoàn: “Lý luận cơ  bản về  dạy và học tích cực” tác giả  nêu <br /> lên những vấn đề chung về thực trạng dạy và học hiện nay, sự cần thiết phải đổi mới,  <br /> những định hướng đổi mới theo phương pháp dạy và học tích cực [16; 3] và nhiều công  <br /> trình khác. Từ sự nghiên cứu lý luận dạy học và nêu lên hệ thống các PPDH theo hướng <br /> tích cực, chủ động của người học, khẳng định vai trò trung tâm của người học trong quá <br /> trình dạy học, các tác giả đã có cách viết khác nhau tạo ra sự đa dạng và phong phú về <br /> nội dung và phương pháp nghiên cứu.<br /> Hầu hết các công trình nghiên cứu đều khẳng định phương pháp dạy học tích cực  <br /> có ý nghĩa và vai trò quan trọng đối với sự  hình thành và phát triển nhân cách của mỗi  <br /> người là nhân tố  quan trọng để  nâng cao chất lượng dạy và học, là yếu tố  cơ  bản để <br /> người học lĩnh hội tri thức, kỹ  năng và hình thành thái độ. Những giáo trình, tài liệu,  <br /> công trình nghiên cứu về lý luận phương pháp dạy học tích cực nói chung khá phong phú  <br />  5<br /> <br /> và đã định hướng mục tiêu tầm quan trọng về  PPDH tích cực, đã cung cấp cho tôi về <br /> phương pháp lý luận làm cơ sở, tiền đề nghiên cứu cho giải pháp <br /> Nhưng chưa có công trình nghiên cứu nào tìm hiểu, khảo sát về  thực trạng việc <br /> vận dụng PPDH tích cực trong dạy học phần “Công dân với đạo đức”, chương trình  <br /> môn  Giáo dục  công dân  lớp 10 tại trường THPT Nguyễn Du  nhằm đưa  ra phương <br /> hướng và giải pháp cho vấn đề này. Do vậy, trong  đề tài này một mặt tác giả  kế thừa  <br /> những vấn đề lý luận về  PPDH tích cực nói chung. Mặt khác, tôi đi sâu phân tích, triển <br /> khai áp dụng vào một vấn đề  mới hơn, có ý nghĩa thực tế  hơn, liên quan trực tiếp đến <br /> chuyên môn và nghiệp vụ  của mình thông qua đề  tài mà tôi lựa chọn đó là:  Vận dụng  <br /> phương   pháp   dạy   học   tích   cực   trong   dạy   học   phần   “Công   dân   với   đạo   đức”,  <br /> chương trình môn Giáo dục công dân lớp 10  trường THPT Nguyễn Du  làm đề  tài <br /> nghiên cứu.<br /> 3. Mục tiêu của giải pháp<br /> Nghiên cứu thực trạng việc vận dụng PPDH tích cực trong dạy học phần “Công <br /> dân với đạo đức”, chương trình môn Giáo dục công dân lớp 10 trường THPT Nguyễn <br /> Du, Từ kết quả khảo sát, thực nghiệm của đề tài, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng  <br /> cao chất lượng dạy học môn Giáo dục công dân ở lớp 10 trường THPT Nguyễn Du.<br /> 4. Căn cứ để giải pháp của tác giả là đúng đắn<br />   Thứ  nhất, Xuất phát về  mặt cơ  sở  lý luận  của việc vận dụng phương pháp dạy  <br /> học tích cực trong dạy học phần “Công dân với đạo đức”, chương trình môn GDCD  <br /> lớp 10<br />  4.1. Khái niệm phương pháp và phương pháp dạy học<br />  + Khái niệm phương pháp<br /> Khái niệm  phương pháp  xuất phát từ  thuật ngữ  Hi Lạp “Methodos” có nghĩa <br /> chung nhất là con đường nghiên cứu, cách thức làm việc, phương tiện mà chủ  thể <br /> phương pháp dạy học sử dụng tác động, chiếm lĩnh để tìm ra và chứng minh chân lý.<br />  6<br /> <br /> G.Hêghen đưa ra định nghĩa về  phương pháp và được Lênin nêu lên trong tác <br /> phẩm Bút ký triết học: “Phương pháp là hình thức vận động của nội dung sự vật. Mỗi <br /> sự  vật đều có bản chất của nó và được thể  hiện qua hình thức nhất định. Hình thức  <br /> không bao giờ  tồn tại riêng, tách rời nội dung. Đồng thời nội dung cũng không tồn tại <br /> tách rời hình thức vận động của nó. Mỗi sự  vật đều có phương pháp vận động riêng <br /> của mình” [33; 142]. Trong dạy học cần phải có phương pháp, phải làm cho HS tiếp thu  <br /> kiến thức bằng con đường ngắn nhất, với sự nỗ lực của HS, dưới sự hướng dẫn giảng  <br /> dạy của GV. Kết quả trong trường phổ thông được đánh giá không chỉ ở mặt nội dung  <br /> mà còn cả về  phương pháp.<br /> <br /> <br /> Theo quan điểm của C. Mác (1818­1883): “Phương pháp là sức mạnh tuyệt đối, <br /> duy nhất, cao nhất, vô cùng tận, không có vật thể nào có thể cưỡng lại nổi; đó là xu thế <br /> của lý tính đi đến chỗ  tìm thấy lại, nhận thấy lại bản thân mình  ở  trong mọi sự  vật ” <br /> [24; 122]. Trong công tác giáo dục muốn đạt được hiệu quả thì GV phải được trang bị <br /> đầy đủ cả về cơ sở lý luận khoa học lẫn kinh nghiệm thực tế. Vì có kiến thức tốt chưa <br /> chắc đã có phương pháp dạy học tốt, nhưng không thể  có phương pháp giảng dạy tốt  <br /> nếu GV chưa nắm vững kiến thức cơ  bản của bộ  môn.  Từ  những quan niệm trên, <br /> chúng tôi đưa ra một định nghĩa về  phương pháp như  sau: Phương pháp là cách  <br /> thức làm việc của thầy và của trò để đạt được mục đích đặt ra.<br /> + Khái niệm phương pháp dạy học<br /> Cho đến nay, có nhiều định nghĩa khác nhau về phương pháp dạy học. Theo tác giả <br /> Phan Trọng Ngọ: “Định nghĩa chung nhất về phương pháp dạy học là những con đường, <br /> cách thức  tiến hành hoạt  động dạy học”[33; 145].  Còn  GS. TS   Đặng Thành Hưng: <br /> “Phương pháp dạy học là những phương thức hoạt động trật tự  có liên quan qua lại  <br /> của giáo viên và học sinh nhằm đạt những mục tiêu giáo dục” [21; 1]. Tuy nhiên, có  <br /> nhiều cách diễn đạt khác nhau nhưng nội dung của định nghĩa trên đều có một tư tưởng  <br /> chung là: Phương pháp dạy học là sự tương tác trong tiến trình hoạt động của giáo viên <br />  7<br /> <br /> và học sinh, do đó phương pháp dạy học được xem xét trong mối liên hệ  giữa phương  <br /> pháp với các nhân tố khác của quá trình dạy học (mục đích, nội dung, hình thức tổ chức <br /> dạy học, kiểm tra, đánh giá, ...).  Trên cơ sở nghiên cứu những định nghĩa của nhiều nhà <br /> khoa học khác nhau,  chúng tôi đã đưa ra định nghĩa về  phương pháp dạy học như  sau:  <br /> Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động có trình tự, với sự  tương tác giữa giáo  <br /> viên và học sinh nhằm đạt được mục đích của quá trình dạy học<br /> + Khái niệm phương pháp dạy học tích cực<br /> Tư tưởng nhấn mạnh vai trò tích cực chủ động của người học là chủ  thể  của quá <br /> trình học tập cũng đã có từ  lâu.  Tư  tưởng chỉ  đạo đổi mới về  PPDH được phát biểu  <br /> dưới nhiều hình thức: “lấy học sinh làm trung tâm”, “phát huy tính tích cực”, “phương  <br /> pháp dạy học tích cực”, “phương pháp giáo dục tích cực”, “tích cực hóa hoạt động học <br /> tập”, “ hoạt động hóa người học”, cùng với điều đó là nhiều lý thuyết dạy học của  <br /> nhiều tác giả bàn về PPDH. Nhưng quan niệm và cách trình bày, lý giải của các tác giả <br /> không phải đã hoàn toàn thống nhất với nhau về PPDH<br /> Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ  rút gọn, được dùng  ở  nhiều <br /> nước, để  chỉ  những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích  <br /> cực, chủ động, sáng tạo của người học.<br /> “Tích cực” trong PPDH tích cực được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động, trái <br /> nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng với theo nghĩa trái với tiêu cực.<br /> Tác giả Trần Bá Hoành: “PPDH hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt <br /> động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người  <br /> học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, đành rằng để <br /> dạy theo PPDH tích cực thì giáo viên phải nỗ  lực nhiều hơn so với dạy theo phương  <br /> pháp thụ động” [19; 83]. Còn cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng khẳng định: “phương pháp  <br /> dạy học mà các đồng chí nêu ra, nói gọn lại là lấy người học làm trung tâm. Người ta <br /> thường đặt ra những câu hỏi, đưa ra những câu chuyện có tính hấp dẫn, khêu gợi, đòi <br /> hỏi, người nghe, người đọc, dẫu là người suy nghĩ kém cỏi cũng phải chịu khó, suy <br />  8<br /> <br /> nghĩ, tìm tòi...PPDH tích cực này có khả năng phát triển được những năng lực đang ngủ <br /> yên ở mỗi con người...Phương pháp này giúp người ta phương pháp tự học và ham học.  <br /> Đó là cái quý báu nhất”[17; 5].  Tuy nhiên, hiện nay cũng đang có nhiều quan niệm, tư <br /> tưởng của các giáo dục trong và ngoài nước tập trung làm rõ “Phương pháp dạy học tích  <br /> cực”. Mỗi một khái niệm có sự  tiếp cận khác nhau về  cách diễn đạt. Nhưng hầu hết <br /> các tác giả đều khẳng định, phương pháp dạy học tích cực nhằm phát huy tính tích cực, <br /> chủ động, sáng tạo của người học.<br /> Trên cơ sở tham khảo một số công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, chúng <br /> tôi đưa ra định nghĩa về phương pháp dạy học tích cực như sau:<br /> Phương pháp dạy học tích cực là phương pháp khơi dậy, phát huy tính chủ động  <br /> sáng tạo tích cực của cả người dạy và người học, trong đó lấy người học làm trung tâm  <br /> trên cơ sở phát huy vai trò định hướng, tổ chức của người thầy và kết hợp các phương  <br /> tiện kỹ thuật hiện đại nhằm đạt được các mục tiêu của bài học.<br /> 4.2.  Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực<br /> ­ Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động của học sinh<br /> PPDH tích cực dựa trên cơ sở tâm lý cho rằng, nhân cách của trẻ được hình thành <br /> thông qua các hoạt động chủ  động, có ý thức. Trí thông minh của học sinh nhờ  sự  tác <br /> động giữa chủ  thể  hoạt động với đối tượng và môi trường. Dạy học theo cách này  <br /> không chỉ  đơn giản cung cấp tri thức mà còn hướng dẫn hành động. Khả  năng hành <br /> động là một yêu cần được đặt ra không chỉ đối với từng cá nhân mà cả  ở  cấp độ  cộng  <br /> đồng địa phương và toàn xã hội. Trong PPDH tích cực, học "chữ" và học "làm" gắn với  <br /> nhau. Từ học làm đến biết làm, muốn làm và cuối cùng muốn tồn tại và phát triển như <br /> nhân cách một con người lao động, tự chủ, năng động, sáng tạo.<br /> ­ Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học.<br /> Phương pháp tự học là cầu nối giữa học tập và nghiên cứu khoa học. Một yếu tố <br /> quan trọng đảm bảo thành công trong học tập và nghiên cứu khoa học là khả  năng phát <br /> hiện kịp thời và giải quyết hợp lý những vấn đề  nảy sinh trong thực tiễn. Nếu rèn <br /> luyện cho người học có được kỹ  năng, phương pháp thói quen tự  học, biết linh hoạt  <br />  9<br /> <br /> ứng dụng những điều đã học vào những tình huống mới biết tự  lực phát hiện và giải  <br /> quyết những vấn đề đặt ra thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy tiềm năng vốn có <br /> trong mỗi con người. <br /> ­ Tăng cường học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác.<br /> PPDH tích cực đòi hỏi sự  cố  gắng trí tuệ  và nghị  lực cao của mỗi học sinh trong  <br /> quá trình tự  lực giành lấy kiến thức mới. Trong một lớp học, tư  duy và trình độ  kiến <br /> thức của học sinh không đều nhau. Vì vậy buộc phải chấp nhận sự phân hoá về cường  <br /> độ và tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài học được thiết kế thành một  <br /> chuỗi công tác học tập. Tuy nhiên, trong học tập không phải mọi tri thức, kỹ năng, thái <br /> độ đều được hình thành bằng con đường hoạt động thuần túy cá nhân. Lớp học là một <br /> môi trường giao tiếp thầy ­ trò, tạo nên mối quan hệ  hợp tác giữa cá nhân trên con <br /> đường chiếm lĩnh tri thức của nhân loại. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể <br /> ý kiến của mỗi cá nhân được điều chỉnh, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng <br /> mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của  <br /> mỗi cá nhân và của cả lớp.<br /> ­ Kết hợp đánh giá của thầy và của trò.<br /> Trong học tập, việc đánh giá học sinh không chỉ  nhằm mục đích nhận định thực <br /> trạng và điều chỉnh hoạt động của trò, đồng thời tạo ra điều kiện nhận định thực trạng  <br /> và điểu chỉnh hoạt động dạy của thầy.<br /> Như  vậy, bốn đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực trên đã thể  hiện <br /> tính  ưu việt của nó. Vì vậy, để  dạy học có hiệu quả  thì giáo viên cần nắm vững bốn  <br /> đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực.<br /> <br />  So sánh phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học tích cực <br /> như sau:<br /> Phương pháp dạy học  Phương pháp dạy học<br /> truyền thống  tích cực<br /> Quan  ­ Học là quá trình tiếp thu và lĩnh  ­ Học là quá trình phát triển nội lực <br /> niệm hội   tri   thức,   qua   đó   hình   thành  vốn   có   của   người   học   làm  cho <br />  10<br /> <br /> kiến thức, kỹ  năng, tư  tưởng và  người học có được phương pháp, <br /> tình cảm. kĩ   năng,   thói   quen,   ý   chí   tự   học <br /> bằng   cách   tìm   tòi,   khám   phá,   thu <br /> nhận   và   xử   lý   thông   tin   từ   môi <br /> trường xung quanh.<br /> Bản  ­ Dạy là quá trình truyền thụ  tri  ­   Dạy   là   quá   trình   tổ   chức   hoạt  <br /> chất thức,   kỹ   năng   và   chứng   minh  động nhận thức cho HS.  Dạy HS <br /> chân lý theo cách của GV. tìm ra chân lý.<br /> Mục tiêu ­ Chú trọng cung cấp tri thức, kỹ  ­ Hướng dẫn cho người học sớm <br /> năng, kỹ xảo. thích ứng với đời sống xã hội hòa <br /> ­ Học để  đối phó với thi cử. Tri  nhập và phát triển cộng đồng,  xã <br /> thức được truyền đạt đã quy định  hội.<br /> trong   chương   trình   và   sách   giáo  ­   Tôn   trọng     nhu   cầu   và   lợi   ích <br /> khoa. khả năng của HS.<br /> <br /> Nội dung ­   Trong   sách   giáo   khoa   và   sách  ­   Các   nguồn   tài   liệu   khoa   học <br /> giáo viên. khác học phù hợp như: Sách giáo <br /> ­ Tài liệu do GV soạn dạy cho   khoa,   sách   giáo   viên,   phòng   thí <br /> người học để đáp ứng các kỳ thi. nghiệm, thực tế… <br /> + Yêu cầu của chương trình quy định<br /> +   Tình   huống   thực   tế,   hoàn   cảnh <br /> xung quanh.<br /> + Nhu cầu xã hội<br /> + Những vấn đề  học sinh quan tâm.<br /> Phương  Chủ  yếu sử  dụng phương pháp  GV hướng dẫn học sinh tự tìm tòi, <br /> pháp thuyết   trình   ,   diễn   giải,   truyền  khám phá, giải quyết vấn đề  giúp <br /> thụ kiến thức một chiều. HS lĩnh hội tri thức một cách chủ <br /> động. Dạy học tương tác.<br /> Chỗ  ngồi cố  định, GV đối diện  Chỗ   ngồi   linh   hoạt   như:   Học   ở <br />  11<br /> <br /> Hình  với cả lớp. lớp,  ở  phòng thí nghiệm, học theo <br /> thức   tổ  nhóm   được   chú   trọng,   học   cá <br /> chức nhân, học đôi bạn, học thực tế. <br /> Phương  Chủ   yếu   là   bảng   đen   và   phấn  Bảng   đen,   phấn   trắng,   sử   dụng <br /> tiện trắng. các phương tiện kỹ thuật hiện đại <br /> hỗ trợ cho việc giảng dạy.<br /> Mô   Dạy – Ghi nhớ, tư  duy tái tạo  Hợp tác hai chiều: Dạy – Tự học.<br /> <br /> hình   dạy  của người học.<br /> học<br /> <br /> Vai   trò  ­   Người   dạy   chủ   động   truyền  ­   Dạy   học   hướng   tập   trung   vào <br /> của  đạt tri thức, người học thụ động  người   học,   đề   cao   vai   trò   chủ <br /> Người  tiếp thu. động,   tự   lực   tích  cực   của   người  <br /> dạy   và <br /> học.   Người   học   tự   mình   tìm   ra <br /> người <br /> kiến thức dưới sự hướng dẫn của  <br /> học<br /> GV.<br /> ­   Người   dạy   truyền   thụ   một   ­ Người dạy – người học, người  <br /> chiều độc thoại hay phát vấn. học – người học.<br /> <br /> <br /> ­ Người dạy giảng ­ Người học   ­ Người  dạy  định  hướng,  hướng <br /> ghi nhớ, học thuộc lòng. Người  dẫn   cho   người   học   về   phương <br /> dạy   độc   quyền   đánh   giá   cho  pháp   tự   học,   cách   ứng   xử,   giải <br /> điểm. quyết vấn đề.<br /> ­   Người   dạy   là   thầy   dạy,   dạy  ­ Người dạy là thầy học cách dạy <br /> chữ, dạy nghề và dạy người. cho người học, tự học chữ, tự học  <br /> nghề, tự học làm người.<br /> Ưu điểm ­ Dễ  chuyển tải đến người học  ­  Phát huy tính chủ động,  tích cực <br /> một   khối   lượng   thông   tin   cần  nhận   thức   của   HS   và   chú   trọng <br /> thiết cho số lượng lớn HS. đến sự  phát triển cá thể, giúp HS <br />  12<br /> <br /> ­   Trong   một   khoảng   thời   gian  hứng thú học tập.<br /> ngắn,   GV   có   thể   cung   cấp  cho  ­   Chú   trọng   thực   hành   kỹ   năng <br /> người học một khối lượng thông  giao tiếp với mọi người.<br /> tin rất phong phú, được cấu trúc  ­ Rèn luyện cho HS ý thức được <br /> theo một logic chặt chẽ. bản thân về  quá trình tự  học, tự <br /> ­   HS   tiếp   thu   bằng   con   đường  nghiên   cứu   và   nắm   vững   các <br /> ngắn nhất và ghi chép được đầy  phương pháp làm việc trí tuệ  để <br /> đủ nội dung của bài học. hiểu, ghi nhớ tài liệu học tập, hình <br /> ­   Trong   một   khoảng   thời   gian  thành   kỹ   năng,   kỹ   xảo   và   thực <br /> ngắn,   GV   có   thể   cung   cấp  cho  hiện việc kiểm tra lĩnh hội kiến <br /> người học một khối lượng thông  thức.<br /> tin   rất   phong   phú   được   GV   cô  ­   Mọi   người   học   đều   phải   suy <br /> động và chắt lọc từ  kho tàng tri  nghĩ, chia sẻ, học hỏi và giúp đỡ <br /> thức và cấu trúc theo một logic  lẫn nhau, bình đẳng và tự  tin hơn, <br /> chặt chẽ. chủ động giải quyết vấn đề.<br /> ­ Cung cấp cho người học khuôn  ­ Không khí lớp học luôn sôi nổi.<br /> mẫu và phương pháp nhận thức, <br /> phương pháp tổng hợp, cấu trúc <br /> tài liệu học tập, giúp người học <br /> có phương pháp nhận thức.<br /> ­   Dạy   học   truyền   thống   không <br /> đòi   hỏi   sử   dụng   nhiều   phương  <br /> tiện nên đỡ tốn thời gian và công <br /> sức cho GV.<br /> Hạn chế ­ Thu được rất ít thông tin phản  ­ Đòi hỏi GV phải gia công về  tự <br /> hồi từ phía người học. lực tài liệu và tốn nhiều thời gian, <br /> ­ Mức độ  lưu giữ  thông tin của  công sức đầu tư cho bài giảng.<br /> người học rất ít, do trí nhớ  ngắn  ­ Phải có đủ  phương tiện và thiết <br /> hạn, trí nhớ  làm việc của người  bị   dạy  học   phù   hợp  để   đáp  ứng <br />  13<br /> <br /> nghe thường xuyên bị quá tải. quá trình dạy học.<br /> ­ Tính cá thể  hóa trong dạy học  ­   HS   sau   khi   tập   trung   vào   suy <br /> thấp,   do   giảng   viên   phải   dùng  nghĩ, bàn bạc, trao đổi phải tự đưa <br /> một số  biện pháp chung cho cả  ra   kết   luận   và   ghi   bài   dưới   sự <br /> lớp. hướng dẫn của GV.<br /> ­     Học   sinh   gần   như   thụ   động  ­   GV   thì   phải   biết   áp   dụng   các <br /> tiếp nhận thông tin, ít có cơ  hội  PPDH   và   PTDH   một   cách   linh <br /> thể  hiện và áp dụng các ý tưởng  hoạt, phù hợp vào từng nội dung <br /> của   mình   đối   với   tài   liệu   học  của bài học mới đạt hiệu quả.<br /> tập,   không   phát   huy   được   tính <br /> tích cực chủ  động sáng tạo của <br /> người học.<br />  4.3.. Một số phương pháp dạy học tích cực có thể vận dụng trong phần “Công dân với  <br /> đạo đức”, chương trình môn Giáo dục công dân lớp 10.<br /> Hiện nay, có rất nhiều PPDH tích cực có thể vận dụng vào tất cả các bài dạy học  <br /> ở  chương trình môn GDCD cấp THPT. Trong phạm vi đề  tài này, chúng tôi chỉ  nghiên  <br /> cứu một số PPDH có nhiều  ưu thế  trong việc phát huy tính tích cực của HS trong dạy <br /> học phần “Công dân với đạo đức”, thuộc chương trình môn GDCD lớp 10 như sau:<br /> 4.3.1.  Phương pháp nêu vấn đề <br /> Để có thể nêu tình huống vấn đề, GV phải nắm vững bản chất của vấn đề, nắm <br /> vững nội dung bài học. Nếu không GV chỉ có thể nêu ra câu hỏi mà HS chỉ cần đọc sách  <br /> giáo khoa là có thể trả  lời một cách dễ  dàng, không đòi hỏi phải có hoạt động tư  duy.  <br /> Yêu cầu đặt ra đối với việc vận dụng PPNVĐ và giải quyết vấn đề  trong môn GDCD  <br /> đòi hỏi GV phải tiến hành các bước sau:<br />           Bước 1: Đặt vấn đề: <br />           GV nêu vấn đề cho HS suy nghĩ. GV hướng dẫn HS nhận dạng và thảo luận vấn <br /> đề cần giải quyết với sự giúp đỡ của GV.<br />           Bước 2: Giải quyết vấn đề: <br />           GV hướng dẫn HS tiến hành nghiên cứu, để tìm ra cách giải quyết vấn đề được <br /> giao, HS tự lực suy nghĩ, sáng tạo và lựa chọn giải pháp tối ưu, cho kết quả tốt nhất.<br />  14<br /> <br />           Bước 3: Kết luận vấn đề: <br />           GV cho các nhóm trình bày kết quả của nhóm mình. Cả lớp cùng thảo luận,  <br /> so sánh và đánh giá kết quả  của từng cá nhân hay của nhóm, GV kết luận vấn đề  đã  <br /> được giải quyết và đề xuất vấn đề mới.<br />          Quá trình nghiên cứu và thử nghiệm, chúng tôi nhận thấy tùy theo nội dung bài học  <br /> và trình độ HS, GV có thể vận dụng PPNVĐ theo các mức độ  đã nêu trên cho phù hợp. <br /> Tuy nhiên, khi vận dụng, cho dù ở mức độ nào thì GV luôn phải có sự chuẩn bị chu đáo,  <br /> trước các tình huống và cảm xúc của HS khi trả lời các câu hỏi, khi giải quyết các vấn  <br /> đề.<br /> Vận dụng PPNVĐ vào dạy học môn GDCD cần lưu ý một số điểm như sau:<br /> ­ Dạy học nêu vấn đề có tác dụng tốt trong việc tích cực hóa hoạt động nhận thức của  <br /> HS.<br /> ­ Vấn đề nêu ra phải phù hợp với trình độ HS với mục tiêu bài học và gắn với thực tiễn  <br /> cuộc sống, huy động được vốn sống, kiến thức của HS, tránh tầm thường hóa hoặc thô <br /> thiển hóa làm mất định hướng chính trị.<br /> ­  Mất nhiều thời gian, phải có tâm huyết, công sức và sự chuẩn bị kỹ lưỡng.<br /> ­ Phải phát huy được khả  năng độc lập, suy nghĩ, năng lực tư  duy sáng tạo của người  <br /> học, vận dụng các tri thức của bản thân vào giải quyết vấn đề  trong học tập cũng như <br /> trong thực tiễn.<br /> ­  Phải kết hợp nhuần nhuyễn với các phương pháp khác.<br />           Vận dụng phương pháp nêu vấn đề có những ưu điểm sau:<br />          Một là,  tạo ra môi trường lý tưởng cho người học, bộc lộ sự hiểu biết của mình  <br /> một cách tích cực và tự  giác. Đồng thời GV tổ  chức hoạt động học tập để  HS nắm <br /> vững được tri thức và các phương pháp lĩnh hội khác nhau để đạt hiệu quả.<br />           Hai là: PPNVĐ giúp người học tiếp nhận tri thức một cách chủ  động, là cơ hội <br /> để  HS thể  hiện khả  năng của bản thân trong việc áp dụng kiến thức đã học vào giải  <br /> quyết vấn đề các tình huống thực tiễn đặt ra.<br />          Ba là, PPNVĐ giúp người học phát huy khả năng độc lập suy nghĩ, phát triển năng  <br /> lực tư duy, sáng tạo, kỹ năng vận dụng các tri thức của bản thân vào giải quyết các vấn  <br /> đề  học tập và trong thực tiễn. Đồng thời PPNVĐ còn tăng cường sự  hiểu biết và hợp <br /> tác giữa các thành viên trong nhóm thông qua việc hợp tác giải quyết tình huống, thông  <br />  15<br /> <br /> qua đó GV có thể kiểm tra, đánh giá được năng lực của HS thông qua các hoạt động học <br /> tập.<br /> Ngoài những ưu điểm trên PPNVĐ còn có những hạn chế như sau:  <br /> Để  xây dựng một tình huống có vấn đề, đòi hỏi GV phải có nhiều kinh nghiệm  <br /> về  chuyên môn cũng như  kỹ  năng vận dụng PPDH, đó là việc không hề  đơn giản đối  <br /> với mọi GV và mọi bài học; hơn nữa PPNVĐ còn đòi hỏi người học phải nắm vững tri <br /> thức liên quan đến vấn đề cần giải quyết.<br /> 4.3.2.  Phương pháp thảo luận nhóm<br /> Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp dùng lời nói trong đó GV gợi mở, <br /> động viên và tổ chức cho HS tham gia trao đổi ý kiến chung của nhóm mình về một vấn, <br /> trên cơ  sở đó rút ra kết luận, kiến thức mới, xác định và làm sáng tỏ  vấn đề  liên quan <br /> đến nội dung bài học. Phương pháp này có nhiều ưu thế trong việc tăng cường học tập <br /> của cá nhân phối hợp với học tâp hợp tác giúp người học hiểu bài sâu hơn, phù hợp với <br /> những vấn đề  trong phần đạo đức, pháp luật, các chủ  trương chính sách của Đảng, <br /> Nhà nước.<br /> PPTLN có thể tiến hành theo 2 cách là thảo luận lớp và thảo luận theo nhóm nhỏ.  <br /> Trong phạm vi đề  tài nghiên cứu chúng tôi chỉ  tập trung làm rõ hình thức thảo luận <br /> nhóm nhỏ trong một lớp học.<br /> Dựa vào nội dung bài học, GV chuẩn bị các câu hỏi thảo luận, chia HS theo nhóm <br /> nhỏ  từ  4 ­ 8 em và giao nhiệm vụ  cho mỗi nhóm thảo luận 1 – 2 câu hỏi. Mọi ý kiến  <br /> của các thành viên nêu lên trong nhóm phải được bàn bạc thống nhất. Sau khi thảo luận,  <br /> mỗi nhóm cử một người lên trình bày kết quả trước cả lớp. Sau phần trình bày của mỗi <br /> nhóm, GV hướng dẫn, điều khiển để  cả  lớp được đóng góp ý kiến bổ  sung. Hệ thống  <br /> câu hỏi của các nhóm chính là cấu trúc nội dung của bài học, hoặc một phần của bài  <br /> học.<br /> Là một trong những PPDH tích cực, PPTLN nếu được sử  dụng rộng rãi sẽ  giúp  <br /> cho HS tham gia một cách chủ  động vào quá trình học tập, khuyến khích tính tích cực  <br /> ngay cả với những HS rụt rè, nhút nhát trong học tập, tạo cơ hội để các em được tự thể <br /> hiện mình, HS có thể chia sẻ kinh nghiệm, ý kiến hay cùng giải quyết một vấn đề, một <br /> tình huống về  triết học, đạo đức… trong chương trình môn GDCD. Phương pháp này  <br /> đòi hỏi người học tích cực động não, cho phép mọi thành viên trong nhóm được phát huy <br /> tối đa khả năng của bản thân trong hoạt động hợp tác, cộng tác, tương tác với mọi thành <br />  16<br /> <br /> viên khác, được tạo mọi điều kiện để  tham gia trực tiếp vào quá trình dạy học, được <br /> thể hiện quan điểm của mình.<br /> Áp dụng PPTLN vào dạy học môn GDCD cần phải theo các bước sau:<br /> ­ GV giới thiệu chủ đề cần thảo luận và nêu các câu hỏi có liên quan đến chủ đề, thời <br /> gian thảo luận.<br /> ­ GV chia số HS của lớp thành các nhóm, chỉ  định hoặc yêu cầu các nhóm bầu nhóm <br /> trưởng, thư ký và trong nhóm thư ký ghi lại những điểm chính của cuộc thảo luận nhóm  <br /> mình để trình bày trước cả lớp. HS cần luân phiên nhau làm “nhóm trưởng” và “thư ký”, <br /> đại diện cho nhóm trình bày kết quả  thảo luận dưới nhiều hình thức: bằng lời, giấy  <br /> khổ lớn, bảng phụ, bản trong hoặc phiếu học tập.<br /> ­ GV tổ  chức cho các nhóm tiến hành thảo luận các nội dung đã được giao trong thời  <br /> gian quy định. <br />   ­ Cử đại diện nhóm trình bày kết quả thảo luận trước lớp. Các nhóm khác lắng nghe,  <br /> chất vấn, trao đổi, bổ sung ý kiến.<br /> ­ Trong thời gian học sinh thảo luận, GV cần đi vòng quanh các nhóm và lắng nghe ý <br /> kiến của HS, giúp đỡ, gợi ý nếu cần thiết.<br /> ­ Giáo viên tổng kết các ý kiến theo nhóm nhỏ.<br /> Đây là một PPDH được đưa vào dạy học trong các trường phổ  thông. Quá trình  <br /> vận dụng chiếm nhiều thời gian của tiết  học. Vì vậy, đòi hỏi GV phải có kinh nghiệm <br /> trong việc tổ chức dạy học. Khi vận dụng PPTLN cần lưu ý:<br /> ­ Đưa ra câu hỏi thảo luận phải sát với nội dung bài học và phù hợp với trình độ  HS,  <br /> không được thảo luận khái niệm, định nghĩa hay những nội dung đã được trả lời đầy đủ <br /> trong SGK. <br /> ­ Cách chia nhóm phải hết sức linh hoạt, luôn thay đổi để  tạo điều kiện cho mỗi HS  <br /> được giao lưu với tất cả  HS trong lớp học và quy định rõ thời gian thảo luận của các  <br /> nhóm. <br /> ­ GV phải đi lại, quan sát hoạt động thảo luận, lắng nghe ý kiến của HS để  kịp  thời  <br /> giúp đỡ hoặc nhắc nhở một số HS có biểu hiện thiếu tập trung không muốn đóng góp ý  <br /> kiến. Cần khích lệ  mọi HS cùng tham gia đóng góp ý kiến, không chê bai một ý kiến  <br /> nào.<br />  17<br /> <br /> ­ Kết quả thảo luận của các nhóm phải được trình bày trên bảng hoặc treo xung quanh  <br /> tường lớp học để HS có cơ hội quan sát, ghi nhớ những điều mỗi em cần biết.<br /> ­ GV phải nhắc nhở  HS chuẩn bị  bài trước  ở  nhà, sau khi thảo luận xong, HS chỉ  bổ <br /> sung thêm những ý còn thiếu vào bài, có như  vậy mới đảm bảo thời gian cho một tiết <br /> học.<br /> ­ Chỉ  sử  dụng PPTLN  ở  những phần có nội dung khó, trọng tâm của bài học, chiếm  <br /> nhiều thời gian của tiết dạy học dễ làm “cháy” giáo án.<br /> ­ GV không nên sử dụng PPTLN hai lần trong một tiết học.<br /> Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong qua trình dạy học có rất nhiều ưu  <br /> điểm nổi bật như sau:<br />  Một là, PPTLN tăng cường khả năng giao tiếp giữa HS với GV, giữa HS với  <br /> HS trong nhóm, kỹ năng chia sẻ, kỹ năng thuyết phục người nghe. Trong lớp, HS sẽ <br /> được trao đổi, hợp tác với nhau, để  bộc lộ  hiểu biết, quan điểm của mình về  nội  <br /> dung, phương pháp học tập, cũng như  trong lĩnh vực khác; giúp họ  có nhiều cơ  hội <br /> rèn luyện các khả năng diễn đạt cách thức tư duy, ý tưởng của mình.<br /> Hai là, PPTLN đã tạo yếu tố, kích thích thi đua giữa các thành viên trong nhóm và  <br /> giữa các nhóm, đặc biệt là trong việc học tập các chủ  đề có tính sáng tạo cao và nhiều <br /> người trình bày được nhiều ý kiến dưới góc nhìn khác nhau, tạo điều kiện thuận lợi để <br /> các thành viên học hỏi lẫn nhau với thái độ  hiểu biết về trách nhiệm trong nhóm được  <br /> nâng cao.<br /> Ba là, PPTLN tạo ra nhiều cơ hội cho GV có thông tin phản hồi từ phía người <br /> học, từ  đó GV có thể  đánh giá năng lực của HS, có thể  thu được tri thức và kinh <br /> nghiệm từ phía HS qua các ý kiến phát biểu sáng tạo của người học.<br /> Bốn là, PPTLN tạo cơ hội bình đẳng trong cách trình bày ý kiến, quan điểm giữa <br /> HS với HS, giữa HS với GV một cách thân thiện, nghiêm túc cũng như  nhận xét, đánh <br /> giá ý kiến của người khác và điều chỉnh tư  duy của mình. Do đó, nếu GV tổ  chức tốt  <br /> PPTLN sẽ góp phần tăng sự hiểu biết, tin cậy, thân thiện, đoàn kết và trao đổi, học hỏi  <br /> lẫn nhau giữa các thành viên.<br /> Ngoài những  ưu điểm trên phương pháp thảo luận nhóm còn có những hạn chế  <br /> như sau:<br />  18<br /> <br /> Dạy học bằng PPTLN sẽ  làm mất nhiều thời gian của cả  người dạy và người <br /> học. Nên đòi hỏi phải có sự đầu tư  kỹ lưỡng về bài giảng, GV phải lường trước được  <br /> các tình huống có thể xảy ra.<br />  Cần lưu ý khi thực hiện PPTLN đó là phương pháp này không thể  áp dụng <br /> cho mọi vấn đề, mọi trường hợp vì mục tiêu dạy học là một khoảng thời gian ngắn, <br /> cung cấp cho người học một lượng thông tin lớn, có hệ  thống về  một chủ  đề  nhất <br /> định, nên đòi hỏi GV phải nắm vững kiến thức chuyên môn, có khả  năng  ứng xử <br /> những ý kiến trái ngược nhau, nhấn mạnh kiến thức trọng tâm, mở rộng các hướng  <br /> nghiên cứu, làm sáng tỏ thêm các vấn đề  nảy sinh trong quá trình nghiên cứu. Đồng <br /> thời, GV phải có kinh nghiệm trong việc đặt ra chủ đề để HS thảo luận không bị lạc  <br /> đề, kinh nghiệm về  khả  năng lắng nghe, kỹ  năng điều khiển và kiểm soát lớp học <br /> để  học sinh phát huy tính tích cực, sáng tạo trong học tập của HS. Nếu GV không  <br /> nắm vững và thiếu kinh nghiệm trên sẽ không thực hiện được mục tiêu dạy học.<br /> 4.3.3.  Phương pháp giải quyết vấn đề<br /> PPGQVĐ là cách thức tổ chức của GV nhằm tạo ra tình huống có vấn đề và điều <br /> khiển hoạt động của học sinh nhằm độc lập giải quyết các vấn đề  học tập. Khi dạy <br /> học theo PPGQVĐ đã kích thích HS tự khám phá tri thức, phát hiện giải quyết vấn đề <br /> một cách khoa học, rất phù hợp với phần “Công dân với đạo đức” ở  chương trình lớp <br /> 10.<br /> Để áp dụng PPGQVĐ, GV cần tổ chức cho HS học tập theo các bước như sau:<br /> ­  GV đặt vấn đề, nêu cách giải quyết vấn đề, HS thực hiện cách giải quyết vấn đề <br /> theo hướng dẫn của GV, GV đánh giá kết quả làm việc của HS.<br /> ­  GV nêu vấn đề, gợi ý để HS tìm ra cách giải quyết vấn đề với sự giúp đỡ của GV khi <br /> cần. GV và HS cần đánh giá.<br /> ­  GV cung cấp thông tin tạo tình huống có vấn đề. HS phát hiện và xác định vấn đề nảy <br /> sinh, tự lực đề xuất các giả thuyết và lựa chọn giải pháp. HS thực hiện cách giải quyết  <br /> vấn đề. GV và HS cần đánh giá.<br /> ­  HS tự lực phát hiện vấn đề nảy sinh trong hoàn cảnh của mình hoặc của cộng đồng, <br /> lựa chọn vấn đề phải giải quyết. HS giải quyết vấn đề.<br /> Quá trình nghiên cứu và thử  nghiệm, chúng tôi thấy tùy theo nội dung bài học và <br /> trình độ HS, GV có thể vận dụng PPGQVĐ theo các bước đã nêu trên cho phù hợp. Tuy <br />  19<br /> <br /> nhiên, khi vận dụng cho dù  ở bước nào thì GV luôn phải có sự  chuẩn bị  trước các tình <br /> huống và cảm xúc của HS khi trả  lời các câu hỏi, khi giải quyết các vấn đề.  Khi vận <br /> dụng PPGQVĐ cần lưu ý:<br /> ­  Nêu vấn đề phải phù hợp với mục tiêu chương trình, mục tiêu bài học và gắn liền với  <br /> thực tiễn cuộc sống, phù hợp với trình độ HS, huy động được vốn sống, kiến thức của  <br /> HS.<br /> ­  Phải kích thích được sự sáng tạo của HS.<br /> ­  Cách giải quyết vấn đề được lựa chọn phải là giải pháp tốt nhất và có hiệu quả.<br /> ­  Khi vận dụng cần kết hợp với các phương pháp dạy học khác.<br /> Vận dụng phương pháp giải quyết vấn đề có những ưu điểm sau:<br /> Một là, PPGQVĐ giúp HS phát huy tối đa tính độc lập, tư  duy sáng tạo, PPDH  <br /> này rèn luyện năng lực thích  ứng với cuộc sống hiện tại, thông qua kỹ  năng biết giải <br /> quyết vấn đề hợp lý nảy sinh trong quá trình học tập và trong cuộc sống thực tiễn. <br /> Hai là, PPGQVĐ giúp người học thấy được mối liên hệ  giữa kiến thức cũ với  <br /> kiến thức mới để  củng cố  và vận dụng kiến thức vào trong cuộc sống thực tiễn. Mặt  <br /> khác, HS thấy có nhu cầu và hứng thú trong việc tìm kiến thức mới.<br /> Bên cạnh những ưu điểm trên phương pháp giải quyết vấn đề còn có những hạn  <br /> chế nhất định đó là:  <br /> Hạn chế cơ bản của PPGQVĐ là tốn nhiều thời gian và công sức của cả thầy và <br /> trò, không phải bài học nào cũng tạo được tình huống có vấn đề. <br /> Mặt khác, khi sử  dụng PPGQVĐ vào dạy học GV phải nắm vững kiến thức  <br /> chuyên môn và tạo ra tình huống có vấn đề phải vừa sức với người học, liên quan đến <br /> nội dung bài học, nếu không người học sẽ dễ nản khi gặp tình huống khó, không nhiệt <br /> tình tham gia khi tình huống thiếu hấp dẫn.  <br /> 4.3.4.  Phương pháp động não<br /> PPĐN là một kỹ thuật dạy học giúp HS trong một thời gian ngắn nảy sinh được <br /> nhiều ý tưởng, nhiều giả định về một vấn đề nào đó. Vận dụng phương pháp này giúp  <br /> cho GV trong một thời gian ngắn sẽ “lôi ra” một danh sách các thông tin từ HS làm tiền  <br /> đề cho các nội dung cần phân tích, thảo luận. <br />    Dạy học phương pháp động não có thể tiến hành theo các bước sau:<br /> ­ GV nêu câu hỏi hoặc vấn đề  trước cả  lớp hoặc cho từng nhóm nhỏ  qua phiếu giao  <br /> việc.<br />  20<br /> <br /> ­  Động viên khích lệ HS trả lời vào phiếu học tập hoặc phát biểu.<br /> ­ GV hoặc lớp trưởng, thư ký lớp liệt kê tất cả  các ý kiến phát biểu của HS lên bảng,  <br /> lên phiếu học tập, lên bản trong để  tất cả  HS trong lớp theo dõi (trừ  các ý kiến trùng  <br /> lặp) và phân loại các ý kiến đúng, sai.<br /> ­ Tổng hợp các ý kiến của HS, cho HS được nêu những băn khoăn, thắc mắc và GV kết  <br /> luận vấn đề (nội dung cần làm rõ của bài học).<br />   Khi vận dụng PPĐN trong dạy học môn GDCD cần đảm bảo các yêu cầu sư <br /> phạm sau:<br /> ­ Chỉ sử dụng PPĐN khi dạy học các nội dung ít nhiều đã quen thuộc với HS.<br /> ­ Có thể sử dụng PPĐN khi mở đầu bài học, kết thúc bài học, tổng kết bài.<br /> ­ Các ý kiến phát biểu cần ngắn gọn. Nếu trả lời vào phiếu học tập cần ngắn gọn bằng  <br /> một câu, một từ hay cụm từ.<br /> ­ Tất cả  ý kiến của HS đều được GV, hoan nghênh, chấp nhận, không vội vàng cười  <br /> chê, phê phán hay nhận xét đúng sai.<br /> ­ Khi kết luận vấn đề, nội dung bài học GV cần động viên, khích lệ HS bằng việc nhấn  <br /> mạnh kết quả này là của tất cả mọi thành viên xây dựng nên.<br /> Phương pháp động não có những ưu điểm sau:<br />  Một là, PPĐN giúp người học phát huy tư duy sáng tạo, khai thác được kiến thức <br /> và kinh nghiệm của tập thể những phẩm chất của người hoạt động tự lực, độc lập suy <br /> nghĩ.<br /> Hai là, PPĐN khuyến khích người học tham gia vào quá trình giải quyết vấn đề. <br /> Kết quả của các cuộc động não là những lý tưởng, các giải pháp có tính chất phát kiến  <br /> của người học.<br /> Ngoài những ưu điểm trên PPĐN còn có những hạn chế như sau:  <br /> Hạn chế của PPĐN là mất nhiều thời gian, nếu GV tổ chức không khéo đôi khi <br /> kết quả thu được sau cuộc động não là các ý tưởng nghèo nàn, xa rời chủ đề cần nghiên <br /> cứu, học tập.<br /> Một số điều cần lưu ý khi thực hiện PPĐN là phương pháp không thích hợp với  <br /> các bài dạy có nội dung tường minh, khuôn mẫu, ít cần sự sáng tạo của người học. Đòi <br /> hỏi GV phải nắm vững PPĐN và có trình độ và kinh nghiệm cao trong giảng dạy.<br /> 4.3.5.  Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình<br />  21<br /> <br /> PPNCTHĐH là một PPDH, trong đó HS tự lực nghiên cứu một tình huống thực  <br /> tiễn   và   giải   quyết   các   vấn   đề   của   tình   huống   đặt   ra.   Tình   huống   là   một   hoàn  <br /> cảnh thực tế, trong đó chứa đựng những mâu thuẫn, xung đột. Người ta phải đưa ra <br /> một quyết định trên cơ sở cân nhắc các phương án khác nhau. Tình huống cũng có thể <br /> là một hoàn cảnh gắn với câu chuyện có cốt truyện, nhân vật, có chứa đựng xung <br /> đột, có tính phức hợp được viết ra để  minh chứng một vấn đề  hay một số  vấn đề <br /> của cuộc sống thực tế. Tình huống trong dạy học là những tình huống thực hoặc mô  <br /> phỏng theo tình huống thực, được cấu trúc hóa nhằm mục đích dạy học. Dạy học  <br /> theo PPNCTHĐH đã kích thích HS tự khám phá tri thức, phát hiện giải quyết vấn đề <br /> một cách khoa học, rất phù hợp với phần “Công dân với đạo đức” ở chương trình lớp  <br /> 10.<br /> Vận dụng PPNCTHĐH vào dạy học môn GDCD cần phải theo các bước sau:<br />  ­ Đọc (xem hoặc nghe) tình huống thực tế và suy nghĩ về nó (có thể viết một vài lĩnh  <br /> vực đó trước khi thảo luận điều đó với người khác). <br /> ­ GV đưa ra một hay nhiều câu hỏi hướng dẫn liên quan đến tình huống (trong tài liệu <br /> viết hay từ GV.<br /> ­ Thảo luận tình huống thực tế.<br /> ­ Thảo luận vấn đề chung hay các vấn đề được minh chứng bằng thực tế.<br /> Khi vận dụng PPNCTHĐH trong dạy học môn GDCD cần đảm bảo các yêu cầu <br /> sư phạm sau:<br /> ­ Tình huống có thể dài hay ngắn, tùy từng nội dung vấn đề.<br /> ­ Tình huống phải được kết thúc bằng một loạt các vấn đề hoặc câu hỏi như: <br /> Bạn nghĩ điều gì sẽ xảy ra tiếp theo? Bạn sẽ làm gì nếu bạn là nhân vật A? Nhân vật  <br /> B? v.v… Vấn đề  này có thể  được ngăn chặn như  thế nào? Lúc này cần phải làm gì  <br /> để hạn chế tính trầm trọng c