Stress và các yếu tố liên quan ở bệnh nhân bị bệnh cơ thể mạn tính

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN<br /> <br /> TẬP 5 SỐ 1<br /> <br /> STRESS VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN<br /> Ở BỆNH NHÂN BỊ BỆNH CƠ THỂ MẠN TÍNH<br /> Nguyễn Sinh Phúc1, Phạm Phương Thảo2, Trịnh Viết Then3<br /> 1, 3<br /> Trường Đại học Văn Hiến<br /> 2<br /> Trường Đại học Y Dược TP.HCM<br /> 1<br /> phuc103@gmail.com<br /> Ngày nhận bài: 02/01/2017; Ngày duyệt đăng: 28/02/2017<br /> TÓM TẮT<br /> <br /> <br /> Stress ở bệnh nhân nói chung, bệnh mạn tính nói riêng đang ngày càng được các nhà tâm lý y<br /> học quan tâm. Nghiên cứu được tiến hành trên nhóm 335 bệnh nhân bị bệnh mạn tính gồm các bệnh: tim<br /> mạch, tiểu đường và tăng huyết áp. Kết quả cho thấy có một tỷ lệ đáng kể bệnh nhân bị stress ở các mức<br /> độ khác nhau. Stress cũng kéo theo một số thay đổi ở bệnh nhân. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng xác định<br /> một số yếu tố bảo vệ cũng như yếu tố nguy cơ đối với stress ở nhóm bệnh nhân này.<br /> Từ khóa: stress, bệnh mạn tính, yếu tố.<br /> ABSTRACT<br /> <br /> Stress and related factors in patiens with chronic ill<br /> Stress in patients in general, in particular chronic diseases are increasingly cared about by medical<br /> psychologists. The study was conducted on 335 patients group of chronic diseases including cardiovascular diseases, diabetes and hypertension. The results show that there is a significant proportion of<br /> patients with stress in different levels. Stress also causes some changes in patients. Besides, the study also<br /> identified a number of protective factors and risk factors for stress in this patient group. <br /> <br /> <br /> <br /> Keywords: stress, chronic diseases, factor.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Bệnh mạn tính là bệnh kéo dài hoặc tái phát<br /> thường xuyên. Có nhiều dạng bệnh mạn tính như<br /> là bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đái tháo đường,<br /> tim mạch, tăng huyết áp, ung thư…<br /> Theo Tổ chức Y tế thế giới, những người mắc<br /> bệnh mạn tính có nguy cơ đối mặt với stress cao<br /> [5]. Bất kỳ bệnh mạn tính nào cũng có thể gây<br /> nên trạng thái stress và khi bị stress thì stress lại<br /> là nguy cơ làm gia tăng mức độ nghiêm trọng của<br /> bệnh và làm đảo lộn cuộc sống của bệnh nhân.<br /> Stress có thể ảnh hưởng trực tiếp đến việc quản<br /> lý các triệu chứng bệnh. Các hành vi liên quan<br /> đến stress ví dụ như ăn uống, sử dụng rượu, hút<br /> thuốc lá, ít hoạt động thể lực, quên uống thuốc…<br /> cũng ảnh hưởng đến việc tự chăm sóc và đây<br /> cũng là những nguy cơ làm tăng mức độ bệnh.<br /> Như vậy có thể thấy stress đóng vai trò rất quan<br /> trọng đối với sức khoẻ của con người. Stress<br /> ảnh hưởng đến khởi phát bệnh cũng như diễn<br /> biến và kết thúc bệnh [2]. Mặt khác, có nhiều<br /> yếu tố liên quan đến stress, bao gồm các yếu tố<br /> <br /> 81<br /> <br /> bên trong của cá nhân và từ phía môi trường bên<br /> ngoài. Không phải tất cả những yếu tố này đều<br /> ảnh hưởng không tốt, mà ngược lại, mang tính<br /> chất bảo vệ đối với chủ thể.<br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi đặt ra mục<br /> tiêu là Tìm hiểu sâu thêm về stress và các yếu tố<br /> liên quan ở bệnh nhân bị bệnh ba bệnh cơ thể<br /> mạn tính. Kết quả sẽ là cơ sở cho việc xây dựng<br /> kế hoạch tham vấn, hỗ trợ bệnh nhân tự quản lý<br /> bệnh, lựa chọn cách ứng phó phù hợp với stress<br /> nhằm củng cố và tăng cường cả về sức khỏe thể<br /> chất và sức khỏe tâm lý.<br /> 2. Khách thể và phương pháp nghiên cứu<br /> Khách thể nghiên cứu<br /> Nhóm khách thể nghiên cứu là 335 bệnh nhân<br /> bệnh mạn tính gồm ba bệnh là đái tháo đường,<br /> tăng huyết áp, tim mạch được theo dõi, điều trị<br /> tại các bệnh viện: Chợ Rẫy, quận Thủ Đức, quận<br /> 2 và quận 9 TP.HCM trong thời gian từ tháng 02<br /> đến tháng 7/2014.<br /> <br /> VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Phỏng vấn trực tiếp và đo tress ở nhóm<br /> bệnh nhân nghiên cứu. Nghiên cứu này sử<br /> dụng thang đo stress ở bệnh nhân đã được<br /> Phạm Phương Thảo xây dựng [3].<br /> Số liệu được xử lý bằng các thuật toán<br /> thống kê trên phần mềm R. 3.1. Đây là phần<br /> mềm mã nguồn mở [6]. Có 2 chỉ số được quan<br /> tâm:<br /> <br /> VOLUME 5 NUMBER 1<br /> <br /> - Tỷ số nguy cơ (Relative Risk viết tắt PR).<br /> PR là tỷ số của hai tỷ lệ lưu hành ( trong nghiên<br /> cứu này là stress). PR = p1: p2. Nếu PR >1 chúng<br /> ta có thể phát biểu rằng yếu tố nguy cơ tăng khả<br /> năng bị stress ở bệnh nhân bệnh mạn tính. Ngược<br /> lại, nếu PR < 1, chúng ta có bằng chứng để có thể<br /> phát biểu rằng yếu tố nguy cơ có thể làm giảm<br /> khả năng bị stress. Còn nếu PR =1 thì có thể nói<br /> rằng không có mối liên hệ nào giữa yếu tố nguy<br /> cơ và khả năng bị stress.<br /> <br /> Bảng 1: Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu<br /> Có stress<br /> số người (%)<br /> <br /> Không tress<br /> số người (%)<br /> <br /> PR /<br /> KTC 95%<br /> <br /> p<br /> <br /> 30 (22,6)<br /> <br /> 103 (77,4)<br /> <br /> 1<br /> <br /> C<br /> <br /> 45 (22,3)<br /> <br /> 157 (77,7)<br /> <br /> 0,98 / (0,7-1,5)<br /> <br /> 0,95<br /> <br /> Tiểu học<br /> (N=56)<br /> THCS<br /> (N=128)<br /> THPT<br /> (N=117)<br /> ĐH-CĐ<br /> (N=34)<br /> Dân tộc<br /> <br /> 20 (35,7)<br /> <br /> 36 (64,3)<br /> <br /> 1<br /> <br /> 26 (20,3)<br /> <br /> 102 (79,7)<br /> <br /> 0,57 / (0,3-0,9)<br /> <br /> 0,024<br /> <br /> 21 (19,6)<br /> <br /> 96 (80,4)<br /> <br /> 0,50 / (0,3-0,8)<br /> <br /> 0,010<br /> <br /> 8 (23,5)<br /> <br /> 26 (76,5)<br /> <br /> 0,66 / (0,3-1,3)<br /> <br /> 0,24<br /> <br /> Kinh<br /> (N=324)<br /> Dân tộc khác<br /> (N=11)<br /> Tôn giáo<br /> <br /> 68 (21,9)<br /> <br /> 254 (78,1)<br /> <br /> 1<br /> <br /> 5 (45,5)<br /> <br /> 6 (54,5)<br /> <br /> 2,15 / (1,1-4,3)<br /> <br /> Thiên chúa giáo<br /> (N=58)<br /> Phật giáo<br /> (N=153)<br /> Cao đài / Hòa hảo<br /> (N=8)<br /> Không theo đạo<br /> (N=116)<br /> Chung<br /> <br /> 7 (12,1)<br /> <br /> 51 (87,9)<br /> <br /> 1<br /> <br /> 37 (24,2)<br /> <br /> 116 (75,8)<br /> <br /> 2,00 / (0,9-4,2)<br /> <br /> 0,069<br /> <br /> 4 (50)<br /> <br /> 4 (50)<br /> <br /> 4,1 / (1,6 -11,1)<br /> <br /> 0,005<br /> <br /> 27 (23,3)<br /> <br /> 89 (76,7)<br /> <br /> 1,9 / (0,9-4,2)<br /> <br /> 0,094<br /> <br /> 75 (22,4)<br /> <br /> 260 (77,6)<br /> <br /> (*)<br /> <br /> Giới tính<br /> Nam<br /> (N=133)<br /> Nữ<br /> (N=202)<br /> Trình độ học vấn<br /> <br /> 0,027<br /> <br /> Ghi chú: THCS: trung học cơ sở; THPT: trung học phổ thông; ĐH-CĐ: đại học – cao<br /> đẳng; (*) KTC của nhóm có stress là 18 - 27,2 và của nhóm không có stress là 72,7 – 82.<br /> <br /> 82<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN<br /> <br /> TẬP 5 SỐ 1<br /> <br /> - Tỷ suất chênh (Odds Ratio, viết tắt OR).<br /> Nếu p là xác suất mắc stress, thì 1- p là xác suất<br /> sự kiện không mắc stress. Theo đó, OR được tính<br /> bằng: OR= p: (1- p). Như vậy, nếu OR >1, khả<br /> năng stress cao hơn khả năng không stress. Nếu<br /> OR