Sự biến động rong biển kinh tế theo mùa vụ ở Bãi Nò, Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang

Chia sẻ: NI NI | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

73
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu biến động sinh khối theo mùa của rong biển ở hồ San Ignacio, Mê-xi-cô và nhiều nghiên cứu tương tự ở các khu vực khác. Một số nghiên cứu cũng cho rằng sự biến động các điều kiện môi trường, thủy văn liên quan chặt chẽ tới sự phân bố và nguồn lợi của rong biển của khu vực.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sự biến động rong biển kinh tế theo mùa vụ ở Bãi Nò, Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang

TẠP CHÍ SINH HỌC 2013, 35(3se): 34-40 SỰ BIẾN ĐỘNG RONG BIỂN KINH TẾ THEO MÙA VỤ Ở BÃI NÒ, HÀ TIÊN, TỈNH KIÊN GIANG Nguyễn Văn Tú Viện Sinh học nhiệt đới, Viện Hàn lâm KH & CN Việt Nam, nvtu.itb@gmail.com TÓM TẮT: Qua 4 đợt khảo sát vào mùa mưa và mùa khô năm 2011 và 2012 đã xác định được 23 loài rong biển thuộc 14 chi của 10 họ có tiềm năng kinh tế cho khu vực Bãi Nò, Hà Tiên, trong đó, 11 loài thuộc ngành Chlorophyta, 9 loài thuộc ngành Rhodophyta và 3 loài thuộc ngành Heterokontophyta (lớp Phaeophyceae). Nguồn lợi rong biển kinh tế ở Bãi Nò, Hà Tiên có tính mùa vụ khá rõ rệt, số loài thu thập được ở cả 2 mùa mưa và mùa khô là 9 loài (39% số loài) trong đó, có 7 loài thu thập được ở cả 4 đợt khảo sát. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, rong biển kinh tế tại đây đa dạng hơn vào mùa mưa với 16 loài ghi nhận được thuộc 13 chi, của 9 họ trong khi đó vào mùa khô ghi nhận được 18 loài thuộc 11 chi của 8 họ. Gracilaria rubra là loài có sinh lượng lớn nhất. Ngoài ra, một số loài rong chứa Agarophytes khác cũng được ghi nhận tại đây nhưng trữ lượng không cao như Acanthophora spicifera, Gracilaria salicornia, Hydropuntia fisheri, Hydropuntia changii. Trong nhóm rong chứa Carrageenophytes ghi nhận được loài thuộc chi Hypnea. Từ khóa: Chlorophyta, Rhodophyta, Gracilaria, đa dạng sinh học, rong biển. MỞ ĐẦU Nghiên cứu các khu hệ rong biển ở phía Nam Việt Nam được khởi nguồn từ nghiên cứu của Dawson (1954) [4] về rong biển Vịnh Nha Trang và vùng phụ cận, với 204 loài được liệt kê và mô tả. Nghiên cứu của Phạm Hoàng Hộ (1969) [13] về rong biển phía nam Việt Nam là nguồn tư liệu chính cho những nghiên cứu về rong biển Việt Nam cũng như là khu hệ rong biển miền Nam Việt Nam cho đến nay. Rong biển ở biển Tây Việt Nam cho đến nay được nghiên cứu chưa nhiều, một trong những nghiên cứu quan trong về rong biển của khu vực này được xuất bản bởi Phạm Hoàng Hộ (1985) [14] trong cuốn “Thực vật đảo Phú Quốc”. Một số loài thuộc họ rong Câu (Gracilariaceae) vùng Hà Tiên cũng đã được ghi nhận trong nghiên cứu của Nguyễn Hữu Dinh (1992) [6]. Các nghiên cứu đánh giá về rong biển kinh tế trên phương diện thành phần loài, biến động số lượng, nguồn lợi chưa được quan tâm nghiên cứu nhiều ở Việt Nam. Tuy vậy, giá trị kinh tế của rong biển đã thể hiện một phần qua các nghiên cứu về thành phần hóa học và các hợp chất chiết xuất từ rong biển. Trong đó, nghiên cứu của Lâm Ngọc Trâm và nnk. (1991) [25] công bố về thành phần hóa học của 34 loài thuộc 4 chi rong nâu, 10 chi rong đỏ và 1 chi rong lục ở vùng biển Phú Yên - Khánh Hòa 34 Minh Hải; Nguyễn Thọ Phát (1996) [18] nghiên cứu đánh giá về một số chỉ tiêu sinh hóa của rong biển kinh tế ở Đảo Xanh, Bình Định; Hoàng Cường và nnk. (1980) [3] nghiên cứu về thành phần hóa học rong biển vùng biển Hải Phòng. Trong số các loài rong biển kinh tế chi Gracilaria và chi Sargassum là 2 chi rong biển kinh tế có sản lượng lớn ở Việt Nam, thành phần loài và nguồn lợi của 2 chi rong biển kinh tế này được Nguyễn Hữu Đại (1997, 2007) [7, 8] và Lê Như Hậu & Nguyễn Hữu Đại (2010) [12] đánh giá khá cụ thể qua công trình nghiên cứu của mình, tuy nhiên số liệu của hai chi rong này chưa được công bố riêng cho vùng Hà Tiên. Nghiên cứu đánh giá biến động thành phần loài rong biển nói chung và rong biển kinh tế nói riêng ở Việt Nam hầu như chưa được quan tâm. Các nghiên cứu hiện nay chủ yếu tập trung vào thành phần loài và sự phân bố của các loài rong ở một khu vực nhất định [1, 9, 21, 23, 24]: Sự biến động thành phần loài dưới tác động của các điều kiện môi trường, mùa vụ được nghiên cứu khá nhiều trên thế giới, công trình nghiên cứu của Sohrab (2012) [19] nghiên cứu về sự biến động thành phần loài và sinh khối rong biển theo mùa vụ ở vịnh Péc xích; Nidsaraporn (2012) [16] đánh giá hiện trạng rong biển theo mùa vụ ở bán đảo Trat, Thái Lan. Nunez Lopez (1998) [17] nghiên cứu biến Nguyen Van Tu động sinh khối theo mùa của rong biển ở hồ San Ignacio, Mê-xi-cô và nhiều nghiên cứu tương tự ở các khu vực khác. Một số nghiên cứu cũng cho rằng sự biến động các điều kiện môi trường, thủy văn liên quan chặt chẽ tới sự phân bố và nguồn lợi của rong biển của khu vực [10, 20]. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Vật liệu Máy GPS 760SX (Garmin) xác định khu vực và phạm vi khảo sát. Sử dụng máy DSG-10 (DYS, Korea) đo độ mặn, nhiệt độ của nước. Máy pH 330i (WTW, Đức) dùng để đo pH nước. Sử dụng đĩa Sechi để đo độ đục. Khung thu mẫu 100 × 100 cm với ô lưới 10 × 10 cm được sử dụng để thu mẫu rong biển. Formalin 5% được sử dụng để lưu mẫu rong tươi và giấy bìa cứng được sử dụng để ép mẫu khô phục vụ cho việc định danh. Thời gian và khu vực nghiên cứu Hình 1. Bản đồ vùng nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện trong hai năm 2011 và 2012. Gồm 4 đợt nghiên cứu: đợt 1 vào ngày 05-10/9/2011 (mùa mưa); đợt 2 vào ngày 25-28/12 năm 2011 (mùa khô), đợt 3 vào ngày 14-17/3/2012 (mùa khô); đợt 4 vào ngày 15-19/6/2012 (mùa mưa). Khu vực khảo sát được giới hạn từ 10o22’00” đến 10o22’26”.36 độ Vĩ bắc, 104o27’09.24” đến 104o28’.14” độ kinh đông (hình 1). Phương pháp Điều tra đa dạng sinh học rong biển theo quy phạm tạm thời xuất bản bởi Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật nhà nước năm 1981 [26]. Mẫu vật được định danh theo hướng dẫn của Phạm Hoàng Hộ (1969) [13] và Coppejans et al. (2009) [2]. Số liệu được xử lý thống kê bằng phần mềm Microsoft Excel, biểu đồ, hình ảnh được xử lý bằng phần mềm Illustrator CS3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Đa dạng sinh học rong biển kinh tế ở Bãi Nò Kết quả nghiên cứu trong hai năm 2011 và 2012 đã ghi nhận được 23 loài nằm trong 14 chi thuộc 10 họ có tiềm năng kinh tế. Cấu trúc số lượng loài thu thập được trong khu vực gồm 11 loài Rong lục (Chlorophyta), 9 loài Rong đỏ (Rhodophyta) và 3 loài Rong nâu (Heterokontophyta). Về số lượng loài thu thập được thông qua các đợt khảo sát: số loài thu được nhiều nhất vào đợt khảo sát mùa mưa 2011 (9/2011) với 15 loài và số loài thu được ít nhất là 12 loài trong đợt khảo sát mùa mưa 2012 (6/2012) trên tổng số 23 loài ghi nhận được cho khu vực. Theo Mukund et al. (2012) [15] thành phần loài và sinh khối phụ thuộc nhiều vào thời gian khảo sát trong năm, tính mùa vụ của rong biển cũng khá cao ở những vùng có các yếu tố môi trường biến đổi lớn theo mùa. Tính mùa vụ về cấu trúc loài cũng thể hiện qua nghiên cứu này (bảng 1). Bảng 1. Thành phần loài rong biển kinh tế ở Bãi Nò STT Tên khoa học Thời gian ghi nhận Mùa Mùa Mùa Mùa mưa khô khô mưa 2011 2011 2012 2012 NGÀNH CHLOROPHYTA Pascher, 1914 Họ Caulerpaceae Kützing, 1843 Chi Caulerpa Lamouroux, 1809 35 TẠP CHÍ SINH HỌC 2013, 35(3se): 34-40 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 36 Caulerpa cupressoides (West) C.Agardh, 1817 C. peltata var. macrodisca (Decaisne) Bosse, 1898 Họ Cladophoraceae Wille, 1884 Chi Cheatomorpha Kützing, 1845 Chaetomorpha crassa (C.Agardh) Kützing, 1845 Chaetomorpha antennina (Bory) Kützing, 1847 Chi Cladophora Kützing, 1843 Cladophora rugulosa Martens, 1866 Họ Codiaceae Kützing, 1843 Chi Codium Stackhouse, 1797 Codium geppiorum Schmidt, 1923 Codium tenue (Kützing) Kützing, 1856 Họ Dasycladaceae Kützing, 1843 Chi Neomeris Lamouroux, 1816 Neomeris vanbosseae Howe, 1909 Họ Ulvaceae Lamouroux ex Dumortier, 1822 Chi Ulva Linnaeus, 1753 Ulva compressa Linnaeus, 1753 Ulva kylinii (Bliding) Hayden, Maggs, Silva, Stanhope & Waaland, 2003 xx Ulva flexuosa Wulfen, 1803 NGÀNH HETEROKONTOPHYTA, 1978 Lớp Phaeophyceae, 1891 Họ Dictyotaceae Lamouroux ex Dumortier, 1822 Chi Dictyota Lamouroux, 1809 Dictyota sp. Họ Sargassaceae Kützing, 1843 Chi Hormophysa Kützing, 1843 Hormophysa articulata Kützing, 1860 Chi Sargassum C.Agardh, 1820 Sargassum polycystum C.Agardh, 1824 NGÀNH RHODOPHYTA Wettstein, 1922 Họ Rhodomelaceae Areschoug, 1847 Chi Acanthophora Lamouroux, 1813 Acanthophora spicifera (Vahl) Børgesen, 1910 Acanthophora muscoides (Linnaeus) Bory, 1828 Chi Palisada K.W. Nam, 2006 Palisada perforata (Bory) K.W.Nam, 2007 xx x xx x x x x x xxx x x xx xx xx x x x xx x xx xxx x x x x x x x x x x x Nguyen Van Tu 18 19 20 21 22 23 Họ Gracilariaceae Nägeli, 1847 Chi Gracilaria Greville, 1830 Gracilaria salicornia (C.Agardh) Dawson, 1954 Gracilaria rubra Chang & Xia, 1976 Chi Hydropuntia Montagne, 1842 Hydropuntia changii (Xia & Abbott) Wynne, 1989 Hydropuntia edulis (Gmelin) Gurgel & Fred., 2004 Hydropuntia fisheri (Xia & Abbott) Wynne, 1989 Họ Cystocloniaceae Kützing, 1843 Chi Hypnea Lamouroux, 1813 Hypnea sp. x xx x x xx xx xxx xx xxx x x x xxx xxx xx xx xx xxx x x (xxx). mật độ cao; (xx). mật độ trung bình; (x). mật độ thấp. Hình 2. Biến động thành phần loài rong biển kinh tế theo mùa Hình 3. Cấu trúc số lượng loài, chi và họ theo mùa Biến động cấu trúc loài theo mùa vụ Biến động số lượng và thành phần loài qua các đợt khảo sát được thể hiện theo hình 2. Theo đó, các loài rong kinh tế thuộc ngành rong đỏ (Rhodophyta) và ngành rong lục (Chlorophyta) có số lượng loài chiếm ưu thế ở Bãi Nò với 20/23 loài ghi nhận được. Đánh giá theo mùa vụ cho thấy, ngành rong lục (Chlorophyta) chiếm ưu thế về số lượng loài cũng như sinh khối lớn vào mùa mưa, trong khi đó ngành rong đỏ (Rhodophyta) có số lượng loài không thay đổi nhiều theo mùa vụ. Tuy nhiên, sinh khối của các loài tốt hơn vào mùa khô. Mùa mưa 2011 và mùa khô 2011 có số lượng chi và họ ghi nhận được bằng nhau nhưng số loài mùa mưa 2011 nhiều hơn mùa khô 2011 là 2 loài (hình 3). Về cấu trúc số lượng loài, chi, họ của các mùa nghiên cứu thì số lượng họ và chi mùa khô 2012 là ít nhất và tiếp đến là mùa mưa 2012. Hình 4. Tần suất bắt gặp các loài rong ở Bãi Nò trong 4 đợt khảo sát 37 TẠP CHÍ SINH HỌC 2013, 35(3se): 34-40 Trong tổng số 23 loài ghi nhận được ở Bãi Nò, có 30% số loài được ghi nhận ở cả 4 đợt khảo sát, 39% số loài ghi nhận được ở cả 2 mùa và 61% số loài xuất hiện 2 trong số 4 lần khảo sát trong 2 năm 2012 và 2012 (hình 4). Nhìn chung, thành phần loài và sinh lượng rong biển kinh tế ở Bãi Nò, Hà Tiên ưu thế trong khoảng thời gian từ tháng 9 cho tới tháng 3 năm sau. Thời gian này khá trái ngược với một số nghiên cứu công bố về mùa vụ rong biển ở Việt Nam [5, 13]. Tuy nhiên, theo một số nghiên cứu thì mùa vụ rong biển ở Việt Nam khá khác nhau theo các vùng phân bố và loài nghiên cứu [11, 16, 22]. Đặc điểm môi trường, sinh thái học và nguồn lợi rong kinh tế Qua phân tích sinh lượng và thành phần loài rong biển kinh tế trong khu vực cho thấy sự biến động về sinh lượng và thành phần loài rong ở các thời điểm thu mẫu và mùa vụ khác nhau. Việc nghiên cứu tổng thể về các chỉ số môi trường, sinh thái học liên quan đến nguồn lợi và thành phần loài và sự phân bố của rong biển kinh tế nói chung và một số loài kinh tế trọng điểm nói riêng trong khu vực cần được thực hiện sâu hơn. Qua đánh giá ban đầu về mối tương quan giữa nguồn lợi rong và một số chỉ tiêu môi trường cơ bản ghi nhận được cho thấy độ đục ở khu vực khảo sát khá cao, dường như đây cũng là đặc điểm chung về môi trường vùng ven bờ của vùng biển Tây Việt Nam. Độ mặn ở khu vực nghiên cứu cũng khá thấp so với nền độ mặn chung của khu vực biển Tây và thấp hơn nhiều so với độ mặn ở các tỉnh miền Trung Việt Nam (bảng 2). Bảng 2. Diễn biến môi trường của Bãi Nò trong thời gian khảo sát Mùa mưa Mùa mưa Mùa khô Thông số môi trường 2011 2012 2011 Nhiệt độ nước 27 29 25 pH 7,9 8,1 8 Mùa khô 2012 26 7,8 Độ đục (cm) 22 27,6 38,5 32 Độ mặn (ppm) 23 25 25 26 Sự xuất hiện khá nhiều các loài rong thuộc ngành Chlorophyta và một số loài có khả năng thích nghi độ mặn cao của chi Gracilaria (Rhodophyta) thể hiện sự thích hợp các đặc điểm môi trường, sinh thái cho sự sinh trưởng, phát triển các loài rong này ở vùng nghiên cứu. Chi Gracilaria thuộc ngành Rhodophyta là nguồn lợi rong biển chính của vùng này, trong đó loài Gracilaria rubra là loài có sinh lượng lớn nhất. Ngoài ra một số loài rong chứa Agarophytes khác cũng được ghi nhận tại đây nhưng trữ lượng không cao như Hydropuntia fisheri, Gracilaria salicornia, Hydropuntia changii, Acanthophora spicifera, nhóm rong chứa Carrageenophytes ghi nhận được 1 loài là Hypnea sp.. KẾT LUẬN Vùng biển Bãi Nò, Hà Tiên, Kiên Giang có số loài rong biến có tiềm năng kinh tế khá đa dạng với 23 loài rong biển thuộc 14 chi của 10 38 họ. Trong đó, 11 loài thuộc ngành Chlorhophyta, 9 loài thuộc ngành Rhodophyta và 3 loài thuộc ngành Heterokontophyta (lớp Phaeophyceae). Thành phần loài và sinh khối của rong biển biến động theo mùa vụ. Số loài thu thập được cả 2 mùa mưa và mùa khô là 9 loài (39% số loài). Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy rằng rong biển kinh tế tại đây đa dạng hơn vào mùa mưa với 16 loài ghi nhận được thuộc 13 chi, của 9 họ trong khi đó vào mùa khô ghi nhận được 18 loài thuộc 11 chi của 8 họ. Ở Bãi Nò, Hà Tiên, loài Gracilaria rubra có sinh lượng khá lớn. Ngoài ra một số loài rong chứa Agarophytes khác cũng được ghi nhận tại đây nhưng trữ lượng không cao như Acanthophora spicifera, Gracilaria salicornia, Hydropuntia fisheri, Hydropuntia changii. Nhóm rong chứa Carrageenophytes chỉ ghi nhận được 1 loài là Hypnea sp..