Sử dụng phương pháp chi phí du hành và phân tích giá trị giải trí của nó

Chia sẻ: Dau Con | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST

Báo xấu

188
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'sử dụng phương pháp chi phí du hành và phân tích giá trị giải trí của nó', kinh tế - quản lý, kinh tế học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sử dụng phương pháp chi phí du hành và phân tích giá trị giải trí của nó

SÖÛ DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP CHI PHÍ DU HAØNH PHAÂN TÍCH GIAÙ TRÒ GIAÛI TRÍ CUÛA CUÏM ÑAÛO SAN HOÂ HOØN MUN, TÆNH KHAÙNH HOØA PHAÀN I: GIÔÙI THIEÄU 1. Ñaët vaán ñeà Khu vöïc duyeân haûi ñoùng vai troø raát quan troïng trong caùc giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá cuûa nöôùc ta. Ñaây laø khu vöïc coù tieàm naêng taøi nguyeân to lôùn, laø nôi toàn taïi caùc heä sinh thaùi khaùc nhau vaø duy trì tính ña daïng sinh hoïc. Tuy nhieân theo baùo caùo cuûa Boä Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi Tröôøng naêm 1994 (Sôn, 1998) veà tình hình moâi tröôøng bieån, söï suy thoaùi vaø oâ nhieãm ñaõ baét ñaàu xuaát hieän taïi caùc vuøng bieån cuûa Vieät Nam; coù quaù nhieàu heä sinh thaùi taøi nguyeân moâi tröôøng bò khai thaùc quaù möùc; vaø do ñoù tính ña daïng sinh hoïc moâi tröôøng bieån bò xuoáng caáp nhanh choùng. Chính phuû ñaõ coá gaéng giaûi quyeát vaán ñeà naøy nhöng gaëp phaûi raát nhieàu khoù khaên do maâu thuaãn giöõa muïc tieâu taêng tröôûng kinh teá vaø muïc tieâu baûo veä moâi tröôøng. Moät soá khu vöïc sinh thaùi du lòch bieån nhö Vònh Haï Long, baùn ñaûo Sôn Traø taïi Ñaø Naüng, ñaûo Hoøn Mun ôû Nha Trang ñoùng goùp giaù trò raát lôùn cho neàn kinh teá nhöng hieän taïi ñang bò suy thoaùi do quaûn lyù yeáu keùm. Tænh Khaùnh Hoøa naèm ôû khu vöïc Nam Trung Boä coù daân soá khoaûng 1 trieäu ngöôøi. Thaønh phoá Nha Trang laø tænh lî cuûa Khaùnh Hoøa vôùi daân soá khoaûng treân 300.000 ngöôøi. Nha Trang naèm caùch thaønh phoá Hoà Chí Minh 450 km, caùch Thuû Ñoâ Haø Noäi 1.280 km. Naèm treân tuyeán quoác loä 1 noái lieàn mieàn Baéc vaø mieàn Nam, coù saân bay vaø haûi caûng, vôùi phong caûnh thieân nhieân tuyeät ñeïp vaø nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân quyù hieám nhö san hoâ vaø yeán saøo, Nha Trang laø moät trong nhöõng ñieåm du lòch bieån quan troïng nhaát cuûa Vieät Nam. Cuïm ñaûo Hoøn Mun, ñònh vò taïi 12o’N vaø 109o15’E, naèm ôû phía nam vònh Nha Trang, caùch bôø bieån khoaûng 8km, laø moät trong nhöõng ñiêeåm du lòch quan troïng nhaát cuûa Nha Trang. Cuïm ñaûo Hoøn Mun ñöôïc xaùc ñònh laø moät nhoùm caùc ñaûo nhoû, bao goàm Hoøn Mun, Hoøn Moät, Hoøn Taèm, Hoøn Mieáu vaø moät phaàn ñaûo Hoøn Tre. Cuïm ñaûo naøy ñoùng vai troø laø moâi tröôøng soáng cho caùc loaøi sinh vaät bieån nhö san hoâ nhaùnh, taûo bieån, caù raëng san hoâ… Theo keá hoaïch haønh ñoäng baûo veä ña daïng sinh hoïc Vieät Nam (Sôn, 1998), cuïm ñaûo Hoøn Mun laø khu vöïc coù möùc ña daïng sinh hoïc bieån cao nhaát ôû Vieät Nam. Vieän Haûi Döông Hoïc (1998) taïi Nha Trang ñaõ tieán haønh ñieàu tra vaø ghi nhaän Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 352
khu vöïc naøy coù möùc ña daïng sinh hoïc bieån cao thöù nhì trong khu vöïc vôùi 65 loaøi, ít hôn moät chuùt so vôùi ‘trung taâm ña daïng sinh hoïc’ ôû Indoâneâxia (70 loaøi). Ngoaøi ra cuïm ñaûo coøn coù vò trí raát thuaän lôïi cho ngaønh nuoâi troàng vaø khai thaùc thuûy saûn cuûa Nha Trang. Chính quyeàn ñòa phöông coù traùch nhieäm quaûn lyù khu vöïc naøy. Tuy nhieân coù theå xem cuïm ñaûo gaàn nhö laø khu vöïc töï do khai thaùc: ngö daân vaãn duøng thuoác noå vaø caùc chaát hoùa hoïc coù haïi ñeå ñaùnh baét haûi saûn, san hoâ vaãn bò khai thaùc böøa baõi ñeå baùn cho khaùch du lòch, thaäm chí duøng laøm vaät lieäu xaây döïng…Veà maët quaûn lyù du lòch, moãi hoøn ñaûo trong cuïm ñaûo ñöôïc giao cho moät coâng ty du lòch cuûa nhaø nöôùc quaûn lyù vaø khai thaùc. Caùc coâng ty naøy thoâng thöôøng chæ cung caáp moät soá dòch vuï du lòch ñôn giaûn nhö baõi taém, ngheá ngoài, thöùc aên v.v. Moïi hoaït ñoäng khaùc do caùc coâng ty du lòch tö nhaân ñaûm nhieäm vaø cuõng khoâng coù nguyeân taéc quaûn lyù thoáng nhaát naøo. Caûng Nha Trang, laø moät trong nhöõng caûng trung taâm cuûa khu vöïc mieàn Trung, coù löôïng luaân chuyeån 640.000 taán haøng hoùa vaø 18.000 löôït khaùch trong naêm 2000, ñang coù keá hoïach môû roäng gaàn gaáp ñoâi, töø 171 m caàu caûng leân thaønh 204 m (Boä Giao thoâng Vaän taûi, 1998). Öôùc tính sau khi naâng caáp, caûng coù theå ñoùn nhaän löôïng haøng hoùa gaáp 1.8 laàn vaø löôïng haønh khaùch gaáp 3 laàn. Vôùi tình hình quaûn lyù nhö vaäy, trong nhöõng naêm gaàn ñaây moâi tröôøng bieån Nha Trang vaø ñaëc bieät cuïm ñaûo Hoøn Mun bò xuoáng caáp nghieâm troïng. Caùc nguoàn taøi nguyeân bieån ñaõ vaø ñang bò khai thaùc khoâng beàn vöõng. San hoâ bò ngö daân khai thaùc, bò neo cuûa taøu thuyeàn du lòch phaù huûy. Ña daïng sinh vaät bieån bò suy thoaùi daàn bôûi khai thaùc quaù möùc vaø khoâng ñuùng caùch (ñeøn, thuoác noå). Caûng Nha Trang môû roäng seõ tieáp nhaän löôïng taøu beø lôùn daãn ñeán nguy cô oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc vaø khoâng khí cho khu vöïc laân caän maø Hoøn Mun laø moät ñieån hình. Caàn nhôù raèng cuïm ñaûo Hoøn Mun naèm treân con ñöôøng vaøo caûng cuûa taøu beø. Taát caû nhöõng ñieàu ñoù cho thaáy raèng moâi tröôøng bieån khu vöïc ñaûo Hoøn Mun ñang bò suy thoaùi, daãn ñeán söï bieán maát daàn cuûa caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân bieån. Ñieàu naøy aûnh höôûng tröïc tieáp leân chöùc naêng cung caáp caùc dòch vuï du lòch cuûa cuïm ñaûo. Maø hoaït ñoäng du lòch cuûa cuïm ñaûo ñöôïc cho raèng ñoùng goùp vai troø quan troïng khoâng chæ cho coäng ñoàng cö daân ñòa phöông maø coøn cho caû neàn kinh teá noùi chung. Ño löôøng giaù trò giaûi trí maø cuïm ñaûo mang laïi cho neàn kinh teá, phaân tích caùc yeáu toá taùc ñoäng leân noù, so saùnh vôùi lôïi ích mang laïi töø vieäc ôû roäng caûng Nha Trang, nghieân cöùu khaû naêng thaønh laäp khu baûo toàn bieån trôû thaønh moät nhu caàu roõ raøng trong giai ñoaïn hieän nay vì lôïi ích cuûa coäng ñoàng daân cö ñòa phöông. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 353
Nghieân cöùu naøy cuõng nhaèm ñuùc keát phöông phaùp ñaùnh giaù giaù trò cuûa haøng hoùa vaø dòch vuï moâi tröôøng khoâng coù giaù thoâng qua ñieån hình thöïc tieãn taïi Vieät Nam. Phöông phaùp vaø keát quaû nghieân cöùu seõ ñöôïc duøng laøm baøi taäp tình huoáng minh hoïa cho chöông “Caùc phöông phaùp ñaùnh giaù” (laø 1 trong nhöõng chöông khoù nhaát vaø quan troïng nhaát) trong moân hoïc Phaân tích lôïi ích chi phí vaø Kinh teá moâi tröôøng. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu a. Phaân tích caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caàu giaûi trí cuûa cuïm ñaûo san hoâ Hoøn Mun b. Ñaùnh giaù giaù trò giaûi trí cuûa cuïm ñaûo san hoâ Hoøn Mun c. Ñöa ra kieán nghò veà maët chính saùch: ñònh höôùng phaùt trieån du lòch beàn vöõng, baûo toàn taøi nguyeân san hoâ, vaán ñeà môû roäng caûng Nha Trang. d. Toång keát phöông phaùp luaän nghieân cöùu giaù trò taøi nguyeân moâi tröôøng taïi Vieät Nam noùi chung vaø cho khu vöïc duyeân haûi noùi rieâng. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp luaän Nghieân cöùu thöïc chaát khoâng phaûi laø loaïi phaân tích lôïi ích chi phí maø chæ taäp trung phaân tích ñaùnh giaù maët lôïi ích. Nghieân cöùu söû duïng moät soá phöông phaùp bao goàm phaân tích thoáng keâ moâ taû vaø phaân tích ñònh löôïng. Nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp hoài quy bình phöông toái thieåu (OLS) ñeå lieân heä bieán nhu caàu du lòch ñeán Hoøn Mun vaø taäp hôïp caùc bieán haønh vi du lòch nhaèm xaùc ñònh caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán nhu caàu du lòch. Phöông phaùp Chi phí du haønh theo vuøng (ZTCM – Zonal Travel Cost Method) ñöôïc söû duïng ñeå xaây döïng ñöôøng caàu du lòch cho Hoøn Mun vaø ñeå ñònh giaù giaù trò du lòch cho khaùch trong nöôùc vaø khaùch nöôùc ngoaøi. Soá lieäu vaø phöông phaùp thu thaäp Soá lieäu thöù caáp ñöôïc thu thaäp töø taøi lieäu cuûa Toång Cuïc Thoáng Keâ, Sôû Du lòch Khaùnh Hoøa, Sôû Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng Khaùnh Hoøa, Vieän Nghieân cöùu bieån Nha Trang, Ban quaûn lyù Caûng Nha Trang. Soá lieäu sô caáp ñöôïc thu thaäp thoâng qua baûng phoûng vaán, bao goàm caùc thoâng tin veà haønh vi du lòch vaø thoâng tin kinh teá xaõ hoäi caù nhaân. Ñoái töôïng phoûng vaán laø caù nhaân khaùch du lòch. Thu thaäp soá lieäu sô caáp söû duïng phöông phaùp laáy maãu heä thoáng. Khoaûng 400 maãu ñöôïc thu thaäp. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 354
PHAÀN II: CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT 1. Neàn taûng lyù thuyeát Treân thò tröôøng, moät saûn phaåm luoân coù xu höôùng coù theå nhaän bieát ñöôïc vaø coù giaù thò tröôøng. ÔÛ khía caïnh khaùc, coù moät soá loaïi haøng hoùa vaø dòch vuï laïi khoâng coù giaù caû thò tröôøng (goïi laø haøng hoùa vaø dòch vuï phi-thò tröôøng). Raát nhieàu haøng hoùa vaø dòch vuï moâi tröôøng laø haøng hoùa coâng coäng, coù nhöõng ñaëc tính khoâng theå giao dòch treân thò tröôøng. Cho neân coù theå xem haøng hoùa vaø dòch vuï moâi tröôøng nhö laø loaïi haøng hoùa vaø dòch vuï phi thò tröôøng. Ñeå ñaùnh giaù ño löôøng giaù trò loaïi haøng hoùa vaø dòch vuï phi-thò tröôøng naøy, caùc nhaø nghieân cöùu söû duïng thoâng tin veà moái quan heä giöõa haøng hoùa thò tröôøng vaø haøng hoùa phi thò tröôøng. Theo Markandya vaø Richardson (1993), coù theå chia caùc phöông phaùp ñaùnh giaù giaù trò haøng hoùa vaø dòch vuï moâi tröôøng thaønh 3 nhoùm: (1) Caùc phöông phaùp döïa treân thoâng tin thò tröôøng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp, chaúng haïn nhö giaù trò taøi saûn, tieàn löông, chi tieâu cho nhöõng loaïi haøng hoùa lieân heä v.v. Phöông phaùp tieâu bieåu cuûa nhoùm naøy laø phöông phaùp Chi phí du haønh (TCM). (2) Caùc phöông phaùp döïa treân thoâng tin ñöôïc phaùt bieåu tröïc tieáp qua baûng phoûng vaán khi thò tröôøng khoâng hieän höõu. Phöông phaùp tieâu bieåu cuûa nhoùm naøy laø phöông phaùp Ñaùnh giaù ngaãu nhieân (CVM). (3) Caùc phöông phaùp döïa treân döõ lieäu lieàu löôïng ñaùp öùng giöõa söï thay ñoåi moâi tröôøng vaø oâ nhieãm. Theo Freeman (1993), töø goùc ñoä kinh teá hoïc, caùc dòch vuï cung caáp bôûi heä thoáng moâi tröôøng coù 2 ñaëc ñieåm quan troïng. Thöù nhaát, giaù trò kinh teá cuûa caùc dòch vuï naøy phuï thuoäc vaøo ñaëc tính cuûa chính heä thoáng moâi tröôøng töï nhieân. Thöù hai, chöùc naêng cung caáp dòch vuï giaûi trí cuûa moâi tröôøng dieãn ra khoâng thoâng qua thò tröôøng. Moät caùch khaùc, khi höôûng thuï dòch vuï giaûi trí taïi moät ñòa ñieåm naøo ñoù ngöôøi ta khoâng traû tieàn hoaëc chæ traû moät giaù danh nghóa khoâng phaûn aùnh ñuùng nguoàn löïc boû ra cung caáp dòch vuï ñoù. Do ñoù khoâng theå duøng veù vaøo coång ñeå ño löôøng giaù trò cuûa dòch vuï giaûi trí. Phöông phaùp hôïp lyù hôn laø xem xeùt moái quan heä giöõa haøng hoùa coù giaù treân thò tröôøng vaø haøng hoùa moâi tröôøng thoâng qua nhöõng haønh vi thò tröôøng quan saùt ñöôïc ñeå xaây döïng haøm caàu giaûi trí. Ñeå tìm ra giaù trò cuûa dòch vuï giaûi trí (khoâng coù giaù), phöông phaùp thích hôïp laø xem xeùt moái quan heä giöõa haøng hoùa thò tröôøng (chi phí taøu xe, khaùch saïn, aên uoáng,…) vaø dòch vuï vui chôi giaûi trí (du lòch) thoâng qua nhöõng haønh vi vaø löïa choïn treân thò tröôøng quan saùt. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 355
Moãi caù nhaân ñeán du lòch taïi moät ñòa ñieåm naøo ñoù phaûi chòu moät chi phí nhaát ñònh. Caùc caù nhaân khaùc nhau du lòch ñeán moät ñòa ñieåm phaûi chòu nhöõng chi phí du lòch khaùc nhau. Phöông phaùp Chi phí du haønh öôùc löôïng giaù trò cuûa moät ñieåm du lòch döïa treân phaûn hoài cuûa khaùch du lòch vôùi nhöõng chi phí khaùc nhau. Haøm öôùc löôïng: V = f(pv, y, q, ps, s) V: caàu du lòch pv: chi phí du haønh y: thu nhaäp q: ñaëc ñieåm cuûa ñòa ñieåm du lòch ps: chi phí du lòch ñeán ñieåm thay theá s : ñaëc ñieåm kinh teá xaõ hoäi cuûa khaùch du lòch Hình 1: Ñöôøng caàu giaûi trí Chi phí du haønh p2 p1 v2 v1 Löôïng khaùch Töø haøm öôùc löôïng treân, ñöôøng caàu giaûi trí ñöôïc xaây döïng nhö trong hình 1, bieåu dieãn moãi quan heä giöõa caàu giaûi trí (soá löôïng khaùch tham gia) vaø chi phí ñeå thöïc hieän hoaït ñoäng giaûi trí. Ñöôøng caàu giaûi trí chính laø ñöôøng giaù saün loøng traû bieân teá cho dòch vuï giaûi trí. Nhö vaäy giaù trò giaûi trí ñöôïc ñaùnh giaù nhö toång giaù saün loøng traû seõ ñöôïc ño baèng dieän tích naèm döôùi ñöôøng caàu. Phöông phaùp chi phí du haønh ñaõ ñöôïc phaùt trieån ñeå ñòùnh giaù caùc lôïi ích cuûa vieäc giaûi trí, nhöng noù cuõng coù theå aùp duïng ñeå ñaùùnh giaù baát cöù hoaït ñoäng naøo khi soá löôïng bieán ñoåi töông öùng vôùi chi phí du haønh boû ra ñeå thöïc hieän hoaït ñoäng ñoù. Theo Hanley vaø Spash (1993), Chi phí du haønh laø phöông phaùp laâu ñôøi nhaát trong caùc phöông phaùp ñaùnh giaù haøng hoaù vaø dòch vuï phi thò tröôøng. YÙ töôûng veà phöông phaùp naøy baét nguoàn töø Harold Hotelling naêm 1947, vaø ñöôïc Clawson vaø Knetsch phaùt trieån chính thöùc vaøo naêm 1966. Phöông phaùp naøy ñaõ ñöôïc öùng duïng roäng raõi ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø gaàn ñaây ñaõ ñöôïc aùp duïng taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Taïi Vieät Nam, phöông phaùp ñaõ ñöôïc aùp duïng ñeå ñaùnh giaù giaù trò du lòch cuûa röøng quoác gia Cuùc Phöông. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 356
2. Toùm löôïc moät soá keát quaû nghieân cöùu Phaàn döôùi ñaây toùm taét keát quaû moät soá nghieân cöùu treân theá giôùi veà giaù trò giaûi trí cuûa san hoâ, laø loaïi taøi nguyeân thieân nhieân quan troïng ñöôïc xem nhö ñem laïi giaù trò giaûi trí lôùn nhaát taïi cuïm ñaûo Hoøn Mun. Coù ba phöông phaùp phoå bieán thöôøng ñöôïc duøng ñeå ño löôøng giaù trò giaûi trí: (1) Phöông phaùp thay ñoåi naêng suaát (2) phöông phaùp chi phí du haønh (TCM) vaø (3) phöông phaùp ñaùnh giaù ngaãu nhieân (CVM). Driml (1999) ñaõ söû duïng phöông phaùp thay ñoåi naêng suaát ñeå tìm ra giaù trò giaûi trí cuûa Raëng San Hoâ Lôùn (Great Barrier Reef) ôû bôø bieån phía ñoâng nöôùc UÙc laø 769 trieäu ñoâ la UÙc. Giaù trò tính ñöôïc naøy chæ laø giaù trò taøi chính, bao goàm chi tieâu cuûa khaùch du lòch cho caùc hoaït ñoäng giaûi trí. Driml nhaán maïnh raèng giaù trò taøi chính naøy laø moät chæ soá höõu duïng veà möùc ñoä söû duïng vaø xu höôùng phaùt trieån cuûa dòch vuï giaûi trí vaø do ñoù coù theå coù ñoùng goùp xaùc ñaùng cho vieäc quaûn lyù caùc quyõ veà baûo toàn. Tuy nhieân, giaù trò tính ñöôïc naøy laïi khoâng phaûn aùnh ñöôïc toång giaù trò giaûi trí1 cuûa raëng san hoâ. Hodgson vaø Dixon (1988) cuõng söû duïng phöông phaùp thay ñoåi naêng suaát ñeå ño löôøng toång doanh thu du lòch töø san hoâ vuøng ñaûo Palawan ôû Philippines. Caùc taùc giaû ñaõ söû duïng soá lieäu veà khaû naêng tieâp nhaän cuûa khaùch saïn, soá khaùch, tyû leä löu truù haøng ngaøy ñeå tính toaùn. Giaù trò du lòch ñöôïc ñöa veà hieän taïi laø 6.280 ñoâ la neáu cho pheùp khai thaùc san hoâ, vaø 13.334 ñoâ la neáu caám khai thaùc san hoâ, döïa treân giaû ñònh laø taát caû giaù trò naøy ñeàu coù theå quy cho tình traïng chaát löôïng san hoâ. Phaàn lôùn caùc nghieân cöùu veà giaù trò giaûi trí cuûa san hoâ ñeàu söû duïng phöông phaùp Chi phí du haønh hoaëc phöông phaùp Ñaùnh giaù ngaãu nhieân ñeå öôùc löôïng thaëng dö tieâu duøng cuûa khaùch du lòch. Hundle (1990) söû duïng phöông phaùp TCM ñaùnh giaù giaù trò thaëng dö tieâu duøng moät naêm cuûa khaùch du lòch Uùc vaø khaùch quoác teá ñoái vôùi ‘Khu vöïc san hoâ’ ôû Uùc töông öùng laø 117.500.000 ñoâ la vaø 26.700.000 ñoâ la. Taùc giaû tieáp ñoù phaân boå 105.600.000 ñoâ la (thaëng dö tieâu duøng, khoâng phaûi toång giaù trò) laø giaù trò giaûi trí cuûa san hoâ trong ñieàu kieän coù tính tôùi taát caû caùc ñaëc tính cuûa ‘Khu vöïc san hoâ’. Hôn nöõa, taùc giaû coøn söû duïng phöông phaùp CVM ñeå öôùc löôïng giaù trò cuûa san hoâ vaø so saùnh keát quaû vôùi keát quaû cuûa phöông phaùp TCM. Dixon vaø coäng söï (1993) söû duïng phöông phaùp CVM ñeå öôùc löôïng giaù saün loøng traû cho Coâng vieân bieån Bonaire. Giaù saün loøng traû trung bình laø 27,4 ñoâ la vaø toång thaëng dö tieâu duøng laø 325.000 ñoâ la. Giaù trò giaûi trí döôøng nhö chieám phaàn quan troïng nhaát trong toång giaù trò kinh teá cuûa san hoâ. Spurgeon (1992) cho raèng du lòch ñem laïi nguoàn lôïi taøi chính tröïc tieáp lôùn nhaát 1 Giaù trò giaûi trí cuûa Driml chæ bao goàm giaù trò taøi chính. Toång giaù trò giaûi trí duøng trong nghieân cöùu naøy bao goàm thaëng döï ngöôøi tieâu duøng vaø chi tieâu cuûa khaùch du lòch (giaù trò taøi chính). Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 357
trong taát caû caùc khaû naêng söû duïng cuûa san hoâ. Theo Costanza vaø coäng söï (1997, 1998), trích trong Ruitenbeek (1999), giaù trò trung bình cuûa san hoâ treân toaøn theá giôùi laø 6.075 ñoâ la treân moät heùc ta moät naêm, trong ñoù giaù trò giaûi trí vaøo khoaûng 3.008 ñoâ la treân moät heùc ta moät naêm. Phaàn III: Moâ Hình ÖÙng Duïng 1. Moâ hình Chi phí du haønh theo vuøng Töø moâ hình lyù thuyeát ñöôïc ñeà caäp ôû phaàn II, moâ hình Chi Phí Du Haønh Theo Khu Vöïc ñöôïc duøng ñeå öôùc löôïng giaù trò du lòch cuûa cuïm ñaûo Hoøn Mun. Tính toaùn giaù trò du lòch bao goàm söï tính toaùn cuûa hai boä phaän: lôïi ích ñaït ñöôïc töø hoaït ñoäng cuûa khaùch du lòch trong nöôùc vaø lôïi ích ñaït ñöôïc töø hoaït ñoäng cuûa khaùch du lòch ngoaïi quoác. Caùc böôùc tieán haønh moâ hình Chi Phí Du Haønh Theo Khu Vöïc nhö sau: 1 Choïn ñòa ñieåm 2 Phaân chia vuøng 3 Laáy maãu 4 Tính tyû leä khaùch du lòch cho töøng vuøng 5 Öôùc löôïng chi phí du lòch 6 Phaân tích caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caàu du lòch 7 Xaây döïng ñöôøng caàu 8 Öôùc löôïng thaëng dö ngöôøi tieâu duøng Phaàn sau ñaây trình baøy moät soá böôùc chính: Choïn ñòa ñieåm Ñòa ñieåm nghieân cöùu laø cuïm ñaûo san hoâ Hoøn Mun naèm ôû phía nam vònh Nha Trang, thuoäc tænh Khaùnh Hoøa. Phaân chia vuøng Baûng 1 trình baøy söï phaân chia vuøng duøng moâ hình Chi Phí Du Haønh cho Hoøn Mun daønh cho khaùch du lòch trong nöôùc. Baûng 1: Vuøng phaân chia theo nguoàn goác khaùch du lòch Vuøng Khoaûng caùch (km) Tænh, thaønh phoá haønh chính Daân soá 1 5 Nha Trang 410.000 2 33,3 Dieân Khaùnh, Ninh Hoøa, 626.800 Cam Ranh, Vaïn Ninh 3 110 Phan Rang, Tuy Hoøa 338.900 Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 358
4 217 Ñaø Laït, Buoân Ma Thuoät, 687.500 5 Phan Thieát, Bình Ñònh 6 441 Tp Hoà Chí Minh 4.989.700 7 497 Long An, Taây Ninh, 999.600 Vuõng Taøu, Ñoàng Nai 8 516 Ñaø Naüng, Hueá 1.076.800 Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi 9 677 An Giang, Caàn Thô, 1.409.100 Caø Mau, Tieàn Giang 10 1.140 Haø Noäi, Haûi Phoøng, Nam 4.887.900 Ñònh, Thanh Hoùa, Ngheä An Baûng 2 trình baøy söï phaân chia khu vöïc duøng moâ hình Chi Phí Du Haønh cho Hoøn Mun daønh cho khaùch du lòch nöôùc ngoaøi. Baûng 2: Khu vöïc phaân chia theo nguoàn goác khaùch du lòch Khu vöïc Khu vöïc Soá maãu Phaàn traêm (%) Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông 1 115 54.7 Chaâu AÂu 2 77 36.6 Baéc Myõ 2 18 8.7 Total 210 100 Laáy maãu Thoâng tin veà khaùch du lòch ñeán Hoøn Mun ñöôïc thu thaäp thoâng qua baûng phoûng vaán. Baûng phoûng vaán ñöôïc thieát keá ñeå thu thaäp thoâng tin veà: 1) haønh vi vui chôi giaûi trí taïi ñieåm du lòch; 2) kinh nghieäm vaø chi phí du haønh; vaø 3) caùc yeáu toá kinh teá xaõ hoäi cuûa khaùch tham gia hoaït ñoäng giaûi trí. Baûng 3: Toång soá maãu thu thaäp TCM Khaùch du lòch trong nöôùc 180 Khaùch nöôùc ngoaøi 210 Toång coäng 390 Phöông phaùp laáy maãu laø phöông phaùp heä thoáng, ñöôïc thöïc hieän taïi ñaûo Hoøn Mun vaø taïi Caûng Nha Trang. Tính tyû leä khaùch du lòch cho töøng vuøng Soá chuyeán vieáng thaêm cuûa töøng vuøng ñöôïc tính toaùn döïa treân soá lieäu soá lieäu thu thaäp ñöôïc töø baûng phoûng vaán. Tyû leä vieáng thaêm treân 1.000 daân cuûa moãi vuøng ñöôïc tính theo coâng thöùc sau: Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 359
(Vi )N × 12 × 1000 n VR = P vôùi VR : tyû leä vieáng thaêm (soá chuyeán/1,000/naêm) Vi : soá khaùch töø vuøng i n : kích thöôùc maãu N : toång soá khaùch trong moät thaùng P : daân soá vuøng i Öôùc löôïng chi phí du haønh Chi phí ñeán thaêm moät ñòa ñieåm bao goàm ba phaàn (theo OECD, 1994): 1) Chi phí phaùt sinh tröïc tieáp töø vieäc ñeán vaø rôøi ñi khoûi ñòa ñieåm, thoâng thöôøng laø chi phí xe coä, bao goàm veù xe, xaêng daàu vaø caùc phí phaùt sinh khaùc. Ñoái vôùi vuøng 1 vaø 2 laø nhöõng vuøng gaàn ñòa ñieåm nghieân cöùu, chi phí di chuyeån chính laø chi phí xaêng cho xe maùy ñeå ñeán ñöôïc ñòa ñieåm vaø chí phí baûo trì phöông tieän di chuyeån. Chi phí ñôn vò ñöôïc öôùc löôïng vaøo khoaûng 200 ñoàng/km/ngöôøi. Ñoái vôùi vuøng 3 vaø 4, phöông tieän di chuyeån chính laø xe khaùch neân chi phí ñôn vò baèng 155 ñoàng/km/ngöôøi. Vôùi caùc vuøng coøn laïi, chi phí di chuyeån döïa treân veù taøu hoûa, ñöôïc öôùc tính 240 ñoàng/km/ngöôøi. Chi phí di chuyeån cuûa khaùch nöôùc ngoaøi ñöôïc tính döïa treân phöông tieän di chuyeån laø maùy bay. 2) Chi phí thôøi gian di chuyeån, bao goàm caû thôøi gian ôû taïi ñòa ñieåm. Chi phí thôøi gian chính laø chi phí cô hoäi cuûa khaùch du lòch. Chi phí cô hoäi cuûa thôøi gian ñöôïc tính baèng 1/3 löông theo giôø. Möùc löông ñöôïc öôùc tính treân cô sôû thu nhaäp trung bình cuûa daân cö ñoâ thò trong vuøng. 3) Phí vaøo cöûa, phí höôùng daãn vaø caùc phuï phí khaùc taïi ñòa ñieåm. Moät trong nhöõng vaán ñeà quan troïng khi tính toaùn chi phí du haønh laø vieäc phaân chia chi phí du haønh cho ñòa ñieåm nghieân cöùu nhö theá naøo trong tröôøng hôïp chuyeán du lòch cuûa khaùch laø ña muïc ñích. Nghóa laø khaùch du lòch coù theå ñeán thaêm raát nhieàu ñòa ñieåm, chi phí du lòch tính toaùn ñöôïc ôû treân laø chi phí toång coäng cho taát caû caùc ñòa ñieåm. Cho neân caàn coù moät caùch thöùc naøo ñoù ñeå phaân boå chi phí du haønh cho ñòa ñieåm nghieân cöùu. Vieäc phaân boå ñöôïc thöïc hieän döïa treân tieâu chí thôøi gian, nghóa laø thoâng tin thôøi gian duøng cho caû chuyeán ñi vaø thôøi gian cho Hoøn Mun ñöôïc thu thaäp ñeå tính heä soá chuyeån ñoåi. Chí phí du haønh ñeán Hoøn Mun ñöôïc tính döïa vaøo heä soá chuyeån ñoåi naøy. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caàu du lòch Caùc bieán söû duïng cho vieäc nghieân cöùu caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caàu giaûi trí taïi Hoøn Mun cuûa khaùch du lòch trong nöôùc ñöôïc trình baøy trong baûng 4. Hoài quy OLS ñöôïc söû duïng, trong ñoù Ln(N) laø bieán phuï thuoäc. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 360
Baûng 4: Moâ taû bieán Bieán Moâ taû Daáu mong ñôïi Ln(N) Logarit cuûa soá Logarit cuûa soá laàn ñeán Hoøn Mun laàn ñeán Hoøn Mun TC Chi phí du lòch Toång coäng chi phí cho chuyeán ñi (ñoàng) - Thu nhaäp Thu nhaäp haøng thaùng (ñoàng) + Y Chi phí thay theá Chi phí ñeán ñieåm thay theá (ñoàng) + Ps Giôùi tính Baèng 1 neáu laø nam, 0 neáu laø nöõ + MA Tuoåi Tuoåi (naêm) + AGE MAR Tình traïng hoân Baèng 1 neáu coù gia ñình, 0 neáu khoâng x nhaân coù gia ñình Trình ñoä hoïc vaán Baèng 1 neáu ñaïi hoïc hoaëc treân, 0 cho + EDU caùc tröôøng hôïp coøn laïi ‘+’: Daáu mong ñôïi laø daáu döông ‘-’: Daáu mong ñôïi laø daáu döông ‘x’: Daáu mong ñôïi khoâng döï ñoaùn ñöôïc Thaønh laäp ñöôøng caàu vaø ño löôøng giaù trò Haøm caàu ñöôïc thaønh laäp söû duïng hoài quy OLS. Haøm chöùc naêng ñeå thaønh laäp ñöôøng caàu coù theå ôû daïng tuyeán tính hoaëc baùn-logarit. = f ( TC i , Y i , Ps i , S i ) 0 V i vôùi i ñaïi dieän cho vuøng i vaø Vi ñaïi dieän cho tyû leä khaùch du lòch treân 1000 daân taïi möùc veù vaøo cöûa baèng 0. Döïa treân haøm caàu giaûi trí ñöôïc xaùc ñònh, coù theå öôùc löôïng thaëng dö tieâu duøng. Thaëng dö ngöôøi tieâu duøng ñöôïc tính toaùn döïa vaøo coâng thöùc tính tích phaân. Coâng thöùc tính cho töøng vuøng nhö sau: ∞ ∫ f (TC Y i , Ps i , S i )dTC POP i CS i = × i, 1,000 TC 0 vôùi CSi laø thaëng dö tieâu duøng cuûa vuøng i, TC0 laø chi phí du haønh hieän taïi cuûa khaùch du lòch töø vuøng i, vaø POPi laø daân soá vuøng i. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 361
Phaàn IV: Keát Quaû Nghieân Cöùu 1. Ñaëc ñieåm cuïm ñaûo Hoøn Mun Cuïm ñaûo Hoøn Mun ñöôïc xaùc ñònh laø moät nhoùm caùc ñaûo nhoû, bao goàm Hoøn Moät, Hoøn Taèm, Hoøn Mieáu, Hoøn Mun vaø moät phaàn ñaûo Hoøn Tre. Hoøn Mun laø ñaûo quan troïng nhaát trong cuïm vôùi raëng san hoâ bao phuû vaø toå chim yeán treân ñaûo, naèm taïi 12°10'N vaø 101°15'E phía nam vònh Nha Trang, caùch bôø bieån Nha Trang 8 km. Ñaëc ñieåm noåi baät nhaát cuûa Hoøn Mun laø " trung taâm ña daïng san hoâ ôû Vieät Nam" (Vieän Haûi Döông Hoïc, 1998) cuøng phong caûnh bieån haáp daãn vôùi nöôùc xanh trong vaø nhieàu baõi bieån ñeïp. Nhöõng ñieàu kieän naøy ñöa Hoøn Mun trôû thaønh moät khu nghæ ngôi giaûi trí thu huùt khaùch du lòch. Baûng 5 trình baøy doanh thu vaø soá löôïng khaùch du lòch ñeán tænh Khaùnh Hoøa (ñeán Nha Trang) töø naêm 1994 ñeán naêm 2000. Baûng 5: Doanh thu vaø soá löôïng khaùch du lòch töø 1994 ñeán 2000 Ñôn vò 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Doanh thu Tyû ñoàng 60.661 85.110 115.000 115.200 147.700 150.500 197.200 Soá löôïng khaùch Ngöôøi 260.000 317.000 390.000 315.500 331.400 370.000 397.000 Trong ñoù khaùch Ngöôøi 73.500 91.500 109.000 105.000 99.600 130.000 118.700 ngoaïi quoác Nguoàn: Sôû Du Lòch Khaùnh Hoøa (1998, 1999, 2000) Soá lieäu thoáng keâ soá löôïng khaùch du lòch ñeán cuïm ñaûo cho ñeán nay vaãn khoâng coù cô quan naøo thöïc hieän. Soá löôïng khaùch du lòch söû duïng trong nghieân cöùu naøy ñöôïc xem nhö baèng 70 phaàn traêm soá khaùch du lòch ñeán Khaùnh Hoøa. Baûng 6 trình baøy soá lieäu thoáng keâ söï tham gia cuûa khaùch du lòch vaøo caùc hoaït ñoäng chính taïi cuïm ñaûo Hoøn Mun, ví duï coù 55% khaùch du lòch Vieät Nam taém naéng khi ñeán ñaûo. Raëng san hoâ vaøcaù caûnh raëng san hoâ laø nhöõng ñaëc ñieåm phaân bieät Hoøn Mun vôùi caùc ñòa ñieåm vui chôi giaûi trí khaùc nhöng vieäc khai thaùc söû duïng öu theá naøy coøn quaù ít, chæ haáp daãn khaùch du lòch nöôùc ngoaøi thoâng qua vieäc laën baèng bình döôõng khí. Beân caïnh ñoù caùc dòch vuï treân maët nöôùc nhö löôùt vaùn, ca noâ khoâng ñöôïc khai thaùc ñuùng möùc. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 362
Baûng 6: Söï tham döï vaøo caùc hoaït ñoäng taïi Hoøn Mun (%) Hoaït ñoäng Khaùch trong nöôùc Khaùch nöôùc ngoaøi Soá ngöôøi Phaàn traêm (%) Soá ngöôøi Phaàn traêm (%) Toång soá maãu 151 100 138 100 Taém naéng 56 37 64 46 Bôi 81 54 98 71 Laën baèng thieát bò 58 38 83 60 ñôn giaûn Laën baèng bình 10 7 8 6 döôõng khí Thuyeàn buoàm/ca noâ 14 9 37 27 Ngaém phong caûnh 90 60 82 59 Aên haûi saûn 77 51 74 54 Thaêm laøng chaøi 29 19 68 49 Nguoàn: soá lieäu ñieàu tra 2. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán caàu giaûi trí cuûa Hoøn Mun Kyõ thuaät hoài quy boäi ñöôïc thöïc hieän ñeå kieåm tra giaû thieát raèng caàu giaûi trí cuûa Hoøn Mun phuï thuoäc vaøo chi phí du haønh, chi phí ñeán ñieåm thay theá, thu nhaäp vaø caùc ñaëc ñieåm kinh teá xaõ hoäi. Phaân tích naøy khoâng thöïc hieän ñoái vôùi khaùch ngoaïi quoác bôûi vì bieán ño löôøng caàu giaûi trí Hoøn Mun cuûa hoï khoâng bieán ñoåi (haàu heát ñeàu chæ thöïc hieän 1 laàn du lòch ñeán Hoøn Mun). Baûng 7: Hai daïng thöùc cuûa haøm hoài quy caàu giaûi trí Bieán Tuyeán tính Baùn-Logarit (chæ soá t) (chæ soá t) Bieán phuï thuoäc Soá laàn Logarit cuûa soá laàn Haèng soá 2,645732 0,907665 (4,51) (3,64) -0,003350 *** -0,001635 *** Chi phí du haønh (-3,08) (-3,54) 2,94E-07 ** 1,62E-07 *** Thu nhaäp (2,97) (3,54) 8,12E-05 -8,84E-06 Chi phí thay theá (1,14) (-0,04) -0,08174 -0,006350 * Tuoåi (-0,92) (-1,69) Nam giôùi (bieán aûo) 0,405930 *** 0,187193 *** Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 363
(2,08) (2.26) -0,043680 -0,021706 Trình ñoä hoïc vaán (-1,15) (-1,34) 180 180 Soá quan saùt R2 0.09 0.12 Chæ soá F 2.91 4.13 Nguoàn: Tính töø soá lieäu ñieàu tra *** coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc 1% ** coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc 5% * coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc 10% Trong hai moâ hình naøy, haàu heát caùc heä soá cuûa bieán giaûi thích ñeàu coù daáu ñuùng nhö mong ñôïi, ngoaïi tröø heä soá cuûa bieán tuoåi. Quan troïng nhaát, heä soá cuûa bieán chi phí du lòch cho daáu aâm vaø coù yù nghóa thoáng keâ. Taùc ñoäng cuûa thu nhaäp leân soá laàn ñeán thaêm Hoøn Mun laø döông vaø coù yù nghóa thoáng keâ. ÔÛ haøm baùn-logarit, heä soá xaùc ñònh R2 chæ ra raèng keát quaû hoài quy chæ giaûi thích 12 phaàn traêm söï bieán ñoäng trong soá laàn ñeán thaêm Hoøn Mun (caàu du lòch ñeán Hoøn Mun). Möùc ñoä giaûi thích söï bieán ñoäng caàu du lòch cuûa haøm hoài quy laø thaáp bôûi vì baûn thaân ñoä dao ñoäng cuûa bieán phuï thuoäc thaáp (soá laàn ñeán thaêm, haàu heát giaù trò cuûa bieán naøy laø 1 vaø 2). Chi phí du haønh Heä soá öôùc löôïng vaø chæ soá thoáng keâ t trong baûng 7 chæ ra raèng chi phí du haønh roõ raøng taùc ñoäng nghòch leân soá laàn du lòch ñeán Hoøn Mun, hay noùi caùch khaùc leân caàu du lòch ñeán Hoøn Mun. Ñieàu naøy coù nghóa neáu khaùch du lòch phaûi traû chi phí du lòch caøng cao hoï seõ giaûm soá laàn ñeán thaêm Hoøn Mun. Nhö vaäy nghieân cöùu thöïc tieãn ñaõ chöùng minh cho giaû thieát. Ñieàu naøy laø cô sôû quan troïng cho vieäc xaây döïng ñöôøng caàu du lòch cho Hoøn Mun. Thu nhaäp Bieán thu nhaäp coù yù nghóa thoáng keâ vaø mang daáu ñöôïc mong ñôïi - daáu döông. Keát quaû chæ ra raèng khaùch du lòch ñeán Hoøn Mun nhieàu laàn hôn laø nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao hôn. Keát quaû naøy mang moät yù nghóa raèng: trong töông lai, khi thu nhaäp cuûa ngöôøi daân taêng leân, nhu caàu du lòch ñeán Hoøn Mun seõ taêng, daãn ñeán söï gia taêng giaù trò du lòch cuûa Hoøn Mun, ñieàu ñöôïc xem laø muïc tieâu chính cuûa nghieân cöùu naøy. Chi phí ñeán ñieåm thay theá Chæ soá thoáng keâ t chæ ra raèng khoâng coù moái lieân heä thoáng keâ giöõa chi phí ñeán ñieåm thay theá vaø caàu du lòch ñeán Hoøn Mun, maëc duø heä soá mang daáu mong ñôïi. Keát quaû Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 364
khoâng mong ñôïi naøy ngöôïc vôùi giaû thieát lyù thuyeát laø nhu caàu du lòch ñeán Hoøn Mun seõ taêng khi chi phí du lòch ñeán ñieåm thay theá taêng. Nguyeân nhaân cuûa keát quaû naøy coù theå naèm ôû quaù trình laáy maãu. Thöïc teá cuûa cuoäc ñieàu tra cho thaáy khaùch du lòch thöôøng khoâng coù nhöõng yù töôûng roõ raøng veà moät ñòa ñieåm thay theá neáu khoâng ñi Nha Trang. Beân caïnh ñoù, cho duø coù xaùc ñònh ñöôïc ñieåm thay theá thì quy moâ ñieåm ñoù (ví duï Ñaø Laït) laïi khoâng phuø hôïp vôùi quy moâ cuûa ñieåm nghieân cöùu (Hoøn Mun, moät phaàn cuûa Nha Trang). Do vaäy chi phí ñeán ñieåm thay theá trôû neân khoâng chính xaùc. Nhö vaäy, keát quaû ôû ñaây seõ khoâng phaûn aùnh ñuùng yù nghóa cuûa moâ hình öùng duïng, maø chæ phaûn aùnh söï khoù khaên trong quaù trình laáy maãu. Tuoåi Chæ soá thoáng keâ t cho thaáy bieán tuoåi khoâng coù taùc ñoäng roõ raøng leân caàu du lòch ñeán Hoøn Mun. Bieán naøy cuûa haøm baùn-logarit coù yù nghóa ôû möùc 10 phaàn traêm. Daáu aâm aùm chæ raèng ngöôøi nhieåu tuoåi thì ít du lòch ñeán Hoøn Mun hôn ngöôøi ít tuoåi. Coù theå hieåu raèng lôïi ích tieàm naêng cuûa Hoøn Mun naèm ôû ngöôøi treû tuoåi. Tuy nhieân suy ñoaùn naøy khoâng chaéc chaén. Trình ñoä hoïc vaán Moät caùch ngaïc nhieân, soá naêm hoïc cuûa khaùch du lòch laïi coù taùc ñoäng aâm leân soá laàn du lòch ñeán Hoøn Mun. Tuy nhieân heä soá naøy khoâng coù yù nghóa thoáng keâ. Giôùi tính Bieán 'nam giôùi' coù daáu nhö döï ñoaùn, daáu döông, vaø coù yù nghóa thoâng keâ ôû möùc 5 phaàn traêm ôû haøm baùn-logarit. Nhö vaäy nam giôùi ñi du lòch ñeán Hoøn Mun nhieàu laàn hôn phuï nöõ. Neáu giaûi thích ñieàu naøy baèng ñaëc ñieåm cuûa Hoøn Mun thì khoâng ñuùng. Moät caùch ñôn giaûn ñaây laø vaán ñeà cuûa söï khoâng bình ñaúng trong giôùi tính. ÔÛ Vieät Nam, phuï nöõ ít coù cô hoäi ñi du lòch hôn nam giôùi. Soá lieäu ñieàu tra cho thaáy 70 phaàn traêm khaùch du lòch ngöôøi Vieät Nam laø nam giôùi, trong khi con soá naøy ñoái vôùi khaùch ngoaïi quoác laø 55 phaàn traêm. Tình traïng hoân nhaân Do hieän töôïng ña coäng tuyeán (multicollinearity) giöõa bieán tình traïng hoân nhaân vaø caùc bieán tuoåi vaø thu nhaäp neân bieán naøy ñaõ bò loaïi khoûi haøm hoài quy. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 365
3. Öôùc löôïng giaù trò giaûi trí Baûng 8 toång hôïp caùc thaønh phaàn chi phí du haønh cuûa khaùch trong nöôùc ñeán töø 10 vuøng vaø khaùch nöôùc ngoaøi. Keát quaû cho thaáy chi phí di chuyeån chieám phaàn lôùn trong toång chi phí, nhaát laø vôùi ñoái töôïng khaùch nöôùc ngoaøi. Baûng 8: Chi phí du haønh ñeán Hoøn Mun (Ñôn vò: ngaøn ñoàng) Khaùch trong nöôùc Khaùch nöôùc ngoaøi Toång coäng Treân ñaàu Toång coäng Treân ñaàu ngöôøi ngöôøi Chi phí di chuyeån 19.936.849 127 150.832.903 1.587 Chi phí khaùch saïn 14.026.320 72 6.841.728 72 Chi phí thôøi gian 986.548 6,64 14.502.599 152 Chi phí taïi ñòa ñieåm 14.805.580 89,0 13.322.251 140 Toång coäng 35.728.977 219 178.657.753 1.880 Nguoàn: Tính töø soá lieäu ñieàu tra Baûng 9 trình baøy keát quaû tính toaùn tyû leä vieáng thaêm treân 1000 daân (laø bieán phuï thuoäc trong moâ hình) trong moät naêm töø 10 vuøng cuûa khaùch trong nöôùc. Tyû leä naøy ñaïi dieän cho nhu caàu giaûi trí taïi Hoøn Mun neân seõ tyû leä nghòch vôùi chi phí (vôùi khoaûng caùch), nhö vaäy giaù trò seõ caøng nhoû khi vuøng caøng xa. Baûng 9: Tyû leä vieáng thaêm treân 1,000 daân trong moät naêm töø taát caû caùc vuøng Maãu Vuøng Daân soá Ngöôøi % Tyû leä vieáng thaêm/1000 1 341.000 20 11,1 63,48 2 647.700 7 3,8 11,70 3 350.200 8 4,4 24,70 4 786.200 15 8,3 20,65 5 545.900 6 3,3 13,88 6 5.155.700 85 47,2 17,48 7 925.600 8 4,4 9,35 8 1.112.600 7 3,8 6,81 9 1.456.000 6 3,3 4,46 10 5.050.500 18 10,0 3,86 Total 16.371.400 180 99,6* Nguoàn: Tính töø soá lieäu ñieàu tra * Caùc soá thaønh phaàn laø soá ñaõ laøm troøn Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 366
Töø keát quaû tính toaùn ñöôïc veà chi phí vaø tyû leä vieáng thaêm ôû caùc baûng treân, söû duïng moâ hình Chi phí Du haønh theo vuøng ñaõ ñöôïc khaûo saùt ôû phaàn III, keát quaû hoài quy xaây döïng haøm caàu giaûi trí ñöôïc trình baøy ôû baûng 10. Baûng 10: Keát quaû hoài quy caàu giaûi trí taïi Hoøn Mun cuûa khaùch trong nöôùc LN(SOKHACH) = 4,163 - 0,007 CHIPHI (1) (8,54) (-3,55) 2 Heä soá xaùc ñònh R = 0,61 LN(SOKHACH) = 3,408 – 0,01 CHIPHI + 0,001 THUNHAP + 0,002 CHIPHITHAYTHE (2) (3,94) (-3,34) (0,99) (0,45) Heä soá xaùc ñònh R2 = 0,69 Chuù yù: Chæ soá t trong ngoaëc ñôn. Soá quan saùt (vuøng) laø10. Do kích thöôùc maãu nhoû, hieän töôïng ña coäng tuyeán vaø sai daáu, phöông trình (2) bò loaïi. Nhö vaäy phöông trình (1) ñöôïc choïn ñeå xaây döïng ñöôøng caàu vaø tính toaùn giaù trò giaûi trí. Hình 2 trình baøy ñöôøng caàu giaûi trí cho Hoøn Mun trong naêm 2000 cuûa khaùch trong nöôùc. 650 600 550 500 450 Chi phí du haønh ('000) 400 350 300 250 200 150 100 50 0 0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000 120,000 140,000 160,000 180,000 Soá löôïng khaùch du lòch Hình 2: Ñöôøng caàu giaûi trí taïi Hoøn Mun cuûa khaùch trong nöôùc Ñöôøng caàu giaûi trí taïi Hoøn Mun cho khaùch nöôùc ngoaøi ñöôïc öôùc löôïng thoâng qua döõ kieän töø 2 khu vöïc (chaâu AÙ vaø chaâu Aâu – Baéc Myõ): Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 367
CHIPHI = 2.381 - 2.737 × SOKHACH Tính dieän tích naèm döôùi ñöôøng caàu laø giaù trí giaûi trí cuûa khaùch nöôùc ngoaøi taïi Hoøn Mun. Baûng 11 trình baøy ngaén goïn toång caùc giaù trò öôùc tính töø khaùch du lòch trong nöôùc vaø khaùch du lòch nöôùc ngoaøi vôùi caùc thaønh phaàn: thaëng dö ngöôøi tieâu duøng, chi phí, vaø giaù trò du lòch. Toång giaù trò giaûi trí baèng toång thaëng dö ngöôøi tieâu duøng coäng toång chi tieâu. Baûng 11: Giaù trò giaûi trí cuûa cuïm ñaûo Hoøn Mun naêm 2000 (trieäu ñoàng) Thaëng dö Chi tieâu Giaù trò giaûi trí Taát caû du Treân moãi Taát caû du Treân moãi Taát caû du Treân moãi khaùch du khaùch khaùch du khaùch khaùch du khaùch Khaùch du lòch 21.654 0,131 35.728 0,215 57.382 0,346 trong nöôùc Khaùch du lòch 23.810 0,250 178.657 1,880 202.467 2,130 nöôùc ngoaøi Toång coäng 45.464 214.385 259.849 Giaù trò giaûi trí döôùi daïng tieàn teä cuûa Hoøn Mun trong naêm 2000 vaøo khoaûng 260 tyû ñoàng (töông ñöông 17,9 trieäu ñoâ la). Ñaây chính laø giaù trò maø Hoøn Mun saûn sinh ra cho neàn kinh teá trong moät naêm (cuï theå laø naêm 2000), chöù khoâng phaûi doanh thu cuûa Hoøn Mun. Giaù trò naøy ñöôïc phaân phoái cho, ñaàu tieân, khaùch du lòch ñeán Hoøn Mun, nhöõng ngöôøi ñaït ñöôïc lôïi ích baèng caùch thöïc hieän caùc hoaït ñoäng vui chôi giaûi trí (döôùi hình thöùc thaëng dö ngöôøi tieâu duøng) vaø cho caùc coâng ty chuyeân chôû haønh khaùch vaø nhöõng nhaø cung caáp dòch vuï du lòch nhö khaùch saïn, nhaø haøng, ñaïi lyù du lòch v.v. (döôùi hình thöùc chi tieâu). Thaëng dö ngöôøi tieâu duøng ñöôïc öôùc tính vaøo khoaûng 45,4 tyû ñoàng (xaáp xæ 3,1 trieäu ñoâ la), coù theå hieåu ñaây laø lôïi ích mang tính vui chôi giaûi trí cuûa Hoøn Mun trong naêm 2000. Ñaây chính laø giaù trò maø khaùch du lòch ñaït ñöôïc hay laø giaù trò taêng theâm khi hoï vui chôi giaûi trí taïi Hoøn Mun. Soá lieäu naøy cuõng aùm chæ giaù saün saøng traû (WTP) cho taøi nguyeân thieân nhieân cuûa Hoøn Mun, nhö laø nöôùc, khoâng khí, san hoâ vaø phong caûnh. Tuy nhieân noù khoâng aùm chæ giaù trò khoâng-söû duïng cuûa Hoøn Mun. Vôùi soá löôïng ít hôn nhöng khaùch du lòch ngoaïi quoác laïi ñaït ñöôïc lôïi ích (thaëng dö) lôùn hôn so vôùi khaùch trong nöôùc: 21,6 tyû ñoàng so vôùi 23,8 tyû ñoàng. Maëc duø chi tieâu bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa khaùch du lòch ngoaïi quoác vöôït xa so vôùi khaùch trong nöôùc, lôïi ích bình quaân ñaït ñöôïc cuûa hoï vaãn gaáp ñoâi. Ñieàu naøy chöùng toû raèng taïi Hoøn Mun khaùch du lòch ngoaïi quoác caûm thaáy thuù vò hôn so vôùi khaùch du lòch trong nöôùc. Hoï ñaùnh giaù giaù trò taøi nguyeân thieân nhieân cuûa Hoøn Mun cao hôn. Moät phaàn raát nhoû trong giaù trò du lòch ñöôïc phaân Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 368
phoái cho neàn kinh teá ñòa phöông ôû daïng chi tieâu cuûa khaùch du lòch vaøo thöïc phaåm, choã nghæ troï, veù ghe taøu ra ñaûo vaø caùc dòch vuï treân ñaûo. Phaàn V: Keát Luaän Vaø Ñeà Xuaát Chính Saùch 1. Keát luaän Khi du lòch sinh thaùi ñang phaùt trieån maïnh vaø caùc döï aùn baûo veä moâi tröôøng nhaän ñöôïc nhieàu söï quan taâm thì nhöõng kyõ thuaät ñaùnh giaù phi thò tröôøng toû ra höõu duïng trong vieäc ñònh giaù caùc lôïi ích cuûa nhöõng taøi nguyeân moâi tröôøng naøy. Nghieân cöùu naøy söû duïng phöông phaùp Chi Phí Du Haønh Theo Vuøng ñeå ñònh giaù giaù trò giaûi trí cuûa cuïm ñaûo Hoøn Mun. Phöông phaùp Chi Phí Du Haønh Theo Vuøng cho thaáy neáu khaùch du lòch phaûi traû soá tieàn lôùn hôn ñeå ñeán Hoøn Mun, soá laàn du lòch ñeán cuïm ñaûo seõ giaûm xuoáng; raèng thu nhaäp cuûa khaùch du lòch coù aûnh höôûng döông leân caàu giaûi trí taïi Hoøn Mun; vaø raèng caùc ñaëc ñieåm xaõ hoäi cuûa khaùch du lòch nhö tuoåi, trình ñoä hoïc vaán, giôùi tính khoâng coù moái lieân heä roõ reät ñeán caàu giaûi trí taïi Hoøn Mun. Giaù trò giaûi trí cuûa Hoøn Mun ñöôïc öôùc tính vaøo khoaûng 260 tyû ñoàng vaøo naêm 2000, trong ñoù thaëng dö ngöôøi tieâu duøng laø 45,4 tyû ñoàng. Giaù trò öôùc löôïng naøy laø khaù lôùn neáu so vôùi giaù trò cuûa coâng vieân quoác gia Cuùc Phöông (xem Hai vaø Phöông, 1997). Baát keå söï quaûn lyù yeáu vaø khoâng hieäu quaû, giaù trò tính ñöôïc cho thaáy tieàm naêng du lòch to lôùn cuûa Hoøn Mun. Ñieàu naøy cho thaáy neáu Hoøn Mun ñöôïc quaûn lyù toát, soá löôïng khaùch du lòch ñeán cuïm ñaûo seõ taêng leân, keùo theo söï gia taêng cuûa giaù trò du lòch. Maëc duø giaù trò giaûi trí chæ laø moät phaàn trong toång giaù trò cuûa coâng vieân bieån trong töông lai nhöng keát quaû tính toaùn cho thaáy giaù trò naøy seõ laø moät nguoàn lôïi chính cho khu baûo toàn bieån taïi Hoøn Mun, neáu noù thöïc söï ñöôïc thieát laäp. 2. Ñeà xuaát chính saùch • Maëc duø giaù trò giaûi trí ñöôïc öôùc löôïng chæ laø moät phaàn trong toång giaù trò cuûa cuïm ñaûo Hoøn Mun, nhöõng keát quaû thu ñöôïc cho thaáy du lòch seõ mang laïi nguoàn lôïi ñaùng keå khi coâng vieân bieån quoác gia ñöôïc thaønh laäp taïi khu vöïc naøy. • San hoâ laø ñaëc ñieåm mang tính ñaëc thuø vaø quan troïng nhaát cuûa Hoøn Mun neáu so vôùi caùc khu vui chôi giaûi trí khaùc nhöng laïi khoâng ñöôïc söû duïng ñuùng möùc ñeå haáp daãn khaùch du lòch. Trong naêm 2000 chæ coù khoaûng 4000 khaùch du lòch tham gia hoaït ñoäng laën bieån xem san hoâ baèng bình döôõng khí. So vôùi toång löôïng khaùch ñeán laø 290.000 ngöôøi thì soá naøy quaù ít. Tình hình naøy coù theå do moät soá nguyeân nhaân. Thöù nhaát, san hoâ trong khu vöïc ñaûo bò huûy hoaïi quaù möùc. Ngöôøi tieâu duøng thì luoân luoân choïn loaïi haøng hoùa coù chaát löôïng toát neân khi chaát löôïng san hoâ bò xuoáng caáp thì soá ngöôøi söû duïng seõ Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 369
bò thu heïp. Giaù caû cuõng coù theå laø moät vaán ñeà khi giaù 1 giôø laën bieån laø 600.000 ñoàng trong khi giaù moät tour du lòch caùc ñaûo trong 1 ngaøy (bao goàm caû ñöa ñoùn taïi khaùch saïn vaø aên tröa) chæ laø 100.000 ñoàng. Nguyeân nhaân thöù ba laø vaán ñeà quaûng caùo. Raát nhieàu khaùch du lòch ñeán Nha Trang nhöng ít ngöôøi bieát taïi Hoøn Mun coù moät nguoàn taøi nguyeân san hoâ ña daïng baäc nhaát ôû Vieät Nam. Soá lieäu trong baûng 6 coù theå chöùng minh ñieàu naøy: gaàn 80% du khaùch ñeán ñaûo chæ tham gia vaøo 2 hoaït ñoäng ngaém caûnh vaø bôi loäi. Caàu giaûi trí vaø sau ñoù giaù trò giaûi trí cuûa Hoøn Mun seõ taêng neáu raëng san hoâ ñöôïc baûo veä vaø khai thaùc ñuùng möùc. • Toång soá khaùch du lòch ñeán Hoøn Mun haøng naêm trung bình khoaûng 290.000 ngöôøi ñem laïi moät nguoàn lôïi giaûi trí coù giaù trò 259,8 tyû ñoàng. Tuy nhieân chæ moät phaàn nhoû lôïi ích naøy (48.9 tyû ñoàng) ñeán vôùi ngöôøi daân ñòa phöông. Cho neân seõ coâng baèng hôn neáu thieát laäp moät quyõ ñeå quaûn lyù vaø baûo toàn khu vöïc naøy. Döïa treân öôùc tính thaëng dö tieâu duøng vaøo khoaûng 45 tyû ñoàng trong naêm 2000, coù theå coù moät ñeà nghò raèng Chính phuû neân söû duïng thueá du lòch, phí söû duïng hoaëc nhöõng nguoàn thu töông töï ñeå thu huùt khoaûn saün loøng traû cuûa khaùch du lòch nhaèm ñaàu tö cho caùc hoaït ñoäng baûo toàn. Chính saùch keâu goïi töï nguyeän ñoùng goùp thoâng qua söï saün loøng chi traû coù theå hôïp lyù hôn vì chính saùch phí söû duïng seõ laøm giaûm löôïng khaùch ñeán Hoøn Mun, do ñoù giaûm doanh thu töø caùc hoaït ñoäng dòch vuï du lòch. Chính saùch keâu goïi töï nguyeän ñoùng goùp thoâng qua söï saün loøng traû coù theå ñöôïc choïn vì noù traùnh ñöôïc caùc baát lôïi naøy. Moät nguoàn taøi chính quan troïng khaùc coù theå thu huùt ñöôïc laø hoã trôï töø caùc toå chöùc quoác teá. Vaøo ñaàu naêm 2001, moät quyõ baûo toàn san hoâ Hoøn Mun keùo daøi 4 naêm trò giaù 2 trieäu ñoâ la ñaõ ñöôïc chính thöùc thaønh laäp thoâng qua ñoùng goùp cuûa chính phuû Vieät Nam, quyõ moâi tröôøng toaøn caàu (GEF), Ngaân haøng theá giôùi (WB), Chính phuû Ñan Maïch vaø Toå chöùc baûo toàn theá giôùn (IUCN). Nhöõng nguoàn ñoùng goùp nhö vaäy neân ñöôïc duy trì vaø môû roäng. • Nhöõng lôïi ích veà du lòch tieàm naêng roõ raøng phaûi ñöôïc tính vaøo vieäc phaân tích chi phí- lôïi ích cuûa caùc döï aùn taïi ñaây. Keát quaû cuûa nghieân cöùu naøy ñaõ cung caáp moät giaù trò cô baûn cuûa cuïm ñaûo döôùi quan ñieåm cuûa vieäc söû duïng noù cho muïc ñích giaûi trí. Keát quaû naøy cho pheùp so saùnh vôùi caùc giaù trò töø caùc muïc ñích söû duïng khaùc nhaèm tìm ra phöông aùn söû duïng cuïm ñaûo moät caùch toái öu. Vaán ñeà môû roäng caûng Nha Trang cuõng caàn phaûi ñöôïc xem xeùt laïi. Theo ñeà aùn môû roäng caûng Nha Trang, caûng môùi seõ ñem laïi doanh thu haøng naêm vaøo khoaûng 45,8 tyû ñoàng. Tuy nhieân vieäc môû roäng caûng chaéc chaén seõ anh höôûng raát lôùn ñeán heä sinh thaùi bieån cuõng nhö raëng san hoâ Hoøn Mun, töø ñoù aûnh höôûng ñeán lôïi ích töø hoaït ñoäng giaûi trí cho xaõ hoäi. Giaû söû caûng Nha Trang môû roäng laøm giaûm 20% lôïi ích giaûi trí maø xaõ hoäi nhaän ñöôïc töø Hoøn Mun, töùc laø giaûm 51.9 tyû ñoàng (259.8 tyû ñoàngx20%) cho thaáy lôïi ích giaûi trí bò giaûm lôùn hôn doanh thu cuûa caûng môùi. Taát nhieân so saùnh nhö vaäy coù theå khoâng tuyeät ñoái chính xaùc nhöng noù cuõng cho thaáy nhöõng vaán ñeà tieàm taøng coù theå xaûy ra. Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 370
3. Ñeà xuaát nghieân cöùu môû roäng • Söû duïng phöông phaùp Chi Phí Du Haønh Caù Nhaân (ITCM) vaø phöông phaùp Ñaùnh Giaù Ngaãu Nhieân (CVM) ñeå ñònh giaù giaù trò giaûi trí cuûa Hoøn Mun roài so saùnh keát quaû vôùi phöông phaùp Chi Phí Du Haønh Theo Vuøng. • Ñaùnh giaù giaù trò cuûa vieäc thay ñoåi chaát löôïng ñaûo Hoøn Mun. Neáu coù moät söï naâng caáp trong chaát löôïng, ví duï raëng san hoâ ñöôïc phuïc hoài, roõ raøng nhaø quaûn lyù caàn bieát lôïi ích quy ra tieàn cuûa vieäc thay ñoåi naøy laø bao nhieâu. • Ñaùnh giaù toång giaù trò kinh teá cuûa cuïm ñaûo Hoøn Mun. Giaù trò giaûi trí khoâng phaûi laø giaù trò duy nhaát cuûa Hoøn Mun. Cuïm ñaûo chöùa ñöïng nguoàn taøi nguyeân raát giaøu coù ñaõ ñöôïc ñònh giaù nhö thuyû saûn, yeán saøo vaø chöa ñöôïc ñònh giaù nhö caùc taùc ñoäng leân söùc khoûe cuûa ngöôøi daân soáng trong khu vöïc ñaûo, chöùc naêng phoøng choáng baõo vaø caùc giaù trò phi-söû duïng khaùc. Caùc nghieân cöùu trong töông lai neân taäp trung ñònh giaù caùc giaù trò naøy baèng caùch söû duïng phöông phaùp Ñaùnh Giaù Ngaãu Nhieân. Töø caùc giaù trò tính ñöôïc coù theå thieát laäp moät moâ hình quaûn lyù toång hôïp nhaèm baûo veä vaø naâng cao nguoàn lôïi thuûy saûn, du lòch vaø moâi tröôøng cho khu vöïc. Taøi lieäu tham khaûo 1. Boä Giao Thoâng Vaän Taûi (1998) ‘Nghieân cöùu khaû thi keá hoïach naâng caáp caûng Nha Trang’. Haø Noäi. 2. Dixon, J.A.; L.F. Scura; R.E. Carpenter; P.B. Sherman. 1993. Economic Analysis of Environmental Impacts. Earthscan Publications Ltd. London. 3. Driml, S.M. 1997. ‘Bringing Ecological Economics out of the Wilderness’. Ecological Economics 23: 145-153. 4. Freeman III, A.M. (1993) The Measurement of Environmental and Resource Values - Theory and Methods. Washington D.C: Resource for the Future. 5. Hanley, N and Spash, C.L. (1993) Cost – Benefit Analysis and the Environment. England: Edward Elgar Publishing Ltd. 6. Hundloe, T. 1990. Measuring the Value of the Great Barrier Reef. Journal of the Royal Australian Institute of Parks and Recreation 26 (3): 11-15. 7. Markandya, A. and Richarson, J. (eds) (1993) Environmental Economics. London: Earthscan Publication Ltd.. 8. OECD (1994) Project and Policy Appraisal: Integrating Economics and Environment. Paris. 9. Ruitenbeek, H.J. 1999. Blue Pricing of Undersea Treasures – Needs and Opportunities for Environmental Economics Research on Coral Reef Management in South East Asia. Presented at the 12th Biannual Workshop Traàn Voõ Huøng Sôn & Phaïm Khaùnh Nam 371