Sử dụng tác phẩm văn học trong hoạt động hướng dẫn trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khám phá khoa học

VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137<br /> <br /> <br /> SỬ DỤNG TÁC PHẨM VĂN HỌC TRONG HOẠT ĐỘNG<br /> HƯỚNG DẪN TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI KHÁM PHÁ KHOA HỌC<br /> Trương Thị Thùy Anh - Ngô Mạnh Dũng<br /> Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> Ngày nhận bài: 06/3/2019; ngày chỉnh sửa: 10/4/2019; ngày duyệt đăng: 21/4/2019.<br /> Abstract: In recent years, growing understanding and recognition of the value of science has<br /> shown that science is a particularly important field in early childhood education. In Vietnam,<br /> science inquiry in preschool is an important activity that contributes to creating worth opportunities<br /> which preschoolers are experienced and form important skills, especially cognitive skill. However,<br /> science inquiry activities can be achieved high efficiency when it has been combined with different<br /> factors. In this article, we not only provide an overview of the characteristics of preschool children<br /> at the age 5-6 and scientific exploration activities in preschool, but also focus on proposing some<br /> methods that preschool teachers can use literary works to create a freshness and an attractiveness<br /> for this activity.<br /> Keywords: Science inquiry, preschool children, cognitive skill, literary work.<br /> <br /> 1. Mở đầu Ở trường mầm non, trẻ mẫu giáo (TMG) 5-6 tuổi là<br /> Có thể thấy, nhu cầu nhận thức là một trong những một đối tượng đặc biệt khi so sánh với trẻ ở các giai đoạn<br /> nhu cầu vốn có của con người nói chung, trẻ em nói trước đó. Đối với TMG 5-6 tuổi, sự phát triển vượt trội<br /> riêng. Vì vậy, ngay từ những năm tháng đầu đời, ở trẻ đã của những đặc điểm tâm lí đã tạo ra những tiền đề quan<br /> xuất hiện xu hướng thích tiếp xúc với các sự vật, hiện trọng trong việc giúp trẻ tham gia các hoạt động nói<br /> tượng xung quanh bằng những nỗ lực và cách thức khác chung, hoạt động KPKH nói riêng. Về cơ bản, dựa trên<br /> nhau. Trong quá trình phát triển, phạm vi tiếp xúc của trẻ những thành tựu tâm lí đã tổng kết được, trong mối tương<br /> dần được mở rộng và chính nhờ quá trình đó, nhu cầu quan với hoạt động KPKH, TMG 5-6 tuổi có những đặc<br /> nhận thức của trẻ ngày càng được thỏa mãn và phát triển. điểm tiêu biểu sau:<br /> Trên cơ sở lĩnh hội và tích lũy được các đặc điểm, tính - Về nhận thức: Ở độ tuổi này, tư duy trực quan hình<br /> chất, mối quan hệ giữa các sự vật, ở trẻ, những biểu tượng tượng phát triển mạnh và chiếm ưu thế. Vào cuối độ tuổi,<br /> đầu tiên về cuộc sống bắt đầu được hình thành. Tuy ở trẻ bắt đầu xuất hiện kiểu tư duy trực quan sơ đồ và<br /> nhiên, mức độ nhận thức và tích lũy tri thức ở trẻ cao hay những mầm mống đầu tiên của kiểu tư duy logic. Biểu<br /> thấp không chỉ phụ thuộc vào đặc điểm riêng của từng hiện của kiểu tư duy này là ở chỗ trẻ có khả năng suy luận<br /> trẻ mà còn chịu sự chi phối của môi trường xung quanh. tương đối tốt dựa vào vốn kinh nghiệm và biểu tượng<br /> Vì vậy, việc tạo ra một môi trường giáo dục mà ở đó, trẻ trong đầu. Vì thế, ở một mức độ đơn giản, trẻ có thể hiểu<br /> được cung cấp cơ hội để tiếp nhận những tri thức mới được bản chất, mối quan hệ của các sự vật, hiện tượng.<br /> thực sự là một việc làm cần thiết. Bên cạnh đó, nhu cầu nhận thức của trẻ ở giai đoạn này<br /> Bằng việc vận dụng các phương pháp nghiên cứu là rất lớn. Cùng với sự phát triển của các quá trình tâm lí,<br /> khác nhau như: phương pháp phân tích và tổng hợp lí TMG 5-6 tuổi dễ bị hấp dẫn bởi những gì mới lạ và vì<br /> thuyết, phương pháp phân tích nội dung, bài viết đề xuất thế, ở chúng sẽ xuất hiện rất nhiều những câu hỏi có xu<br /> cách sử dụng tác phẩm văn học (TPVH) trong hướng dẫn hướng truy tìm nguồn gốc, nguyên nhân và mối liên hệ<br /> trẻ khám phá khoa học (KPKH). Kết quả của nghiên cứu giữa các sự vật, hiện tượng. Những kiểu câu hỏi có dạng<br /> cho thấy, việc vận dụng TPVH trong hoạt động KPKH như: “cái gì...?”, “tại sao...?”, “như thế nào...?”... được<br /> xem là khá phổ biến ở TMG 5-6 tuổi. Do vậy, giúp trẻ<br /> là một trong những yếu tố góp phần tạo ra môi trường<br /> học cách thỏa mãn trí tò mò thông qua KPKH về môi<br /> giáo dục mới mẻ, hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu nhận thức<br /> trường xung quanh sẽ đóng một vai trò rất lớn trong việc<br /> ngày càng cao của trẻ. phát triển nhận thức và thúc đẩy quá trình học tập tích<br /> 2. Nội dung nghiên cứu cực sau này ở trẻ.<br /> 2.1. Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi và hoạt động khám phá khoa - Về chú ý: So với các giai đoạn trước đó, chú ý của<br /> học TMG 5-6 tuổi đã có những thay đổi rõ rệt. Điều này được<br /> 2.1.1. Đặc điểm trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thể hiện rõ nét thông qua các phương diện như: khối<br /> <br /> 132 Email: thuyanh.lit@gmail.com<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137<br /> <br /> <br /> lượng chú ý tăng lên; tính bền vững của chú ý ngày càng Trong chương trình Giáo dục mầm non, hoạt động<br /> cao; sự xuất hiện của kiểu chú ý có chủ định. Sự gia tăng KPKH là một trong những hoạt động đóng vai trò quan<br /> khối lượng của chú ý được biểu hiện trước hết ở chỗ, trẻ trọng nhằm giúp trẻ mở rộng nhận thức, tăng cường hiểu<br /> có thể quan sát rõ ràng vài đối tượng trong cùng một thời biết về thế giới xung quanh. Với những đặc thù riêng,<br /> điểm. Thêm vào đó, kết quả quan sát cũng có thể tăng lên KPKH được xem là một hoạt động hấp dẫn, có ý nghĩa<br /> nếu người lớn dạy cho trẻ việc so sánh sự khác và giống to lớn trong việc khơi gợi và kích thích trí tò mò, ham<br /> nhau giữa các đối tượng [1; tr 249]. Ở TMG 5-6 tuổi, mặc học hỏi ở trẻ; đồng thời đặt nền móng cho sự phát triển<br /> dù chú ý có chủ định xuất hiện và có những tiến bộ hơn toàn diện của trẻ.<br /> hẳn so với các lứa tuổi trước đó nhưng về cơ bản, chú ý<br /> không chủ định vẫn chiếm ưu thế. Ở độ tuổi này, trẻ Hoạt động KPKH, xét về bản chất không hoàn toàn<br /> thường có xu hướng ít tập trung vào những hoạt động là một lĩnh vực quá mới, mà ngược lại, nó đã được nghiên<br /> kém hấp dẫn, đơn điệu; ngược lại, trẻ sẽ bị hấp dẫn, kích cứu ở nhiều phương diện khác nhau. Đối với trẻ mầm<br /> thích và chú ý bởi những hoạt động sôi nổi, nhiều màu non, KPKH “... là quá trình trẻ tích cực tham gia hoạt<br /> sắc. Bởi vậy, không khó để nhận ra: “... hoạt động vui động thăm dò, tìm hiểu thế giới tự nhiên. Đó là quá trình<br /> chơi, hoạt động khám phá hay những hoạt động đượm quan sát, so sánh, phân loại, thử nghiệm, dự đoán, suy<br /> màu sắc xúc cảm thường lôi cuốn sự chú ý của trẻ khá luận, thảo luận, giải quyết vấn đề, đưa ra quyết định...”<br /> lâu” [1; tr 251]. Những đặc điểm về chú ý của TMG 5-6 [3; tr 12]. Như vậy, thực chất, đây là một hoạt động có<br /> tuổi vừa nêu là một trong những cơ sở quan trọng để giáo tính quá trình mà ở đó, GV sẽ là người định hướng, giúp<br /> viên (GV) mầm non có thể tổ chức hoạt động KPKH đạt đỡ để khuyến khích trẻ bộc lộ các khả năng của bản thân<br /> hiệu quả cao. thông qua một loạt các hoạt động nhằm tìm tòi, phát hiện<br /> những cái mới; đồng thời giúp trẻ hiểu hơn về thế giới<br /> - Về ngôn ngữ: Sự phát triển ngôn ngữ của TMG 5-6 xung quanh. Trên cơ sở đó, hoạt động KPKH đóng vai<br /> tuổi ngoài việc tuân theo những quy luật phát triển chung trò là một yếu tố để nuôi dưỡng, phát triển những kĩ năng<br /> đối với TMG, còn mang những nét riêng nhờ gắn với đặc thiết yếu ở trẻ mầm non.<br /> điểm phát triển tâm lí riêng của trẻ ở giai đoạn này. Về<br /> cơ bản, ngôn ngữ của TMG 5-6 tuổi đã phát triển mạnh Tuy là một trong những hoạt động quan trọng ở bậc<br /> và đạt được nhiều thành tựu trên mọi phương diện. Về học mầm non nhưng hoạt động KPKH không nhằm mục<br /> mặt từ vựng, do sự mở rộng của phạm vi giao tiếp và sự đích để trẻ có thể tìm hiểu những kiến thức khoa học hàn<br /> phát triển của nhận thức, số lượng từ vựng mà TMG 5-6 lâm, khó hiểu. Về cơ bản, đây chỉ là hoạt động nhằm giúp<br /> tuổi tích lũy được khá phong phú (đến 5 tuổi, từ vựng của trẻ có cơ hội được trải nghiệm, khám phá những sự vật,<br /> trẻ có khoảng 5.000 từ). Không chỉ vậy, nhờ có những hiện tượng gần gũi với cuộc sống xung quanh. Vì thế,<br /> hiểu biết đúng về nghĩa của các từ, TMG lớn cũng có khả yêu cầu đặt ra hàng đầu đối với hoạt động khoa học ở bậc<br /> năng sử dụng tương đối chính xác các từ loại khác nhau học mầm non là cần cung cấp cho trẻ hệ thống kiến thức<br /> trong những ngữ cảnh khác nhau. Về mặt ngữ âm, trẻ ở cần thiết, đơn giản nhưng chính xác về thế giới xung<br /> độ tuổi này đã phát âm đúng gần như tất cả các âm vị, quanh. Thông qua đó, hiểu biết của trẻ về thế giới tự<br /> thanh vị trong tiếng Việt; đồng thời trẻ cũng đạt được nhiên không chỉ ngày càng được nâng cao, mở rộng mà<br /> những thành tựu về mặt ngữ điệu thông qua việc biết tính tò mò, ham hiểu biết của trẻ cũng được nuôi dưỡng.<br /> dùng ngữ điệu phù hợp, biết dùng cử chỉ, điệu bộ để bổ Và như một hệ quả tất yếu, các kĩ năng thuộc các lĩnh<br /> sung cho ngôn ngữ nói. Về mặt ngữ pháp, trong lời nói vực khác như ngôn ngữ, thẩm mĩ, thể chất, kĩ năng - tình<br /> của TMG lớn, ngoài sự xuất hiện của số lượng lớn kiểu cảm xã hội nhờ đó cũng được cải thiện một cách rõ rệt.<br /> câu đơn mở rộng còn có sự xuất hiện của hầu hết các kiểu Trong hoạt động KPKH ở trường mầm non, GV<br /> câu ghép trong tiếng Việt. Như vậy, có thể thấy, sự phát được xem là một nhân tố thiết yếu, đóng vai trò quan<br /> triển vượt trội về ngôn ngữ được xem là một trong những trọng trong quá trình tổ chức và đảm bảo kết quả của hoạt<br /> điều kiện tiên quyết để TMG lớn có thể tham gia hoạt động. Một mặt, GV là người cung cấp cơ hội KPKH cho<br /> động KPKH một cách hiệu quả vì điều này chứng tỏ “tư trẻ thông qua việc tìm kiếm chủ đề, nội dung và tạo ra<br /> duy của trẻ đạt đến một sự thay đổi về chất” [2; tr 122]. môi trường hoạt động phong phú, hấp dẫn. Mặt khác, GV<br /> Tóm lại, sự vượt trội của các quá trình tâm lí đã tạo đóng vai trò là người định hướng, hỗ trợ nhằm tạo cơ hội<br /> điều kiện thuận lợi cho TMG 5-6 tuổi dễ dàng tham gia để trẻ được thực hành các kĩ năng, tăng cường suy nghĩ<br /> có hiệu quả các hoạt động ở trường mầm non nói chung, và chia sẻ nhiều hơn về những gì trẻ thấy. Vì thế, khi tổ<br /> hoạt động KPKH nói riêng. chức hoạt động, GV nên chú ý lắng nghe và tôn trọng ý<br /> kiến của trẻ, đồng thời tìm cơ hội thích hợp để điều chỉnh<br /> 2.1.2. Hoạt động khám phá khoa học ở trường mầm non (nếu trẻ làm chưa đúng) hoặc khen ngợi trẻ (trẻ làm<br /> <br /> 133<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137<br /> <br /> <br /> đúng) nhằm giúp trẻ tự tin vươn tới “sự khám phá và tìm nếu truyện và thơ có ưu thế trong việc phát triển nhận<br /> tòi thực sự” [3; tr 18]. thức, giáo dục tình cảm, đạo đức thì truyện cười lại có tác<br /> Tựu chung lại, trong sự đối sánh với những thành tựu động mạnh tới lĩnh vực tinh thần của trẻ. Đối với hoạt<br /> về tâm lí mà TMG 5-6 tuổi đã đạt được, hoạt động KPKH động KPKH, ngoài việc căn cứ vào khả năng tiếp nhận<br /> thực sự là một hoạt động phù hợp nhằm hướng tới việc của trẻ, GV cần căn cứ vào nội dung của hoạt động để có<br /> giúp trẻ phát triển một cách toàn diện. Dựa trên quan thể lựa chọn được những thể loại phù hợp, hàm chứa<br /> điểm giáo dục tích hợp hiện nay, GV mầm non có thể lượng thông tin cao, cần thiết nhằm giúp cho hoạt động<br /> chủ động lựa chọn các phương tiện khác nhau nhằm tổ này thêm hấp dẫn.<br /> chức, hướng dẫn trẻ tìm hiểu, KPKH đạt hiệu cao quả Thứ ba, chú ý đến khả năng lĩnh hội TPVH của mỗi<br /> nhất. Một cách tiếp cận mới và hứa hẹn mang lại nhiều lứa tuổi [4; tr 150]. Trẻ ở các lứa tuổi khác nhau thì sự<br /> ưu thế cho hoạt động này là việc sử dụng các phương tiện phát triển sinh lí và tâm lí cũng rất khác nhau. Do đó, nếu<br /> nghệ thuật - đặc biệt là sử dụng TPVH. xét về mặt tiếp nhận các tri thức thì những trẻ lớn hơn<br /> 2.2. Định hướng lựa chọn tác phẩm văn học trong hoạt bao giờ cũng có cơ hội tiếp thu và lĩnh hội những tri thức<br /> động hướng dẫn trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khám phá khoa đa dạng, phong phú và phức tạp hơn những trẻ nhỏ tuổi.<br /> học Vì vậy, khi lựa chọn tác phẩm dùng trong hoạt động<br /> TPVH, hiểu một cách chung nhất là công trình nghệ khám phá môi trường xung quanh nói chung, hoạt động<br /> thuật ngôn từ do một tập thể hoặc một cá nhân sáng tạo KPKH nói riêng, GV cũng nên chú ý tới đặc điểm này<br /> nhằm thể hiện những khái quát về cuộc sống, về con của trẻ. Đối với những trẻ nhỏ tuổi, nên chọn những tác<br /> người. Khi nói tới TPVH, có thể ngầm hiểu thuật ngữ phẩm ngắn, đơn giản nhưng với trẻ lớn hơn, GV có thể<br /> này bao gồm những tác phẩm thuộc bộ phận văn học dân tìm những tác phẩm phức tạp và đặt ra những yêu cầu<br /> gian và cả những tác phẩm thuộc bộ phận văn học viết. cao hơn nhằm phát huy tính tích cực của trẻ.<br /> Xét ở góc độ phản ánh sự vật, hiện tượng, tác phẩm nghệ Thứ tư, những tri thức trong TPVH phải phù hợp với<br /> thuật nói chung, TPVH nói riêng là một đối tượng đặc lứa tuổi, mang tính khoa học. Những tri thức không rõ<br /> biệt. Tính chất đặc biệt của nó được thể hiện ở chỗ, bằng ràng hoặc không phù hợp với lứa tuổi của trẻ sẽ khiến<br /> việc sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật, các nhà văn, nhà cho trẻ không hứng thú, khó nhớ và ít tập trung. Vì vậy,<br /> thơ đã phản ánh hiện thực cuộc sống thông qua những để đảm bảo hiệu quả của việc vận dụng TPVH trong hoạt<br /> hình tượng nghệ thuật. Nhưng vì các sự vật, hiện tượng động KPKH, GV cần lựa chọn và kiểm tra sự chính xác<br /> xuất hiện trong cuộc sống của con người vô cùng đa của nội dung thông tin được trình bày trong tác phẩm<br /> dạng, thêm vào đó, góc độ tiếp cận của mỗi nhà văn, nhà trước khi đưa vào sử dụng.<br /> thơ lại hoàn toàn khác nhau nên các hình tượng nghệ<br /> thuật xuất hiện trong TPVH cũng vô cùng phong phú. Để Trong thực tế, việc lựa chọn TPVH còn phải đảm bảo<br /> sử dụng TPVH trong hoạt động hướng dẫn trẻ KPKH đạt phù hợp với nội dung hoạt động KPKH. Muốn thực hiện<br /> hiệu quả cao, trong quá trình lựa chọn và xác định nội được tiêu chí này, GV mầm non bắt buộc phải hiểu sâu<br /> dung tác phẩm, GV mầm non cần chú ý những yêu cầu sắc nội dung của hoạt động KPKH theo các chủ đề. Dưới<br /> sau: đây là gợi ý về một số TPVH mà GV có thể sử dụng<br /> trong hoạt động hướng dẫn trẻ KPKH, căn cứ theo nội<br /> Thứ nhất, cần chú ý đến mức độ ảnh hưởng cao của dung của 3 chủ đề: động vật, thực vật, nước và các hiện<br /> văn học đến lĩnh vực xúc cảm của trẻ [4; tr 150]. Đây tượng tự nhiên.<br /> được xem là một trong những yêu cầu hàng đầu mà GV<br /> mầm non cần chú ý khi lựa chọn TPVH cho trẻ mầm non Chủ đề thực vật: Đối với trẻ 5-6 tuổi, yêu cầu về nội<br /> nói chung. Bởi, một mặt, tính xúc cảm trong mỗi TPVH dung của hoạt động KPKH đã phức tạp hơn các lứa tuổi<br /> hoàn toàn không giống nhau; mặt khác, xúc cảm không trước đó. Thông qua quá trình quan sát, trẻ cần so sánh,<br /> chỉ là cơ sở nền tảng cho sự hình thành tình cảm mà nó thảo luận sự giống và khác nhau của một số loại cây;<br /> còn chi phối, ảnh hưởng tới các lĩnh vực tâm lí khác ở phân loại thực vật theo dấu hiệu cơ bản; thực hiện các thí<br /> trẻ. Vì thế, trong hoạt động KPKH, GV cần lựa chọn nghiệm đơn giản để quan sát sự phát triển của cây và giải<br /> những tác phẩm giàu xúc cảm nhằm tạo ra sự tác động thích mối liên hệ giữa cây với các yếu tố khác trong môi<br /> mạnh mẽ vào nhận thức của trẻ, giúp trẻ khám phá và trường. Dựa trên những nội dung cơ bản vừa nêu, có thể<br /> tiếp thu các tri thức mới một cách tích cực và chủ động. đưa ra một số TPVH sử dụng trong chủ đề này như:<br /> Thứ hai, cần chú ý đến tính thông tin cao của TPVH Loại Tác phẩm<br /> [4; tr 150]. Mỗi thể loại văn học với những đặc trưng Hoa kết trái (Thu Hà); Hồ sen (Nhược Thủy);<br /> riêng sẽ có những ưu thế khác nhau trong việc tác động Thơ Khế (Phạm Hổ); Dứa (Phạm Hổ); Củ cà rốt<br /> tới tư tưởng, tình cảm và nhận thức của trẻ. Chẳng hạn, (Phạm Hổ); Bắp cải xanh (Phạm Hổ); Cây dây<br /> <br /> 134<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137<br /> <br /> <br /> leo (Xuân Tửu); Bắp ngô (Cao Xuân Thái); Hoa Con gì sống ở trong hang/ Hai càng tám cẳng bò<br /> đào, hoa mai (Lệ Bình); Cây (Thy Ngọc);... ngang suốt đời (Con cua);...<br /> Sự tích bông hoa cúc trắng; Sự tích hoa hồng; Chủ đề nước và các hiện tượng tự nhiên: Đối với<br /> Hạt đỗ sót (Nguyễn Thị Thư); Chuyện của cây TMG 5-6 tuổi, trong hoạt động KPKH, trẻ cần quan sát,<br /> Truyện hoa hồng (Thanh Huyền); Chú đỗ con (Viết nhận xét, thảo luận các hiện tượng thời tiết hàng ngày,<br /> Linh); Sự tích cây vú sữa (Ngọc Châu); Hạt theo mùa; thảo luận sự khác nhau giữa các mùa; quan sát,<br /> giống nhỏ (Đỗ Mai kể);... dự đoán ảnh hưởng của thời tiết và các mùa đến đời sống<br /> Hoa gì tươi thắm sắc vàng/ Cánh dài mà nở của con người; quan sát, thảo luận về mặt trời, mặt trăng,<br /> muộn màng vào thu (Hoa cúc) ngày và đêm; thử nghiệm để quan sát và giải thích sự<br /> Hoa gì nho nhỏ/ Cánh màu hồng tươi/ Hễ thấy thay đổi của một số vật chất tự nhiên quen thuộc. Dựa<br /> hoa cười/ Đúng là Tết đến (Hoa đào) trên những nội dung cơ bản vừa nêu, có thể đưa ra một<br /> Hoa gì nở hướng mặt trời/ Sắc vàng rực rỡ thắm số TPVH sử dụng trong chủ đề này như:<br /> tươi vườn nhà (Hoa hướng dương)<br /> Câu đố Loại Tác phẩm<br /> Khi chim tu hú gọi bầy/ Là mùa quả chín đỏ đầy<br /> quê ta (Quả vải) Mùa xuân (Tú Mỡ); Mùa thu sang (Nhược<br /> Thủy); Trăng sáng (Nhược Thủy); Đồng dao hạt<br /> Quả gì ruột đỏ/ Lay láy hạt đen/ Bé nếm thử xem/<br /> Thơ mưa; Cầu vồng (Nhược Thủy); Bão (Vũ Thế<br /> Ngọt ơi là ngọt (Dưa hấu)<br /> Hùng); Nước (Vương Trọng); Nắng (Lê Hồng<br /> Da cóc mà bọc trứng gà/ Bổ ra thơm phức cả nhà<br /> Thiện); Mặt trời (Tố Quyên); Mưa (Lê Lâm);...<br /> muốn ăn (Quả mít)...<br /> Cô Mây (Nhược Thủy); Giọt nước tí xíu (Nguyễn<br /> Chủ đề động vật: Tương tự như đối với chủ đề thực Linh); Sự tích ngày và đêm (Thu Thủy kể);<br /> vật, nếu như KPKH với TMG bé, mẫu giáo nhỡ mới chỉ Những tia nắng buổi sáng (Thu Hương kể); Nữ<br /> dừng lại ở mức độ đơn giản thì đối với TMG 5-6 tuổi, Truyện thần mặt trăng và mặt trời (Thần thoại); Sơn Tinh<br /> Thủy Tinh (Thần thoại); Lời ru của trăng (Xuân<br /> hoạt động KPKH đã phức tạp hơn. Trong quá trình thực<br /> Quỳnh); Đám mây đen xấu xí (Nguyễn Văn<br /> hiện, trẻ cần quan sát, gọi tên, so sánh, nhận xét và thảo Thắng);...<br /> luận sự giống và khác nhau giữa các nhóm vật nuôi; dự Nhấp nha nhấp nháy/ Trên bầu trời đêm/ Buổi sáng<br /> đoán mối liên hệ; tiến hành các thí nghiệm đơn giản về em tìm/ Đi đâu hết cả? (Sao); Xanh xanh, đỏ đỏ,<br /> động vật, sau đó quan sát và thảo luận. Dựa trên những vàng vàng/ Bắc cầu lắt lẻo nằm ngang giữa trời?<br /> nội dung cơ bản vừa nêu, có thể đưa ra một số TPVH sử (Cầu vồng); Trắng, mềm, xốp nhẹ như bông/ Rủ<br /> dụng trong chủ đề này như: rê cơn gió ruổi rong khắp trời? (Mây);<br /> Không có chân, không có tay/ Mà hay mở cửa?<br /> Loại Tác phẩm Câu đố (Gió);<br /> Chuồn chuồn (Phạm Hổ); Thỏ trắng (Vũ Quang Mùa gì bé đón trăng rằm/ Rước đèn phá cỗ, chị<br /> Vinh); Tìm ổ (Võ Quảng); Đồng dao con voi; Hằng cùng vui? (Mùa thu);<br /> Thơ Rong và cá (Phạm Hổ); Chim chìa vôi (Trúc Đố bạn tính toán/ Phải gọi buổi nào/ Cây, lá lao<br /> Chi); Con cua (Trần Mạnh Hảo); Con cá chép xao/ Mặt trời đi ngủ? (Buổi tối); Gà gáy ó o/ Mặt<br /> (Cao Xuân Thái); Chim én (Nhược Thủy);... trời ló rạng/ Đố anh, đố bạn/ Phải gọi buổi nào?<br /> Cá rô ron không vâng lời mẹ (Văn Hồng); Trong (Buổi sáng)...<br /> một hồ nước (Võ Quảng); Bài học tốt (Võ<br /> Như vậy, TPVH dành cho trẻ em là nguồn cội của tri<br /> Truyện Quảng); Ếch xanh và cá con (Nguyễn Minh<br /> Hồng); Vì sao hươu có sừng (Nguyễn Minh<br /> thức và là yếu tố quan trọng để bồi dưỡng tình cảm, xây<br /> Hồng); Tôm càng và cá con (Hoàng Lan dịch);... dựng biểu tượng của trẻ về môi trường xung quanh. Việc<br /> vận dụng TPVH vào hoạt động KPKH tuy không quá<br /> Con gì mào đỏ/ Gáy ò ó o/ Sáng sớm tinh mơ/<br /> phức tạp nhưng trước hết, muốn đạt hiệu quả cao cần<br /> Gọi người dậy sớm (Con gà trống);<br /> tuân thủ theo những yêu cầu nhất định. Những yêu cầu<br /> Con gì ăn no/ Bụng to mắt híp/ Mồm kêu ụt ịt/<br /> này sẽ là kim chỉ nam trong quá trình GV mầm non thiết<br /> Nằm thở phì phò (Con lợn);<br /> kế các hoạt động, giúp trẻ có cơ hội được tham gia vào<br /> Con gì tai thính mắt tinh/ Nấp trong bóng tối/<br /> Câu đố các hoạt động hấp dẫn và hiệu quả.<br /> Ngồi nhìn chuột qua (Con mèo); Con gì đuôi<br /> ngắn tai dài/ Mắt hồng lông mượt/ Có tài nhảy 2.3. Sử dụng tác phẩm văn học trong hoạt động khám<br /> nhanh? (Con thỏ); phá khoa học cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi<br /> Con gì ăn cỏ/ Đầu có hai sừng/ Lỗ mũi buộc 2.3.1. Sử dụng tác phẩm văn học như là “chất xúc tác”<br /> thừng/ Kéo cày rất giỏi (Con trâu); trong hoạt động ổn định tổ chức, gây hứng thú<br /> <br /> 135<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137<br /> <br /> <br /> Ổn định tổ chức, gây hứng thú là một hoạt động có vừa đảm bảo về nội dung, vừa đảm bảo về hình thức,<br /> ý nghĩa quan trọng trong các hoạt động học có chủ đích dung lượng.<br /> ở trường mầm non. KPKH không phải là một ngoại lệ. 2.3.2. Sử dụng tác phẩm văn học là phương tiện chính<br /> Để có thể làm tốt hoạt động này, ban đầu GV sẽ nghĩ ra trong hoạt động khám phá khoa học<br /> các tình huống để tập trung trẻ xung quanh mình; sau<br /> Căn cứ vào cấu trúc đặc thù của hoạt động, câu đố<br /> đó sử dụng các thủ thuật, biện pháp tạo hứng thú cho được xem là phương tiện phù hợp hàng đầu bởi những<br /> trẻ, dẫn dắt trẻ vào hoạt động KPKH theo kế hoạch đã ưu thế của thể loại này. Về hình thức, câu đố dành cho<br /> đề ra. Trong phần này, GV mầm non có thể sử dụng trẻ em thường ngắn gọn; nội dung thường rất đa dạng, dễ<br /> TPVH. Việc sử dụng các TPVH trong hoạt động này hiểu; số lượng cũng vô cùng phong phú. Vì thế, GV có<br /> không chỉ có tác dụng gây hứng thú cho trẻ mà còn thể dễ dàng lựa chọn một hay nhiều câu đố phù hợp để<br /> đóng vai trò như một đường dẫn để dẫn dắt tâm thế, sự kích thích hứng thú và hướng dẫn trẻ chủ động tham gia<br /> chú ý của trẻ tới nội dung chính của hoạt động học. Đối hoạt động. Chẳng hạn, khi tiến hành hoạt động KPKH về<br /> với những bài thơ ngắn, những bài đồng dao mà trẻ đã chủ đề Nước và các hiện tượng tự nhiên (Đề tài: Khám<br /> thuộc, GV có thể tổ chức cho trẻ đọc; đối với những bài phá một số hiện tượng tự nhiên), trong phần nội dung<br /> trẻ chưa thuộc thì GV có thể đọc, sau đó thảo luận chính của hoạt động (khám phá hiện tượng nắng, mưa,<br /> nhanh với trẻ về những đối tượng (động vật, thực vật, gió), GV có thể lựa chọn các câu đố về nắng: “Cái gì<br /> hiện tượng thiên nhiên,...) xuất hiện trong tác phẩm. Đối trong trắng nhẹ nhàng/ Chọc qua giàn lá chẳng làm lá<br /> với câu đố, GV cũng có thể linh hoạt lựa chọn những rung?”, về mưa: “Cũng gọi là hạt/ Chẳng cầm được đâu/<br /> câu đố có đáp án liên quan đến đối tượng cần khám phá, Làm nên ao sâu/ Làm nên hồ rộng?”, về gió: “Cát đâu ai<br /> tìm hiểu để đố trẻ. Bằng những cách như vậy, GV có bốc tung trời/ Sóng đâu ai vỗ, cây đồi ai rung?”, sau đó<br /> thể khơi gợi hứng thú, sự tò mò ở trẻ và dẫn dắt trẻ vào lần lượt đọc câu đố để đố trẻ. Khi cả cô và trẻ cùng nhau<br /> hoạt động học chính. Chẳng hạn, trong hoạt động tìm ra đáp án của từng câu đố, cô sẽ hướng dẫn trẻ tìm<br /> KPKH về chủ đề Động vật (Đề tài: Khám phá một số hiểu đặc điểm cấu tạo của các hiện tượng tự nhiên này.<br /> Tương tự, trong hoạt động KPKH về chủ đề Thực vật<br /> vật nuôi trong gia đình), sau khi đọc câu đố: “Tôi nằm<br /> (Đề tài: Khám phá một số loại hoa), trước khi cô và trẻ<br /> suốt đêm/ Giữ cho nhà chủ/ Nhưng tôi chỉ sủa/ Những<br /> cùng nhau tìm hiểu, khám phá một số loại hoa gần gũi<br /> người lạ thôi” (Đáp án: con chó), GV có thể hỏi trẻ: “Đố (hoa hồng, hoa cúc, hoa đồng tiền,...), cô có thể lần lượt<br /> các con, đó là con vật nào?”, “Ngoài con chó, các con đọc các câu đố để gợi ý trẻ suy nghĩ, tìm ra câu trả lời.<br /> còn biết những con vật nào được nuôi trong gia<br /> đình?”...; sau đó, GV sẽ giới thiệu để dẫn trẻ vào hoạt Ngoài câu đố, truyện và thơ cũng được xem là một<br /> trong những phương tiện hữu hiệu, có nhiều ưu thế khi<br /> động học: “Để hiểu rõ hơn về những con vật này, hôm<br /> vận dụng trong hoạt động KPKH ở trường mầm non.<br /> nay cô và các con sẽ cùng khám phá và tìm hiểu nhé!”.<br /> Trong một số tác phẩm truyện, thơ dành cho trẻ nhỏ, hình<br /> Hoặc, để dẫn dắt trẻ tìm hiểu quá trình nảy mầm của tượng nghệ thuật được khắc họa bao giờ cũng được thể<br /> hạt, GV có thể lựa chọn truyện ngắn có tên “Chú đỗ hiện một cách chi tiết, đầy đủ, rõ nét và phù hợp với tâm<br /> con” để kể cho trẻ nghe, sau đó hỏi trẻ: “Các con vừa lí của trẻ nhỏ. Do đó, GV có thể vận dụng linh hoạt những<br /> nghe cô kể câu chuyện về ai?”, “Quá trình lớn lên của bài thơ (hoặc đoạn thơ), đoạn văn để giúp trẻ có những<br /> chú đỗ con diễn ra thế nào?”; sau đó GV dẫn trẻ vào thí hình dung ban đầu trước khi khám phá, tìm hiểu về con<br /> nghiệm: “Để xem các con có trả lời đúng không, hôm vật. Chẳng hạn, đối với chủ đề Động vật (Đề tài: Tìm<br /> nay cô cùng các con khám phá về quá trình nảy mầm hiểu một số vật nuôi trong gia đình), GV có thể lựa chọn<br /> của hạt nhé!”. Sau khi kết thúc phần ổn định tổ chức, bài thơ “Mười quả trứng tròn” (Phạm Hổ) làm tư liệu.<br /> gây hứng thú, cô hướng dẫn trẻ tham gia vào nội dung Trong quá trình tổ chức hoạt động, GV có thể hướng dẫn<br /> chính của hoạt động. trẻ khám phá, tìm hiểu con gà thông qua những câu thơ:<br /> “... Lòng trắng, lòng đỏ/ Thành mỏ thành chân/ Cái mỏ<br /> Lưu ý khi sử dụng TPVH trong hoạt động ổn định tổ tí hon/ Cái chân tí xíu/ Lông vàng mát dịu/ Mắt đen sáng<br /> chức, gây hứng thú: vì lượng thời gian dành cho hoạt ngời...”. Khi đọc xong đoạn thơ, GV đàm thoại nhanh<br /> động này tương đối ít nên GV cần lựa chọn những tác với trẻ thông qua câu hỏi: “Đoạn thơ trên có nhắc tới<br /> phẩm ngắn, đơn giản. Nếu lựa chọn tác phẩm quá dài những bộ phận nào của con gà?”. Sau khi trẻ đưa ra câu<br /> hoặc quá khó sẽ mất nhiều thời gian và làm suy giảm trả lời, GV tổ chức đối chiếu với hình ảnh con gà để tìm<br /> hứng thú ở trẻ trước khi bước vào hoạt động chính. Vì hiểu những đặc điểm cấu tạo bên ngoài. Hoặc, khi cho<br /> vậy, để đảm bảo hiệu quả của việc sử dụng TPVH trong trẻ tìm hiểu về con cá, GV có thể đọc hai câu đồng dao:<br /> hoạt động này, GV nên linh hoạt lựa chọn các tác phẩm “Con cá mà có cái đuôi/ Hai vây ve vẩy nó bơi rất tài”,<br /> <br /> 136<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137<br /> <br /> <br /> sau đó GV có thể hỏi trẻ: “Con cá bơi được là nhờ có bộ 3. Kết luận<br /> phận nào?” (Đuôi, vây). Khi trẻ tìm ra câu trả lời đúng, Tóm lại, hoạt động KPKH là một hoạt động có ý nghĩa<br /> GV sẽ hướng dẫn trẻ khám phá các bộ phận của con cá. quan trọng trong Chương trình giáo dục mầm non. Việc<br /> Tương tự như thơ, đối với truyện, GV cũng có thể hướng dẫn trẻ KPKH ở trường mầm non không chỉ được<br /> linh hoạt lựa chọn những tác phẩm phù hợp để tích hợp thực hiện bằng một con đường duy nhất, ngược lại, nó được<br /> trong hoạt động KPKH theo từng chủ đề khác nhau. thực hiện bằng nhiều phương tiện khác nhau. Trong đó,<br /> Mục đích sử dụng truyện là nhằm cung cấp thêm cho TPVH được xem là chất xúc tác quan trọng nhằm góp phần<br /> trẻ những thông tin về đối tượng đã được quan sát, kể làm cho hoạt động này trở nên hấp dẫn, mới mẻ. Sự xuất<br /> lại những ghi chép về tự nhiên, xã hội hoặc những nội hiện của TPVH trong hoạt động KPKH không chỉ giúp cho<br /> dung đã có trong tài liệu khoa học. Khi kể chuyện, GV khả năng tiếp cận với môi trường xung quanh ở trẻ trở nên<br /> mềm mại, hiệu quả mà còn giúp trẻ có cơ hội được củng cố<br /> nên kết hợp với việc sử dụng các tài liệu trực quan để<br /> vốn ngôn ngữ sẵn có; đồng thời, góp phần hình thành ở trẻ<br /> tăng hứng thú cho trẻ, giúp trẻ lĩnh hội các tri thức tốt<br /> những biểu tượng đầu tiên về cuộc sống. Cùng với vai trò<br /> hơn. Tuy nhiên, cần lưu ý, do đặc thù của truyện nên định hướng của GV, việc lựa chọn và sử dụng TPVH trong<br /> khi vận dụng vào hoạt động KPKH, thời gian kể chuyện hoạt động hướng dẫn trẻ KPKH ở trường mầm non thực sự<br /> không quá 15 phút. Hoặc, nếu có thể, GV nên tóm tắt, là một hướng đi hứa hẹn mang lại nhiều ưu thế.<br /> trích dẫn những câu hoặc đoạn có liên quan trực tiếp với<br /> đối tượng được đề cập tới trong hoạt động học, giúp cho<br /> hoạt động học thú vị nhưng vẫn tập trung và theo đúng Tài liệu tham khảo<br /> mục tiêu đã đề ra. [1] Nguyễn Ánh Tuyết - Nguyễn Thị Như Mai (2014).<br /> Giáo trình Sự phát triển tâm lí trẻ em lứa tuổi mầm<br /> 2.3.3. Sử dụng tác phẩm văn học trong hoạt động mở non. NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> rộng, củng cố kiến thức khoa học [2] Đinh Hồng Thái (2015). Giáo trình Phát triển ngôn<br /> Trong hoạt động học có chủ đích, nội dung mở rộng ngữ tuổi mầm non. NXB Đại học Sư phạm.<br /> được coi là một nội dung không kém phần quan trọng. [3] Trần Thị Ngọc Trâm - Nguyễn Thị Nga (2013). Các<br /> Nội dung này không chỉ có vai trò giúp trẻ mở rộng nhận hoạt động khám phá khoa học của trẻ mầm non<br /> thức mà còn góp phần củng cố những biểu tượng của trẻ (Theo chương trình Giáo dục mầm non mới). NXB<br /> về thế giới xung quanh. Căn cứ vào đặc thù của hoạt động Giáo dục Việt Nam.<br /> học, GV có thể lựa chọn những câu đố cùng chủ đề để đố [4] Hoàng Thị Phương (2015). Giáo trình Lí luận và<br /> trẻ. Ví dụ, ngoài hoạt động chính của bài học là tìm hiểu phương pháp hướng dẫn trẻ làm quen với môi<br /> một số loại quả (quả cam, quả chuối, quả xoài), trong nội trường xung quanh. NXB Đại học Sư phạm.<br /> dung mở rộng, GV có thể dẫn: “Ngoài các loại quả mà [5] Thanh Hải (2016). Câu đố Việt Nam tinh tuyển.<br /> cô và các con vừa khám phá, cô còn biết, có rất nhiều NXB Văn học.<br /> loại quả khác nữa. Bây giờ cô sẽ đưa ra câu đố, các con [6] Thúy Quỳnh - Phương Thảo (2009). Tuyển chọn thơ<br /> ca, truyện kể, câu đố cho trẻ mầm non (chủ đề Thế<br /> thử suy nghĩ xem, đó là những loại quả nào nhé!”; sau đó<br /> giới thực vật). NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> cô lựa chọn và đọc các câu đố để đố trẻ: “Quả gì nhiều<br /> [7] Thúy Quỳnh - Phương Thảo (2009). Tuyển chọn thơ<br /> mắt/ Khi chín nứt ra/ Ruột trắng nõn nà/ Hạt đen nhanh<br /> ca, truyện kể, câu đố cho trẻ mầm non (chủ đề Nước<br /> nhánh?” (Quả na), “Quả gì thơm nức mũi/ Da vàng óng và các hiện tượng tự nhiên). NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> như tơ/ Cô Tấm từ thuở xưa/ Bước ra từ quả đó?” (Quả [8] Thúy Quỳnh - Phương Thảo (2015). Tuyển chọn thơ<br /> thị), “Quả gì thường ở trên giàn/ Từng giàn chín mọng ca, truyện kể, câu đố cho trẻ mầm non (chủ đề Thế<br /> mang toàn chữ o?” (Quả nho). giới động vật). NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> Ở hoạt động củng cố bài học, GV có thể cho trẻ chơi bắt [9] Lê Thị Ánh Tuyết (chủ biên) - Trịnh Thanh Huyền<br /> chước động tác của các loài vật có trong bài thơ, câu chuyện - Đặng Thu Quỳnh (2007). Tuyển tập truyện, thơ,<br /> hoặc bài đồng dao. Chú ý, nếu dùng TPVH vào mục đích câu đố mầm non. NXB Giáo dục.<br /> này thì cần lựa chọn những câu miêu tả hành động, hoạt [10] Bộ GD-ĐT (2017). Thông tư số 01/VBHN-BGDĐT<br /> động của các loài, tránh những câu miêu tả, kể lể dài dòng. ngày 24/01/2017 ban hành Chương trình Giáo dục<br /> Sự miêu tả các hành động qua lời văn nghệ thuật sẽ giúp cho mầm non.<br /> trẻ tưởng tượng và thực hiện một cách sáng tạo các động [11] U.S. Department of Education (2005). Helping your<br /> tác. Bên cạnh đó, GV cũng có thể chọn một bài thơ, hoặc child learn science (With activities for children in<br /> đồng dao (đã học) có liên quan tới đối tượng vừa tìm hiểu preschool through grade 5). Education Publications<br /> và cho trẻ vừa vận động vừa đọc đồng thanh. Center.<br /> <br /> 137<br />