sự trở lại của kinh tế học suy thoái và cuộc khủng hoảng 2008 phần 5

Chia sẻ: Thái Duy Ái Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'sự trở lại của kinh tế học suy thoái và cuộc khủng hoảng 2008 phần 5', kinh doanh - tiếp thị, quản trị kinh doanh phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: sự trở lại của kinh tế học suy thoái và cuộc khủng hoảng 2008 phần 5

43 “VAÁN ÑEÀ TROÏNG TAÂM ÑAÕ ÑÖÔÏC GIAÛI QUYEÁT” saün loøng ñi chôi nhieàu hôn, taïo nhieàu “cô hoäi vieäc laøm” hôn, töø ñoù laïi khieán ngöôøi ta ñi chôi nhieàu hôn nöõa v.v…Toång saûn phaåm (5)cuûa hôïp taùc xaõ – ño löôøng baèng soá giôø giöõ treû – taêng voït. Moät laàn nöõa, ñieàu naøy xaûy ra khoâng do chaát löôïng giöõ treû toát hôn hay do moät quaù trình caûi caùch caên baûn naøo, maø chæ laø do söï caêng thaúng veà coupon ñöôïc giaûi toûa. Noùi caùch khaùc, suy thoaùi coù theå ñöôïc xöû lyù deã daøng ñeán möùc ñaùng ngaïc nhieân qua vieäc… in theâm tieàn. Baây giôø chuùng ta quay laïi vôùi chu kyø kinh teá vaø theá giôùi thöïc! Neàn kinh teá cuûa moät quoác gia, duø laø moät quoác gia nhoû beù, cuõng phöùc taïp hôn nhieàu so vôùi hôïp taùc xaõ trong ví duï ôû phaàn treân. Ngöôøi ta coù theå xaøi tieàn khoâng chæ cho nhöõng nhu caàu hieän taïi maø coøn ñeå ñaàu tö cho töông lai (haõy töôûng töôïng tình huoáng baïn thueâ caùc thaønh vieân hôïp taùc xaõ ñeå ñoùng caùc xe ñaåy cho con mình, thay vì thueâ hoï giöõ treû). Trong neàn kinh teá thöïc coøn toàn taïi thò tröôøng voán, nôi ngöôøi dö tieàn cho ngöôøi caàn tieàn vay vôùi moät khoaûn tieàn laõi nhaát ñònh. Nhöng caùc vaán ñeà cô baûn thì vaãn töông töï: suy thoaùi xaûy ra khi toaøn theå coâng chuùng coá gaéng tích tröõ tieàn maët hoaëc nhöõng thöù töông ñöông, tieát kieäm nhieàu hôn ñaàu tö; vaø vaán ñeà suy thoaùi thoâng thöôøng coù theå ñöôïc giaûi quyeát ñôn giaûn baèng vieäc in theâm tieàn/phaùt haønh theâm coupon! Ngöôøi phaùt haønh coupon trong theá giôùi hieän ñaïi laø caùc ngaân haøng trung öông: Cuïc Döï tröõ Lieân bang Myõ (Fed), Ngaân haøng trung öông chaâu AÂu (ECB), Ngaân haøng trung öông Nhaät (BOJ) v.v… Nhieäm vuï cuûa hoï laø giöõ cho neàn kinh teá trong traïng thaùi caân baèng thoâng qua vieäc bôm vaøo hay ruùt ra löôïng tieàn maët caàn thieát. 5 Nguyeân vaên laø GBP (Gross Baby-sitting Product), noùi nhaïi theo cuïm töø GDP – Toång saûn phaåm quoác noäi.
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 44 Nhöng neáu moïi chuyeän deã daøng nhö vaäy, taïi sao chuùng ta vaãn traûi qua nhöõng ñôït suy giaûm kinh teá? Taïi sao caùc ngaân haøng trung öông khoâng luoân in ñuû tieàn ñeå taïo ñuû vieäc laøm cho taát caû moïi ngöôøi? Tröôùc Theá chieán II, noùi moät caùch ñôn giaûn thì nhöõng nhaø laøm chính saùch chaúng coù khaùi nieäm gì veà nhöõng vieäc hoï phaûi laøm. Coøn ngaøy nay toaøn boä caùc nhaø kinh teá töø Milton Friedman cho ñeán nhöõng ngöôøi caùnh taû, ñeàu ñoàng yù raèng Ñaïi suy thoaùi laø do söï suït giaûm cuûa löôïng caàu thöïc söï, do ñoù Cuïc Döï tröõ Lieân bang leõ ra phaûi choáng suy thoaùi baèng vieäc bôm tieàn vaøo neàn kinh teá. Nhöng vaøo thôøi gian khuûng hoaûng 1929–1933 quan nieäm naøy coøn chöa heà ñöôïc chaáp nhaän nhö moät “leõ thöôøng”. Nhieàu nhaø kinh teá saùng giaù luùc ñoù theo thuyeát ñònh meänh, coi suy thoaùi nhö laø haäu quaû taát yeáu cuûa söï phaùt trieån kinh teá quaù möùc tröôùc ñoù, vaø xem ñaây laø moät quaù trình toát. Theo Joseph Schumpeter, vieäc phuïc hoài cuûa neàn kinh teá “… chæ thöïc söï laønh maïnh neáu phaùt sinh töø noäi taïi cuûa noù. Baát kyø phuïc hoài naøo do nhöõng kích thích nhaân taïo seõ laøm cho giai ñoaïn suy thoaùi khoâng hoaøn taát, vaø do ñoù seõ mang laïi theâm nhöõng vaán ñeà môùi do (neàn kinh teá) khoâng ñieàu chænh kòp, töø ñoù ñaët neàn kinh teá tröôùc nguy cô khuûng hoaûng tieáp theo”. Thuyeát ñònh meänh naøy bieán maát sau chieán tranh, vaø suoát moät theá heä sau ñoù caùc nöôùc ñaõ noã löïc thaønh coâng trong vieäc kieåm soaùt chu kyø kinh teá: suy thoaùi hieám khi xaûy ra, vieäc laøm trôû neân doài daøo trong neàn kinh teá. Ñeán cuoái thaäp nieân 1960 nhieàu ngöôøi baét ñaàu tin raèng chu kyø kinh teá khoâng coøn laø moät vaán ñeà nghieâm troïng; ngay caû Toång thoáng Richard Nixon cuõng höùa heïn seõ “ñieàu chænh” (fine-tune) neàn kinh teá.
45 “VAÁN ÑEÀ TROÏNG TAÂM ÑAÕ ÑÖÔÏC GIAÛI QUYEÁT” Thaät laø moät söï ngaïo maïn, vaø khieám khuyeát cheát ngöôøi cuûa chính saùch toaøn duïng nhaân coâng trôû neân roõ raøng vaøo thaäp nieân 1970. Neáu Ngaân haøng trung öông quaù laïc quan veà soá vieäc laøm ñöôïc taïo ra, neáu hoï bôm quaù nhieàu tieàn vaøo löu thoâng, thì haäu quaû seõ laø laïm phaùt. Vaø khi laïm phaùt aên saâu vaøo kyø voïng cuûa coâng chuùng, noù seõ chæ coù theå ñöôïc giaûi quyeát thoâng qua moät thôøi kyø vôùi tyû leä thaát nghieäp cao keùo daøi. Theâm vaøo moät soá cuù soác baát chôït veà giaù – chaúng haïn vieäc giaù daàu taêng gaáp ñoâi – theá laø baïn ñaõ coù suy thoaùi kinh teá quy moâ nhoû. Nhöng ñeán giöõa thaäp nieân 80, laïm phaùt dòu bôùt xuoáng nhöõng tyû leä chaáp nhaän ñöôïc, cung veà daàu khaù doài daøo, vaø caùc Ngaân haøng trung öông döôøng nhö baét ñaàu hieåu ñöôïc caùch quaûn lyù kinh teá. Thöïc söï maø noùi, cuù soác maø neàn kinh teá traûi qua döôøng nhö cuûng coá nieàm tin raèng chuùng ta ñaõ hieåu ñöôïc hoaøn toaøn roõ raøng veà suy thoaùi vaø khuûng hoaûng. Chaúng haïn naêm 1987, thò tröôøng chöùng khoaùn Myõ suïp ñoå, vôùi möùc suït giaûm coù ngaøy leân tôùi möùc suït giaûm trong ngaøy ñaàu tieân cuûa cuoäc khuûng hoaûng naêm 1929. Nhöng Cuïc Döï tröõ Lieân bang bôm tieàn vaøo heä thoáng, neàn kinh teá thöïc khoâng suy giaûm vaø chæ soá Dow phuïc hoài moät caùch nhanh choùng sau ñoù. Ñeán cuoái nhöõng naêm 1980 nhöõng quan chöùc ôû Ngaân haøng trung öông quaù lo laéng tröôùc moät ñôït taêng nheï cuûa laïm phaùt ñaõ boû qua nhöõng daáu hieäu cuûa suy thoaùi vaø chuyeån sang choáng laïm phaùt. Tuy ñieàu naøy khieán Toång thoáng George H. W. Bush phaûi traû giaù baèng vò trí cuûa mình, ñôït suy thoaùi laàn naøy tieáp tuïc bò khoáng cheá thaønh coâng vôùi nhöõng “toa thuoác” thoâng thöôøng, vaø nöôùc Myõ laïi böôùc vaøo moät giai ñoaïn taêng tröôûng beàn vöõng môùi. Ñeán cuoái nhöõng naêm 1990 coù veû nhö ngöôøi ta chaéc chaén raèng chu kyø kinh teá, neáu khoâng ñöôïc loaïi tröø
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 46 hoaøn toaøn, thì ít ra cuõng ñaõ ñöôïc “thuaàn phuïc” vaø khoáng cheá moät caùch döùt khoaùt. Coâng traïng lôùn nhaát trong thaønh tích kieåm soaùt ñöôïc chu kyø kinh teá daønh cho nhöõng nhaø quaûn lyù tieàn teä: coù leõ trong lòch söû chöa coù chuyeân gia Ngaân haøng trung öông naøo mang veû thaàn bí nhö Alan Greenspan. Tuy nhieân cuõng coù yù kieán cho raèng caáu truùc noäi taïi cuûa neàn kinh teá ñaõ coù nhöõng thay ñoåi phuø hôïp, taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån thònh vöôïng lieân tuïc. Coâng ngheä laø ngöôøi cöùu tinh Xeùt treân phöông dieän thuaàn tuùy coâng ngheä chuùng ta coù theå noùi thôøi ñaïi coâng ngheä thoâng tin hieän ñaïi baét ñaàu khi haõng Intel giôùi thieäu boä vi xöû lyù (microprocessor) – töùc laø moät boä maùy computer treân moät con chip – vaøo naêm 1971. Ñaàu thaäp nieân 80 caùc saûn phaåm söû duïng coâng ngheä naøy nhö maùy fax, troø chôi ñieän töû vaø maùy tính caù nhaân ñaõ trôû neân phoå bieán. Nhöng vaøo thôøi ñoù taát caû nhöõng ñieàu naøy chöa coù veû gì gioáng moät cuoäc caùch maïng caû. Moïi ngöôøi cho raèng caùc ngaønh coâng nghieäp thoâng tin seõ tieáp tuïc bò thoáng trò bôûi nhöõng taäp ñoaøn côõ böï vaø quan lieâu nhö IBM; hoaëc moïi coâng ngheä môùi ñeàu ñi theo con ñöôøng chuùng ñaõ ñi vôùi caùc saûn phaåm nhö maùy fax, VCR vaø troø chôi ñieän töû – töùc laø coâng ngheä do ngöôøi Myõ phaùt minh ra nhöng chæ trôû thaønh caùc saûn phaåm baùn ñöôïc qua tay nhöõng nhaø saûn xuaát Nhaät Baûn. Tuy nhieân ñeán nhöõng naêm 90 cuûa theá kyû XX thì moïi ngöôøi ñeàu thaáy roõ raèng caùc ngaønh coâng nghieäp thoâng tin laøm thay ñoåi taän goác veû ngoaøi vaø beân trong cuûa neàn kinh teá cuûa chuùng ta.
47 “VAÁN ÑEÀ TROÏNG TAÂM ÑAÕ ÑÖÔÏC GIAÛI QUYEÁT” Lôïi ích cuûa coâng ngheä thoâng tin roát cuoäc lôùn ñeán möùc naøo ñeán nay vaãn coøn chöa roõ. Nhöng ñieàu khoâng theå choái caõi laø nhöõng coâng ngheä môùi naøy ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng roõ reät leân caùch thöùc chuùng ta laøm vieäc, nhieàu hôn baát kyø thay ñoåi gì trong hai hay ba möôi naêm trôû laïi ñaây. Ngöôøi lao ñoäng Myõ ñieån hình ngoài laøm vieäc ôû vaên phoøng, vaø suoát taùm thaäp kyû ñaàu tieân cuûa theá kyû XX hình aûnh cô baûn cuûa moät vaên phoøng laø maùy ñaùnh chöõ vaø ngaên chöùa hoà sô, caùc memo vaø caùc cuoäc hoïp – nghóa laø ña soá laø “tónh” (vaâng, maùy photocopy Xerox cuõng loaïi boû hoaøn toaøn giaáy than nöõa). Roài ñoù, chæ sau moät thôøi gian ngaén, moïi thöù thay ñoåi hoaøn toaøn vôùi PC noái maïng treân töøng baøn laøm vieäc, email vaø Internet, hoäi nghò truyeàn hình (videoconference), laøm vieäc töø xa qua maïng (telecommuting). Ñoù laø nhöõng thay ñoåi veà chaát moät caùch hieån nhieân, taïo ra nhöõng tieán boä vöôït baäc theo moät caùch maø nhöõng tieán boä veà löôïng khoâng theå naøo ñaït ñöôïc. Vaø chính yù thöùc veà tieán boä ñoù ñaõ keùo theo moät yù thöùc laïc quan veà chuû nghóa tö baûn. Hôn theá nöõa, caùc ngaønh môùi naøy mang trôû laïi moät hieän töôïng maø chuùng ta töøng goïi teân laø “söï laõng maïn tö baûn chuû nghóa”: nhöõng doanh nhaân khôûi nghieäp thaønh coâng vôùi moät moâ hình kinh doanh hay moät phaùt minh môùi, trôû neân thaønh ñaït vaø giaøu coù. Keå töø thôøi Henry Ford, hình aûnh anh huøng aáy nay chæ coøn laø huyeàn thoaïi, khi neàn kinh teá caøng luùc caøng do nhöõng taäp ñoaøn lôùn thoáng trò, vôùi nhaø laõnh ñaïo laø nhöõng vieân chöùc quan lieâu chaúng khaùc gì nhöõng quan chöùc nhaø nöôùc! Naêm 1968 John Kenneth Galbraith ñaõ vieát: “Vôùi söï xuaát hieän cuûa caùc coâng ty hieän ñaïi, söï noåi leân cuûa caùc toå chöùc do ñoøi hoûi cuûa coâng ngheä vaø vieäc laäp keá hoaïch, cuõng nhö söï taùch rôøi quyeàn sôû höõu voán vaø quyeàn ñieàu haønh coâng ty; doanh nhaân khôûi nghieäp (entrepreneur) vôùi tö caùch caù nhaân
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 48 nay khoâng coøn toàn taïi nöõa trong caùc ngaønh coâng nghieäp tröôûng thaønh”. Vaø ai coøn coù theå nhieät tình vôùi chuû nghóa tö baûn mang maøu saéc chuû nghóa xaõ hoäi nhö vaäy nöõa? Tuy nhieân, chính nhöõng ngaønh coâng ngheä thoâng tin ñaõ thay ñoåi hoaøn toaøn traät töï aáy. Nhö nhöõng caâu chuyeän hoài theá kyû XIX, caâu chuyeän thaønh coâng hieän nay mang ñaäm tính caù nhaân: nhöõng ngöôøi coù yù töôûng toát, phaùt trieån chuùng trong nhöõng garage hay nhaø beáp, vaø laøm giaøu töø noù. Caùc taïp chí kinh doanh trôû neân ñaëc bieät haáp daãn, thaønh coâng kinh doanh ñöôïc ngöôõng moä theo caùch thöùc chöa töøng xaûy ra trong moät theá kyû trôû laïi ñaây. Vaø ñieàu naøy taïo ra moät maûnh ñaát maøu môõ cho caùc yù töôûng thò tröôøng töï do. Boán möôi naêm tröôùc ñaây, nhöõng ngöôøi baûo veä thò tröôøng töï do vaø vieäc taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho kinh doanh khôûi nghieäp gaëp phaûi moät vaán ñeà veà hình aûnh: khi hoï noùi “doanh nghieäp tö nhaân”, ngöôøi ta nghó ngay ñeán General Motors; coøn khi noùi “doanh nhaân”, ña soá moïi ngöôøi lieân töôûng ñeán moät ngöôøi lòch laõm trong boä ñoà vest. Ñeán nhöõng naêm 90, yù töôûng cuõ veà vieäc giaøu coù laø keát quaû cuûa ñaïo ñöùc, hay ít nhaát laø cuûa saùng taïo, ñaõ quay trôû laïi. Tuy nhieân, lyù do lôùn nhaát cho söï laïc quan veà kinh teá chính laø tình traïng phoàn vinh khoâng chæ ôû nhöõng nöôùc phaùt trieån (ôû ñaây söï phoàn vinh thöïc ra khoâng tôùi möùc ngöôøi ta ñaõ kyø voïng) maø coøn ôû nhieàu nöôùc khaùc, voán khoâng laâu tröôùc ñaây vaãn bò coi laø tuyeät voïng veà kinh teá. Traùi ngoït cuûa toaøn caàu hoùa Cuïm töø “Theá giôùi thöù ba” nguyeân ñöôïc taïo ra nhö laø moät bieåu töôïng cuûa loøng töï haøo: Jawaharlal Nehru saùng taïo ra cuïm
49 “VAÁN ÑEÀ TROÏNG TAÂM ÑAÕ ÑÖÔÏC GIAÛI QUYEÁT” töø naøy ñeå noùi veà nhöõng quoác gia khoâng ngaû theo caû phöông Taây laãn Lieân Xoâ ñeå giöõ gìn tính ñoäc laäp, khoâng lieân keát cuûa mình. Tuy nhieân chaúng bao laâu sau yù ñònh chính trò ñaõ phaûi nhöôøng choã cho thöïc teá kinh teá: “theá giôùi thöù ba” nay chæ coøn mang nghóa ngheøo ñoùi, laïc haäu, keùm phaùt trieån. Haøm yù cuûa cuïm töø naøy nay khoâng coøn laø moät ñoøi hoûi chính ñaùng maø chæ laø söï voâ voïng. Chính toaøn caàu hoùa ñaõ gaây ra nhöõng thay ñoåi ñoù: söï di chuyeån cuûa voán vaø coâng ngheä töø caùc quoác gia coù löông cao sang caùc quoác gia vôùi möùc löông thaáp hôn, keùo theo taêng tröôûng cuûa xuaát khaåu taïi theá giôùi thöù ba, nôi thaâm duïng lao ñoäng. Khoù maø hình dung ra theá giôùi tröôùc toaøn caàu hoùa, do ñoù chuùng ta seõ cuøng quay trôû laïi khoaûng moät theá heä tröôùc ñaây taïi theá giôùi thöù ba (thöïc ra hieän nay moät soá nöôùc vaãn coøn giöõ nguyeân nhöõng hình aûnh naøy!). Vaøo nhöõng ngaøy ñoù, maëc duø moät soá ít quoác gia Ñoâng AÙ ñaõ baét ñaàu taêng tröôûng nhanh vaø gaây ra söï chuù yù, ña soá caùc nöôùc ñang phaùt trieån (nhö Philippines, Indonesia hay Bangladesh) vaãn khoâng coù gì thay ñoåi: xuaát khaåu nguyeân lieäu thoâ, nhaäp khaåu haøng cheá taïo. Khu vöïc cheá taïo trong neàn kinh teá cuûa hoï coù quy moâ nhoû, keùm hieäu quaû, ñöôïc baûo hoä bôûi haøng raøo haïn ngaïch nhöng vaãn taïo ra ít coâng aên vieäc laøm. Trong khi ñoù söùc eùp veà daân soá buoäc noâng daân phaûi canh taùc caû treân nhöõng khu ñaát xaáu hoaëc tìm baát cöù caùch naøo khaû dó ñeå kieám soáng, chaúng haïn soáng ngay trong nhöõng khu oå chuoät gaàn caùc thaønh phoá. Trong tình hình ñoù, ngöôøi ta coù theå thueâ nhaân coâng ôû Djakarta hay Manila vôùi möùc thuø lao reû maït. Nhöng vaøo thôøi gian giöõa thaäp nieân 70 thì giaù nhaân coâng reû laø hoaøn toaøn chöa ñuû ñeå caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù theå caïnh tranh treân thò tröôøng theá giôùi veà haøng hoùa cheá taïo. Caùc nöôùc phaùt
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 50 trieån vôùi nhöõng lôïi theá coá höõu (cô sôû haï taàng vaø coâng ngheä, quy moâ thò tröôøng, khaû naêng tieáp caän gaàn guõi vôùi caùc nhaø cung caáp cuûa caùc boä phaän laép raùp chính, tính oån ñònh chính trò, nhöõng ñieàu chænh xaõ hoäi tinh teá nhöng saâu saéc giuùp neàn kinh teá vaän haønh toát) döôøng nhö vaãn chieám öu theá, duø cheânh leäch veà chi phí lao ñoäng giöõa hoï vôùi nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån coù theå leân tôùi möôøi hay hai möôi laàn ñi chaêng nöõa. Ngay caû nhöõng ngöôøi caáp tieán cuõng caûm thaáy tuyeät voïng tröôùc khaû naêng laät ngöôïc tình theá naøy: vaøo thaäp nieân 70 nhöõng lôøi keâu goïi veà moät “traät töï kinh teá theá giôùi môùi” chæ taäp trung vaøo vieäc naâng giaù nguyeân lieäu thoâ, hôn laø laøm sao ñeå caùc nöôùc thuoäc theá giôùi thöù ba gia nhaäp vaøo haøng nguõ caùc nöôùc coâng nghieäp hieän ñaïi. Roài moïi vieäc baét ñaàu thay ñoåi. Söï keát hôïp cuûa moät soá yeáu toá maø chuùng ta chöa hieåu ñöôïc moät caùch thaáu ñaùo, nhö giaûm haøng raøo thueá quan, phaùt trieån vieãn thoâng, söï xuaát hieän cuûa vaän chuyeån haøng khoâng giaù reû… ñaõ laøm giaûm nhöõng baát lôïi cuûa vieäc saûn xuaát taïi nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån. Beân caïnh ñoù, duø vieäc saûn xuaát taïi caùc nöôùc phaùt trieån vaãn coù lôïi hôn (chuùng ta thöôøng nghe nhöõng caâu chuyeän veà caùc doanh nghieäp chuyeån saûn xuaát sang Mexico hay Ñoâng AÙ, sau khi vaáp phaûi nhöõng baát lôïi veà moâi tröôøng kinh doanh taïi ñaây ñaõ quyeát ñònh boû ñi), nhöng ngaøy nay caøng luùc caøng coù nhieàu ngaønh maø chi phí lao ñoäng reû taïo lôïi theá caïnh tranh cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån gia nhaäp thò tröôøng theá giôùi. Moät soá nöôùc tröôùc kia chæ xuaát khaåu sôïi ñay vaø caø pheâ nay ñaõ coù theå saûn xuaát quaàn aùo vaø giaøy deùp ñeå xuaát khaåu. Nhöõng coâng nhaân saûn xuaát quaàn aùo vaø giaøy deùp naøy chaéc chaén seõ ñöôïc traû löông raát thaáp vaø phaûi laøm vieäc trong nhöõng ñieàu kieän toài teä. Toâi noùi “chaéc chaén” vì nhöõng oâng chuû
51 “VAÁN ÑEÀ TROÏNG TAÂM ÑAÕ ÑÖÔÏC GIAÛI QUYEÁT” cuûa hoï chaúng heà kinh doanh hay saûn xuaát vì söùc khoûe cuûa coâng nhaân, neân hoï seõ laøm sao ñeå chi phí löông cho ngöôøi lao ñoäng laø thaáp nhaát, möùc thaáp nhaát naøy ñöôïc quyeát ñònh bôûi soá löôïng caùc cô hoäi vieäc laøm maø ngöôøi lao ñoäng coù theå coù. Vaø trong ña soá tröôøng hôïp ñaây vaãn laø nhöõng nöôùc raát ngheøo. Tuy nhieân, chính trong nhöõng nöôùc baét ñaàu phaùt trieån xuaát khaåu ñoù ñaõ coù nhöõng tieán boä khoâng theå choái caõi trong möùc soáng cuûa ngöôøi daân noùi chung. Moät phaàn laø do nhöõng ngaønh môùi noåi caàn ñöa ra moät möùc löông haáp daãn hôn ñeå keùo coâng nhaân töø nhöõng ngaønh khaùc. Quan troïng hôn laø söï phaùt trieån cuûa ngaønh cheá taïo cuøng nhöõng coâng vieäc môùi do caùc ngaønh xuaát khaåu taïo ra ñaõ gaây ra moät hieäu öùng gôïn soùng trong neàn kinh teá. Söùc eùp leân noâng nghieäp giaûm khieán (6) möùc löông taïi noâng thoân taêng. Soá ngöôøi thaát nghieäp taïi ñoâ thò cuõng thu heïp, khieán caùc nhaø maùy phaûi giaønh giaät nhaân coâng, daãn tôùi möùc löông taïi caùc thaønh phoá cuõng taêng leân. Taïi nhöõng quoác gia maø quaù trình naøy dieãn ra trong moät thôøi gian ñuû daøi, nhö Ñaøi Loan vaø Haøn Quoác, möùc löông ñaõ taêng leân ngang baèng vôùi moät soá quoác gia phaùt trieån. (Naêm 1975 möùc löông trung bình tính theo giôø taïi Haøn Quoác chæ baèng 5% so vôùi Myõ, nhöng ñeán naêm 2006 tyû leä naøy ñaõ voït leân 62%). Taïi nhöõng neàn kinh teá coâng nghieäp hoùa môùi noåi, lôïi ích cuûa taêng tröôûng döïa vaøo xuaát khaåu ñoái vôùi coâng chuùng khoâng chæ laø moät vaán ñeà mang tính chaát phoûng ñoaùn. Laáy ví duï moät nöôùc ngheøo nhö Indonesia chaúng haïn, nôi maø söï phaùt trieån phaûi ño baèng löôïng thöïc phaåm moät ngöôøi bình thöôøng 6 Nguyeân vaên “ripple effect”, trong kinh teá mang haøm yù nhöõng ñôït taêng tröôûng hay taêng giaù lan nhanh töø hoaït ñoäng hay nhoùm daân cö naøy sang nhöõng hoaït ñoäng/ nhoùm daân cö khaùc nhö nhöõng gôïn soùng nöôùc. Alvin Toffler cuõng söû duïng moät khaùi nieäm töông ñöông laø “nhöõng laøn soùng phaùt trieån” (waves of development).
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 52 ñöôïc nhaän: trong giai ñoaïn töø 1968 ñeán 1990 khaåu phaàn bình quaân ñaõ taêng töø 2.000 leân 2.700 calorie/ngöôøi/ngaøy, vaø tuoåi thoï trung bình taêng töø 46 leân 63 tuoåi. Ngöôøi ta cuõng ghi nhaän nhöõng tieán boä töông töï khaép vuøng vaønh ñai Thaùi Bình Döông, ngay caû nhöõng nôi nhö Bangladesh. Tieán boä vaø phaùt trieån khoâng ñeán do nhöõng ngöôøi töø taâm ôû phöông Taây – caùc khoaûn vieän trôï nöôùc ngoaøi, voán chöa bao giôø laø nhieàu, ñaõ lieân tuïc thu heïp trong nhöõng naêm 1990 xuoáng ñeán möùc gaàn nhö khoâng coøn gì. Maø ñaây cuõng khoâng heà laø keát quaû cuûa nhöõng chính saùch toát ñeïp cuûa caùc chính phuû, voán vaãn tham nhuõng vaø nhaãn taâm nhö tröôùc kia. Thöïc ra coù theå noùi ñaây laø keát quaû giaùn tieáp cuûa caùc taäp ñoaøn ña quoác gia vaø caû caùc doanh nghieäp ñòa phöông tham lam, nhöõng ngöôøi saün saøng chuïp laáy nhöõng cô hoäi kieám lôøi nhôø nguoàn nhaân coâng giaù reû. Roõ raøng ñaây chaúng phaûi laø moät hình aûnh hay caâu chuyeän mang tính ñaïo ñöùc gì cho laém, nhöng duø ñoäng cô cuûa caùc beân lieân quan coù toài teä tôùi ñaâu ñi nöõa thì keát quaû cuûa quaù trình naøy vaãn laø haøng traêm trieäu ngöôøi thoaùt ngheøo vaø cuoäc soáng trôû neân toát hôn (duø vaãn coøn khoù khaên nhaát ñònh). Vaø moät laàn nöõa, chuû nghóa tö baûn laïi raát xöùng ñaùng ñöôïc ngôïi khen vì thaønh tích naøy. Nhöõng ngöôøi theo chuû nghóa xaõ hoäi töø laâu ñaõ höùa heïn seõ phaùt trieån ñöôïc kinh teá; ñaõ coù thôøi caùc nöôùc thuoäc theá giôùi thöù ba coi caùc keá hoaïch 5 naêm kieåu Stalin laø hình aûnh moät quoác gia laïc haäu coù theå töï chuyeån mình böôùc vaøo theá kyû XX. Vaø ngay caû khi Lieân Xoâ ñaõ maát ñi voøng haøo quang cuûa söï tieán boä, raát nhieàu trí thöùc vaãn tieáp tuïc tin raèng chæ baèng vieäc töø boû caïnh tranh vôùi nhöõng neàn kinh teá phaùt trieån hôn, caùc nöôùc ngheøo môùi coù cô thoaùt khoûi caùi baãy cuûa hoï. Tuy nhieân ñeán thaäp nieân 1990, ñaõ coù nhöõng hình maãu chöùng minh raèng phaùt trieån nhanh choùng laø hoaøn
53 “VAÁN ÑEÀ TROÏNG TAÂM ÑAÕ ÑÖÔÏC GIAÛI QUYEÁT” toaøn coù theå; vaø ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän khoâng phaûi qua vieäc töï caùch ly baûn thaân maø qua vieäc hoäi nhaäp caøng nhieàu caøng toát vôùi chuû nghóa tö baûn toaøn caàu. Nhöõng ngöôøi hoaøi nghi vaø pheâ phaùn Khoâng phaûi ai cuõng vui veû vôùi traät töï kinh teá theá giôùi môùi sau söï suïp ñoå cuûa heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa. Trong khi nöôùc Myõ coù moät thôøi gian thònh vöôïng ñaùng keå, nhöõng quoác gia phaùt trieån khaùc gaëp moät soá phieàn toaùi. Nöôùc Nhaät chöa theå phuïc hoài sau bong boùng kinh teá ñaàu thaäp nieân 1990, trong khi chaâu AÂu phaûi chòu tình traïng “Eurosclerosis” (7)– tyû leä thaát nghieäp gia taêng, nhaát laø trong giôùi treû, baát chaáp nhöõng phuïc hoài veà kinh teá. Söï thònh vöôïng vaø nhöõng lôïi ích coù ñöôïc töø taêng tröôûng cuõng khoâng ñöôïc phaân chia moät caùch coâng baèng ngay taïi Myõ. Söï baát bình ñaúng veà thu nhaäp taêng cao ñeán möùc chöa töøng coù keå töø thôøi “ñaïi gia Gatsby” (8), vaø theo nhöõng tính toaùn chính thöùc, tieàn löông thöïc teá ñaõ giaûm ñoái vôùi nhieàu ngöôøi lao ñoäng. Ngay caû khi ngöôøi ta coù theå nghi ngôø caùc con soá thoáng keâ, thì roõ raøng söï phaùt trieån kinh teá Myõ ñaõ khieán 20-30 trieäu ngöôøi ôû nhöõng baäc thaáp nhaát trong thang phaân phoái thöïc söï ñaõ tuït laïi phía sau! 7 Eurosclerosis laø thuaät ngöõ hình thaønh vaøo nhöõng naêm 1980 ñeå noùi veà hình maãu kinh teá chaâu AÂu, trong ñoù thaát nghieäp taêng, khaû naêng taïo vieäc laøm thaáp duø kinh teá nhìn chung vaãn taêng tröôûng. Tình traïng naøy ngöôïc vôùi tình traïng cuûa Myõ trong cuøng giai ñoaïn, khi söï môû roäng vaø taêng tröôûng ñi keøm vôùi vieäc taïo ra nhieàu coâng aên vieäc laøm. Sau naøy, eurosclerosis ñöôïc duøng ñeå chæ tình traïng ñình ñoán veà kinh teá (economic stagnation). 8 Teân moät tieåu thuyeát noåi tieáng cuûa F. Scott Fitzgerald (xuaát baûn laàn ñaàu naêm 1925) vôùi boái caûnh “kyû nguyeân Jazz” – nöôùc Myõ nhöõng naêm 1920, moät thôøi kyø taêng tröôûng kinh teá sau Ñaïi chieán theá giôùi I, nhöng ñi keøm theo laø söï baát bình ñaúng trong thu nhaäp vaø suy thoaùi veà caùc giaù trò tinh thaàn.
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 54 Ngoaøi ra, moät soá ngöôøi cuõng caûm thaáy khoâng haøi loøng ôû nhöõng ñieåm khaùc. Löông thaáp vaø ñieàu kieän laøm vieäc toài teä taïi caùc nöôùc xuaát khaåu thuoäc theá giôùi thöù ba gaây ra nhöõng chæ trích veà maët ñaïo ñöùc, vaø nhöõng ngöôøi pheâ phaùn khoâng theå chaáp nhaän noåi caùch giaûi thích theo kieåu “coâng vieäc toài teä, möùc löông toài teä coøn hôn laø … khoâng coù vieäc gì ñeå laøm!”. Ngoaøi ra, caùc nhaø hoaït ñoäng nhaân quyeàn cuõng chæ ra nhieàu khu vöïc lôùn cuûa theá giôùi chaúng heà ñöôïc höôûng lôïi gì töø toaøn caàu hoùa: chaâu Phi chaúng haïn, ñeán nay vaãn laø luïc ñòa chìm trong ngheøo khoù, beänh taät lan traøn vaø xung ñoät baát taän. Vaø nhö thöôøng leä, luoân coù nhöõng ngöôøi döï baùo tin xaáu. Nhöng keå töø nhöõng naêm 1930, baát cöù khi naøo coù ai döï ñoaùn seõ coù suy thoaùi môùi saép xaûy ra, nhöõng ngöôøi quan saùt coù lyù trí laïi hoïc ñöôïc caùch … phôùt lôø nhöõng caûnh baùo ñoù. Ñoù chính laø lyù do taïi sao nhöõng söï phaùt trieån mang ñieàm baùo xaáu ôû chaâu Myõ Latinh nöûa ñaàu thaäp nieân 1990 – nhöõng gì maø nay chuùng ta ñaõ bieát laø baùo hieäu cho khaû naêng quay laïi cuûa kinh teá hoïc suy thoaùi – nhìn chung ñaõ bò phôùt lôø.