sự trở lại của kinh tế học suy thoái và cuộc khủng hoảng 2008 phần 2

Chia sẻ: Thái Duy Ái Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

77
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'sự trở lại của kinh tế học suy thoái và cuộc khủng hoảng 2008 phần 2', kinh doanh - tiếp thị, quản trị kinh doanh phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: sự trở lại của kinh tế học suy thoái và cuộc khủng hoảng 2008 phần 2

11 PAUL KRUGMAN - NOBEL KINH TEÁ NAÊM 2008 luoân luoân xuaát khaåu thöù naøy, nhaäp khaåu thöù khaùc. (Neân ñeå yù raèng söï kieän naøy ñaõ ñöôïc phaùt giaùc töø thaäp kyû 1950, Krugman khoâng phaûi laø ngöôøi ñaàu tieân nhaän thaáy.) Tuy ñaõ coù moät soá lyù thuyeát giaûi thích hieän töôïng naøy (thöôøng ñöôïc goïi laø “thöông maïi noäi ngaønh” – intra-industy trade) nhöng haàu heát ñeàu vaù víu, tuøy tieän, chæ aùp duïng cho vaøi tröôøng hôïp thaät caù bieät. Ñoùng goùp to lôùn cuûa Krugman laø chöùng minh raèng “thöông maïi noäi ngaønh” hoaøn toaøn coù theå laø haäu quaû cuûa (söï ña daïng) chuûng loaïi saûn phaåm vaø ñaëc tính saûn xuaát. Cuï theå, coù khaù nhieàu saûn phaåm khoâng gioáng luùa mì, hoaëc chuoái (maø raát nhieàu nôi treân theá giôùi saûn xuaát ñöôïc), nhöng laïi gioáng loaïi maùy bay khoång loà (jumbo jet), maø chæ vaøi nôi treân theá giôùi saûn xuaát. Taïi sao? Lyù do chính laø moät soá coâng nghieäp coù ñaëc tính maø kinh teá hoïc goïi laø “tính tieát kieäm do quy moâ” (economies of scale): soá löôïng saûn xuaát caøng cao thì giaù phí bình quaân caøng thaáp. Ñoái vôùi loaïi haøng hoùa coù tính naøy thì theá giôùi chæ caàn vaøi cô xöôûng saûn xuaát laø ñuû. Nhöõng cô xöôûng naøy taát nhieân phaûi toïa laïc ôû nôi naøo ñoù, vaø quoác gia naøo “may maén” coù chuùng thì seõ xuaát khaåu nhöõng loaïi haøng aáy, coøn caùc quoác gia khaùc thì phaûi nhaäp khaåu töø hoï. Caùch giaûi thích cuûa Krugman taát nhieân daãn ñeán caâu hoûi: Quoác gia naøo seõ laø nôi coù cô xöôûng saûn xuaát maùy bay, hoaëc moät loaïi maùy chuyeân duïng, hoaëc moät kieåu oâtoâ ñaëc bieät maø moät soá ngöôøi tieâu duøng khaép theá giôùi ñeàu muoán? “Thuyeát thöông maïi môùi” cuûa Krugman ñöa caâu traû lôøi, khaù baát ngôø vaø thuù vò: Ñieàu ñoù khoâng quan heä! Raát nhieàu loaïi haøng coù tính “tieát kieäm do quy moâ”; quoác gia naøo cuõng coù moät soá haøng nhö vaäy; moïi chi tieát khaùc (coù theå laø do tình côø cuûa lòch söû) ñeàu khoâng laø quan troïng! Quan troïng laø caùi böùc tranh
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 12 toaøn caûnh cuûa thöông maïi theá giôùi: Böùc tranh aáy ñöôïc ñònh ñoaït bôûi nhöõng yeáu toá nhö taøi nguyeân vaø khí haäu (nhö trong thuyeát thöông maïi “cuõ”), nhöng theâm vaøo ñoù laø raát nhieàu nhöõng chuyeân bieät hoùa caên cöù treân tính tieát kieäm do quy moâ, nhö thuyeát thöông maïi “môùi” vöøa cho thaáy. Ñoù laø lyù do taïi sao khoái löôïng thöông maïi toaøn caàu treân thöïc teá raát lôùn, nhaát laø giöõa nhöõng nöôùc khaù gioáng nhau, hôn laø khoái löôïng maø thuyeát thöông maïi “cuõ” (chæ caên cöù treân söï khaùc bieät taøi nguyeân vaø khí haäu) tieân ñoaùn. 2 Khoaûng möôi naêm sau khi trình laøng “thuyeát thöông maïi môùi”, Krugman ñaët caâu hoûi: Ñieàu gì seõ xaûy ra neáu nhö vaøi (nhöng khoâng taát caû) nguoàn löïc kinh teá (cuï theå laø lao ñoäng vaø voán) coù theå di chuyeån töø nôi naøy ñeán nôi khaùc? Trong theá giôùi cuûa “thuyeát thöông maïi cuõ”, thöông maïi (hoaëc, noùi caùch caàu kyø, “söï löu ñoäng cuûa haøng hoùa”) coù theå ñöôïc thay theá baèng “söï löu ñoäng cuûa yeáu toá saûn xuaát”: neáu nhaø maùy vaø coâng nhaân coù theå töï do di chuyeån töø vuøng naøy sang vuøng khaùc, thì nhöõng nhaø maùy vaø coâng nhaân naøy seõ phaân taùn ñeán “gaàn” noâng daân, ñeå “toái thieåu hoùa” phí vaän chuyeån noâng phaåm laãn haøng coâng nghieäp. Song, trong theá giôùi “tieát kieäm do quy moâ” maø Krugman hình dung thì “hieäu öùng ly taâm” naøy (ñaåy caùc hoaït ñoäng kinh teá ra xa nhau) seõ gaëp söï ñoái khaùng cuûa “hieäu öùng höôùng taâm” keùo nhöõng hoaït ñoäng aáy ñeán nhöõng thò tröôøng lôùn. Hieäu öùng höôùng taâm naøy coù khuynh höôùng taäp trung hoùa caùc hoaït ñoäng kinh teá. Laáy tröôøng hôïp vua oâtoâ Henry Ford vaø kieåu xe “Model T” noåi tieáng, laøm thí duï. Ford coù theå xaây nhieàu nhaø maùy raûi raùc khaép nöôùc Myõ ñeå gaàn khaùch haøng. Tuy nhieân, oâng saùng suoát tieân ñoaùn raèng duø phí
13 PAUL KRUGMAN - NOBEL KINH TEÁ NAÊM 2008 chuyeân chôû ñeán khaùch haøng coù laø cao neáu taäp trung saûn xuaát ôû chæ moät nhaø maùy ôû bang Michigan, taäp trung nhö theá seõ cho pheùp oâng khai thaùc “tieát kieäm do quy moâ”, phí saûn xuaát seõ raát thaáp, vaø roát cuoäc thì giaù baùn seõ reû hôn laø saûn xuaát ôû nhieàu nhaø maùy nhoû, duø gaàn khaùch haøng. Taát nhieân, seõ coù caâu hoûi: neáu taäp trung saûn xuaát vaøo moät soá ít ñòa phöông ñeå taän duïng tieát kieäm do quy moâ thì neân choïn nhöõng ñòa phöông naøo? Krugman traû lôøi: ñoù laø nhöõng ñòa phöông coù saün moät thò tröôøng lôùn – töùc laø nhöõng ñòa phöông maø caùc nhaø saûn xuaát khaùc cuõng ñaõ choïn ñeå saûn xuaát haøng cuûa hoï! Qua thôøi gian, neáu löïc höôùng taâm naøy ñuû maïnh, chuùng ta seõ coù moät hieäu öùng tích luõy: nhöõng vuøng, do moät tình côø lòch söû naøo ñoù, laø nôi ñaàu tieân coù nhöõng trung taâm saûn xuaát thì nhöõng vuøng aáy seõ thu huùt theâm caùc nhaø saûn xuaát, trôû thaønh trung taâm kinh teá, trong luùc nhöõng vuøng khaùc trôû thaønh “ngoaïi vi”. Chính vì theá maø, theo Krugman, cho ñeán gaàn ñaây, haàu heát coâng nghieäp cuûa Myõ ñeàu naèm trong moät “voøng ñai” ñòa lyù töông ñoái heïp, traûi töø mieàn Taân Anh Caùt Lôïi (New England) ñeán vuøng Trung Taây (Midwest) cuûa quoác gia naøy. Töông töï, Krugman noùi caùch aán töôïng: 60 trieäu ngöôøi Myõ soáng doïc bôø bieån mieàn Ñoâng chaúng phaûi vì so vôùi nôi khaùc thì phong caûnh ôû ñaây höõu tình hôn, hoaëc khí haäu deã chòu hôn (traùi laïi laø khaùc!), song moãi ngöôøi soáng ôû ñaây vì 60 trieäu ngöôøi khaùc cuõng soáng ôû ñaây. Vôùi cuøng moät loâgíc, Krugman giaûi thích taïi sao moät soá coâng nghieäp naøo ñoù taäp trung ôû moät ñòa phöông nhaát ñònh, duø raèng trong tröôøng hôïp naøy thì caùi loâgíc seõ dính líu ñeán nhöõng yeáu toá nhö: ôû ñòa phöông aáy soá lao ñoäng chuyeân moân veà moät ngaønh naøo ñoù thì ñaëc bieät huøng haäu, hoaëc laø ôû nôi aáy coù nhieàu nguoàn cung caáp moät loaïi ñaàu vaøo maø nôi khaùc khoâng coù.
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 14 Coù theå hoûi theâm: Ñieàu gì quyeát ñònh moät coâng nghieäp ñònh cö ôû nôi naøo? Traû lôøi: Thöôøng, laø moät ngaãu nhieân! Ví duï nhö thung luõng Silicon (Silicon Valley, trung taâm coâng nghieäp ñieän töû cuûa Myõ) sôû dó ñöôïc nhö ngaøy nay cuõng vì hai chaøng William Hewlett vaø David Packard (saùng laäp vieân ñaïi coâng ty Hewlett-Packard), taån maån rò moï trong gara cuûa hoï ôû moät ngoâi nhaø vuøng ñoù... Moät ví duï khaùc: Thaønh phoá New York laø thuû phuû ñoà may maëc cuûa nöôùc Myõ, phaàn lôùn laø vì soá löôïng maäu dòch veà haøng vaûi ñaõ saün coù ôû ñaây, vaø vì ñoâng ñaûo khaùch haøng ñang soáng ôû thaønh phoá (lôùn nhaát nöôùc Myõ) naøy. 3 Ngaøy nay, haàu nhö ai trong giôùi kinh teá cuõng chaáp nhaän caên baûn cuûa thuyeát “thöông maïi môùi” vaø thuyeát “ñòa lyù kinh teá” nhö laø hieån nhieân. Nhöng tröôùc Krugman thì nhöõng caùch moâ taû naøy raát laø xa laï (moät ngoaïi leä: hình nhö Paul Samu- elson, “tröôûng laõo” kinh teá gia Myõ, ngöôøi Myõ ñaàu tieân ñöôïc Nobel kinh teá, cuõng ñaõ nghó ñeán vai troø cuûa tieát kieäm do quy moâ trong thöông maïi, duø nhaø kinh teá naøy khoâng khai trieån theâm). Thieân taøi cuûa Krugman laø nhaän ra, tröôùc moïi ngöôøi, coát tính cuûa moät hieän töôïng kinh teá quan troïng, roài duøng moät moâ hình cöïc kyø ñôn giaûn (nhöng khoâng quaù ñôn giaûn!) ñeå phaân tích noù, trình baøy noù moät caùch thaät deã hieåu, môû ñöôøng cho haøng traêm nhaø kinh teá khaùc (trong ñoù coù ngöôøi vieát baøi naøy!) theo chaân oâng, khai trieån theâm moâ hình aáy. Krugman cuõng ñaõ may maén vaøo ngheà ñuùng luùc kinh teá hoïc coù nhieàu tieán boä khaùc maø oâng coù theå söû duïng trong moâ hình cuûa oâng (ví duï nhö tieáp caän aùp duïng thuyeát troø chôi trong caùc phaân tích veà caïnh tranh coâng nghieäp, hay “haøm tieâu duøng” cöïc kyø giaûn dò, nhöng suùc tích, cuûa Avinash Dixit
15 PAUL KRUGMAN - NOBEL KINH TEÁ NAÊM 2008 vaø Joseph Stiglitz – töø moät lyù thuyeát noåi tieáng cuûa Kelvin Lancaster – theo ñoù ngöôøi tieâu duøng khoâng chæ ham muoán soá löôïng (nhieàu) vaø chaát löôïng (cao) cuûa moät loaïi haøng maø coøn öa chuoäng söï ña loaïi cuûa haøng hoùa nöõa). Nhöõng lyù thuyeát treân ñaây cuûa Krugman coù aùp duïng naøo cho chính saùch kinh teá? Chính Krugman cuõng nhìn nhaän raèng ñieàu naøy khoâng laø roõ raøng. Khi môùi xuaát hieän thì “thuyeát thöông maïi môùi” thöôøng ñöôïc xem laø cho nhaø nöôùc moät lyù do ñeå can thieäp vaøo thöông maïi (cuï theå laø baûo hoä nhöõng coâng nghieäp coù tính tieát kieäm do quy moâ), thaäm chí noù ñaõ ñöôïc nhieàu coâng ty vieän daãn ñeå bieän hoä cho yeâu caàu nhaø nöôùc giuùp ñôõ. (Trong thôøi kyø naøy, Krugman raát “ñaét soâ”, ñöôïc caùc coâng ty môøi ñi dieãn thuyeát moïi nôi, traû tieàn khaù soäp!). Tuy nhieân, daàn daø Krugman vaø nhöõng ngöôøi coù ñoùng goùp vaøo thuyeát naøy (nhö James Brander, Barbara Spencer, Anthony Venables...) ñaâm “hoaûng” veà söï laïm duïng maø caùc coâng ty duøng thuyeát cuûa hoï ñeå yeâu caàu chính phuû taøi trôï, baûo hoä. Hoï phaûi quay ra vieát nhieàu baøi ñeå “thanh minh”. Chaúng haïn, hoï caûnh baùo raèng nhaø nöôùc caàn xaùc ñònh aûnh höôûng cuûa chính saùch baûo hoä moät coâng nghieäp ñeán nhöõng coâng nghieäp khaùc (giuùp caùi naøy coù theå haïi caùi kia), hoaëc laø vaïch roõ raèng coâng cuï baûo hoä (neáu quyeát ñònh laø seõ baûo hoä) tuøy vaøo caùch maø caùc coâng ty caïnh tranh vôùi nhau (caïnh tranh baèng giaù caû thì khaùc caïnh tranh baèng soá löôïng, chaúng haïn), vaø nhieàu ñieàu khoù tieân lieäu khaùc. Ñaøng khaùc, thuyeát thöông maïi môùi cuõng coù theå ñöôïc duøng ñeå chöùng minh lôïi ích cuûa töï do maäu dòch, bôûi vì thöông maïi treân cô sôû naøy seõ ñem ñeán cho ngöôøi tieâu duøng nhieàu chuûng loaïi haøng hoùa hôn. Noùi chung, Krugman tin raèng tuy baûo hoä coù theå coù ích treân lyù thuyeát nhöng treân thöïc teá thì caùi lôïi cuûa baûo hoä haàu nhö
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 16 luoân luoân baát caäp haïi. Theo Krugman, nhöõng coâng trình cuûa oâng veà thöông maïi vaø ñòa lyù nhö toùm löôïc treân ñaây laø ñeå gia taêng kieán thöùc cuûa chuùng ta veà theá giôùi thöïc teá, khoâng coù moät duïng yù chính trò naøo. Moät chi tieát khaù thuù vò laø ngöôøi uûng hoä Krugman maïnh meõ nhaát (ñaõ vaän ñoäng ñeå New York Times môøi Krugman veà coäng taùc) chính laø Thomas Friedman, noåi tieáng vôùi yù nieäm “theá giôùi phaúng”. Oaùi oaêm laø, theo lyù thuyeát ñòa lyù cuûa Krugman thì toaøn caàu hoùa seõ laøm theá giôùi ... keùm phaúng: chính tieán trình naøy seõ cuûng coá vai troø cuûa nhöõng “thaønh phoá toaøn caàu” nhö New York, Luaân Ñoân... vì leõ ngaøy caøng deã cho nhöõng thaønh phoá naøy buoân baùn vôùi caû theá giôùi. 4 Tuy khoâng ñöôïc UÛy ban Nobel chính thöùc tuyeân döông, hai laõnh vöïc nghieân cöùu khaùc cuûa Krugman cuõng coù nhieàu daáu aán ñaùng keå, ñoù laø nhöõng phaân tích cuûa oâng veà khuûng hoaûng tieàn teä vaø veà söï phaân boá thu nhaäp ôû Myõ. Veà khuûng hoaûng tieàn teä thì oâng laø trong soá ít ngöôøi baøo chöõa quyeát ñònh kieåm soaùt ngoaïi hoái cuûa thuû töôùng (luùc aáy) Mahathir cuûa Malaysia, thay vì nghe lôøi IMF, trong cuoäc khuûng hoaûng taøi chính Ñoâng AÙ naêm 1997. Coøn veà vaán ñeà phaân boá thu nhaäp ôû Myõ thì phe baûo thuû luoân luoân phuû nhaän laø söï cheânh leäch trong phaân boá naøy ngaøy caøng taêng, vaø hoï cho raèng neáu coù taêng thì cuõng laø do nhöõng yeáu toá khaùch quan, cuï theå laø tieán boä coâng ngheä. Krugman maïnh meõ phaûn baùc yù kieán naøy. Döïa vaøo nhöõng con soá thoáng keâ khoù choái caõi, oâng chöùng minh raèng hoá cheânh leäch thu nhaäp ôû Myõ phaàn lôùn laø haäu quaû cuûa chính saùch cuûa ñaûng Coäng Hoøa, nhaát laø vaøo thôøi toång thoáng Reagan.
17 PAUL KRUGMAN - NOBEL KINH TEÁ NAÊM 2008 5 Trong nhöõng nhaø kinh teá ñöôïc Nobel töø tröôùc ñeán nay, coù leõ Paul Krugman laø ngöôøi ñöôïc bieát nhieàu nhaát ngoaøi giôùi kinh teá, qua hai baøi bình luaän maø oâng vieát haøng tuaàn cho tôø New York Times vaøo thöù hai vaø thöù saùu, vaø cuï theå laø söï coâng kích kòch lieät chính saùch cuûa Bush noùi rieâng vaø ñaûng Coäng Hoøa noùi chung. Coù theå noùi laø trong giôùi bình luaän gia, oâng laø caùi gai khoù chòu nhaát trong maét cuûa Bush vaø ñaûng Coäng Hoøa. Tuy nhieân, lieân heä giöõa Krugman vaø phe phoùng khoaùng (choáng Bush) cuõng coù nhieàu “phöùc taïp”. Vaøo giöõa thaäp nieân 1990, oâng vieát moät soá baøi baùo, cöïc löïc chæ trich (ñoâi khi hôi cao ngaïo) nhöõng nhaø kinh teá maø oâng cho laø “ñem kinh teá ñi baùn daïo”. Duø coù hoïc vò cao, daïy tröôøng danh tieáng, song, theo Krugman, nhöõng ngöôøi naøy duøng nhöõng laäp luaän loûng leûo, lyù thuyeát loãi thôøi, thaäm chí sai laàm, ñeå bieän hoä cho nhöõng muïc tieâu chính trò, hoaëc chæ ñeå kieám tieàn hay vì haùo danh. Khoâng may, trong soá nhöõng ngöôøi maø oâng chæ trích laïi laø nhöõng nhaân vaät phoùng khoaùng coù haïng (nhö Lester Thurow, Robert Kuttner, Robert Reich, Laura Tyson) ñöôïc nhieàu ngöôøi meán moä. Song, cuõng phaûi noùi, töø khi vieát thöôøng xuyeân cho New York Times thì Krugman coù veû “ñieàm ñaïm” hôn ñoái vôùi ngöôøi cuøng phe phoùng khoaùng (coù theå vì ñoâi khi chính Krugman cuõng bò caùo buoäc laø “ñem kinh teá ñi baùn daïo”!). Nhöng roài gaàn ñaây, trong giai ñoaïn baàu cöû sô boä cuûa ñaûng Daân Chuû, Krugman laïi laøm nhieàu ngöôøi trong haøng nguõ phoùng khoaùng “nhöùc ñaàu” vì oâng kòch lieät uûng hoä baø Hillary Clinton, ñeán ñoä laém khi naëng lôøi vôùi phe uûng hoä Barack Obama, cho laø hoï quaù meâ muoäi!
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 18 6 Paul Krugman sinh tröôûng ôû Long Island (keá caän thaønh phoá New York). Thuôû nhoû, oâng meâ truyeän khoa hoïc giaû töôûng cuûa Isaac Asimov (coù leõ ñaây laø lyù do oâng vieát moät baøi ñuøa “lyù thuyeát thöông maïi giöõa caùc ngoâi sao” (theory of interstellar trade) khi coøn laø sinh vieân). Sau khi laáy tieán só ôû Vieän Coâng ngheä Massachusetts (MIT) naêm 1977, oâng daïy ôû Yale, MIT, Stanford, trôû laïi MIT, vaø töø naêm 2000 veà truï trì ôû Princeton, do lôøi môøi cuûa Ben Bernanke (hieän laø chuû tòch Heä thoáng Döï tröõ Lieân bang cuûa Myõ) luùc aáy laø chuû nhieäm khoa kinh teá ôû tröôøng ñaïi hoïc naøy. OÂng cuõng coù laøm vieäc vaøi naêm trong chính phuû (vaøo thôøi Reagan, cuøng nhoùm vôùi Lawrence Summers, do Martin Felstein môøi veà laøm trong Hoäi ñoàng Coá vaán Kinh teá). Naêm 1991 oâng ñöôïc huy chöông John Bates Clark cuûa Hieäp hoäi Kinh teá Hoa Kyø. Ñaây laø moät huy chöông raát coù uy tín, ñöôïc trao hai naêm moät laàn cho moät kinh teá gia döôùi 40 tuoåi, vaø thöôøng ñöôïc xem laø daáu hieäu cuûa “töông lai Nobel”. Krugman cuõng coù vieát hai cuoán saùch giaùo khoa baùn raát chaïy, moät cuoán veà kinh teá quoác teá maø ñoàng taùc giaû laø Maurice Obstfield, moät cuoán veà kinh teá nhaäp moân vieát chung vôùi baø Robin Wells. Baø naøy laø vôï keá cuûa Krugman. Traàn Höõu Duõng Dayton, 25/10/2008
19 Muïc luïc 1 27 “VAÁN ÑEÀ TROÏNG TAÂM ÑAÕ ÑÖÔÏC GIAÛI QUYEÁT” 2 KHUÛNG HOAÛNG TAÏI CHAÂU MYÕ LATINH – 53 LÔØI CAÛNH BAÙO BÒ PHÔÙT LÔØ 3 84 CAÙI BAÃY KINH TEÁ CUÛA NHAÄT BAÛN 4 112 SÖÏ SUÏP ÑOÅ CUÛA CHAÂU AÙ 5 143 CHÍNH SAÙCH SAI LAÀM 6 165 NHÖÕNG OÂNG CHUÛ CUÛA VUÕ TRUÏ 7 191 GREENSPAN VAØ BONG BOÙNG TAØI SAÛN 8 207 HEÄ THOÁNG NGAÂN HAØNG SONG SONG 9 222 KHUÛNG HOAÛNG 10 241 SÖÏ TRÔÛ LAÏI CUÛA KINH TEÁ HOÏC SUY THOAÙI
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi 20