sức MẠNH PHẢN BIỆN XÃ HỘI CỦA BÁO ĐIỆN TỬ<br />
VỚI VÂN ĐỂ BẢO TỔN CẦU LONG BIÊN<br />
<br />
(Bài viết phân tích qua loạt bài về bảo tổn cầu Long Biên trên báo Thanh<br />
Niên Online, VnExpress và Vietnamnet từ tháng 2-3/2014).<br />
<br />
<br />
NCS. Trần Xuân Thân*<br />
<br />
<br />
<br />
Tóm tắt<br />
<br />
Bài viết "Sức mạnh phản biện xã hội của báo điện từ vói vẩh đề<br />
bảo tổn cầu Long Biên" được tác giả thực hiện trên CO' sở dùng lý thuyết<br />
truyền thông, lý thuyết về báo chí, và lý thuyết về phản biện xã hội để<br />
phân tích, chỉ ra những ưu, nhược điểm, hiệu quá của báo điện từ Việt<br />
Nam trong thực tiễn phản biện xã hội.<br />
<br />
Dùng phương pháp nghiên cứu trường hợp và phân tích, tổng<br />
hợp, tác giả đã khảo sát loạt bài về bảo tổn cầu Long Biên trên báo<br />
Thanh Niên Online, VnExpress và Vietnamnet từ tháng 2-3/2014.<br />
<br />
Kết quả nghiên cứu chi ra rằng; Có đầy đủ căn cứ (đặc trưng loại hình<br />
báo chí, quy định của luật pháp, thực tiễn hoạt động báo chí...) để khẳng<br />
định báo điện từ Việt Nam có chức năng phản biện xã hội (PBXH); Phương<br />
thức phản biện xã hội của báo điện tử thực hiện qua 6 bưóc (theo mô hình<br />
truyền thông của Claude Shannon); có tiêu chí cụ thể để xác định tác phẩm<br />
báo chí có tính chất phản biện xã hội; cả chuyên gia; nhà báo, tòa soạn báo;<br />
độc giả đểu có thể tham gia PBXH và hiệu quả tác động xã hội của các<br />
thông điệp PBXH từ các chủ thể phản biện khác nhau sẽ có phần khác<br />
nhau. Đặc biệt, qua nghiên cứu cho thây, môi trường xã hội, hoạt động của<br />
<br />
<br />
* Khoa Báo chí Truyền thông, Trường ĐH KHXH&NV, ĐHQGHN.<br />
NCS. Trần Xuân Thân<br />
<br />
<br />
báo điện tử và sự hưởng ứng của nhân dân Việt Nam hiện nay hoàn toàn<br />
có thể thực hiện PBXH vì một xã hội dân chủ.<br />
<br />
Thông qua kết quả nghiên cứu, tác giả cũng nêu một sô' đề xuất<br />
quan trọng./.<br />
*<br />
<br />
* *<br />
<br />
Báo chí Việt Nam ngày càng được công chúng tin tưởng và lâý đó làm<br />
diễn đàn để trao đổi ý kiên, luận bàn các vân đề quan ữọng của cuộc sôíng, để<br />
vừa giám sát, vừa phản biện hoạt động của các cơ quan công quyền nói riêng<br />
và của toàn xã hội nói chung. Trong "làng báo" Việt Nam hiện nay, báo điện<br />
tử đang thực sự trở nên nổi bật trong việc "phản ứng nhanh" và có súc manh<br />
tiên phong ừong phản biện xã hội (PBXH) đôi vói những vâh đề "nóng" đang<br />
đặt ra từ đòi sông chính trị-x ã hội. Loạt tác phẩm oó chủ đề về bảo tồn cầu<br />
Long Biên ừên báo Thanh Niên Online (www.thanhnien.com.vn), VnExpress<br />
(www.vnexpress.net) và báo Vietnamnet (www.vietnamnet.vn), từ tháng<br />
2-3/2014, là một dẫn chứng sinh động về sức mạnh PBXH của báo điện từ<br />
hiện nay.<br />
<br />
Báo điện tử có chức năng phản biện xã hội<br />
<br />
Hiện có nhiều tranh luận về đặc trung, phương pháp và hiệu quả<br />
của PBXH. Song nhìn chung, đa số các nghiên cứu đều chi ra rằng,<br />
PBXH là một phương thức quan trọng để thực hành dân chủ xã hội. Và<br />
báo chí là kênh quan trọng, có đặc thù và lợi thế nổi bật khi PBXH.<br />
<br />
Bởi PBXH từ lâu đã được loài người "biến nó trở thành công cụ<br />
hữu hiệu để tạo ra nền dân chủ, tạo sự phát triển về chính trị của nhiều<br />
quốc gia tiên tiến" (3).<br />
<br />
Không những thê' cùng sự phát triển của xã hội loài người, "phản<br />
biện và tự phản biện là cách để cuộc sông diễn ra, cuộc sông đi lên... Ở<br />
vị trí quyền lực, coi trọng phản biện sẽ có được PBXH có tổ chức, giúp<br />
ích lớn cho Ổn định và phát triển; ngược lại, tránh né PBXH, kết quả là<br />
nhận được PBXH tự phát - mảnh đất thuận lợi đê’ hình thành tâm thế<br />
phản kháng xã hội"(4).<br />
<br />
58<br />
Sức mạnh phản b iện xã hội của báo điện tử với vấn đề bảo tồn...<br />
<br />
<br />
Chắc hẳn với lợi ích thiết thực không thế phủ nhận của PBXH, với<br />
nhu cầu thực tiễn đòi sông chính trị - xã hội ngày càng đòi hòi sự tham<br />
gia của PBXH phục vụ quá trình phát triển đất nưóc. Do đó, trong Báo<br />
cáo Chính trị tại Đại hội X của Đảng Cộng sản Việt Nam đã chính thức<br />
sử dụng thuật ngữ "phản biện xã hội". Theo đó, "PBXH là phản biện<br />
nói chung, nhưng có quy mô và lực lượng rộng rãi hơn của xã hội, của<br />
nhân dân và các nhà khoa học về nội dung, phương hướng, chủ trương,<br />
chính sách, giải pháp phát triển kinh tế - xã hội, khoa học - công nghệ,<br />
giáo dục, y tế, môi trường, trật tự an ninh chung toàn xã hội của Đảng,<br />
Nhà nước và các tổ chức liên quan"(2).<br />
<br />
Sự khẳng định này của Đảng càng chứng minh rằng "trong đời<br />
sống xã hội, PBXH là một công cụ không thể thiêu để tổ chức ra một xã<br />
hội dân chủ'7 (5).<br />
<br />
Rõ ràng, môì quan hệ giữa PBXH và dân chủ xã hội là biện chứng.<br />
Một xã hội dân chủ cần có sự tổn tại và phát triển của PBXH. Tất nhiên,<br />
xã hội dân chủ có nhiều phương thức để thực hiện PBXH. Và báo chí,<br />
bằng sức mạnh phương tiện truyền thông đại chúng là diễn đàn của<br />
nhân dân, nó sẽ là một trong những phương thức hữu hiệu khi PBXH.<br />
<br />
Tại Đại hội Đảng XI, Đảng cộng sàn Việt Nam đã chính thức ghi<br />
nhận, yêu cầu nền báo chí cách mạng Việt Nam nhận thêm vai trò, nhiệm<br />
vụ PBXH. Trong Nghị quyê't Đại hội XI của Đàng, về phát triêh hệ thôhg<br />
thông tín đại chúng, nêu rõ: "Chú trọng nâng cao tính tư tưởng, phát huy<br />
mạnh mẽ chức năng thông tirv giáo dục, tổ chức và PBXH của các phương<br />
tiện thông tin đại chúng vì lợi ích của nhân dân và đất nước..."(l).<br />
<br />
Và Hiến pháp năm 2013 của nưóc ta quy định tại Điều 25: "Công<br />
dân có quyên tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội<br />
họp, lập hội, biểu tình". Cho đến thời điểm hiện nay, đây được coi là<br />
căn cứ pháp lý tôi cao cho hoạt động PBXH. Vì muôn thực hiện được<br />
PBXH nói chung, PBXH trên báo chí nói riêng, trước hết, mọi công dân<br />
trong xã hội đó phải được trao quyền "tự do ngôn luận'' và báo chí<br />
cũng được "tự do báo chí".<br />
<br />
Không những thê' trong Luật Báo chí hiện hành có quy định báo<br />
chí Việt Nam có vai trò, chức năng "là phương tiện thông tin đại chúng<br />
NCS. Trần X uân Thân<br />
<br />
<br />
thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của các tổ chức<br />
của Đảng, cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội; là diễn đàn của nhân<br />
dân". Và "Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện<br />
quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí và để báo chí<br />
phát huy đúng vai trò của mình" (Điều 2).<br />
<br />
Như vậy, báo chí Việt Nam được hệ thống pháp luật trao quyền tự<br />
do ngôn luận, là diễn đàn của nhân dân và có chức năng PBXH. Đó<br />
chính là quy định có tính mở đường để báo chí nói chung, báo điện tử<br />
nói riêng thực hiện PBXH. Vì rằng, "điều kiện thứ nhâ't để PBXH trở<br />
thành một hoạt động có chất lượng khoa học là cần phải thực thi tự do<br />
ngôn luận. Phản biện là biểu hiện chuyên nghiệp của việc người ta thực<br />
thi quyền tự do ngôn luận nên phải khẳng định quyền tự do nói trước.<br />
Tự do ngôn luận là quyền đầu ra của mọi ý kiên phản biện. Nếu không<br />
có tự do ngôn luận thì không có cách gì để phản biện" (3).<br />
<br />
Phương thức phản biện xã hội của báo điện tử<br />
<br />
Bằng thế mạnh là phương tiện thông tin đại chúng, báo chí là cầu<br />
nối giúp người dân Việt Nam (thuộc mọi tầng lớp) có thể phát biểu ý<br />
kiến, nguyện vọng của mình về các vân đề trong đời sông xã hội. Đó<br />
chính là lúc người dân đang tham gia giải quyết vân đề của xã hội.<br />
Nhưng mỗi loại hình báo chí với đặc trưng, thế mạnh, hạn chế khác<br />
nhau, nên phương thức và hiệu quả phản biện xã hội đạt được sẽ khác<br />
nhau. Ở đây, xin được bàn riêng về phản biện xã hội trên báo điện tử.<br />
<br />
Có thể khẳng định "báo điện từ là một loại hình truyền thông đại<br />
chúng đa phương tiện, hoạt động báo chí dựa trên sự tích hợp giữa<br />
công nghệ truyền thông internet và truyền thông của báo chí". Nhờ đó,<br />
báo điện tử có một số đặc trưng nổi bật là: Đa phương tiện (có thể cung<br />
cấp thông tin đồng thời bằng cả văn bản, hình ảnh tĩnh, hình ảnh động,<br />
âm thanh....); Tương tác cao (công chúng dễ dàng phản hổi ý kiến ngay<br />
sau môi tác phẩm, liên kết giữa các tác phẩm đơn giản, thuận tiện truy<br />
cập); Lưu trữ thông tin lớn (tác phẩm không bị giới hạn về dung lượng,<br />
là kho lưu trữ O nline dễ tìm kiếm); Thông tin thời sự phi định kỳ (cập<br />
nhật, phát hành thông tin liên tục 24/24h, độc giả toàn cầu có thê’ tiếp<br />
cận thông tin không phân biệt múi giờ... )...<br />
<br />
60<br />
Sức mạnh phản biện xã hội của báo điện tử với vấn dề bảo tồn...<br />
<br />
<br />
Trong thời đại toàn cầu hóa và thế giới trở nên "phẳng" hơn nhờ<br />
internet, nhiều sự kiện, vẩn đề nảy sinh trong cuộc sông không chi được<br />
báo điện tử liên tục cập nhật thông tin đến công chứng mà còn có những<br />
PBXH, vơi những phân tích, luận bàn đa chiều. Thực tế này cho thây, báo<br />
điện tử đang trở thành diễn đàn công khai, đại chúng và có sức hấp dẫn<br />
mạnh với công chúng trong môi ữưòrtg truyền thông Việt Nam. Dĩ nhiên,<br />
"bữa tiệc thông tin và luận bàn thời sự" này sẽ mang đặc trưng của loại<br />
hình báo điện tử. Vậy phương thức PBXH của báo điện tử như thế nào?<br />
Căn cứ vào nội dung nói về PBXH tại Văn kiện Đại hội Đảng X, đôì tượng<br />
PBXH của báo điện tử sẽ là các vâh đề thuộc đường 101, chủ trương, chính<br />
sách, quy hoạch, kế hoạch, biện pháp thực hiện, hay các quy định mà các<br />
câp chính quyền đưa ra, hoặc dự thảo đưa ra... mà quá trình thực hiện nó<br />
có ảnh hưởng rộng trong cộng đổng xã hội.<br />
<br />
Khi đối tượng của PBXH đã được công khai/ PBXH sẽ phải thực hiện<br />
theo nguyên tắc phản biện công khai, dân chủ. Và trong rất nhiều phương<br />
thức phản biện, PBXH báo chí nói chung, báo điện tò nói riêng ngày càng<br />
được xã hội coi trọng. Bởi nó thỏa mãn được yêu cẩu nhanh nhạy, dân chủ,<br />
công khai, đại chúng tham gia bàn luận về một vấn đề. Khi đó, tư duy, trí<br />
tuệ, sáng kiến của nhiều người sẽ được tập hợp và chọn lọc để có lời giải<br />
tốt nhâ't cho một bài toán - vẩn đề thuộc đôì tượng phản biện.<br />
<br />
Để đạt kết quả đó, xét về lý thuyết, quá trinh báo điện tử có thể PBXH<br />
diễn ra theo đúng lý thuyết mô hình truyền thông của Claude Shannon.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bảng 1<br />
<br />
Trong mô hình này,<br />
<br />
s (Source): Chủ thể đưa tin<br />
<br />
M (Message): Thông điệp<br />
<br />
<br />
61<br />
NCS. Trần Xuân Thân<br />
<br />
<br />
c (Charmel): Kênh truyền<br />
<br />
R (Receiver): Người nhận<br />
<br />
E (Effect): Hiệu quả<br />
F (Feedback): Phản hổi<br />
<br />
N (Noise): Nhiễu<br />
Lý thuyết này giải thích quá trình truyền thông là tương tác 2<br />
chiều. Trong đó, chủ thể truyền thông (S) sẽ phát thông điệp (M) đến<br />
người nhận (R) qua kênh (C). Sau đó, người nhận sẽ phản hồi (F) trở lại.<br />
Đây là quá trình truyền thông có tương tác giữa chủ thể và khách thể.<br />
Trong quá trình truyền thông, có thể xảy ra nhiễu (N) ở các công đoạn<br />
từ s đến M, từ M đến c , từ c đên R. Tùy môi trường truyền thông mà<br />
mức độ nhiễu khác nhau.<br />
<br />
Vận dụng lý thuyết này vào quá tìn h PBXH của báo điện từ sẽ thâỳ,<br />
báo điện tử chính là kênh (C) thực hiện PBXH. Thông điệp PBXH xuất hiện<br />
trong tác phẩm và cả trong các phản hồi (comments) của công chúng.<br />
<br />
Như vậy, đặt giả thuyết PBXH về vẵh đề A. Khi đó, quá trình<br />
PBXH về A sẽ diễn ra qua các bước như sau:<br />
<br />
Bước ĩ: Chủ thê’ phản biện (S: ý kiến tác giả bài báo hoặc ý kiên nhân<br />
vật trong tác phẩm) nêu quan điểm về vâh đề A thông qua một luận điểm<br />
(trong đó có thể có phân tích, lý giải bảo vệ luận điểm của mình).<br />
<br />
Bước 2: Luận điểm phản biện được thê’ hiện thành một bài báo (M),<br />
qua "bộ lọc" biên tập, thẩm định của tòa soạn báo điện tử.<br />
<br />
Bước 3: Thông điệp phản biện (M, bài báo) sẽ được công bô' trên<br />
báo điện tử (C).<br />
<br />
Bước 4: Công chúng (R) tiếp nhận M. Công chúng (gồm cả đôì<br />
tượng, khách thể phản biện; chuyên gia độc lập, nhân sĩ, trí thức; bạn<br />
đọc, cơ quan báo chí khác...) sẽ có những phản hồi (F) về bài báo, vấn<br />
đê' trong bài báo.<br />
<br />
Bước 5: F sẽ được chạy qua "bộ lọc" của tòa soạn rồi đưa lên mạng<br />
internet.<br />
<br />
Bước 6: Xuâ't hiện hiệu ứng xã hội sau một vòng phản biện về A.<br />
S ứ c mạnh phản b iện xã hội của báo điện tử với vấn đ ề bảo íổn...<br />
<br />
<br />
6 bước của quá trình phản biện sẽ được lặp lại nhiều hay ít phụ<br />
thuộc vào lượng M được công bô' và F. Trong đó, đặc biệt ỉà các phản<br />
hổi (comments) có thể được xuất hiện liên tục để phản hổi về vâh đề<br />
nêu trong tác phẩm hoặc phản hổi chính các comments.<br />
<br />
Có thể sơ đồ hóa các yếu tô' tham gia quá trình PBXH trên báo điện<br />
tử như sau:<br />
<br />
Các yếu tố tham gia quá trình PBXH trên báo điện tử (Bảng 2)<br />
Chủ thể phản Đối tượng phản<br />
Hình thức phản biện<br />
biện biện<br />
<br />
Tác giả, cơ quan Vân đề thuộc dự<br />
-Tác phẩm báo chí<br />
báo chí án, chủ trương,<br />
chính sách... đang<br />
- Ý kiên trong tác phẩm PB<br />
Chuyên gia gây chú ý, tác động<br />
- Bài viết PB<br />
đến dư luân, có<br />
nhiều quan điểm -Ý kiến phản hổi sau tác<br />
Bạn đọc<br />
khác nhau về nó. phẩm<br />
<br />
Để định tính, định lượng được quá trình phản biện, đánh giá<br />
được hiệu quá PBXH trên báo điện tử, cần có tiêu chí nhận dạng tác<br />
phẩm báo điện tử có tính châ't PBXH. Căn cứ vào đặc trưng, nguyên<br />
tắc PBXH, đặc trưng loại hình báo điện từ, một tác phẩm PBXH trên<br />
báo điện tử phải đảm bảo tiêu chí: V ề nội dung: Có nêu vấn đề để phản<br />
biện (đôi tượng phản biện rõ ràng); Có luận điểm phản biện trong các<br />
phân tích, lý giải và kết luận vấn đề. V ề hình thức: Phải có kết cấu tổì<br />
thiêu 3 phần [Mở đầu, Nội dung chi tiết và kê't luận]; Ngôn ngữ phải<br />
thông nhất, phủ hợp với nội dung và diễn đạt dễ hiểu. Đặc biệt, để<br />
phản biện có độ tin cậy, thuyết phục, nhân vật tham gia phản biện<br />
phải có định danh rõ ràng và có thể chịu trách nhiệm về luận điểm<br />
phản biện của mình.<br />
<br />
Phản biện xã hội về bảo tồn cầu Long Biên trên báo Thanh Niên<br />
Online, VnExpress và Vietnamnet<br />
<br />
Từ tháng 2/2014, dư luận xã hội bắt đẩu "nóng" lên cùng báo chí<br />
khi loạt tin, bài đề cập đến việc bảo tổn cầu Long Biên (tại Hà Nội) liên<br />
NCS. Trần Xuân Thân<br />
<br />
<br />
tục xuất hiện trên nhiều tờ báo điện tử. Trong đó, báo Thanh Niên<br />
Online, VnExpress và Vietnamnet là 3 trong sô' nhiều tờ báo thông tin và<br />
luận bàn về vầh đề này.<br />
<br />
Quá trình truyền thông - phản biện xã hội về bảo tổn cầu Long<br />
Biên trên 3 tờ báo này được khơi lên đầu tiên từ ngày 14/02/2014, với tác<br />
phẩm "Di dời 9 nhịp cầu Long Biên đ ể bảo tôn", trên báo VnExpress. Bài<br />
viết này có tính châ't "khơi dòng" thời sự và "châm ngòi" dư luận khi<br />
nêu 3 phương án mà Bộ Giao thông vận tải đưa ra liên quan đến cầu<br />
Long Biên. Cụ thể: Phương án 1, Xây dựng cầu mới tại vị trí tím cẩu hiện<br />
tại, di dời 9 nhịp cầu cũ về phía thượng lưu để bảo tổn.<br />
<br />
Phương án 2, Xây dựng cầu mới tại vị trí tim cầu hiện tại có kết câu<br />
nhịp dàn thép tương tự cầu cũ như thiết kế ban đầu. Phương án 3, Xây<br />
dựng cầu mới có một phẩn vị trí tại tim cầu hiện tại, giữ nguyên các<br />
nhịp cầu cũ để bảo tổn.<br />
<br />
Sau đó, một loạt tin bài khác xuâ't hiện trên VnExpress, Thanh Niên<br />
Online, Vietnairmet cùng bàn luận, cập nhật thông tin về chủ đề này. Trong<br />
đó, có một loạt những đầu đề (tít bài) tác phẩm đã thể hiện rõ quan điểm<br />
phản biện, như: trên VnÈxpress gồm các bài: “PGS Nguyễn Hôhg Thục:<br />
Thay đôi cầu Long Biên là cách làm thô bạo" (23/2); "Phá cầu Long Biên là mang<br />
tội với lịch sử"(25/2); "Thủ tướng yêu câu không phá cầu Long Biêrí'( 28/2).<br />
<br />
Trên báo Thanh Niên Online có các bài nổi bật như: "Không được<br />
phá cầu Long Biên!" (18/2); "Phá cầu Long Biên là xóa một phần ký ức Hà<br />
Nội"(19/2); "Không thể bỏ một biểu tượng của lịch sử"(20/2); "vẫn muốn<br />
'nâng cấp' cầu Long Biên?" (21/2); "Chính phủ từng chọn phương án cầu<br />
mới cách cầu Long Biên 186 m" (24/2); "Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng:<br />
'Phải giữ nguyên cầu Long Biên" (28/2);<br />
<br />
Trên báo Vietnamnet có các bài như: "9.000 tỷ và 3 phương án 'cứu' cầu<br />
Long Biên" (18/2); "Cầu Long Biên: Bảo tổn sông hay bảo tổn chết?" (19/2);<br />
"Bằng mọi giá bảo tồn cầu Long Biên" (26/2); "'Nên khai thác cầu Long Biên<br />
như 1 bảo tàng di sản" (27/2); "Thủ tướng: Không phá cầu Long Biên"(28/2)...<br />
<br />
Loạt bài PBXH trên 3 tờ báo này đã góp phần quan trọng vào việc<br />
đôt nóng dư luận và tạo hiệu ứng lan tỏa, thúc giục sự vào cuộc của các<br />
<br />
<br />
64<br />
Sức mạnh phản biện xã hội của báo điện tử với vấn đ ề bảo tồn...<br />
<br />
<br />
cơ quan chức năng, nhà quản lý các cấp. Rổi dư luận trở nên thở phào<br />
nhẹ nhõm phần nào khi ngày 28/2/2014, trong phiên họp Chính phủ,<br />
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã chỉ đạo "Phải giữ nguyên cầu Long<br />
Biên", với hàm ý cần bảo tồn cây cầu này, không phá, không di dời.<br />
Thông điệp chỉ đạo này của Thủ tương được các báo đổng loạt đưa tin.<br />
Đó cũng đồng thời là một thông điệp chô't thể hiện các thông điệp<br />
truyền thông, PBXH bảo vệ việc bảo tổn cầu Long Biên mà các báo<br />
truyền tải thời gian qua đã phát huy tác dụng. Rất nhiều comments của<br />
công chúng sau các tin này thể hiện sự hài lòng, đổng ý và cảm ơn chi<br />
đạo của Thủ tương. Từ đó, dư luận hạ nhiệt các phản ứng trưóc 3<br />
phương án mà Bộ GTVT đưa ra đối vói cầu Long Biên.<br />
<br />
Phân tích định lượng tác phẩm PBXH trên 3 bảo điện từ cho các<br />
thông số:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
65<br />
66<br />
è<br />
Tác Tác Chủ thể tham gia phản Ý kiến độc giả sau Ý kiến độc giá sau tác phẩm PBXH<br />
phẩm phẩm biện TP về cầu LB<br />
về cầu LB<br />
về cầu PBXH<br />
Báo LB về cầu Nhà Chuyên Độc Max Min Tổng Tổng ý Đồng Phản Ý kiến Hiến kế<br />
LB báo, gia giả 1TP 1TP ý kiến kiến tình đối khác<br />
CQBC (theo PA của PA của<br />
lượt) Bộ GT BỘGT<br />
.. 1<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
'o<br />
<br />
<br />
T<br />
T<br />
T<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
00<br />
00<br />
Thanh Niên<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
t<br />
45 85 13 47<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
i<<br />
IN<br />
20 36<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
—<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
VO<br />
VO<br />
—<br />
—<br />
o<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
o<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
ỈN<br />
VnExpress 253 1019 759 209 531 102<br />
lò<<br />
t—<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
C<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
00<br />
00<br />
40<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
T<br />
' 34<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
tN<br />
rH<br />
32<br />
<br />
<br />
rH<br />
18<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
t-H<br />
4<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
r-H<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
r-f<br />
T-N<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
T-H<br />
H<br />
T—<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Vietnamnet<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
—<<br />
■<br />
18 17 26 871 234<br />
<br />
<br />
rH<br />
610 188 156<br />
Tổng 3 báo 26 1144<br />
00<br />
in<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
69% 38,63% 59,09% 2,27% 76,13% 26,86% 70,03% 17,91%<br />
rH<br />
Sức m ạnh p h ả n b iện xã hội của báo điện tử V(ới vấn đ ề b ả o tồn..<br />
<br />
<br />
Bảng 3 cho thây, cả 3 báo điện tử đều sử dụng đội ngũ chuyên gia<br />
tham gia vào PBXH cho vân đề này. Cùng vói các chuyên gia, các tác<br />
phẩm phản biện đã thực sự gây được chú V của công chúng. Công<br />
chúng đã tham gia vào phản biện mạnh mẽ thông qua các phản hồi<br />
(comments) ở cuôi các tác phẩm. Vơi tổng số 26 tác phẩm đề cập đến<br />
vấn đề bảo tồn cầu Long Biên, có tơi 1.144 ý kiến phản hổi từ còng<br />
chúng. Trong đó, vói 18 tác phẩm phản biện (chiếm 69% tác phẩm), có<br />
tới 871 ý kiến phản hổi từ công chúng (chiêm 76,13% tổng ý kiến công<br />
chúng liên quan đêh loạt bài về cầu Long Biên).<br />
<br />
Trong các chỉ sô' ữên, các tác phẩm PBXH có sự tham gia của các<br />
chuyên gia dễ thu hút hơn sự tham gia của công chúng vào bàn luận về<br />
vấn đề. Hơn nữa, trong sô' các comments từ công chúng, có tói 70,03%<br />
phản đốỉ các phương án mà Bộ GTVT đưa ra. Đặc biệt, không chỉ bộc lộ<br />
quan điếm đổng tình hay phản đôi vói quan điểm của Bộ GTVT, các<br />
comments từ độc giả đã có 156 lượt hiến kế (chiếm 17,91%) giải quyết<br />
A ' 4 A '<br />
vân đê.<br />
<br />
Những chi số này cho thây, dư luận xã hội, công chúng sẵn sàng<br />
tham gia vào giải quyết các vân đề của xã hội. Họ sẵn sàng nêu quan<br />
điểm, thể hiện chính kiến của mình đôi với vấn đề của quôc gia. Đây<br />
chính là biểu hiện quan trọng của việc công chúng sẵn sàng tư thế cho<br />
một hành động phản biện trong một xã hội dân chủ. 70,03% ý kiên phản<br />
đôì các phương án của Bộ GTVT cho thây, sự đồng thuận nhận thức của<br />
đa sô' người dân về cùng một vân đề. Đồng thời, nó cũng chỉ ra rằng,<br />
các phương án mà Bộ GTVT đưa ra chưa hợp lòng dân.<br />
<br />
Bên cạnh đó, phân tích sâu vào cá& bài PBXH có ý kiến chuyên gia<br />
đã cho những chỉ sô' quan trọng.<br />
NCS. Trần Xuân Thân<br />
<br />
<br />
Định lượng ý kiến chuyên gia trong các tác phẩm PBXH (Bảng 4)<br />
Ý kiến chuyên gia<br />
Tổng ý Đồng ý Đồng ý Đồng ý Bảo Hiến Ý kiến trong<br />
kiến PA 1 PA2 PA3 tồn kế 1T P<br />
Báo<br />
(Xây (Phá (Xây mới nguyê<br />
mói, bảo cũ, xây có phần đi n trạng Max Min<br />
tàng cũ) mới) qua cũ)<br />
Thanh Niên 11 0 0 0 9 5 3 1<br />
VnExpress 4 0 0 0 3 2 3 1<br />
Vietnamnet 11 3 1 0 12 7 5 1<br />
26 3 1 0 24 14<br />
Tổng 3 báo<br />
11,53% 3,84% 0% 92,3% 53,84%<br />
<br />
Trong Bảng 4, ý kiến đội ngũ chuyên gia có tói 92,3% cùng quan<br />
điểm phải bảo tổn nguyên trạng cầu Long Biên (không phá, không di<br />
dời). Tham gia phản biện là các Giáo sư, Tiến sĩ, Phó Giáo sư có tên tuổi<br />
trong giới khoa học về lịch sử, di sản, hay cầu đường, xây dựng... như:<br />
GS. Hoàng Đạo Kính, GS.TSKH. Lã Ngọc? Khuê, PGS. TS. KTS Nguyễn<br />
Hồng Thục, TS. KTS Đào Ngọc Nghiêm, GS.TS Lưu Trần Tiêu, GS<br />
Nguyễn Quang Ngọc, GS. Ngô Đức Thịnh, GS. Đỗ Quang Hưng, Nhà<br />
sử học Dương Trung Quốc...<br />
<br />
Tuy nhiên, cũng có 11,53% ý kiên chuyên gia đổng tình phương án<br />
1 của Bộ GTVT đưa ra; 3,84% đổng tình phương án 2, nhưng cả 3 báo<br />
đều 0% ý kiến đổng tình phương án 3. Điều đáng chú ý nữa, nêu công<br />
chúng có 17,91% ý kiến hiến kế giải quyết vâh đề thì đội ngũ chuyên gia<br />
có tói 53,84% ý kiến hiến kế. Chỉ sô' này cho thấy, bằng kiến thức, thái<br />
độ có trách nhiệm vói xã hội, đội ngủ chuyên gia không chi bộc lộ quan<br />
điểm mà cũng ngay lập tức hiến kế giải quyết vân đề.<br />
<br />
Qua khảo sát loạt tác phẩm về bảo tổn cầu Long Biên trên 3 báo<br />
điện tử cho thây, vai trò rất quan trọng của tác giả bài báo trong việc<br />
làm đầu môi, dẫn dắt các phản biện. Ở Bảng 3 cho chỉ sô' 17/18 tác phẩm<br />
PBXH đều có vai trò tham gia phản biện của tác giả. Ớ đó, tác giả nêu<br />
vấn đề, chọn lọc, xâu chuỗi các ý kiên chuyên gia phản biện. Từ đó,<br />
cùng vói các comments của độc giả, môi bài PBXH trên các báo đã thực<br />
sự như một diễn đàn luận bàn đa chiều về cùng một chủ đề.<br />
<br />
Về mặt kỹ thuật phản biện, cả 3 tò báo đều khai thác mạnh kỹ<br />
thuật truyền thông tương tác đa chiều trên môi ừưòng đa phương tiện<br />
Sức m ạnh phản biện xã hội của báo điện tử với vấn đ ề bảo tồn...<br />
<br />
<br />
của báo điện tử. Hầu hết các tác phẩm đều đã hiện rõ mỗi tác phẩm là<br />
một diễn đàn để tác giả, chuyên gia, độc giả cùng thảo luận về một vân<br />
đề. Nhờ đó, không khí PBXH đậm nét trong các tác phẩm PBXH. Đồng<br />
thời, kỹ thuật tạo hiệu ứng dư luận xã hội đồng tình hoặc phản đối rất<br />
rõ ràng trưóc một vấn đề của cuộc sông đang đặt ra rât nóng.<br />
<br />
Kết luận và kiến nghị từ kết quả khảo sát<br />
<br />
Qua loạt bài PBXH về việc bảo tổn cầu Long Biên trên báo Thanh<br />
Niên Online, VnExpress và Vietnamnet từ tháng 2-3/2014 cho thây: Các bài<br />
PBXH này đã góp sức quan trọng trong việc tạo lập, định hưóng dư luậh,<br />
tạo chuyển biến và có hành động thực tế về bảo tồn cầu Long Biên. Một<br />
trong những điểm nhâh hiệu quả đạt được sau loạt bài này, không phải là<br />
việc phủ định hay tán thành các phương án Bộ GTVT đưa ra, mà là việc đã<br />
tạo lập được một diễn đàn, một môi trường PBXH, một minh chứng quan<br />
trọng cho một xã hội có dân chủ. Ớ đó, nhũng dự định, dự án, chủ trương,<br />
chính sách... lớn của đất nưóc, những bài toán ỵề sự phát triển kinh tê' văn<br />
hóa, xã hội... được công khai bàn bạc đa chiều trước khi hiển khai.<br />
<br />
Về kỹ thuật PBXH: - Cả 3 tờ báo đểu có quá trình PBXH theo đúng mô<br />
hình lý thuyêĩ truyền thông cùa Claude Shannon, và đã phát huy tác dụng.<br />
Chứng tỏ, lý thuyết truyền thông này vẫn phát huy tác dụng trong môi<br />
trường truyền thông đa phương tiện hiện đại ngày nay, đặc biệt là phát<br />
huy ưu thế của tương tác 2 chiều trong truyền thông.<br />
<br />
Quy trình phản biện hiện rõ 6 bước (gồm có yếu tô' như mô hình<br />
truyền thông ờ bảng 1) đã hình thành dư luận xã hội, tác động lan tỏa,<br />
thúc đẩy hành động thực tiễn trong đời sông chính tĩị - xã hội liên quan<br />
đến giải bài toán bảo tổn cầu Long Biên.<br />
<br />
- Báo điện tử có sức mạnh đặc biệt trong phản biện xã hội nhờ có thể dễ<br />
dàng tạo diên đàn trao đổi công khai, liên tục, đa chiều về cùng một vấn<br />
đề. Trong đó, các ý kiến của chuyên gia, nhà báo có tác dụng dẫn đường<br />
dư luận, "đô't lửa" tranh luận cho công chúng comments. Hơn nữa, các<br />
luận điểm phản biện cùng các phân tích, lý giải của các chuyên gia trong<br />
các tác phẩm PBXH là một cách để báo điện tử vừa huy động vừa công bô'<br />
rộng rãi quan điểm, trí tuệ của giới chuyên gia vào sự nghiệp chung.<br />
<br />
<br />
69<br />
NCS. T rần Xuân Thân<br />
<br />
<br />
- Các comments sau các bài viết trên báo điện tử trong loạt bài về cầu<br />
Long Biên được khảo sát còn có thể gây hoài nghi về xuất xứ, thiếu thuyết<br />
phục. Cụ thê’ trong sô' hơn 1.144 ý kiến độc giả phản hồi sau tác phẩm, có<br />
1.102 ý kiên không có địa chi cụ thể của tác giả ý kiên (chiếm 96,32%). Mặc<br />
dù những ý kiên đó vẫn có tác dụng tạo dư luận, nhưng tính thuyết phục<br />
chưa cao. Do đó, hiệu ứng dư luận mà các comments này mang lại, nếu<br />
không kiểm soát tô't, có thể phản tác dụng đôì vói xã hội.<br />
<br />
Do đó, để PBXH trên báo điện tử có hiệu quả, sức mạnh hơn nữa,<br />
tòa soạn báo điện tử cần: + Chủ động hơn nữa trong việc nêu vâh đ ế và tố<br />
chức phản biện xã hội. Bởi trong loạt bài này, có tới 5/18 bài PBXH có<br />
nguồn gốc ghi chép nội dung từ một hội thảo tại một trường đại học về<br />
cùng chủ đề, cho nên có nhiều ý kiên chuyên gia bị trùng lặp nhiều lần<br />
tại 3 tò báo; có bài PBXH là tổng hợp ý kiên từ độc giả comments; một<br />
sô'bài là phỏng vân "người trong cuộc" từ Bộ GTVT... Chưa có nhiều<br />
bài PBXH riêng của tòa soạn nhờ thiết lập bằng đội ngũ chuyên gia<br />
riêng; điêu này dẫn đêh thiếu bản sắc riêng, còn lộ rõ tư thế "chạy<br />
theo"... báo bạn.<br />
<br />
+ Cần có giải pháp định danh tên và địa chỉ cụ thể hơn cho các tác giả<br />
comments. Điều này vừa gắn trách nhiệm xã hội cho người viết comments,<br />
vừa để tăng độ tin cậy, tính thuyết phục ở thông tín phản hồi.<br />
<br />
+ Đặc biệt, cần phát huy vai trò, thế mạnh của báo điện từ trong PBXH. Đó<br />
là sự phát huy sức mạnh của truyêh thông đa phương tiện trong công cuộc tham<br />
gia giải quỵêt các vâh đề của đâl nước, thúc đẩy quá trình phắt triển đất nước./.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
<br />
<br />
1. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, NXB. Chính trị Quốc<br />
gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 225.<br />
<br />
2. Tim hiểu một sô'thuật ngữ trong Vần kiện Đại hội đại biểu toàn CỊUÔC ỉãn<br />
thứ X cùa Đảng, NXB. Chính trị Quôc gia, Hà Nội, 2006, tr. 182).<br />
<br />
<br />
70<br />
Sứ c mạnh phản biện xã hội cửa báo điện tử với vấn đề bảo tồn...<br />
<br />
<br />
3. Nguyễn Trần Bạt, Phản biện xã hội. Tạp chí The Ịournal o f Global<br />
Issues & Solutions năm 2007 của NXB. Bibliotheque: VVorld Wide<br />
International Publishers.<br />
<br />
4. Trần Đăng Tuâh: Phản biện xã hội - câu hỏi đặt ra từ cuộc sông,<br />
NXB. Đà Nang, 2006, tr. 9 - 10.<br />
<br />
5. PGS. TS Đặng Thị Thu Hương, Về vai trò giám sát xã hội và phản<br />
biện xã hội của báo chí Việt Nam. Tạp chí Cộng sản, sô' 846 (4-2013).<br />
<br />
6. Tạ Ngọc Tấn, Truyêh thông đại chúng. NXB Chính trị Quốc gia,<br />
H., 2001.<br />
<br />
7. Các bài viết liên quan đến bảo tồn cầu Long Biên trên các báo<br />
điện tử: Thanh Niên Online, Vietnamnet, VnExpress từ tháng 2-<br />
3/2014.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
71<br />