Tác động của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đối với sự nghiệp xây dựng nền văn hóa Việt Nam hiện nay

T¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa<br /> ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng nÒn v¨n ho¸ viÖt nam hiÖn nay<br /> <br /> <br /> Lª H−êng (*)<br /> <br /> <br /> 1. V¨n ho¸ mang b¶n s¾c d©n téc vµ Cã thÓ nãi kinh tÕ thÞ tr−êng lµ “c¸i<br /> d©n téc lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh tÝnh riªng phæ biÕn”, cßn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh<br /> biÖt cña mét nÒn v¨n ho¸. B¶n s¾c v¨n h−íng XHCN lµ “c¸i ®Æc thï” cña ViÖt<br /> ho¸ d©n téc ViÖt Nam lµ tè chÊt ®−îc hîp Nam, phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ ®Æc ®iÓm<br /> tô, båi ®¾p trong suèt chiÒu dµi lÞch sö cô thÓ cña ViÖt Nam (1, tr.106-107).<br /> ®Êu tranh dùng n−íc vµ gi÷ n−íc cña Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë<br /> d©n téc. B¶n s¾c ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ViÖt Nam lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ<br /> gi¸ trÞ bÊt di bÊt dÞch mµ lu«n ®−îc båi hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n<br /> ®¾p thªm nh÷ng gi¸ trÞ míi ®−îc h×nh lý cña nhµ n−íc nh»m thùc hiÖn môc<br /> thµnh trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµ tiÕp tiªu “d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng<br /> biÕn gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸. V¨n ho¸ tiªn b»ng, d©n chñ, v¨n minh” (1, tr.108),<br /> tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc lµ lùc l−îng g¾n t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®i ®«i víi viÖc<br /> tinh thÇn, lµ nh©n tè trÝ lùc cã t¸c dông x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn<br /> thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn toµn diÖn. X©y tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. NÒn kinh<br /> dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n tÕ thÞ tr−êng cña ViÖt Nam vËn hµnh<br /> s¾c d©n téc lµ h−íng ®Õn tho¶ m·n nhu d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n vµ<br /> cÇu v¨n ho¸ tinh thÇn ngµy cµng cao cña sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn<br /> nh©n d©n, n©ng cao tinh thÇn yªu n−íc, XHCN ®−îc ®Þnh h−íng cao vÒ mÆt x·<br /> tè chÊt khoa häc vµ tè chÊt ®¹o ®øc cña héi nh»m h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng khuyÕt<br /> toµn d©n téc, b¶o ®¶m cho sù ph¸t triÓn tËt cã tÝnh tù ph¸t cña c¬ chÕ thÞ tr−êng<br /> bÒn v÷ng cña ®Êt n−íc trªn con ®−êng vµ phôc vô lîi Ých cña ®a sè nh©n d©n. (∗)<br /> ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh<br /> h−íng XHCN. ViÖc chuyÓn ®æi tõ thÓ chÕ kinh tÕ<br /> kÕ ho¹ch tËp trung sang thÓ chÕ kinh tÕ<br /> Chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n−íc thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ®ång<br /> ta lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nghÜa víi viÖc thay ®æi c¸c gi¸ trÞ v¨n<br /> ®Þnh h−íng XHCN ®i ®«i víi viÖc x©y ho¸, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt s¶n phÈm<br /> dùng ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ®Ëm ®µ v¨n ho¸, c¸ch thøc truyÒn b¸ l−u th«ng,<br /> b¶n s¾c d©n téc, lµ mét lùa chän phï<br /> hîp víi thùc tiÔn cña ViÖt Nam vµ phï<br /> hîp víi xu h−íng vËn ®éng vµ ph¸t<br /> triÓn cña thÕ giíi. (∗)<br /> ThS., ViÖn TriÕt häc.<br /> 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2010<br /> <br /> tiªu dïng c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸. Sù x¸c c«ng nghiÖp vËn hµnh theo c¸c quy luËt<br /> lËp c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng lµm xuÊt cña thÞ tr−êng vµ thÞ tr−êng trë thµnh<br /> hiÖn nh÷ng hÖ gi¸ trÞ v¨n ho¸ míi lµm c¬ chÕ ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng s¶n xuÊt,<br /> ®¶o lén kh«ng Ýt c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ ph¸t triÓn v¨n ho¸. §Æc biÖt trong vµi<br /> truyÒn thèng; ®êi sèng vµ nhu cÇu v¨n thËp niªn gÇn ®©y, v¨n ho¸ ngµy cµng<br /> ho¸ cña nh©n d©n ngµy cµng cao, s¶n chÞu sù t¸c ®éng cña khoa häc – kü<br /> phÈm v¨n ho¸ ngµy cµng ®a d¹ng phong thuËt. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt, chuyÓn<br /> phó, thÞ tr−êng v¨n ho¸ ngµy cµng s«i t¶i, l−u th«ng v¨n ho¸ ngµy cµng më<br /> ®éng. Bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, réng vµ hiÖu qu¶ nhê c¸c ph−¬ng tiÖn<br /> nh÷ng t¸c ®éng tr¸i chiÒu cña c¬ chÕ thÞ khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i. Do vËy c¸c<br /> tr−êng ®Õn v¨n ho¸ ®ang lµm xuÊt hiÖn s¶n phÈm v¨n ho¸ nghÖ thuËt trªn thÞ<br /> nhiÒu s¶n phÈm phi v¨n ho¸, ph¶n khoa tr−êng v« cïng ®a d¹ng vµ phong phó<br /> häc trong ®êi sèng x· héi. V× vËy, khi ®Õn víi ng−êi tiªu dïng b»ng nhiÒu<br /> nghiªn cøu vÊn ®Ò t¸c ®éng cña kinh tÕ h×nh thøc, cho phÐp tho¶ m·n nhu cÇu<br /> thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN víi sù th−ëng thøc v¨n ho¸ nghÖ thuËt ngµy<br /> nghiÖp x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam cµng cao cña c«ng chóng. MÆt kh¸c,<br /> hiÖn nay, mét c©u hái cÇn ®−îc ®Æt ra ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh<br /> vµ luËn gi¶i: ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ h−íng XHCN cã ý nghÜa gi¶i phãng vµ<br /> tr−êng ®Þnh h−íng XHCN cã m©u thuÉn ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt x· héi, huy ®éng<br /> hay thèng nhÊt biÖn chøng víi viÖc x©y nhiÒu nguån lùc tµi chÝnh cña x· héi t¹o<br /> dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n c¬ së vËt chÊt ®Ó t¸i s¶n xuÊt, t¨ng ®Çu<br /> s¾c d©n téc? t− ph¸t triÓn c¸c dÞch vô v¨n ho¸, b¶o<br /> 2. Tr−íc hÕt cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, tån, t«n t¹o c¸c di s¶n v¨n ho¸, gãp<br /> qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ phÇn x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn<br /> tr−êng, ë n−íc ta, trong nh÷ng n¨m võa ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.<br /> qua cho thÊy: c¬ chÕ thÞ tr−êng ®· ph¸t<br /> huy t¸c dông tÝch cùc to lín ®Õn sù ph¸t XÐt vÒ mÆt gi¸ trÞ, c¸c gi¸ trÞ tiªu<br /> triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi. biÓu cho b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ:<br /> lßng yªu n−íc nång nµn, ý chÝ tù c−êng<br /> Lµ mét bé phËn cña kiÕn tróc d©n téc, tinh thÇn ®oµn kÕt, ý thøc céng<br /> th−îng tÇng, nÕu nh− tr−íc ®©y, v¨n ®ång g¾n kÕt c¸ nh©n – gia ®×nh – lµng<br /> ho¸ chØ ®¬n thuÇn lµ nh÷ng hÖ quan x· - Tæ quèc; lßng nh©n ¸i, khoan dung,<br /> niÖm, t− t−ëng t¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn c¬ träng nghÜa t×nh (theo: 2, tr.56), vÉn<br /> së h¹ tÇng x· héi th× giê ®©y, v¨n ho¸ ®ãng vai trß lµ nÒn t¶ng tinh thÇn vµ lµ<br /> t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn søc s¶n xuÊt x· ®éng lùc ®Þnh h−íng, chi phèi toµn bé<br /> héi. Kh«ng thiªn vÒ cÊp ph¸t nh− thêi ®êi sèng x· héi trong nÒn kinh tÕ thÞ<br /> bao cÊp, ho¹t ®éng s¶n xuÊt s¶n phÈm tr−êng ®Þnh h−íng XHCN. Nh÷ng gi¸<br /> v¨n ho¸ nghÖ thuËt tù nã quay vßng ®Ó<br /> trÞ nµy hiÖn ®ang cã sù thay ®æi, vµ ®−îc<br /> t¸i s¶n xuÊt vµ bÞ chi phèi bëi quy luËt<br /> bæ sung thªm nh÷ng néi dung míi d−íi<br /> cung cÇu. ThÞ tr−êng trë thµnh biÓu ®å<br /> t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr−êng.<br /> x¸c ®Þnh mèi quan hÖ cung – cÇu s¶n<br /> phÈm v¨n ho¸ nghÖ thuËt. Tr−íc hÕt, ®ã lµ sù thay ®æi theo<br /> XÐt vÒ mÆt s¶n xuÊt, ph©n phèi, l−u h−íng kÕ thõa vµ ph¸t triÓn. TruyÒn<br /> th«ng, d−íi t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ thèng yªu n−íc, ý thøc tù c−êng d©n<br /> tr−êng, v¨n ho¸ trë thµnh mét ngµnh téc... hiÖn nay ®−îc thÓ hiÖn ë quyÕt<br /> T¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr−êng… 23<br /> <br /> t©m ®æi míi ph¸t triÓn kinh tÕ, ®−a ®Êt nh©n tè kh¸ch quan cÇn thiÕt cña viÖc<br /> n−íc tho¸t khái nghÌo nµn, l¹c hËu, gi÷ x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc theo<br /> v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. §iÒu nµy con ®−êng XHCN (2, tr.26). Chóng ta<br /> xuÊt ph¸t tõ ý thøc vÒ sù nghÌo ®ãi vµ chØ cã thÓ x©y dùng “nÒn kinh tÕ thÞ<br /> l¹c hËu, coi ®ã còng lµ nçi nhôc kh«ng tr−êng” kÕt hîp víi “®Þnh h−íng XHCN”<br /> kÐm nçi nhôc mÊt n−íc. §iÓm kh¸c biÖt khi v¨n ho¸ bao trïm, chi phèi nÒn kinh<br /> trong x· héi hiÖn ®¹i so víi x· héi tÕ thÞ tr−êng. Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ<br /> truyÒn thèng lµ sù kh¼ng ®Þnh con tr−êng ®Ó t¹o ®éng lùc vµ c¬ së ®Ó ph¸t<br /> ng−êi c¸ nh©n trong céng ®ång. NÕu triÓn v¨n ho¸ chø kh«ng t¸ch rêi c¸c<br /> trong x· héi truyÒn thèng, con ng−êi c¸ môc tiªu vÒ v¨n ho¸ x· héi. NghÜa lµ,<br /> nh©n ch−a bao giê ®−îc coi lµ mét thùc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng<br /> thÓ ®éc lËp cã quyÒn tån t¹i vµ ph¸t XHCN, v¨n ho¸ vµ kinh tÕ hoµ quyÖn<br /> triÓn nh©n c¸ch, tµi n¨ng th× trong ®iÒu vµo nhau ®Ó b¶o ®¶m cho x· héi ph¸t<br /> kiÖn kinh tÕ x· héi cña thêi kú ®æi míi, triÓn bÒn v÷ng vµ lµnh m¹nh. Mèi quan<br /> con ng−êi c¸ nh©n ®−îc kh¼ng ®Þnh hÖ gi÷a kinh tÕ vµ v¨n ho¸ cã thÓ xem<br /> trong céng ®ång. Mçi c¸ nh©n trong nÒn nh− mèi quan hÖ gi÷a “ch©n ga” vµ<br /> kinh tÕ thÞ tr−êng ®Òu cã quyÒn lîi vµ “ch©n th¾ng”, gi÷a c¸i “tÜnh” vµ c¸i<br /> nghÜa vô ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, tÝch “®éng”. Kinh tÕ bao giê còng cã xu<br /> cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña m×nh ®Ó lµm h−íng lao vÒ phÝa tr−íc vµ t¨ng tèc,<br /> giµu cho b¶n th©n, cho gia ®×nh vµ cho nhÊt lµ víi nh÷ng ®Êt n−íc ®ang ph¸t<br /> x· héi. triÓn nh− n−íc ta. Khi kinh tÕ lao tíi,<br /> th× vai trß gi÷ “th¾ng” cña v¨n ho¸ lµ v«<br /> Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, kinh<br /> cïng cÇn thiÕt. Khi kinh tÕ vµ c¶ x· héi<br /> tÕ thÞ tr−êng thóc ®Èy qu¸ tr×nh héi<br /> lao tíi, th× v¨n ho¸, theo nhµ v¨n<br /> nhËp kinh tÕ vµ héi nhËp v¨n ho¸, t¹o<br /> Nguyªn Ngäc, ph¶i lïi l¹i mét chót, bëi<br /> ®iÒu kiÖn më réng vµ giao l−u v¨n ho¸<br /> v¨n ho¸ lµ g×, nÕu kh«ng ph¶i lµ sù b×nh<br /> gi÷a c¸c quèc gia, d©n téc, céng ®ång, c¸<br /> tÜnh, b×nh t©m, sù v÷ng ch¾c, v÷ng ch·i<br /> nh©n. C¸c s¶n phÈm nghÖ thuËt mang<br /> cña con ng−êi vµ x· héi. Kinh tÕ, chÝnh<br /> ®Ëm b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc nh−: gèm,<br /> trÞ lµ cÇn thiÕt, lµ quyÕt ®Þnh, nh−ng<br /> sø, ®iªu kh¾c… cã ®iÒu kiÖn ®−îc kh«i<br /> v¨n ho¸ míi lµ c¸i quyÕt ®Þnh h¬n, bëi<br /> phôc, ®−îc céng ®ång tiÕp nhËn vµ<br /> nã lµ nÒn t¶ng ®Ó b¶o ®¶m cho sù ph¸t<br /> qu¶ng b¸ ra thÕ giíi. C¸c lo¹i h×nh nghÖ<br /> triÓn bÒn v÷ng vµ lµnh m¹nh cña x· héi<br /> thuËt d©n téc nh−: quan hä, ca trï, h¸t<br /> (xem thªm: 3, tr.15-16).<br /> v¨n, h¸t xoan cã c¬ héi ®−îc b¶o tån, g×n<br /> gi÷ vµ ®−îc c«ng nhËn lµ di s¶n v¨n ho¸<br /> ViÖc kh¼ng ®Þnh tÝnh thèng nhÊt<br /> thÕ giíi. Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ vµ<br /> cña v¨n ho¸ víi kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> v¨n ho¸ ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tinh hoa<br /> kh«ng cã nghÜa lµ phñ ®Þnh tÝnh kh¸c<br /> v¨n ho¸ ViÖt ®−îc b¹n bÌ thÕ giíi biÕt<br /> biÖt gi÷a chóng. V¨n ho¸ tiªn tiÕn<br /> ®Õn nh−ng còng lµ th¸ch thøc ®èi víi<br /> h−íng ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n lµm<br /> mét quèc gia trong viÖc gi÷ g×n, x©y<br /> môc tiªu, trong khi thÞ tr−êng l¹i h−íng<br /> dùng b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc.<br /> ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ lîi Ých. Hai môc tiªu<br /> Nh− vËy, nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng nhÊt trÝ<br /> cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng víi nhau. ChÝnh sù kh¸c biÖt gi÷a kinh<br /> XHCN cho thÊy, c¬ chÕ thÞ tr−êng ch¼ng tÕ vµ v¨n ho¸ ®· lµm xuÊt hiÖn m©u<br /> nh÷ng kh«ng ®èi lËp mµ cßn lµ mét thuÉn gi÷a lîi Ých vµ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n<br /> 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2010<br /> <br /> v¨n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh chø kh«ng ph¶i lµ thÞ tr−êng. Doanh<br /> tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN vµ viÖc thu vµ nghÖ thuËt lµ hai kh¸i niÖm mµ<br /> x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ nhµ s¶n xuÊt nghÖ thuËt nµo còng m¬<br /> b¶n s¾c d©n téc. −íc thµnh mét thùc thÓ thèng nhÊt, lµ<br /> D−íi gãc ®é ®Çu t− v¨n ho¸, c¸c nhµ c¸i ®Ých h−íng tíi trong ngµnh c«ng<br /> ®Çu t− cho r»ng, viÖc ®Çu t− cho v¨n nghiÖp v¨n ho¸. Nh−ng trong nÒn kinh<br /> ho¸ cã nhiÒu rñi ro. NÕu nh− du lÞch tÕ thÞ tr−êng, khi nhµ s¶n xuÊt nghiªng<br /> hay thÓ thao, cã thÓ thÊy râ lîi nhuËn vÒ lîi nhuËn nhiÒu h¬n th× môc tiªu vÒ<br /> ®Çy høa hÑn trong ®Çu t− kh¸ch s¹n, v¨n ho¸ th−êng bÞ bá qua. Cho nªn, sù<br /> c¸c tuyÕn du lÞch, ®µo t¹o vËn ®éng thèng nhÊt, hµi hoµ gi÷a môc tiªu vÒ<br /> viªn, thi ®Êu… th× viÖc ®Çu t− cho v¨n kinh tÕ vµ v¨n ho¸ vÉn lµ lý t−ëng. Tuy<br /> ho¸ rÊt khã kh¨n, gÆp nhiÒu rñi ro vµ nhiªn, ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong nÒn<br /> hiÖu qu¶ thÊp. Kªu gäi c¸c nhµ ®Çu t− kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN,<br /> ®æ tiÒn ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt nh− kh«ng thÓ t¸ch rêi kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> nhµ h¸t, r¹p phim hay b¶o tån c¸c lo¹i nh−ng l¹i kh«ng thÓ hoµn toµn bÞ thÞ<br /> h×nh v¨n ho¸ truyÒn thèng ViÖt Nam lµ tr−êng thao tóng. V× vËy, cÇn kÕt hîp<br /> ®iÒu kh«ng t−ëng. Trong khi ®ã, s¶n ®−îc yÕu tè nghÖ thuËt vµ yÕu tè th−¬ng<br /> phÈm v¨n ho¸ lµ siªu kinh tÕ. V¨n ho¸ m¹i trong s¶n xuÊt nghÖ thuËt, kÕt hîp<br /> tiªn tiÕn h−íng ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ nh©n ph¸t triÓn kinh tÕ víi ph¸t triÓn v¨n<br /> v¨n lµm môc tiªu, trong khi thÞ tr−êng ho¸, g¾n ®Çu t− ph¸t triÓn kinh tÕ víi<br /> l¹i h−íng ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ lîi Ých. Hai ®Çu t− ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong nÒn<br /> môc tiªu nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng kinh tÕ thÞ tr−êng.<br /> nhÊt trÝ víi nhau. Khi kh«ng nhÊt trÝ Trªn ph−¬ng diÖn c¸c gi¸ trÞ v¨n<br /> víi nhau sÏ dÉn ®Õn nh÷ng m©u thuÉn ho¸, b¶n s¾c v¨n ho¸ còng cÇn ph¶i<br /> gi÷a mét bªn lµ lîi Ých kinh tÕ vµ mét ®−îc nh×n nhËn d−íi gãc ®é khoa häc<br /> bªn lµ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n cña v¨n trªn c¬ së cña quy luËt phñ ®Þnh biÖn<br /> ho¸. XuÊt hiÖn t×nh tr¹ng mét sè ngµnh chøng. Trong c¸c yÕu tè ®−îc xem lµ<br /> nghÖ thuËt, s¶n phÈm nghÖ thuËt b¶n s¾c cã c¶ c¸i tÝch cùc lÉn c¸i tiªu<br /> kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thÞ hiÕu cùc, ®«i khi c¸i tÝch cùc cña qu¸ khø l¹i<br /> cña c«ng chóng bÞ l·ng quªn vµ ngµy lµ c¸i tiªu cùc ®èi víi hiÖn t¹i. V× vËy,<br /> cµng lôi tµn. NhiÒu s¶n phÈm v¨n ho¸ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ph¶i ®−îc lùa<br /> cã gi¸ trÞ thÊp, cã kh¶ n¨ng g©y hiÕu kú chän ®Ó tiÕp thu yÕu tè tinh hoa vµ tinh<br /> l¹i cã søc hÊp dÉn ®èi víi c«ng chóng. thÇn cña thêi ®¹i. Ch¼ng h¹n, ng−êi<br /> Ch¼ng h¹n nh− nh÷ng s¶n phÈm ©m ViÖt cã lèi sèng dùa vµo thiªn nhiªn,<br /> nh¹c, ®iÖn ¶nh thÞ tr−êng; nh÷ng tù nh−ng viÖc khai th¸c l¹m dông tµi<br /> truyÖn, håi ký khai th¸c vÒ ®êi t− cña nguyªn ®ang khiÕn con ng−êi ph¶i ®èi<br /> nghÖ sÜ, ng−êi mÉu; nh÷ng truyÖn ng¾n, mÆt víi sù nghiÖt ng· cña thiªn nhiªn<br /> tiÓu thuyÕt khai th¸c chñ ®Ò t×nh dôc, do nh÷ng biÕn ®æi khÝ hËu, m«i tr−êng<br /> mª tÝn dÞ ®oan... ®−îc khuÕch tr−¬ng vµ g©y ra. C¸ch øng xö thiªn vÒ c¶m tÝnh<br /> lµ nguån thu lîi nhuËn hÊp dÉn. trong quan hÖ víi céng ®ång thÓ hiÖn<br /> Râ rµng, thÞ tr−êng kh«ng ph©n biÖt qua chñ nghÜa b×nh qu©n vµ sù d©n chñ<br /> ®−îc ®Ñp – xÊu, thiÖn - ¸c trong c¸c s¶n theo lèi cµo b»ng ®ang t¹o nªn nh÷ng<br /> phÈm v¨n ho¸. ViÖc thùc hiÖn hai môc bÊt b×nh ®¼ng ngµy cµng nhiÒu trong<br /> tiªu kinh tÕ vµ v¨n ho¸ nh− thÕ nµo lµ quan hÖ x· héi, ng−êi tµi ch−a ®−îc<br /> phô thuéc vµo sù ®iÒu tiÕt cña con ng−êi träng dông, ch−a kÝch thÝch ®−îc kh¶<br /> T¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr−êng… 25<br /> <br /> n¨ng s¸ng t¹o cña ng−êi lao ®éng, ®óng NÕu trªn tÇm vÜ m«, GDP ®−îc xem<br /> sai kh«ng minh b¹ch. Khi chuyÓn sang lµ tiªu chÝ ®éc t«n, th× ë nh÷ng thang<br /> x· héi ®« thÞ, do ®Æc ®iÓm cña m« h×nh bËc thÊp h¬n, ®ång tiÒn ®−îc xem lµ<br /> x· héi nµy, c¸i ®−îc ®Ò cao kh«ng ph¶i thèng so¸i. §©y lµ lý do quan träng nhÊt<br /> lµ tËp thÓ n÷a mµ lµ c¸ nh©n. C¸i mµ khiÕn v¨n ho¸ bÞ x©m h¹i, thôt lïi vµ<br /> ng−êi ta quan t©m tr−íc hÕt lµ lîi Ých c¸ nh÷ng nhµ v¨n ho¸ ®Ých thùc khã t×m<br /> nh©n chø kh«ng ph¶i lµ lîi Ých tËp thÓ, thÊy chç ®Ó ph¸t huy vai trß cña m×nh<br /> sù an toµn cña c¸ nh©n tr−íc hÕt chø trong céng ®ång. Mét m«i tr−êng v¨n<br /> kh«ng ph¶i lµ sù an toµn cña céng ®ång. ho¸ lµnh m¹nh, d©n chñ, kh«ng chÞu sù<br /> V× vËy, mÆt tr¸i cña viÖc gia t¨ng qu¸ thèng trÞ cña ®ång tiÒn lµ môc tiªu cÇn<br /> tr×nh ®« thÞ ho¸ ®ang lµm r¹n nøt mèi v−¬n tíi ®Ó ph¸t triÓn giíi tinh hoa, chØ<br /> quan hÖ g¾n kÕt chÆt chÏ céng ®ång, cã thÕ v¨n ho¸ míi thùc sù trë thµnh<br /> xuÊt hiÖn nguy c¬ t¸ch c¸ nh©n ra khái ®éng lùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn<br /> céng ®ång, xuÊt hiÖn sù v« c¶m cña con (xem: 4, tr.17-19).<br /> ng−êi tr−íc c¸i xÊu, c¸i ¸c trong x· héi.<br /> §ã lµ nguyªn nh©n, mÇm mèng cña viÖc 3. Cã thÓ thÊy: qu¸ tr×nh ®æi míi<br /> xuÊt hiÖn nhiÒu sù bÊt tr¾c, nhiÒu c¸i h¬n 20 n¨m qua “lµ hoµn toµn cÇn thiÕt<br /> xÊu, c¸i ¸c trong x· héi hiÖn ®¹i. ®Ó gi¶i phãng vµ ph¸t huy ®−îc c¸c tiÒm<br /> n¨ng s¶n xuÊt trong x· héi. Song thùc<br /> Khi môc ®Ých t¨ng tr−ëng kinh tÕ<br /> tÕ cho thÊy b¶n th©n nÒn kinh tÕ thÞ<br /> kh«ng song hµnh cïng ph¸t triÓn bÒn<br /> tr−êng kh«ng ph¶i lµ liÒu thuèc v¹n<br /> v÷ng, m«i tr−êng sÏ bÞ tµn ph¸ vµ tµi<br /> n¨ng. H¬n n÷a, cïng víi sù kÝch thÝch<br /> nguyªn thiªn nhiªn bÞ khai th¸c c¹n<br /> s¶n xuÊt ph¸t triÓn, kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> kiÖt, ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn chÊt<br /> còng lµ m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó n¶y<br /> l−îng cuéc sèng vµ ®Õn c¸c thÕ hÖ t−¬ng<br /> sinh vµ ph¸t triÓn nhiÒu tÖ n¹n x· héi”<br /> lai. §©y chÝnh lµ vÊn ®Ò v¨n ho¸ vµ ®¹o<br /> (5, tr.55). Tuy nhiªn, vÒ c¬ b¶n, xu<br /> ®øc. Trong bèi c¶nh khñng ho¶ng n¨ng<br /> h−íng kÕ thõa, ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ<br /> l−îng vµ biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu hiÖn<br /> tèt ®Ñp cña v¨n ho¸ d©n téc lµ xu h−íng<br /> nay, sö dông n¨ng l−îng cã hiÖu qu¶<br /> phæ biÕn. Xu h−íng nµy hiÖn ®ang ph¸t<br /> kh«ng l·ng phÝ, kh«ng tµn ph¸ tµi<br /> huy nh÷ng thÕ m¹nh cña d©n téc, ®¸p<br /> nguyªn m«i tr−êng lµ mét tiªu chÝ quan<br /> øng yªu cÇu ph¸t triÓn vµ héi nhËp cña<br /> träng ®¸nh gi¸ mét quèc gia ph¸t triÓn<br /> ®Êt n−íc. V× vËy cÇn cã nh÷ng biÖn<br /> hay chËm tiÕn. Nh−ng cã lÏ x· héi v¨n<br /> ph¸p nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu<br /> minh phi cacbon cña thÕ kû XXI vÉn lµ<br /> cùc cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ®èi víi viÖc<br /> ®iÒu xa vêi ®èi víi chóng ta.<br /> x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ<br /> Khi t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng song b¶n s¾c d©n téc.<br /> hµnh víi v¨n ho¸ th× nh÷ng bÊt cËp vÒ<br /> v¨n ho¸ næi lªn gay g¾t sÏ c¶n trë sù Thø nhÊt, cÇn nhËn thøc r»ng: v¨n<br /> ph¸t triÓn cña kinh tÕ. NÕu ch¹y theo ho¸ ph¶i lµ môc tiªu, ®éng lùc cña sù<br /> GDP b»ng mäi gi¸, chóng ta sÏ r¬i vµo ph¸t triÓn ®Êt n−íc, x©y dùng vµ b¶o vÖ<br /> t×nh tr¹ng ph©n ho¸ giµu nghÌo gay g¾t, Tæ quèc XHCN. Sù ph¸t triÓn cña ®Êt<br /> dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ s©u s¾c trong ®êi n−íc ViÖt Nam cã bÒn v÷ng hay kh«ng,<br /> sèng v¨n ho¸, t¹o ra nh÷ng bÊt b×nh nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã vËn hµnh theo<br /> ®¼ng trong viÖc h−ëng thô c¸c thµnh ®Þnh h−íng XHCN hay kh«ng chØ khi<br /> qu¶ v¨n ho¸ cña nh©n d©n. chóng ta lµm tèt nhiÖm vô x©y dùng<br /> 26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2010<br /> <br /> nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c ®éng v¨n ho¸ ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých röa<br /> d©n téc trong tõng b−íc ®i cña qu¸ tr×nh tiÒn hoÆc ®¸nh bãng b¶n th©n, lµm tha<br /> CNH, H§H. Ngay c¶ qu¸ tr×nh héi nhËp ho¸, biÕn chÊt c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸.<br /> v¨n ho¸ víi thÕ giíi trong bèi c¶nh toµn B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ mét kh¸i<br /> cÇu ho¸ v¨n ho¸ còng kh«ng thÓ ®¹t niÖm lu«n lu«n vËn ®éng. Kinh tÕ thÞ<br /> ®−îc ý nghÜa to lín nÕu kh«ng lµm s¸ng tr−êng vµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh<br /> tá b¶n chÊt vµ truyÒn thèng v¨n ho¸ tÕ t¹o ra c¬ héi ph¸t triÓn nh−ng còng<br /> d©n téc ViÖt Nam. chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè bÊt b×nh ®¼ng,<br /> Thø hai, cÇn ph¶i tËp trung vµo gi¶i g©y khã kh¨n, th¸ch thøc lín cho c¸c<br /> quyÕt hai néi dung c¬ b¶n, cã quan hÖ quèc gia, nhÊt lµ nh÷ng n−íc ®ang ph¸t<br /> biÖn chøng víi nhau, lµ gi÷ g×n, kÕ thõa, triÓn. Sù ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh nµy<br /> ph¸t triÓn b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ®i kh«ng chØ ë ph−¬ng diÖn kinh tÕ mµ<br /> ®«i víi ph¸t huy v¨n ho¸ d©n téc, søc trªn c¶ ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ, v¨n ho¸.<br /> m¹nh néi sinh cña ®Êt n−íc trong qu¸ NÕu mét d©n téc quay l−ng l¹i víi<br /> tr×nh héi nhËp vµ ph¸t triÓn. truyÒn thèng v¨n ho¸, ®¸nh mÊt b¶n<br /> CÇn ph¸t huy vai trß cña c¸ nh©n, s¾c v¨n ho¸ th× t©m lý sïng ngo¹i sÏ<br /> céng ®ång, Nhµ n−íc trong viÖc gi÷ g×n, phæ biÕn dÉn ®Õn kh¶ n¨ng bÞ n« dÞch vÒ<br /> ph¸t huy vµ ph¸t triÓn b¶n s¾c v¨n ho¸ kinh tÕ, chÝnh trÞ. Tr−íc nh÷ng th¸ch<br /> d©n téc. Nhµ n−íc cã vai trß quan träng thøc cña thêi ®¹i, viÖc gi÷ g×n b¶n s¾c<br /> th«ng qua nh÷ng chÝnh s¸ch c«ng cô v¨n ho¸ d©n téc lµ ®éng lùc kh¬i dËy<br /> ®iÒu tiÕt vÜ m«. Cßn vai trß cña c¸c tæ sinh lùc tõ lßng tù t«n d©n téc vµ chÝnh<br /> chøc, c¸ nh©n th× sao? b¶n s¾c v¨n ho¸ sÏ t¹o ra tÝnh b¶n thÓ<br /> D−íi t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ cña sù ph¸t triÓn d©n téc.<br /> tr−êng, “tÝnh n¨ng ®éng vµ tÝch cùc c«ng<br /> d©n ®−îc ph¸t huy, së tr−êng vµ n¨ng<br /> lùc c¸ nh©n ®−îc khuyÕn khÝch. Mét Tµi liÖu tham kh¶o<br /> mÆt, c¬ chÕ ®ã ®· ph¸t huy vai trß, néi<br /> 1. NguyÔn Duy B¾c (chñ biªn). Sù biÕn<br /> lùc cña c¸ nh©n b»ng viÖc ®ãng gãp c«ng<br /> ®æi c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ trong bèi c¶nh<br /> søc, tiÒn cña vµo c«ng viÖc l−u gi÷, b¶o<br /> x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë<br /> tån, ph¸t triÓn, qu¶ng b¸ c¸c gi¸ trÞ v¨n<br /> ViÖt Nam hiÖn nay. H.: Tõ ®iÓn B¸ch<br /> ho¸ d©n téc ch¼ng h¹n nh−: ViÖt phñ<br /> khoa vµ ViÖn V¨n ho¸, 2008.<br /> Thµnh Ch−¬ng, thñ phñ Cµ phª Trung<br /> Nguyªn... Nh÷ng c¸ nh©n nµy ®ang gãp 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn<br /> phÇn l−u gi÷ tinh hoa v¨n ho¸ ViÖt Héi nghÞ lÇn thø n¨m Ban chÊp<br /> th«ng qua viÖc l−u gi÷, b¶o tån nh÷ng hµnh Trung −¬ng kho¸ VIII. H.:<br /> s¶n phÈm v¨n ho¸ ®éc ®¸o cña c¸c vïng ChÝnh trÞ quèc gia, 1998.<br /> miÒn. §ång thêi, hä còng lµ nh÷ng 3. Nguyªn Ngäc. V¨n ho¸... ®Ó lµm g×?<br /> ng−êi biÕt c¸ch tiÕp thu, kh¬i dËy dßng T¹p chÝ Tia S¸ng, sè 15, 2008.<br /> ch¶y v¨n ho¸ ViÖt trong c¸c nghÖ phÈm<br /> cña m×nh vµ gãp phÇn qu¶ng b¸ nh÷ng 4. Ph¹m Duy HiÓn. Khi v¨n ho¸ kh«ng<br /> nghÖ phÈm mang ®Æc tr−ng tinh hoa song hµnh víi kinh tÕ. T¹p chÝ Tia<br /> ViÖt, t©m hån ViÖt, b¶n lÜnh ý chÝ cña S¸ng, sè 15, 2008.<br /> ng−êi ViÖt ra thÕ giíi. MÆt kh¸c, c¬ chÕ 5. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn<br /> thÞ tr−êng ®ang t¹o ra rÊt nhiÒu kÏ hë §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø<br /> cho kh«ng Ýt kÎ nh©n danh c¸c ho¹t VII. H.: Sù thËt, 1991.<br />