Tài liệu kỹ thuật quản lý rủi ro thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu

CHƯƠNG TRÌNH PHÁT TRIỂN<br /> LIÊN HỢP QUỐC<br /> <br /> BỘ NÔNG NGHIỆP<br /> VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN<br /> <br /> TRUNG TÂM PHÒNG TRÁNH VÀ GIẢM NHẸ THIÊN TAI<br /> (DMC)<br /> DỰ ÁN NÂNG CAO NĂNG LỰC THỂ CHẾ VỀ QUẢN LÝ RỦI RO<br /> THIÊN TAI TẠI VIỆT NAM, ĐẶC BIỆT CÁC RỦI RO LIÊN QUAN<br /> ĐẾN BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU<br /> <br /> TÀI LIỆU KỸ THUẬT<br /> QUẢN LÝ RỦI RO THIÊN TAI VÀ<br /> THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU<br /> <br /> Đơn vị tư vấn:<br /> Trung tâm Đào tạo và Hợp tác quốc tế, Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam<br /> <br /> &<br /> Trường Đại học Thủy lợi<br /> Đại học RMIT, Melbourne, Úc<br /> Đại học Đông Anglia, Anh<br /> Đại học Sussex, Anh<br /> <br /> Hà Nội – 8/2011<br /> <br /> LỜI NÓI ĐẦU<br /> Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, là một trong năm ổ bão của khu vực châu Á Thái Bình Dương, thường xuyên phải đối mặt với nhiều loại hình thiên tai khốc liệt. Trong hơn<br /> 65 năm qua, thiên tai đã xảy ra ở hầu khắp các khu vực trên cả nước, gây nhiều tổn thất to lớn<br /> về người, tài sản, cơ sở hạ tầng, kinh tế, xã hội và tác động xấu đến môi trường. Trong 10 năm<br /> trở lại đây, trung bình hàng năm có tới 750 người chết và mất tích, thiệt hại về tài sản ước tính<br /> tương đương khoảng 1-1,5% GDP. Thêm vào đó, biến đổi khí hậu toàn cầu đã và đang làm<br /> thiên tai ở nước ta có chiều hướng ngày càng phức tạp, gia tăng nhiều hơn so với những thập<br /> kỷ trước về cả quy mô cũng như chu kỳ lặp lại kèm theo những đột biến khó lường.<br /> Trong khuôn khổ dự án "Nâng cao năng lực thể chế về Quản lý rủi ro thiên tai tại Việt Nam,<br /> đặc biệt là các thiên tai liên quan đến Biến đổi khí hậu (SCDM)" do Chương trình Phát triển<br /> Liên Hiệp Quốc (UNDP) tài trợ thông qua Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cuốn tài<br /> liệu chuyên khảo về quản lý rủi ro thiên tai (QLRRTT) và thích ứng với biến đổi khí hậu<br /> (BĐKH) nhằm phục vụ cho công tác và các hoạt động đào tạo đã được biên soạn.<br /> Cuốn tài liệu do các chuyên gia của Trung tâm Đào tạo và Hợp tác Quốc tế - Viện Khoa học<br /> Thủy lợi Việt Nam, Trường Đại học Thủy lợi cùng với nhóm tư vấn Quốc tế thuộc Trường đại<br /> học RMIT (Úc), Đại học Đông Anglia và Đại học Sussex (Anh) nghiên cứu và xây dựng.<br /> Tài liệu đã tổng hợp và cập nhật các kiến thức về QLRRTT và thích ứng với BĐKH, QLRRTT<br /> dựa vào cộng đồng, đồng thời dựa trên những kết quả đánh giá nhu cầu đào tạo tại 3 tỉnh thí<br /> điểm là Cao Bằng, Bình Thuận và Cần Thơ (tháng 11/2009), kết quả tham vấn 10 tỉnh đại diện<br /> cho các khu vực có đặc trưng thiên tai khác nhau trong cả nước (tháng 1/2010) và các ý kiến<br /> của Hội chữ thập đỏ và các Tổ chức phi chính phủ (tháng 12/2010). Trong quá trình xây dựng<br /> tài liệu, các chuyên gia kỹ thuật của UNDP thường xuyên góp ý về nội dung và chỉnh sửa chi<br /> tiết theo các quan điểm mới về QLRRTT và BĐKH đang được áp dụng ở các nước trong khu<br /> vực và trên thế giới. Đồng thời, tài liệu cũng đã được các cơ quan liên quan của Bộ Nông<br /> nghiệp và PTNT xem xét và góp ý kiến.<br /> Đây có thể coi là một bộ tài liệu chuyên khảo, cung cấp những kiến thức từ cơ bản đến nội<br /> dung chuyên sâu và chi tiết về QLRRTT và thích ứng với BĐKH, QLRRTT dựa vào cộng<br /> đồng cho các giảng viên và học viên, các cán bộ đang công tác và hoạt động trực tiếp trong<br /> lĩnh vực QLRRTT và BĐKH cũng như các cán bộ ngoài ngành. Dựa trên tài liệu chuyên khảo<br /> này, các giảng viên sẽ xây dựng được các chương trình và nội dung đào tạo riêng biệt dành cho<br /> các đối tượng học viên cấp tỉnh, huyện cũng như hỗ trợ triển khai các hoạt động đào tạo trong<br /> i<br /> <br /> khuôn khổ Đề án Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý thiên tai dựa vào cộng đồng ở Việt<br /> nam. Tài liệu gồm 9 chương, với các nội dung chính như sau:<br /> 1. Chương 1. Giới thiệu về rủi ro thiên tai. Giới thiệu các khái niệm về hiểm họa, thiên<br /> tai, tình trạng dễ bị tổn thương, rủi ro thiên tai và giải thích mối liên quan giữa các hiện<br /> tượng nêu trên. Đồng thời, trình bày các thuật ngữ về BĐKH, thích ứng và giảm nhẹ tác<br /> động do BĐKH. Mô tả chi tiết các nguyên nhân, ảnh hưởng, tác động của các hiểm họa<br /> tự nhiên và các loại hình hiểm họa tự nhiên thường xuất hiện ở Việt Nam.<br /> 2. Chương 2. Cơ cấu tổ chức Quản lý rủi ro thiên tai và biến đổi khí hậu. Giới thiệu<br /> những thông tin chung về cơ cấu tổ chức, quản lý trong QLRRTT và BĐKH của thế<br /> giới và Việt Nam.<br /> 3. Chương 3. Biến đổi khí hậu ở Việt Nam. Trình bày các khái niệm cơ bản về BĐKH<br /> và tình hình BĐKH ở ViệtNam.<br /> 4. Chương 4. Quản lý Rủi ro Thiên tai. Giới thiệu chi tiết các phương pháp áp dụng<br /> trong QLRRTT, xác định được các thành phần khác nhau của tình trạng dễ bị tổn<br /> thương và đóng góp của các thành phần này tới tác động của thiên tai. Đồng thời, mô tả<br /> các yêu cầu quan trọng đối với cán bộ làm công tác QLRRTT.<br /> 5. Chương 5. Đánh giá rủi ro thiên tai. Trình bày mục đích của việc đánh giá rủi ro<br /> thiên tai, các thông tin quan trọng cần phải thu thập và phân tích, quy trình đánh giá<br /> hiểm hoạ. Đồng thời, mô tả các nguyên tắc tiếp cận có sự tham gia và sử dụng các công<br /> cụ đánh giá có sự tham gia phù hợp cũng như phương pháp lập báo cáo đánh giá rủi ro.<br /> 6. Chương 6. Giảm nhẹ rủi ro thiên tai. Trình bày sự khác nhau của các biện pháp và<br /> hoạt động giảm thiểu rủi ro, hiểm họa đặc thù ở Việt Nam và hướng dẫn xây dựng<br /> chiến lược cho việc tổng hợp và áp dụng các kiến thức đào tạo ở cộng đồng.<br /> 7. Chương 7. Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng. Cung cấp các nội dung cơ<br /> bản về QLRRTT dựa vào cộng đồng (CBDRM) và vận động chính sách. Ngoài ra, qua<br /> bài tập thực hành giúp học viên có thể lập được kế hoạch thực hiện QLRRTT ở cấp<br /> cộng đồng.<br /> 8. Chương 8. Thích ứng BĐKH và tích hợp thích ứng BĐKH với giảm nhẹ rủi ro<br /> thiên tai. Giúp cho người đọc hiểu được khái niệm thích ứng với BĐKH và các loại<br /> hình thích ứng với BĐKH (thích ứng dự phòng, thích ứng tự điều khiển và thích ứng có<br /> kế hoạch). Trình bày tầm quan trọng của việc kết hợp và các mối quan hệ giữa thích<br /> <br /> ii<br /> <br /> ứng giữa BĐKH và giảm nhẹ rủi ro thiên tai, những thách thức và cơ hội trong việc tích<br /> hợp thích ứng BĐKH và giảm nhẹ rủi ro thiên tai với phát triển.<br /> 9. Chương 9. Đánh giá thiệt hại và nhu cầu cứu trợ. Giới thiệu nghĩa quan trọng của<br /> quản lý thông tin chính xác và kịp thời, sử dụng các mẫu báo cáo đánh giá thiệt hại và<br /> nhu cầu nhân đạo sau thiên tai, nhận thức tầm quan trọng của nhu cầu thông tin trước<br /> và sau thiên tai.<br /> Để hoàn thành được cuốn tài liệu, nhóm tác giả xin gửi lời cảm ơn trân trọng tới GS.TS. Đào<br /> Xuân Học, Trưởng ban chỉ đạo dự án, đã có những chỉ đạo sát sao và hiệu quả trong suốt quá<br /> trình thực hiện. Xin cảm ơn TS. Nguyễn Hữu Phúc, Giám đốc quốc gia dự án SCDM, đã tạo<br /> điều kiện tốt nhất cho nhóm tác giả hoàn thành công việc, đồng thời đã góp nhiều ý kiến<br /> chuyên môn hết sức sâu sắc và hữu ích. Nhóm tác giả cũng chân thành cảm ơn TS. Ian<br /> Wilderspin - Cố vấn quốc tế dự án và PGS.TS. Bùi Công Quang- Cố vấn quốc gia dự án, Ths.<br /> Bùi Quang Huy, Ths. Nguyễn Thanh Tùng, Ths. Vũ Thanh Liêm đã giúp nhóm hiệu đính các<br /> cuốn tài liệu. Đồng thời, nhóm cũng xin cảm ơn sự hợp tác của Ban Quản lý dự án SCDM,<br /> Trung tâm Phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai và Cục Quản lý đê điều và Phòng chống lụt bão<br /> đã giúp đỡ và đóng góp ý kiến trong suốt quá trình xây dựng và hoàn thiện tài liệu.<br /> Mặc dù đã hết sức cố gắng trong quá trình biên soạn tài liệu, tuy nhiên cũng sẽ khó tránh khỏi<br /> những sai sót, đặc biệt là đối với những thuật ngữ mới trong QLRRTT và BĐKH trong cuốn tài<br /> liệu. Nhóm chuẩn bị tài liệu rất mong nhận được những góp ý để bộ tài liệu ngày càng hoàn<br /> thiện hơn.<br /> Nhóm tác giả: TS. Nguyễn Tùng Phong - Đội trưởng; Các thành viên: TS. Roger Few, Ths.<br /> Philip Buckle, Ths. Terry Canon, ThS. Dương Quốc Huy, TS. Trần Thanh Tùng, TS. Ngô Lê<br /> Long, TS. Lương Quang Huy, ThS. Trần Phương Liên, KS. Lê Quang Ảnh, CN. Bạch Phương<br /> Liên.<br /> <br /> iii<br /> <br />