!
!
137
SỰ THAY ĐỔI NĂNG SUẤT CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC
CỦA VIỆT NAM VÀ CÁC CHỈ SỐ MALMQUIST
Nguyễn Thị Thanh Huyền
Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế
Tóm tắt
Bài viết tập trung vào việc đo lường sự thay đổi năng suất của 31 trường đại học
của Việt Nam trong giai đoạn 2010-2013. Đây là giai đoạn đánh dấu nhiều chính sách
đổi mới về quản lý giáo dục đại học ở Việt Nam. Kết quả cho thấy năng suất tổng hợp
của các trường đã tăng trung bình 1,9%/năm. Sự gia tăng này là nhờ đóng góp của
tiến bộ về công nghệ, với một tỷ lệ cải thiện trung bình đạt được là 12,8%. Trong khi
đó, hiệu quả kỹ thuật của các trường trong giai đoạn này lại giảm sút đến 9,6%. Cải
thiện hiệu quả sử dụng nguồn lực của các trường, do đó, cần phải được quan tâm
trong thời gian tới.
Từ khóa: chỉ số Malmquist, thay đổi năng suất, trường đại học
Abstract
This paper focuses on measuring productivity changes of 31 Vietnamese
universities over the period 2010-2013. This period was marked by the implementation
of several reform policies in the higher education system, including management.
Research results show that the universities’ total factor productivity increased by an
average of 1,9% per year during the study period. This improvement was due to
technical progress, which grew at an average rate of 12,8% annually. Meanwhile,
technical efficiency experienced an annual reduction of 9,6%. Vietnamese universities
should, therefore, pay further attention to improving the efficiency of their resources
utilization.
Key words: Malmquist index, productivity change, universities
1. Đặt vấn đề
Trong thời đại toàn cầu hóa, cùng với sự phát triển của nền kinh tế tri thức, vai
trò của giáo dục đại học trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Trong bối cảnh này,
nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành nhân tố quyết định cho sự phát triển kinh tế-
xã hội cũng như khả năng cạnh tranh của mỗi quốc gia. Đó là lí do mà trong những
thập kỷ gần đây, chúng ta chứng kiến một sự bùng nổ nhu cầu giáo dục đại học đối với
hầu hết các nước, cả phát triển và đang phát triển (Yang, 2003).
Đối với hệ thống giáo dục đại học của Việt Nam, quy mô của nó cũng đã tăng
lên đáng kể trong những năm gần đây. Số lượng trường (đại học, cao đẳng) cũng như
số lượng sinh viên đều tăng lên gần gấp đôi trong giai đoạn 10 năm, từ 2003 đến 2013
!
138
(theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo). Loại hình cở sở đào tạo cũng như hình
thức và chương trình đào tạo cũng được đa dạng hóa để đáp ứng nhu cầu học tập ngày
càng tăng của xã hội. Tuy nhiên, như Luu (2006) đã chỉ rõ, hệ thống này vẫn đang đối
mặt với nhiều thách thức. Theo tác giả này, một trong những hạn chế lớn nhất của hệ
thống là sự thiếu một chiến lược phát triển bền vững. Sự thiếu quyền và khả năng tự
chủ, tự chịu trách nhiệm trong quản lý cũng đã gây cản trở trong việc cải thiện chất
lượng đào tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh của các cơ sở giáo dục. Một thực tế có
thể nhận thấy hiện nay là vị trí của Việt Nam trong các bảng xếp hạng đại học quốc tế
cũng như khu vực còn rất khiêm tốn. Chất lượng đào tạo cũng là một vấn đề đang rất
được quan tâm trong những năm gần đây. Những phương pháp dạy và học lạc hậu đã
hạn chế khả năng độc lập, sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề của sinh viên.
Nghiêm trọng hơn, vấn đề đào tạo lại lao động mới tuyển dụng đang trở nên phổ biến
ở Việt Nam, gây lãng phí cho xã hội không chỉ về thời gian mà cả về tiền bạc. Từ thực
tế đó, nhiều trường đại học đang nỗ lực thay đổi phương pháp dạy và học theo hướng
chuyển từ lấy giáo viên làm trung tâm sang hướng lấy người học làm trung tâm. Tuy
nhiên, quá trình chuyển đổi này vẫn còn rất chậm vì thiếu một đội ngũ giảng viên đảm
bảo cả về số lượng và chất lượng, cũng như hạn chế về cơ sở vật chất, trang thiết bị
phục vụ cho dạy và học. Hơn nữa, việc sử dụng các cơ sở vật chất và trang thiết bị này
của các trường hiện nay vẫn chưa hiệu quả. Theo Luu (2006), mặc dù cơ sở hạ tầng
của các trường đã tốt hơn nhiều so với trước đây, với một hệ thống các phòng thí
nghiệm, thư viện khá hiện đại, hệ thống máy tính và internet cũng như nguồn tài liệu,
cơ sở dữ liệu phục vụ cho dạy và học đã được trang bị đầy đủ hơn, nhưng việc sử dụng
của các trường vẫn còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ sử dụng các phương tiện này của cả giáo
viên lẫn sinh viên phục vụ cho mục đích dạy và học còn thấp, thiếu một sự giám sát và
kế hoạch sử dụng hiệu quả… Như đã chỉ rõ tại chỉ thị số 296/CT-TTg, “có nhiều
nguyên nhân của tình hình trên, nhưng nguyên nhân căn bản chính là sự yếu kém
trong quản lý nhà nước về giáo dục đại học và sự yếu kém trong quản lý của bản thân
các trường đại học, cao đẳng”. Đó là lí do mà việc đổi mới quản lý giáo dục đại học
đang rất được chú trọng trong những năm gần đây. Giai đoạn 2010-2012 được xem là
giai đoạn đánh dấu cho những nỗ lực trong đổi mới quản lý toàn diện, quyết liệt, có
tính đột phá nhằm nâng cao được chất lượng đào tạo, hiệu quả đầu tư, hiệu lực quản lý
của Nhà nước và nâng cao trách nhiệm của các cơ sở giáo dục đào tạo (nghị quyết số
05- NQ/BCSĐ). Đây được xem là khâu đột phá cho việc đổi mới toàn diện, mạnh mẽ
giáo dục đại học những năm tiếp theo. Tuy nhiên, tác động của những chính sách đổi
mới này đến hiệu quả của các trường đại học của Việt Nam như thế nào thì vẫn chưa có
nghiên nào đề cập đến việc đo lường nó. Bài viết này do đó sẽ vận dụng chỉ số Malmquist
để trả lời cho câu hỏi này. Như Salleh (2012) đã chứng tỏ trong luận án của mình, kỹ thuật
này không những cho phép đo lường sự thay đổi năng suất của mỗi cơ sở giáo dục cũng
như toàn bộ hệ thống theo thời gian, mà còn cho phép đánh giá tác động của việc thay đổi
chính sách đến hiệu quả của chúng. Lý thuyết của kỹ thuật này và vận dụng của nó vào
lĩnh vực giáo dục đại học sẽ được trình bày trong phần tiếp theo.
!
!
139
2. Chỉ số Malmquist trong đo lường sự thay đổi năng suất và vận dụng vào
lĩnh vực giáo dục đại học
Phương pháp phân tích bao dữ liệu (Data Envelopment Analysis, hay gọi tắt là
DEA), được đề xuất đầu tiên bởi Charnes và đồng sự (1978), là một trong những
phương pháp đang được sử dụng phổ biến hiện nay để đo lường hiệu quả1 của các tổ
chức, doanh nghiệp (gọi chung là đơn vị ra quyết định2). Là một kỹ thuật phi tham số,
phương pháp này được xem là phù hợp nhất đối với những tổ chức mà trong đó hàm
sản xuất khó xác định như các cơ sở giáo dục đại học. Tuy nhiên, hạn chế của phương
pháp này là nó chỉ cho phép đo lường hiệu quả tại một thời điểm. Để đáp ứng như cầu
đánh giá sự thay đổi năng suất theo thời gian, Färe và đồng sự (1994) đã đề xuất kết
hợp nó với chỉ số Malmquist, được định nghĩa bởi Caves và đồng sự (1982a,b).
Chỉ số đo lường sự thay đổi năng suất các nhân tố tổng hợp (total factor
productivity5 change - ) được xác định bởi Färe và đồng sự như sau:
Trong đó:
, : vectơ các đầu ra tương ứng tại các thời điểm t + 1 và t;
, : vectơ các đầu vào tương ứng tại các thời điểm t + 1 và t;
: hàm khoảng cách định hướng đầu ra tại thời điểm ;
: hàm khoảng cách định hướng đầu ra tại thời điểm ;
: hàm khoảng cách đo lường hiệu quả của các điểm sản xuất
tương ứng của thời điểm t + 1 theo đường biên sản xuất của thời điểm ;
: hàm khoảng cách đo lường hiệu quả của các điểm sản xuất tương
ứng của thời điểm t theo đường biên sản xuất của thời điểm .
Bốn bài toán quy hoạch tuyến tính dùng để giải quyết bốn hàm khoảng cách trên
được xác định rõ trong nghiên cứu của Färe và đồng sự (1994) và Coelli (1996). Giá trị
lớn hơn 1 cho thấy một sự cải thiện năng suất theo thời gian, và giá trị nhỏ hơn
1 thể hiện một sự giảm sút năng suất theo thời gian.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1 Hiệu quả thể hiện mối tương quan giữa các biến số đầu ra thu được (outputs) so với các biến số đầu
vào đã được sử dụng để tạo ra những kết quả đầu ra đó (inputs).
2 Decision Making Unit, viết tắt là DMU.
5 Viết tắt là TFP.
!
140
Công thức được biến đổi thành công thức sau:
Và từ đó Färe và đồng sự đã xác định 2 chỉ số thành phần của chỉ số Malmquist
tổng hợp TFP như sau:
- chỉ số đo lường sự thay đổi hiệu quả kỹ thuật6 (efficiency change - ):
- chỉ số đo lường sự tiến bộ công nghệ (technical change - ):
Một sự cải thiện về công nghệ thể hiện một sự dịch chuyển đi lên của đường biên
sản xuất ở thời điểm (Ft+1), có thể được minh họa qua sơ đồ dưới đây.
Hình 1. Minh họa về các chỉ số Malmquist
Nguồn: Worthington, A. C., Lee, B. L. (2008). Efficiency, technology and
productivity change in Australian universities, 1998-2003. Economics of Education
Review, 27, p. 287.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
6!Đối$với$một$mô$hình$DEA$định$hướng$đầu$ra,$hiệu$quả$kỹ$thuật$được$xem$là$khả$năng$tối$ưu$hóa$
các$yếu$tố$đầu$ra$với$các$đầu$vào$giữ$cố$định.$Chi$tiết$định$nghĩa$về$hiệu$quả$kỹ$thuật$theo$cách$
tiếp$cận$biên$đã$được$làm$rõ$trong$nghiên$cứu$của$Farrell$(1957).!
!
!
141
Chúng ta có thể nhận thấy, nhờ vào tiến bộ công nghệ, lượng đầu ra thu được
tương ứng với mức đầu vào xt nếu đối chiếu với đường biên sản xuất ở thời điểm
(Ft+1) sẽ lớn hơn khi đối chiếu với đường biên sản xuất ở thời điểm ( ).
Färe và đồng sự (1994) đồng thời đã tách chỉ số đo lường sự thay đổi hiệu quả kỹ
thuật thành 2 chỉ số thành phần:
- chỉ số thay đổi hiệu quả kỹ thuật thuần (pure efficiency change - ):
- chỉ số thay đổi hiệu quả quy mô (scale efficiency change - ):
Thực tế, rất nhiều nghiên cứu đã áp dụng các chỉ số Malmquist (tổng hợp và
thành phần) được đề xuất bởi Färe và đồng sự (1994) trong lĩnh vực giáo dục đại học.
Tác giả sẽ giới thiệu dưới đây một số nghiên cứu ở các quốc gia khác nhau.
Flegg và đồng sự (2004) đã sử dụng chỉ số Malmquist để đo lường sự thay đổi
năng suất của 45 trường đại học của vương quốc Anh từ năm học 1980-1981 đến
1992-1993. Đây là giai đoạn đánh dấu những sự điều chỉnh đáng kể về chính sách tài
chính công của đất nước này. Kết quả của nghiên cứu đã cho thấy một sự cải thiện
đáng kể năng suất tổng hợp của các trường đại học trong giai đoạn này, đến 51,5%.
Thông qua việc sử dụng các chỉ số thành phần, các tác giả này đã chỉ ra nhân tố đóng
góp cơ bản cho sự tăng trưởng này là sự tiến bộ công nghệ, còn sự cải thiện hiệu quả
kỹ thuật của các trường là không đáng kể (chỉ đạt 8,8%).
Đối với nước Úc, Carrington và đồng sự (2005) cũng đã nhận thấy một sự tăng
trưởng năng suất trung bình 1,8%/năm của 35 trường đại học của nước này trong giai
đoạn 1996-2000. Tuy nhiên, sự gia tăng này chỉ nhờ vào sự cải thiện về mặt công
nghệ, trong khi hiệu quả kỹ thuật của các trường giảm 0,7%/năm trong giai đoạn này.
Castano et Cabanda (2007b) cũng đã sử dụng các chỉ số Malmquist để xem xét
sự thay đổi năng suất của 59 trường đại học, cao đẳng công lập của Philippines trong
giai đoạn 1999-2003. Chỉ số năng suất tổng hợp TFP đạt được là 1,002 đã chỉ ra một
sự tăng trưởng nhẹ về năng suất của các trường được xem xét. Tuy nhiên, khác với kết
quả của hai nghiên cứu trước, sự thay đổi năng suất tổng hợp trong trường hợp này là
do sự cải thiện hiệu quả kỹ thuật của các trường, chứ không phải nhờ vào sự cải thiện
về mặt công nghệ.