THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG GIÁO TRÌNH ĐIỆN TỬ<br />
GÓP PHẦN ÔN TẬP CỦNG CỐ KIẾN THỨC VÀ PHÁT TRIỂN<br />
NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠM HÓA HỌC<br />
NGUYỄN MẬU ĐỨC<br />
Trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên<br />
ĐẶNG THỊ THUẬN AN<br />
Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br />
Tóm tắt: Ứng dụng phương tiện điện tử E-Learningtrong dạy học giúp<br />
người học chủ động lĩnh hội kiến thức dưới các hình thức: email, thảo luận<br />
trực tuyến (chat), diễn đàn (forum), hội thảo, video, kiểm tra online hoặc<br />
offline… Phương pháp học tập này rất phù hợp với dạy học theo học chế tín<br />
chỉ. Trong bài báo này chúng tôi hướng dẫn thiết kế và sử dụng giáo trình<br />
điện tử thực hành thí nghiệm phương pháp dạy học hóa học cho giảng viên,<br />
góp phần đổi mới phương pháp dạy học bậc đại học theo học chế tín chỉ.<br />
Từ khóa: Thiết kế, giáo trình điện tử, năng lực dạy học, sư phạm hóa học.<br />
<br />
1. MỞ ĐẦU<br />
Ngày nay, dạy học trực tuyến (online courses) thường được triển khai theo hai hình<br />
thức. Hình thức thứ nhất,các khóa học từ xa dạng trang web để sinh viên đọc hoặc in ra<br />
rồi đọc. Hình thức thứ hai đang được sử dụng phổ biến là sử dụng internet như một môi<br />
trường dạy và học. Môi trường đó là công khai (open), phân bố (distributed), mềm dẻo<br />
(dynamic), mang tính truy cập toàn cầu (globally accessible), được sàng lọc (filtered) và<br />
tương tác lẫn nhau (interactive).<br />
Một mô hình hoàn chỉnh được xây dựng xung quanh các thành phần trên vừa có thể<br />
dùng để tổ chức đào tạo và tự đào tạo; vừa có thể áp dụng đối với hình thức đào tạo tập<br />
trung, đào tạo từ xa và phân tán. Mô hình này đặc biệt có ý nghĩa đối với hệ thống đào<br />
tạo theo học chế tín chỉ.<br />
<br />
Học tập, trao đổi<br />
và thực hành<br />
<br />
Học liệu điện tử<br />
(Giáo trình điện)<br />
tử<br />
<br />
Tổ chức<br />
biểu diễn tri thức<br />
<br />
Thể hiện<br />
tri thức trên máy tính<br />
Hình 1. Sơ đồ lớp học E-learning<br />
<br />
Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br />
ISSN1859-1612, Số 03(35)/2015: tr.33-43<br />
<br />
Tổ chức<br />
quản lý học tập<br />
<br />
34<br />
<br />
NGUYỄN MẬU ĐỨC - ĐẶNG THỊ THUẬN AN<br />
<br />
Vì vậy, thiết kế website dạy học góp phần cho việc triển khai đào tạo trực tuyến hỗ trợ<br />
cho việc học tập của sinh viên trong xu hướng đổi mới phương pháp dạy học (PPDH)<br />
hiện nay là hoàn toàn phù hợp trong việc đào tạo sinh viên ngành sư phạm Hóa học, đặc<br />
biệt là trong hình thức đào tạo theo tín chỉ.<br />
2. MỘT SỐ KHÁI NIỆM<br />
2.1. Giáo trình điện tử<br />
Giáo trình điện tử (GTĐT) là tập hợp các học liệu điện tử được tổ chức theo một kết cấu<br />
sư phạm để có thể cung cấp kiến thức và kĩ năng cho người học một cách hiệu quả<br />
thông qua sự trợ giúp của các phần mềm quản lí học tập (LMS - Learning Management<br />
System). GTĐT bắt buộc phải có các học liệu điện tử đa phương tiện đạt tối thiểu từ<br />
30% đến 40% thời lượng môn học tính theo số tiết. GTĐT tương ứng với một học phần<br />
hay một môn học [1].<br />
2.2. Dạy học với phương tiện điện tử (E-learning)<br />
Hiện nay, song song với cách dạy học truyền thống đã xuất hiện một xu hướng mới đó<br />
là dạy học qua mạng (E-learning). Xu hướng này sẽ giúp nâng cao chất lượng giáo dục<br />
đào tạo của các quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam. E-Learning tạo điều kiện<br />
để người học có thể học tập ở mọi lúc, mọi nơi và quan trọng hơn là người học có thể tự<br />
học, tự ôn tập và tự kiểm tra đánh giá thông qua các chương trình đã được giảng viên<br />
tạo lập và đưa lên mạng máy tính dưới dạng các trang Web.<br />
Trong những năm gần đây, E-learning thu hút được sự quan tâm ngày càng nhiều của các tổ<br />
chức giáo dục đào tạo, các đơn vị nghiên cứu triển khai công nghệ thông tin. E-Learning là<br />
hình thức đào tạo có ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông. Cụ thể hơn, E-Learning<br />
là hình thức đào tạo sử dụng các phương tiện như máy tính, mạng Internet, mạng vệ tinh...;<br />
nội dung đào tạo được phân phối qua Website, đĩa CD, băng audio/video. Với hình thức<br />
đào tạo này, học viên có thể tương tác với đối tượng học tập, với nhau và với giảng viên qua<br />
mạng máy tính, mạng vệ tinh dưới các hình thức như e-mail, thảo luận trực tuyến (chat),<br />
diễn đàn (forum), hội thảo trực tuyến (audio/video conferencing),…<br />
Vậy có thể hiểu hình thức học điện tử -đào tạo trực tuyến “E - learning” là: một loại<br />
hình đào tạo chính quy hay không chính quy hướng tới thực hiện tốt mục tiêu học tập,<br />
trong đó có sự tương tác trực tiếp giữa người dạy với người học cũng như giữa cộng<br />
đồng học tập một cách thuận lợi thông qua công nghệ thông tin và truyền thông.<br />
3. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG GIÁO TRÌNH ĐIỆN TỬ NHẰM TỰ HỌC, TỰ ÔN TẬP<br />
CỦNG CỐ KIẾN THỨC VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN<br />
Thiết kế giáo trình điện tử môn học thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học<br />
hóa học (PPDH3)<br />
Đây là giáo trình dạy học trực tuyến “Thực hành thí nghiệm phương pháp dạy học hóa<br />
học”dùng cho sinh viên chuyên ngành Sư phạm Hóa học giúp sinh viên tự học, tự ôn<br />
tập củng cố kiến thức trước khi lên lớp.<br />
<br />
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG GIÁO TRÌNH ĐIỆN TỬ…<br />
<br />
35<br />
<br />
3.1. Nội dung chương trình học phần PPDH3[3]<br />
Học phần PPDH3 bao gồm những nội dung cơ bản sau:<br />
Phần 1: Yêu cầu, nội dung, phương pháp dạy học học phần PPDH3<br />
1. Mục tiêu - yêu cầu của học phần PPDH3.<br />
2. Việc chuẩn bị cho các bài thực hành.<br />
3. Viết tường trình các bài thực hành thí nghiệm.<br />
4. Tập biểu diễn thí nghiệm, tập giảng một đoạn bài học có dùng thí nghiệm.<br />
5. Những kĩ năng thực hành cơ bản PPDH của sinh viên Hóa học ngành sư phạm ở<br />
các trường đại học.<br />
Phần 2: Kĩ thuật sử dụng dụng cụ hóa chất và công tác cơ bản trong phòng thí nghiệm<br />
Hóa học<br />
1. Kĩ thuật sử dụng những dụng cụ, thiết bị cơ bản trong phòng thí nghiệmHóa học:<br />
Dụng cụ thủy tinh, sứ, gỗ và kim loại, cân các loại, dụng cụ đốt nóng, bảo quản và<br />
sử dụng an toàn hóa chất.<br />
2. Những công tác cơ bản trong phòng thí nghiệm hóa học ở trường trung học phổ<br />
thông: cắt và uốn ống thủy tinh; chọn nút và khoan nút; lắp dụng cụ thí nghiệm;<br />
hòa tan; lọc; kết tinh lại; pha chế dung dịch…<br />
Phần 3: Kĩ thuật và phương pháp tiến hành các thí nghiệm hóa học ở trường trung học<br />
phổ thông.<br />
3.2. Thiết kế giáo trình điện tử “Thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học Hóa học”<br />
Từ mục tiêu, yêu cầu của học phần PPDH3 và từ cơ sở lý luận về việc thiết kế GTĐT,<br />
chúng tôi thiết kế GTĐT học phần PPDH3 theo các giai đoạn: chuẩn bị nội dung, thiết<br />
kế và sử dụng GTĐT. Giáo trình này dùng làm tài liệu góp phần nâng cao năng lực tự<br />
học, tự nghiên cứu cho sinh viên trong quá trình tự học, tự ôn tập củng cố kiến thức<br />
trước khi lên lớp về kĩ năng thí nghiệm và phát triển năng lực dạy học (NLDH) trong<br />
đào tạo theo niên chế và học chế tín chỉ.<br />
Giai đoạn 1. Chuẩn bị nội dung giáo trình điện tử<br />
Bước 1. Chuẩn bị kịch bản<br />
- Xác định mục tiêu<br />
Mục tiêu cần đạt được về mặt kiến thức, kĩ năng, thái độ từ đó đưa ra cách tiến hành thí<br />
nghiệm, nội dung bài tập vận dụng và bài tập tình huống.<br />
- Xác định nội dung kiến thức cho giáo trình<br />
Dựa theo giáo trình thực hành thí nghiệm PPDH hóa học, SGK Hóa học lớp 10, 11, 12<br />
để phân chia bài thực hành ra thành từng mô đun kiến thức nhỏ.<br />
<br />
36<br />
<br />
NGUYỄN MẬU ĐỨC - ĐẶNG THỊ THUẬN AN<br />
<br />
- Chuẩn bị các tư liệu liên quan đến giáo trình<br />
Xây dựng câu hỏi và bài tập vận dụng.<br />
Chuẩn bị phim thí nghiệm minh họa, phim thí nghiệm cho bài tập tình huống.<br />
Chuẩn bị hình vẽ, hình ảnh minh họa cho thí nghiệm.<br />
- Xây dựng kịch bản dạy học<br />
<br />
Phân nhỏ kiến thức bài thực hành theo PPDH chương trình hóa. Theo cách này, mỗi<br />
lượng kiến thức của bài thực hành được chia nhỏ và được xác định bởi một mục của<br />
giáo trình.<br />
Kịch bản nội dung GTĐT bao gồm: Tên học phần; Tên chương; Tên bài; Tên thí nghiệm<br />
Danh mục các thí nghiệm: Xác định danh mục các thí nghiệm được sắp xếp rõ ràng,<br />
theo thứ tự số la mã (I, II, III…) và số tự nhiên (1, 2, 3, 4, ...)<br />
Xác định mục tiêu của bài thí nghiệm: Xác định mục tiêu của bài thí nghiệm về kiến<br />
thức, kĩ năng, thái độ từ đó đưa ra nội dung và bài tập phù hợp mục tiêu đề ra.<br />
Hướng dẫn kĩ thuật thí nghiệm: Trong bước này gồm các môđun kiến thức sau:<br />
Tên Thí nghiệm<br />
Hóa chất: Xác định hóa chất của bài thí nghiệm.<br />
Dụng cụ: Chọn dụng cụ phù hợp với bài thí nghiệm.<br />
Kĩ thuật tiến hành thí nghiệm: Nêu cách tiến hành, cách lắp dụng cụ thí nghiệm, hình<br />
vẽ phù hợp với nội dung của bài thí nghiệm.<br />
Thí nghiệm thay thế: Thí nghiệm được tiến hành phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất<br />
cụ thể.<br />
An toàn thí nghiệm: Nội dung, cách thức tiến hành thí nghiệm được thành công, hiện<br />
tượng rõ, không độc hại cho người và môi trường.<br />
Thí nghiệm minh họa: Tư liệu thí nghiệm minh họa về cách tiến hành thí nghiệm mẫu,<br />
chính xác.<br />
Câu hỏi và bài tập vận dụng: Căn cứ vào nội dung và cách tiến hành thí nghiệm để đưa<br />
ra câu hỏi và bài tập phù hợp với nội dung của bài thí nghiệm và trình độ nhận thức của<br />
sinh viên nhằm rèn luyện kiến thức về kĩ năng thực hành hóa học.<br />
Các Website liên kết - Tư liệu hỗ trợ dạy học: Chọn các Website có nội dung liên<br />
quan với bài học. Giúp người học có nguồn tư liệu dồi dào, phong phú.<br />
Tài liệu tham khảo: Các tài liệu dùng để xây dựng nội dung giáo trình.<br />
Bước 2. Chuẩn bị học liệu điện tử<br />
- Giáo trình là văn bản có các yêu cầu sau đây:<br />
<br />
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG GIÁO TRÌNH ĐIỆN TỬ…<br />
<br />
37<br />
<br />
+ Thời lượng và số lượng của các thí nghiệm.<br />
+ Mục tiêu người học cần đạt về kiến thức, kĩ năng và thái độ.<br />
+ Điều kiện tiên quyết: Kiến thức cần phải có về hóa chất và dụng cụ, kĩ năng thực hành<br />
để tiến hành thí nghiệm thực hành…<br />
+ Toàn văn của giáo trình được quy định viết trong các định dạng: MS Powerpoint, Text.<br />
- Các học liệu đa phương tiện liên quan đến kiến thức của giáo trình và cần có theo<br />
kịch bản.<br />
- Hệ thống câu hỏi và bài tập vận dụng: Dưới dạng tự luận hay câu hỏi trắc nghiệm<br />
dùng để kiểm tra kiến thức về kĩ năng thí nghiệm thực hành.<br />
- Bài tập tình huống: Các đoạn video clip, các câu hỏi cho đoạn phim này (định dạng<br />
các video clip đuôi flv, avi).<br />
- Tính tương tác: Hoạt động của giảng viên, hoạt động của sinh viên, hoạt động của sinh<br />
viên với bài giảng, hoạt động của công cụ hỗ trợ (máy tính).<br />
Giai đoạn 2. Thiết kế giáo trình điện tử[4], [5]<br />
Nguyên tắc thiết kế<br />
Khi thiết kế GTĐT cần đảm bảo các nguyên tắc sau:<br />
- Đảm bảo tính khoa học: Nguyên tắc này đòi hỏi nội dung của giáo trình thiết kế<br />
phải đảm bảo tính chính xác và tính hiện đại của chương trình học. Các văn bản,<br />
hình ảnh, phim tư liệu,... sử dụng trong giáo trình phải phù hợp với nội dung và trình<br />
độ của sinh viên.<br />
- Đảm bảo tính sư phạm: Nguyên tắc này đòi hỏi khi thiết kế giáo trình phải có bố cục<br />
hợp lí, rõ ràng, phù hợp với trình độ nhận thức của sinh viên đồng thời phát huy được<br />
tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong hoạt động nhận thức của sinh viên. Câu hỏi và<br />
bài tập vận dụng, bài tập tình huống phải phù hợp với nội dung bài thí nghiệm, khả năng<br />
quan sát, nhận xét, đánh giá của sinh viên.<br />
- Đảm bảo tính khả thi: Giáo trình thiết kế phải có khả năng ứng dụng rộng rãi và được<br />
sinh viên hưởng ứng cao. Có khả năng duy trì lâu dài và phát triển.<br />
- Đảm bảo tính thẩm mỹ: Giáo trình thiết kế cần phải hài hòa, kích thước, màu sắc hợp<br />
lí, các đoạn phim đảm bảo chính xác, rõ ràng, thời gian phù hợp.<br />
4. THIẾT KẾ GIÁO TRÌNH ĐIỆN TỬ<br />
Bước 1: Xác định mục tiêu của giáo trình<br />
Thực hành xong các bài thí nghiệm của giáo trình, sinh viên sẽ đạt được gì về: Kiến<br />
thức; Kĩ năng; Thái độ.<br />
Bước 2: Xác định trọng tâm và kiến thức cơ bản.<br />
<br />