Ch¬ng 3
®Æc ®iÓm cña C¸c lo¹i thøc ¨n nu«i bß
s÷a vµ nguyªn t¾c sö dông
i. Thμnh phÇn dinh d|ìng cña thøc ¨n
Thμnh phÇn cña thøc ¨n (H×nh 3-1) bao gåm níc
vμ vËt chÊt kh« (VCK). Theo quy íc, hμm lîng vËt
chÊt kh« cña mét lo¹i thøc ¨n ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch
sÊy kh« thøc ¨n ®ã trong tñ sÊy ë nhiÖt ®é 105°C cho
®Õn khi nã cã khèi lîng kh«ng ®æi vμ ®îc biÓu diÔn
b»ng tû lÖ phÇn tr¨m:
khèi lîng thøc ¨n sau khi sÊy
VCK (%) = ------------------------------------ u 100
khèi lîng thøc ¨n tríc khi sÊy
Trong c¸c lo¹i thøc ¨n cña bß s÷a, mét sè cã hμm
lîng vËt chÊt kh« cao, mét sè kh¸c cã hμm lîng vËt
chÊt kh« thÊp. C¸c lo¹i thøc ¨n th« xanh cã hμm lîng
vËt chÊt kh« thÊp h¬n c¸c lo¹i thøc ¨n ñ íp vμ thøc ¨n ñ
íp l¹i cã hμm lîng vËt chÊt kh« thÊp h¬n c¸c lo¹i thøc
¨n ®· ph¬i kh«. Theo Pozy (1998), hμm lîng vËt chÊt
kh« cña thøc th« xanh biÕn ®éng tõ 11% ®Õn 20%, cña
thøc ¨n ñ íp tõ 20 % ®Õn 40 % (biÕn ®éng rÊt lín vμ
phô thuéc vμo nguyªn liÖu ®em ñ), cña c¸c lo¹i thøc ¨n
ph¬i kh« vμ thøc ¨n tinh tõ 85% ®Õn 92%.
Thøc ¨n
Lμm kh« (sÊy) Níc
VËt chÊt kh«
§èt ch¸y ChÊt h÷u c¬:
oProtein
o §êng, tinh bét
o ChÊt x¬
o ChÊt bÐo (mì)
o Vitamin
Tro
H×nh 3-1: Thμnh phÇn ho¸ häc cña thøc ¨n
NÕu ®em ®èt ch¸y hoμn toμn mét lo¹i thøc ¨n, chØ
cßn l¹i tro, tro nμy chÝnh lμ hμm lîng c¸c chÊt kho¸ng
cã trong lo¹i thøc ¨n ®ã. PhÇn thøc ¨n ®· bÞ thiªu ch¸y
gäi lμ vËt chÊt h÷u c¬ (CHC) cña thøc ¨n. VËt chÊt h÷u
c¬ nμy ®îc cÊu thμnh tõ hai phÇn: c¸c chÊt cã chøa nit¬
(protein) vμ c¸c chÊt kh«ng chøa nit¬. C¸c chÊt kh«ng
chøa nit¬ bao gåm: gluxit vμ mì. Gluxit cã thÓ cã lo¹i
hoμ tan nh ®êng, tinh bét... hoÆc kh«ng hoμ tan nh
xenluloza. Ngoμi ra trong thøc ¨n cßn cã c¸c lo¹i
vitamin (nh vitamin A,B, C, D, E, K ... Tuy hμm lîng
cña c¸c vitamin trong thøc ¨n rÊt nhá nhng chóng lμ
nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi cuéc sèng.
Khi mét lo¹i thøc ¨n giμu mét chÊt dinh dìng
nμo ®ã th× ngêi ta thêng gäi nã b»ng mét tªn ®Æc hiÖu.
VÝ dô, c¸c lo¹i thøc ¨n víi hμm lîng protein cao th×
®îc gäi lμ nh÷ng thøc ¨n giÇu protein vμ c¸c lo¹i thøc
¨n cã hμm lîng gluxit vμ mì lín sÏ ®îc gäi lμ c¸c
thøc ¨n giÇu n¨ng lîng. C¸c lo¹i thøc ¨n víi hμm lîng
x¬ cao sÏ ®îc coi lμ thøc ¨n giÇu x¬.
§Ó tÝnh to¸n gi¸ trÞ dinh dìng cña mét lo¹i thøc
¨n, cÇn ph¶i ph©n tÝch lo¹i thøc ¨n ®ã thμnh ra c¸c thμnh
phÇn ®¬n gi¶n, sau ®ã ®em c©n tõng chÊt dinh dìng vμ
biÓu diÔn nã b»ng tû lÖ phÇn tr¨m ®èi víi vËt chÊt kh«.
VÝ dô, khi ngêi ta nãi r»ng lo¹i thøc ¨n nμy chøa 15%
mì so víi vËt chÊt kh« th× cã nghÜa lμ cø 1000g VCK
cña thøc ¨n ®ã cã chøa 150g mì.
ii. C¸c lo¹i thøc ¨n th|êng dïng nu«i bß s÷a
1. Thøc ¨n th« xanh
Thøc anh th« xanh lμ tªn gäi chung cho c¸c lo¹i
cá xanh, th©n l¸ c©y cßn xanh, kÓ c¶ mét sè lo¹i rau
xanh vμ vá cña nh÷ng qu¶ nhiÒu níc... §Æc ®iÓm cña
thøc ¨n th« xanh lμ chøa nhiÒu níc, dÔ tiªu ho¸, cã tÝnh
ngon miÖng vμ gia sóc thÝch ¨n. Nãi chung, thøc ¨n
xanh cã tû lÖ c©n ®èi gi÷a c¸c chÊt dinh dìng, chøa
nhiÒu vitamin vμ protein cã chÊt lîng cao.
a. Cá tù nhiªn vμ cá trång
Cá tù nhiªn lμ hçn hîp c¸c lo¹i cá hoμ th¶o, chñ
yÕu lμ cá gμ, cá l¸ tre, cá mËt... Cá tù nhiªn mäc trªn
c¸c gß, b·i, bê ®ª, bê ruéng, trong vên c©y, c«ng viªn...
Cá tù nhiªn cã thÓ ®îc sö dông cho bß s÷a ngay trªn
®ång b·i díi h×nh thøc ch¨n th¶ hoÆc còng cã thÓ thu
c¾t vÒ vμ cho ¨n t¹i chuång. Thμnh phÇn dinh dìng vμ
chÊt lîng cá tù nhiªn biÕn ®éng rÊt lín vμ tuú thuéc
vμo mïa vô trong n¨m, n¬i cá mäc, giai ®o¹n ph¸t triÓn
cña cá (non hay giμ) vμ thμnh phÇn c¸c lo¹i cá trong
th¶m cá. Khi sö dông cá tù nhiªn cÇn lu ý tr¸nh cho bß
s÷a bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸ hoÆc ngé ®éc b»ng c¸ch sau khi
thu c¾t vÒ, ph¶i röa s¹ch cá ®Ó lo¹i bá bôi bÈn, c¸c ho¸
chÊt ®éc h¹i, thuèc trõ s©u... Lo¹i cá cßn non hoÆc cá
thu c¾t ngay sau khi ma cÇn ph¶i ®îc ph¬i t¸i ®Ó ®Ò
phßng bß s÷a bÞ chíng bông ®Çy h¬i.
Cá trång bao gåm c¸c lo¹i nh cá voi, cá Ghinª,
cá Stylo ... ViÖc trång cá rÊt quan träng, ®Æc biÖt lμ
trong ch¨n nu«i th©m canh vμ ch¨n nu«i theo quy m«
trang tr¹i. Trång cá b¶o ®¶m chñ ®éng cã nguån thøc ¨n
th« xanh chÊt lîng vμ æn ®Þnh quanh n¨m.
Lîng cá cho bß s÷a thay ®æi tuú theo tõng ®èi
tîng. Trung b×nh mçi ngμy cã thÓ cho mét con ¨n
®îc mét lîng cá t¬i b»ng kho¶ng 10-12% thÓ träng
cña nã.
b. Ngän mÝa
Ngän mÝa lμ phÇn ngän th¶i ra sau khi thu ho¹ch
th©n c©y mÝa lμm ®êng. Th«ng thêng ngän mÝa chiÕm
20% cña c¶ c©y mÝa. Nh vËy, víi n¨ng suÊt mÝa b×nh
qu©n 45-50 tÊn/ha th× mçi ha th¶i ra trªn 9 tÊn ngän mÝa
vμ sè ngän mÝa cña mçi ha cã thÓ nu«i ®îc 4 con bß
trªn 3 th¸ng (cho mçi con bß ¨n 25 kg ngän mÝa/ngμy).
HiÖn nay, t¹i nh÷ng vïng ven s«ng, ®Æc biÖt lμ
nh÷ng vïng quy ho¹ch mÝa ®êng cña níc ta, hμng
n¨m lîng ngän mÝa th¶i ra rÊt lín vμ ngän mÝa lμ
nguån thøc ¨n xanh cã gi¸ trÞ, cÇn tËn dông vμ cã thÓ
dïng ®Ó nu«i bß s÷a rÊt tèt. Tuy nhiªn, v× ngän mÝa chøa
hμm lîng ®êng vμ x¬ cao nhng l¹i nghÌo c¸c thμnh
phÇn dinh dìng kh¸c, do ®ã chØ nªn sö dông ngän mÝa
nh lo¹i thøc ¨n bæ sung ®êng mμ kh«ng nªn thay thÕ
hoμn toμn cá xanh trong mét thêi gian dμi
c. Vá vμ ®ät døa
Vá vμ ®ät døa lμ nguån phÕ phô phÈm víi khèi
lîng rÊt lín, do c¸c nhμ m¸y chÕ biÕn døa xuÊt khÈu
th¶i ra. Vá vμ ®ät døa chøa nhiÒu ®êng nhng l¹i thiÕu
protein vμ x¬. ChÝnh v× vËy, kh«ng nªn sö dông vá vμ
®ät døa thay thÕ hoμn toμn cá xanh. MÆt kh¸c, trong vá
døa cã chøa men bromelin nªn khi bß s÷a ¨n nhiÒu sÏ bÞ