Tổ chức vận chuyển hành khách du lịch bằng đường sắt - Chương 3

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

122
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo giáo trình môn học " Tổ chức vận chuyển hành khách du lịch bằng đường sắt " Chương 3 Tổ chức công tác vận chuyển hành khách đô thị cung cấp cho sinh viên các kiến thức cần thiết trong lĩnh vực ổ chức vận chuyển hành khách du lịch bằng đường sắt quốc gia và đô thị, công tác phục vụ hành khách du lịch đường sắt

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tổ chức vận chuyển hành khách du lịch bằng đường sắt - Chương 3

Chương III T CH C CÔNG TÁC V N CHUY N HÀNH KHÁCH ðÔ TH III.1. ð C ðI M C A CÔNG TÁC V N CHUY N HÀNH KHÁCH ðÔ TH Kinh t xã h i phát tri n kéo theo nh ng thay ñ i to l n trong vi c phân b l i l c lư ng s n xu t và dân cư, hình thành nên m t lo t các khu công nghi p, khu ñô th m i t p trung s dân l n, t ñó hình thành lu ng hành khách ñô th . ð tho mãn nhu c u di chuy n c a lu ng hành khách này có nhi u lo i hình phương ti n v n chuy n khác nhau, nhưng thông d ng và có hi u qu hơn c v n là h th ng ñư ng s t ñô th . ð t ch c t t v n chuy n hành khách b ng ñư ng s t ñô th c n ph i nghiên c u k ñ c ñi m c a lu ng hành khách này. III.1.1. ð c ñi m c a công tác v n chuy n hành khách ñô th Lu ng hành khách ñô th khác v i hành khách ñư ng dài và ñư ng ng n các y u t như m t ñ hành khách, s b t bình hành trong v n chuy n, tâm lý và yêu c u ph c v c a hành khách. III.1.1.1. M t cân ñ i trong v n chuy n hành khách ñô th ðây là ñ c ñi m quan tr ng nh t, nh hư ng t i m t lo t v n ñ liên quan ñ n công tác t ch c v n chuy n và t ch c ph c v hành khách ñô th . S m t cân ñ i này th hi n trên c hai phương di n là theo chi u và theo th i gian. 1. M t cân ñ i theo chi u Khác v i lu ng hành khách ñư ng dài và ñư ng ng n, s chênh l ch m t ñ hành khách ñô th gi a các ño n ñư ng trên cùng m t chi u di chuy n th hi n r t rõ nét và có xu hư ng gi m d n t các ga trung tâm thành ph ra phía ngo i ô, hay nói cách khác, lu ng hành khách càng xa càng nh , hi n tư ng này ñư c g i là “m t cân ñ i theo vùng”. M t khác, s lư ng hành khách gi a 2 chi u trên cùng m t tuy n ñư ng ñô th cũng có s m t cân ñ i. M c ñ m t cân ñ i ph thu c vào các y u t : - ð l n c a lu ng hành khách; - S phân b các khu dân cư, khu công nghi p, nhà máy, cơ quan...;
- Ch ñ làm vi c c a các cơ quan trong vùng thu hút; - Ho t ñ ng c a các phương ti n v n chuy n hành khách khác; - Các y u t c a b n thân ngành ñư ng s t như BðCT khách ñô th , ñoàn phương ti n, kh năng ñáp ng trong th i kỳ cao ñi m... M c ñ m t cân ñ i theo vùng trong v n chuy n hành khách ñô th th hi n r t rõ nét. S li u th ng kê c a ñư ng s t Matxcơva (LB Nga) cho th y, trung bình m i hành khách ñô th ch di chuy n 1/4 quãng ñư ng toàn tuy n và t p trung vào các khu v c g n trung tâm thành ph . Hi n tư ng m t cân ñ i theo chi u liên quan m t thi t v i hi n tư ng m t cân ñ i theo th i gian trong ngày: bu i sáng lu ng hành khách di chuy n t ngo i ô vào trung tâm thành ph , bu i chi u theo hư ng ngư c l i; 2. M t cân ñ i theo th i gian Hi n tư ng m t cân ñ i theo th i gian trong v n chuy n hành khách ñô th th hi n trên t t c các m t: - Gi a các th i kỳ trong năm, th hi n qua các ch s m t cân ñ i theo quý và tháng. Lu ng hành khách ñô th t p trung các thành ph l n v i k t c u dân cư ña d ng, do ñó vào các tháng ngh hè, lư ng hành khách gi m, tuy nhiên trong các ngày l , t t l i có hi n tư ng tăng ñ i bi n; - Gi a các ngày trong tu n. Lư ng hành khách ñi t u ñô th có s chênh l ch ñáng k gi a các ngày trong tu n và có xu hư ng gi m vào các ngày ngh cu i tu n. Nh p s ng công nghi p ñòi h i cư ng ñ lao ñ ng cao vì v y nhu c u ngh ngơi gi i trí c a con ngư i cũng tăng lên m nh m , do ñó vào nh ng ngày ngh cu i tu n h thư ng nhà ho c dùng phương ti n cá nhân ñi chơi xa, lư ng hành khách ñi t u ñô th nói riêng, phương ti n v n t i hành khách công c ng nói chung gi m rõ r t; - Gi a các gi trong ngày. Hành khách ñi t u ñô th ñông nh t là vào th i gian ñi làm và tan t m, các kho ng th i gian còn l i trong ngày lư ng hành khách không l n. Tuỳ theo quy ñ nh v ch ñ làm vi c c a các cơ quan, xí nghi p, trư ng h c... mà t l hành khách ñi trên các khu ño n ñô th cũng khác nhau. III.1.1.2. K t c u và tâm lý tiêu dùng c a hành khách ñô th Lu ng hành khách ñô th phát sinh trong ph m vi các khu ñô th , ñ u m i giao thông l n, xu t phát t nhu c u di chuy n nh m m c ñích công tác, h c t p trong ngày.
Vì v y, k t c u lu ng hành khách ch y u là CBCNV và h c sinh, sinh viên, tuy nhiên k t c u này có thay ñ i vào các kho ng th i gian khác nhau trong ngày và tu n. Trong ngày, vào gi cao ñi m hành khách ñô th ñ i ña s là CBCNV, h c sinh, sinh viên ñi làm, ñi h c và h t gi ñi v nơi cư trú. ð tu i c a các ñ i tư ng này n m trong kho ng t 18 ñ n 60. Th i gian còn l i trong ngày là các ñ i tư ng di chuy n v i m c ñích sinh ho t, mua s m, thăm quan, ti p chuy n, công tác..., ñ tu i c a ñ i tư ng ña d ng. Căn c theo các ngày trong tu n thì nh ng ngày t th 2 ñ n th 6, hành khách ñi t u ñô th ch y u v i m c ñích làm vi c, h c t p nhưng vào ngày ngh , hành khách di chuy n v i m c ñích là du l ch, thăm vi ng, l h i... Tâm lý tiêu dùng c a hành khách ñô th vì v y cũng tương ng rõ nét, th hi n c th qua các khía c nh sau: - n ñ nh. Xu t phát t nguyên nhân hình thành lu ng hành khách ñô th là ph c v cho nhu c u ñi làm, ñi h c nên lu ng hành khách mang tính n ñ nh cao. Hành khách s d ng ñư ng s t ñô th v i m c ñích chính là di chuy n t nơi cư trú ñ n nơi công tác, h c t p và ngư c l i nên tâm lý tiêu dùng c a h n ñ nh trên t t c các m t: gi gi c, lo i phương ti n s d ng, quãng ñư ng di chuy n, hành lý xách tay mang theo, yêu c u v các d ch v khác; - T i thi u. Nhu c u tiêu dùng c a hành khách ñ i v i ñư ng s t m c t i thi u. ð i v i h , quan tr ng nh t là ñư c di chuy n ñúng gi , ñúng hành trình. Các nhu c u khác như ti n nghi, ñưa ñón t n nhà, v n chuy n hành lý... không ñư c ñ t ra vì quãng ñư ng và th i gian di chuy n ng n; - S lư ng. Giao thông ñư ng s t ñô th có ñ c ñi m là kh i lư ng chuyên ch r t l n và t p trung, ñ c bi t vào nh ng gi cao ñi m. T t c nh ng ñ c ñi m tiêu dùng trên có nh hư ng quy t ñ nh ñ n vi c l a ch n, b trí trang thi t b và t ch c v n chuy n ph c v hành khách ñô th . III.1.1.3. Trang thi t b và t ch c ph c v hành khách ñô th Do lưu lư ng ngư i qua l i l n, tính ch t di chuy n ñơn gi n nên ga ñư ng s t ñô th thư ng ñư c b trí tách riêng v i ga ñư ng s t thông thư ng. Trang thi t b trong ga ñơn gi n nhưng có năng l c tác nghi p l n. 1. Công tác bán vé và ki m soát ra vào ga
Hành khách ñi t u ñô th ch y u s d ng vé tháng nên s lư ng c a vé t i ga không nhi u. M t khác, t u khách ñô th ch y liên t c t khi b t ñ u ho t ñ ng cho ñ n khi k t thúc nên không có th i gian ng ng bán vé. Tuỳ theo thi t b ki m soát ra vào ga c a hành khách là máy t ñ ng hay ngư i soát vé mà s d ng lo i hình vé thích h p. Hi n nay ngoài vé tháng do nhân viên nhà ga ki m soát theo c a dành riêng, có 2 hình th c vé t u khách ñô th cơ b n, ñó là: - Dùng vé “ñ ng xu”. Hành khách mua các “ñ ng xu” ñ c bi t ñư c thi t k ch t o riêng cho ñư ng s t ñô th . Khi th “ñ ng xu” vào máy ki m soát ñ t c a vào ga, máy s t ñ ng xác nh n và m thanh ch n cho hành khách duy nh t ñi qua, sau ñó ñóng l i ngay. Hình th c này có ưu ñi m là năng l c tác nghi p l n, gi m ñư c s ngư i ph c v , thích h p khi thay ñ i giá cư c v n chuy n. Như c ñi m là không phù h p v i phương pháp bán vé theo ch ng, giá thành ch t o trang thi t b ñ t vì ph i s d ng lo i chuyên dùng; - Dùng vé thông thư ng. Vi c ki m tra vé vào c a ñư c th c hi n thông qua nhân viên c a ga. Hình th c này có ưu như c ñi m trái ngư c v i hình th c trên. Vi c ki m soát ra vào ga ñư c th c hi n ñ ng th i v i giám sát vé. 2. Công tác ch d n, gi i ñáp Công tác ch d n ñ i v i hành khách ñi t u ñô th ch y u là cung c p các thông tin c ñ nh v sơ ñ ga và tuy n ñư ng, th i gian ho t ñ ng, quy ñ nh s d ng phương ti n... Phương pháp ch d n thông tin th c hi n b ng 2 phương pháp cơ b n: - Dùng các b ng bi u ch d n. N i dung thông báo là sơ ñ ga, tuy n ñư ng, n i quy s d ng phương ti n, các quy ñ nh liên quan ñ n giá vé, trách nhi m c a hành khách... Nh ng b ng này ñư c in rõ ràng, b trí trên tư ng ga và trong toa xe khách nh ng v trí d quan sát ñ i v i hành khách; - Thông qua h th ng phát thanh c a ga và trên ñoàn t u. N i dung thông báo ch y u là nh ng thông tin liên quan ñ n an toàn ch y t u, t u s p ñ n và s p r i ga ñ cho hành khách chu n b tránh b ngã, nh ga... Ngoài ra có th thông báo ñ c bi t như truy tìm ch s h u v t d ng, t u thông qua ga không ñ ... Nh ng thông tin khác hành khách có th h i ngay nhân viên ki m soát ra vào ga vì n i dung h i c a hành khách không ph c t p. 3. Công tác phân lu ng di chuy n và v n chuy n hành khách trong ga
Nhi u ga ñư ng s t ñô th có sơ ñ di chuy n r t ph c t p, ñ c bi t là các ga ñ u m i, nơi giao nhau c a nhi u tuy n ñư ng. Hành khách ñ th c hi n ñư c hành trình di chuy n ñôi khi ph i s d ng hơn 1 ñoàn t u khách. Vì v y trong ga ph i có h th ng phân b hư ng d n di chuy n ñ y ñ ñ hành khách không b nh m, b l c nh t là vào nh ng gi cao ñi m, lư ng hành khách di chuy n trong ga ñông. Khi t ch c phân lu ng di chuy n ph i ñ m b o tách riêng lu ng hành khách xuôi, ngư c, hành khách lên xu ng t u v i lu ng hành khách trung chuy n trong ga. ða s ga ñư ng s t ñô th ñư c xây d ng sâu dư i lòng ñ t ho c cao hơn m t b ng xung quanh, vì v y trong ga ph i có thang máy v n chuy n hành khách lên, xu ng ke ñi t u. 4. Các công tác khác Khác v i hành khách ñư ng dài và ñư ng ng n, hành khách ñô th không có nhu c u v n chuy n hành lý, bao g i, ñưa ñón khách... Vì v y, ga ñư ng s t ñô th không có phòng ch cho hành khách, không có phòng hành lý, bao g i và thi t b x p d , v n chuy n hành lý, bao g i. Ga ñư ng s t ñô th không có tác nghi p nh n ch hành lý, bao g i do ñó nh ng hành lý xách tay vư t quá quy ñ nh s b gi l i ngay t i c a ki m soát vào ga. Hành khách ch t u ngay trên ke khách, khi xu ng t u cũng theo ke ra kh i ga ngay. Tuy nhiên do t c ñ ch y t u r t cao, th i gian ñ ng n, s c gió hút hành khách khi t u ñ n ñi l n, ñ c bi t là ñ i v i các ga t u ñi n ng m nên công tác ñ m b o an toàn r t ñư c chú tr ng. Các ke khách xây cao b ng sàn toa xe ñ thu n ti n cho hành khách lên, xu ng t u. Trong ph m vi ga, ñư ng ray ñư c nâng cao so v i m t ñ t ñ có ch cho hành khách n m n p an toàn n u b ngã, trên bu ng lái có gương chi u h u ñ tài x quan sát hành khách lên xu ng, tránh tình tr ng hành khách b k p chân, tay ho c hành lý khi t u ch y. Thang máy ch hành khách trong ga ñư c giám sát ho c có ngư i theo dõi ñ can thi p k p th i n u có hành khách ngã. Công tác phát thanh thông báo t u ñi, ñ n ph i ti n hành chu ñáo. Thư ng xuyên ki m tra phát hi n và có quy ñ nh x lý v i ñ v t b b quên nh m ñ m b o an toàn nhưng cũng giúp cho hành khách không b th t l c hành lý. Do kho ng cách gi a các ga t u ñư ng s t ñô th nh nên trên ño n ñư ng ñó t u khách ñô th không th ñ t ñư c t c ñ t i ña, vì v y v i cùng ch s t c ñ l hành và
tr ng lư ng ñoàn t u như t u ñư ng ng n và ñư ng dài thì công su t c a ñ u máy kéo t u ñô th ph i l n hơn. Các toa xe trong thành ph n ñoàn t u không c n nhi u ti n nghi mà ch c n kho ng không gian ch a hành khách, càng nhi u càng t t. ð tăng s c ch c a phương ti n, thông thư ng ñoàn t u khách ñô th t n d ng di n tích trên toa xe làm ch ñ ng cho hành khách, khi ñó s c ch có th tăng t i g n 50%. Trong ñoàn t u ch có toa ch khách, không có các toa xe cao c p, toa xe hành lý, toa xe cung ng...; III.1.1.4. T ch c v n chuy n hành khách ñô th ð c ñi m n i b t c a công tác t ch c v n chuy n hành khách ñô th là m t ñ ch y t u d y, nh t là vào các gi cao ñi m, t c ñ ñoàn t u cao, d ng ñ nhi u, th i gian ch y khu gian ng n nên tài x ph i thư ng xuyên tác nghi p gia, gi m t c, thông báo và m , ñóng c a ñón khách. Khi nghiên c u phương án t ch c v n chuy n hành khách ñô th c n xác ñ nh chính xác s ga, lo i hình ga, v trí ga, b trí quay vòng ñoàn phương ti n và l a ch n BðCT khách ñô th . III.1.2. Các y u t nh hư ng ñ n lu ng hành khách ñô th Ngoài các y u t nh hư ng ñ n lu ng hành khách nói chung, lu ng khách ñô th còn ch u nh hư ng c a nh ng y u t sau: 1. S phát tri n c a phương ti n giao thông cá nhân. Phương ti n giao thông cá nhân phát tri n c nh tranh và làm gi m ñáng k lư ng hành khách có nhu c u s d ng ñư ng s t ñô. M t s ñô th l n quy ñ nh c m ô tô, xe máy ñi vào các tuy n ph nh t ñ nh, khi ñó lư ng hành khách s d ng ñư ng s t ñô th trên tuy n tăng m nh; 2. Quy ñ nh th i gian làm vi c, h c t p c a các cơ quan xí nghi p và trư ng h c trong ñ a bàn thu hút. Vì ñư ng s t ñô th ch y u ph c v ñ i tư ng CBCNV ñi làm và h c sinh, sinh viên ñi h c nên gi làm vi c và h c t p có nh hư ng r t l n ñ n bi n ñ ng lu ng khách trong ngày; 3. Phân b cơ quan, xí nghi p, trư ng h c và khu dân cư trên ñ a bàn thành ph ; 4. Lo i s c kéo và phương ti n chuyên ch s d ng ñ v n chuy n hành khách ñô th . Nguyên t c xác ñ nh lu ng hành khách ñô th gi ng như ñ i v i lu ng hành khách khác nhưng vi c ñi u tra ph i căn c vào th i gian làm vi c, h c t p c a các cơ quan, xí
nghi p, trư ng h c trong vùng thu hút. D báo t l hành khách vào gi cao ñi m trong ngày căn c vào s li u th ng k trong 1 th i gian dài và nh ng thay ñ i có th có c a các y u t liên quan nh m xác ñ nh m t ñ hành khách trên các khu ño n khác nhau c a tuy n ñô th . III.2. XÁC ð NH PHƯƠNG ÁN GA HÀNH KHÁCH ðÔ TH III.2.1. Các ga trên tuy n ñư ng s t ñô th T h p ga là nh ng công trình ph c t p và quan tr ng nh t trên các tuy n ñư ng s t ñô th . Giá thành xây d ng ga chi m 20 – 35% giá thành toàn tuy n, quá trình thi t k và thi công ga r t ph c t p và khó khăn. Ga là nơi th c hi n các tác nghi p ñón, ti n, trung chuy n hành khách gi a các tuy n ñư ng và các tác nghi p liên quan ñ n ñoàn t u như ñón ti n, thông qua, xu t phát và k t thúc hành trình, ñ m b o an toàn trong ph m vi ga và ño n cu i ga, t ch c quay vòng ñoàn xe, ki m tra thư ng kỳ ho c ñ d ng qua ñêm cho các ñoàn t u khách ñô th . Tr m s a ch a toa xe (ð -pô) là nơi th c hi n các tác nghi p liên quan ñ n vi c ki m tra k thu t, s a ch a thư ng xuyên, ñ nh kỳ và b t thư ng các ñoàn t u khách ñô th . Tr m ñư c b trí trên t ng tuy n ñư ng s t ñô th , ñ dài tuy n l n hơn 20km thư ng b trí 2 ñ -pô và l n hơn 40km c n 3 ñ -pô. Các ga ñư ng s t ñô th ñư c phân lo i theo các cách sau: 1. Căn c vào ch c năng, nhi m v và ñ c tính tác nghi p ga ñư c chia thành: a. Ga k thu t: b trí t i ñ u và cu i khu ño n ñô th ñ th c hi n các tác nghi p ki m tra, b o dư ng thành ph n ñ ng trong th i gian ch v n hành. Nhi m v c a ga là ch a và chu n b các ñoàn phương ti n tr ng thái k thu t s n sàng ph c v cho hành trình chuyên ch ngày hôm sau; b. Ga quay vòng: b trí ñ u và cu i vùng thu c khu ño n ñư ng s t ñô th , vì v y còn g i là “ga vùng”. Nhi m v ch y u c a ga vùng là ti n hành quay vòng ñoàn phương ti n ph c v v n chuy n hành khách ñô th ; c. Ga ñ u m i hay còn g i là ga trung chuy n b trí nh ng nơi giao nhau gi a các tuy n ñư ng s t ñô th ho c gi a tuy n ñư ng s t ñô th v i ñư ng s t qu c gia, làm nhi m v trung chuy n ho c ti p chuy n hành khách;
d. Ga hành khách ñô th : là các ga d c ñư ng trên tuy n ñư ng s t ñô th , th c hi n các tác nghi p ñón g i ñoàn t u, t ch c cho hành khách lên xu ng. 2. Căn c theo s lư ng ke khách trong ga có: a. Ga 1 ke hay còn g i là ga có ke gi a. Các ga này ch xây d ng 1 ke duy nh t, b trí gi a, dùng chung cho c 2 chi u c a tuy n ñư ng; b. Ga 2 ke: b trí 2 ke 2 bên tuy n ñư ng; c. Ga 3 ke, g m có 1 ke ñ o gi a và 2 ke 2 bên. d. Ga nhi u ke: có t 4 ke tr lên, thư ng ñư c xây d ng các ga trung chuy n. 3. Căn c theo ñ cao tương ñ i c a ga so v i m t ñ t t nhiên có: a. Ga ng m: có m t ñ nh ray th p hơn m t ñ t t nhiên (thư ng t 15m tr lên), bao g m ga ng m chôn sâu và ga ñ t nông; b. Ga m t ñ t: ñ ư c xây d ng ngay trên m t ñ t t nhiên; c. Ga trên cao: ñ ư c xây d ng cao hơn so v i m t ñ t t nhiên. III.2.2. Xác ñ nh s lư ng và v trí ga hành khách ñô th Các ga hành khách ñô th b trí nh ng ñi m t p trung hành khách lên, xu ng. V trí và s lư ng các ga hành khách ñô th nh hư ng l n ñ n vi c s d ng NLTQ tuy n ñư ng, ch t lư ng khai thác ñ u máy và ph c v hành khách ñô th . Trên cơ s ñ m b o ph c v hành khách di chuy n t i ưu, c ly bình quân gi a 2 ga hành khách ñô th ñư c tính toán sao cho t ng th i gian di chuy n c a hành khách là nh nh t. T ng th i gian hao phí dành cho 1 chuy n ñi c a hành khách bao g m các thành ph n sau: - Th i gian hành khách di chuy n t nhà ñ n ga ñi t1 và t ga ñ n ñ n ñích ñ n t2. Th i gian này ñư c xác ñ nh theo công th c sau: 1 L0 L t1 = t 2 = × + nha [gi ]; (3.1) 2 2Vdi Vdi Trong ñó: . L0: c ly bình quân gi a các ga hành khách ñô th (km); . Vñi: t c ñ di chuy n c a hành khách (km/h); . Lnhà: kho ng cách t nhà ñ n tuy n ñư ng và t ñích ñ n ñ n tuy n ñư ng (km). - Th i gian hành khách ch t u: t3 = I/2 [gi ]; (3.2)
Trong ñó: . I: gián cách th i gian bình quân gi a 2 ñoàn t u khách ñô th (gi ). - Th i gian t u ch y t ga ñi ñ n ga ñ n, xác ñ nh theo công th c: Ldc L L t4 = = dc + dc × t do bq [gi ]; (3.3) Vlu Vky L0 Trong ñó: . Ldc: c ly di chuy n bình quân c a hành khách t ga ñi ñ n ga ñ n (km); . Vl : t c ñ l hành c a ñoàn t u khách ñô th (km/h); . Vk : t c ñ k thu t c a ñoàn t u khách ñô th (km/h); bq . tñ : th i gian ñ bình quân c a ñoàn t u khách ñô th t i ga hành khách, bao g m c th i gian gia và gi m t c, tính theo công th c: Vlu Vlu t do = + '' + t 0 bq [gi ]; (3.4) g' g Trong ñó: . g’ và g’’: t c ñ gia và gi m t c c a ñoàn t u (km/h2); . t0: th i gian ñoàn t u ñ trong ga làm tác nghi p hành khách (gi ). Như v y, t ng th i gian hao phí c a hành khách là: 2 Lnha L0 Ldc L I ∑ t = 2V + + + + dc × t do bq [gi ]; (3.5) 2 Vdi Vky L0 di Tìm giá tr nh nh t c a Σt b ng cách ñ o hàm b c nh t 3.5 theo L0 và cho b ng 0, ñư c kho ng cách bình quân t i ưu gi a 2 ga hành khách ñô th theo ñi u ki n t ng th i gian di chuy n c a hành khách là nh nh t: bq L0 = 2Vdi Ldc t do [km]; (3.6) III.2.3. Xác ñ nh s lư ng và v trí c a các ga vùng t u khách ñô th III.2.3.1. Ý nghĩa c a vi c xác ñ nh s lư ng và v trí ga vùng t u khách ñô th Ga vùng t u khách ñô th là ga mà t i ñó ñoàn tàu ñô th làm tác nghi p quay vòng ho c xu t phát. Xác ñ nh chính xác s lư ng và v trí h p lý ga vùng trên tuy n có ý nghĩa r t quan tr ng vì: - ð m b o ph c v hành khách ño th m t cách t t nh t, mà quan tr ng nh t là gi m th i gian di chuy n do gi m ñư c th i gian ch ñ i c a hành khách ñi t u;
- Cho phép khai thác t t nh t NLTQ c a khu ño n và c a c tuy n ñư ng s t ñô th ; - S d ng có hi u qu trang thi t b k thu t tuy n ñư ng s t ñô th và phương ti n di ñ ng trên cơ s ñ m b o hoàn thành nhi m v v n chuy n yêu c u; - ðáp ng yêu c u v n chuy n v i t ng chi phí nh nh t vì các ga vùng ph i trang b nhi u thi t b k thu t như ñư ng ga, phòng ngh c a tài x … III.2.3.2. Các y u t nh hư ng ñ n s lư ng và v trí ga vùng t u khách ñô th 1. Lu ng hành khách ñô th . ð l n và v trí phát sinh lu ng hành khách ñô th là y u t quan tr ng nh t, có nh hư ng quy t ñ nh ñ n vi c xác ñ nh s lư ng và l a ch n v trí ga vùng; 2. Phân b các ga khách ñô th trên tuy n. Ga khách ñô th là nơi ñoàn t u khách ñô th ñ làm tác nghi p hành khách. Vi c phân b ga khách ñô th nh hư ng ñ n m t ñ hành khách trên khu ño n và khai thác s c kéo vì ñoàn t u ph i gia gi m t c trư c và sau khi ñ ; 3. ði u ki n ñ a hình vùng d ñ nh ñ t ga. Ga vùng yêu c u nhi u trang thi t b k thu t ph c v công tác hơn so v i ga khách d c ñư ng nên ph i có di n tích ñáp ng ñư c nhu c u hi n t i cũng như kh năng phát tri n trong tương lai; 4. Thi t b di ñ ng s d ng trong các ñoàn t u ñô th . Lo i ñ u máy và toa xe s d ng ñ v n chuy n hành khách quy t ñ nh tr ng lư ng ñoàn t u, vì v y nh hư ng ñ n vi c xác ñ nh s lư ng và v trí ga vùng thông qua ch tiêu chi phí gi -hành khách; 5. Lo i BðCT áp d ng cho các ñoàn t u khách ñô th . BðCT quy t ñ nh ch ñ quay vòng ñoàn t u, do ñó cũng nh hư ng ñ n vi c xác ñ nh s lư ng và v trí h p lý ga vùng trên tuy n. III.2.3.3. Xác ñ nh s lư ng h p lý ga vùng t u khách ñô th S lư ng ga vùng ñư c xác ñ nh trên cơ s so sánh t ng chi phí tính ñ i c a các phương án và phương án ñư c ch n có t ng chi phí là nh nh t. Các chi phí này bao g m chi phí ñ u tư liên quan ñ n ñ u máy, toa xe và trang thi t b k thu t ga, chi phí khai thác, chi phí gi -hành khách. Do ñ c thù lư ng hành khách ñô th r t l n, th i gian quay vòng ñoàn t u khách nh nên trong các y u t trên thì chi phí gi -hành khách là l n nh t. Vì v y vi c l a ch n s lư ng ga vùng trên cơ s so sánh ch tiêu gi -hành khách có ñ chính xác cao và ñư c s d ng nhi u trong th c t khai thác.
Chi phí gi -hành khách n m trên ñư ng xác ñ nh theo công th c: l −l l −l l1 l l ΣAt chay = ( A1 − A2 ). + ( A2 − A3 )( 1 + 2 1 ) + ( A3 − A4 )( 2 + 3 2 ) v kd vs v kd v3 v kd l n−1 l n − l n−1 + ... + An ( + ) [gi -hành khách] (3.7) vs v kd Trong ñó: . A1, A2… An: m t ñ hành khách trong khu ño n ñô th thu c các vùng 1, 2,… n; . l1, l2… ln: c ly c a các vùng 1, 2,… n tính t v i ga ñ u m i (Km); . vs: t c ñ l hành c a t u ñô th (Km/h); . vkñ: t c ñ khu ño n c a t u khách ñô th (Km/h). Chi phí gi -hành khách ch ñ i các ga vùng xác ñ nh theo công th c: Tchay .a dt .n ∑ At cho = [gi -hànhkhách] (3.8) 2 Trong ñó: . Tch y: th i gian t ch c ch y t u khách khách ñô th trong ngày (gi ); . adt: s hành khách bình quân trên 1 ñoàn t u khách ñô th (HK); . n: s vùng c a phương án. Khi chi u dài các vùng ñ u nhau thì t ng chi phí gi –hành khách c a phương án tính theo công th c: A.l kd  1 n − 1 n.Tchay .a dt ×  [gi -hànhkhách] ∑ At pa = + + (3.9) v 2v s  2 n  kd  Trong ñó: . A: lu ng hành khách t ga ñ u m i (HK); . lkd: chi u dài khu ño n khách v n ñô th (km). S vùng t i ưu c a khu ño n ñư ng s t ñô th ñư c xác ñ nh trên cơ s ñ o hàm b c 1 theo n c a 3.9 và cho b ng 0, t c là: d ∑ At pa Tchay .a dt A.l kd A.l kd = − + =0 (3.10) 2 2n 2 .v s 2 n .v kd dn S vùng t i ưu c a khu ño n là: 1 1 2 Al kd   v − 2v    kd s ntu = (3.11) Tchay a dt
III.3. T CH C V N CHUY N HÀNH KHÁCH ðÔ TH III.3.1. Bi u ñ ch y t u khách ñô th BðCT khách ñô th , v khía c nh nào ñó, ph thu c vào phân b ga vùng trên khu ño n ñô th . Ga vùng có nhi m v quay vòng ñoàn t u nh m nâng cao hi u su t s d ng ñoàn phương ti n và gi m th i gian ch ñ i c a hành khách. S lư ng và v trí ga vùng ph thu c vào lu ng hành khách và s ñoàn t u khách, ñ dài tuy n, t c ñ k thu t và l hành c a ñoàn t u trên tuy n. Theo kinh nghi m c a các ñư ng s t tiên ti n, c ly gi a 2 ga vùng không nên nh hơn 20 km. Căn c vào ñ l n, ñ c tính c a lu ng hành khách ñô th cũng như trang thi t b k thu t c a khu ño n, lo i ñ u máy s d ng có các lo i BðCT khách ñô th sau: 1. BðCT song song không phân vùng (hình v 3.2): áp d ng trên các tuy n ñư ng có lu ng khách nh ho c khi các ga có liên h m t thi t v i nhau v lu ng khách và không chia khu ño n thành các vùng. Trong BðCT này, t t c các ñoàn t u có t c ñ như nhau và ñ t t c các ga. BðCT lo i này có ưu ñi m là s d ng ñư c t t nh t NLTQ và năng l c chuyên ch c a tuy n, m t ñ ch y t u l n trên t t c các khu gian. Tuy nhiên có như c ñi m là s hành khách không ñ u nhau trên ñoàn t u (càng v cu i lư ng hành khách càng gi m), th i gian ch y ñ n các ga cu i dài, ñ c bi t ñ i v i khu ño n l n. 2. BðCT song song phân vùng (hình v 3.3): áp d ng trên các khu ño n có t 2 ga vùng tr lên trong ñi u ki n lu ng hành khách gi a các vùng chênh l ch. ðoàn t u khách ñô th ñ t i t t c các ga trên khu ño n và hành trình trên BðCT song song v i nhau. BðCT lo i này cho phép ti t ki m ñư c s lư ng ñoàn t u nh ng vùng xa, hành khách trên các t u cân b ng nhưng có như c ñi m là th i gian ch ñ i t u ñ t i nh ng ga xa b kéo dài do m t ñ ch y t u gi m; 3. BðCT song song ki u bàn c có ho c không phân vùng theo chi u ch n (hình v 3.4): áp d ng cho nh ng khu ño n có chi u dài l n nh m gi m th i gian ch y t u. Các ga có ñ làm tác nghi p khi áp d ng BðCT song song ki u bàn c gi m m t n a, do ñó t c ñ ñoàn t u ñư c tăng lên ñáng k . Như c ñi m c a BðCT lo i này là th i gian ch t u tăng, gây khó khăn cho hành khách khi ch n hành trình di chuy n, ñ c bi t khi c n ñ n ga gi a khu ño n ho c vùng;
4. BðCT không song song có phân vùng (hình v 3.5): thư ng ñư c áp d ng cho nh ng khu ño n có lu ng hành khách l n. Trong BðCT này các ñoàn t u khách ñô th ñ t i t t c các ga trong vùng ph c v c a mình ñ làm tác nghi p hành khách - g i là “t u thư ng”, còn nh ng vùng khác ch y thông qua không ñ ga - g i là “t u nhanh”. A A B B Hình v 3.2: BðCT song song không phân vùng Hình v 3.4: BðCT ki u bàn c A A B B Hình v 3.3: BðCT song song phân vùngHình v 3.5: BðCT không song song phân vùng A A B C B
Hình v 3.7: BðCT không song song phân vùng Hình v 3.8: BðCT ki u cây thông trên có ñ t i các ga vùng khu ño n ñư ng ñơn Ghi chú: các ga A, B và C là ga vùng Ưu ñi m c a BðCT này là gi m ñư c th i gian l hành c a các ñoàn t u và hành khách, s d ng hi u qu NLTQ, ti t ki m s Ram t u v n hành, ti t ki m nhiên li u ch y t u, s lư ng hành khách trên các ñoàn t u ñ ng ñ u. S hành trình b trí trong BðCT ph i phù h p v i c th i kỳ cao ñi m và không cao ñi m. Như c ñi m c a BðCT này là tăng th i gian ch t u c a hành khách, s liên h v v n chuy n hành khách gi a các vùng th p. Do v y BðCT không song song có phân vùng thư ng ch áp d ng vào các gi “cao ñi m” trong ngày; 6. BðCT không song song phân vùng và các ñoàn “t u nhanh” có ñ t i các ga vùng (hình v 3.7) giúp kh c ph c m t s nh ng h n ch c a BðCT không song song có phân vùng; 7. BðCT ki u “Cây thông” (hình v 3.8). Vào các gi “cao ñi m” trong ngày, lu ng hành khách t i các ga trung tâm thu c khu ño n t u khách ñô th r t l n, vì v y c n có nh ng ñoàn t u t c hành không ñ d c ñư ng ñ v n chuy n hành khách t i th ng các ga ñó, ñ ng th i ñáp ng yêu c u chuyên ch c a lu ng hành khách trung chuy n, khi ñó có th s d ng BðCT ki u “cây thông”. Hành trình các ñoàn t u tu n hoàn có th ñư c t ch c trên nh ng ñư ng n i gi a các trung tâm l n c a thành ph mà t u ñô th ph c v , t c là ño n tuy n “xuyên tâm” trong khu ñ u m i, vì nh ng ga ñ u m i này thư ng ñư c n i v i 2 ho c 3 khu ño n ñô th . BðCT lo i này ít ñư c áp d ng, ñ c bi t là ñ i v i tuy n ñư ng ñơn vì tăng t c ñ c a ñoàn t u hư ng này s nh hư ng x u ñ n ñoàn t u hư ng ngư c l i, do ñó trong th c t thư ng ch áp d ng t 2 ñ n 3 l n trong 1 ngày, vào các gi cao ñi m sáng, trưa, chi u ho c sáng, chi u.
Vi c l a ch n lo i BðCT khách ñô th ph thu c vào ñ l n c a lu ng hành khách, lo i ñoàn t u khách s d ng và NLTQ hi n có c a khu ño n, tuy n ñư ng. Tuy nhiên BðCT không song song ch có l i khi tho mãn ñi u ki n: ∆tn ≥ Iss/2 (3.12) V i: . ∆tn: Th i gian ti t ki m ñư c c a ñoàn “t u nhanh” so v i “t u thư ng”, xác ñ nh theo công th c: ∆tn = Σ(tñi + tggi) (3.13) Trong ñó: tñi: th i gian ñ t i ga i (phút); tggi: th i gian gia và gi m t c 2 ñ u khu gian (phút) . Iss: gián cách ch y t u bình quân trong BðCT. III.3.2. Năng l c thông qua c a khu ño n ñư ng s t ñô th Năng l c thông qua c a khu ño n ñư ng s t ñô th ñư c xác ñ nh b ng s ñoàn t u (ho c ñôi t u) l n nh t có th thông qua ñư c trong 1 gi v i trang thi t b k thu t hi n có và BðCT ñang s d ng. III.3.2.1. NLTQ c a BðCT song song NLTQ l n nh t ñ t ñư c khi s d ng BðCT song song, tuy nhiên BðCT song song có nh ng như c ñi m nh t ñ nh nên nhi u khu ño n ñư ng s t ñô th s d ng BðCT không song song, ñ c bi t là vào các gi cao ñi m. Trên tuy n ñư ng ñôi, ñóng ñư ng t ñ ng, NLTQ theo 1 hư ng c a BðCT song song xác ñ nh theo công th c: 60 N max = gio [ñoàn/h]; (3.14) I min Trong ñó: . Imin: gián cách nh nh t gi a các ñoàn t u (phút). Vì các ñoàn t u ñô th có ñ trên các ga hành khách thu c khu ño n nên gián cách gi a các ñoàn t u ph i bao g m c th i gian t u ñ và th i gian gia, gi m t c, t c là gián cách tính toán tăng lên 1 ñ i lư ng là: tñ + tgia + tgi (phút). m N u trên khu ño n có m t vài vùng thì NLTQ ñư c tính cho các vùng theo 3.14. III.3.2.2. NLTQ c a BðCT song song ki u bàn c BðCT song song ki u bàn c là 1 d ng c a BðCT song song mà trong ñó quy ñ nh th t ñ c a các ñoàn t u theo th t bàn c : các t u hư ng ch n ñ t i m t s ga nh t ñ nh và các t u hư ng l cũng ch ñ t i m t s ga quy ñ nh. NLTQ c a BðCT song song ki u bàn c ñư c xác ñ nh theo công th c:
60.k N max = gio [ñoàn/h]; (3.15) 2 I + t gia + t giam + t do Trong ñó: . k: s ñoàn t u trong 1 chu kỳ c a BðCT. III.3.2.3. NLTQ c a BðCT không song song phân vùng ñư c xác ñ nh theo công th c: 60.k 60.k N max = = gio [ñoàn/h]; (3.16) I g .(k − 1) + ∆ vung + I d vung Tck Trong ñó: . Tckvùng: th i gian chu kỳ c a BðCT trong 1 vùng (phút); . ∆vùng: gián cách vùng, xác ñ nh theo công th c: Lvung Lvung ∆ vung = − [phút]; (3.17) cham nhanh v kd v kd V i: . Lvùng: chi u dài c a vùng; . vkñch m và vkñnhanh: t c ñ khu ño n c a các ñoàn “t u thư ng” và “nhanh”. . Ig và Iñ: gián cách g i và ñón các ñoàn t u (phút). Khi Ig = Iñ thì: 60.k N max = gio [ñoàn/h]; (3.18) I .k + ∆ vung III.3.3. Xây d ng bi u ñ quay vòng t u khách ñô th III.3.3.1. Nguyên t c xây d ng bi u ñ quay vòng t u khách ñô th Vào các gi cao ñi m, gián cách c a các ñoàn t u khách ñô th ch cho phép t 1 ñ n 2 phút/ñoàn nên vi c xây d ng bi u ñ quay vòng t u khách ñô th có ý nghĩa r t quan tr ng. Khi xây d ng bi u ñ quay vòng t u khách ñô th c n ph i có phương pháp riêng vì hành trình c a t u ñô th ng n, h u như ñ t t c các ga v i th i gian nh , nên n u s d ng các phương pháp xây d ng bi u ñ quay vòng như ñ i v i t u ñư ng ng n ho c ñư ng dài thì s t n th i gian và k t qu kém chính xác. Khi xây d ng bi u ñ quay vòng t u khách ñô th , ph i ñ m b o các nguyên t c sau: 1. ð m b o hoàn thành k ho ch chuyên ch . S lư ng ñoàn t u khách ñô th ñư c xác ñ nh trên cơ s lu ng khách có nhu c u v n chuy n, do ñó khi k bi u ñ ph i ñ m b o ñ s hành trình ñáp ng nhi m v quy ñ nh; 2. ð hành trình trong gi cao ñi m. ð c thù c a lu ng khách ñô th là có s b t bình hành l n, lư ng khách có nhu c u ñi l i trong gi cao ñi m chi m t 1/4 ñ n 1/3
t ng lư ng khách trong c ngày. Vì v y khi xây d ng bi u ñ ph i ñ m b o ñ hành trình trong các th i kỳ ñó, ñ ng th i ñ th i gian gián cách cho hành khách lên t u n ñ nh, an toàn. N u s t u ít s làm s tăng ch ñ i c a hành khách t o ra s chen l n xô ñ y khi lên xu ng t u, gây m t an toàn; 3. Tuân th các quy ñ nh v th i gian gián cách. Th i gian gián cách các ñoàn t u ñư c xác ñ nh trên cơ s ñ ñ hành khách lên xu ng t u an toàn và lư ng hành khách s d ng phương ti n là cao nh t, do ñó c n tuân th các y u t này khi k , vì n u gián cách nh h s s d ng phương ti n gi m, gây lãng phí năng l c v n chuy n; 4. Phù h p v i cơ s v t ch t k thu t hi n có. V i lu ng khách l n, ñ c bi t trong các gi cao ñi m, n u k không t t s làm tăng s ram t u v n d ng và tăng chi m d ng ñư ng ñ t i ga quay ñ u. Vì v y khi k ph i ñ m b o nguyên t c s d ng s ram t u là ít nh t nhưng v n ph i ñ th i gian ki m tra k thu t và ch nh b theo quy ñ nh; ng d ng công ngh tiên ti n khi k bi u ñ quay vòng. Xây d ng bi u ñ quay 5. vòng t u khách ñô th là công vi c r t ph c t p vì s hành trình nhi u, th i gian ñ t i các ga tr m ñ tác nghi p hành khách và ch nh b phương ti n h n ch , do ñó c n ng d ng phương pháp ñ c bi t v i công ngh tiên ti n ñ ñ m b o ñ chính xác cao. III.3.3.2. Phương pháp xây d ng bi u ñ quay vòng t u khách ñô th 1. Các s li u c n thi t ñ k bi u ñ quay vòng t u khách ñô th a. BðCT khách ñô th áp d ng trên khu ño n tính toán. ðây là c li u quan tr ng nh t ñ làm cơ s cho vi c k bi u ñ . BðCT khách ñô th ñư c xây d ng trên cơ s ñ m b o nhu c u v n chuy n c n thi t trong ngày và th i gian cao ñi m nhưng chưa tính t i s ram t u t i ưu khi th c hi n phương án ch y t u ñó. D a trên BðCT s xây d ng ñư c bi u ñ quay vòng t i ưu v a ñ m b o s hành trình c n thi t, v a gi m s lư ng ram t u v n d ng; b. Các thông s k thu t khác: - Th i ñi m ñoàn t u ñô th ñ n ga quay vòng th l là: til (i = 1,N); - Th i ñi m ñoàn t u ñô th xu t phát t ga quay vòng th l là: Tjl (j = 1,N); - Th i gian tác nghi p k thu t ñ quay vòng t i ga quay vòng th l là: tkl V i N là s hành trình c a BðCT. - Th i gian quay vòng quy ñ nh c a t u t i ga th l là: tquayl T ñó nh n th y th i gian ñoàn t u ph i ñ t i ga quay vòng là:
qñl tk l tquayl Tñ = + (3.19) 2. Phương pháp k bi u ñ quay vòng t u khách ñô th a. Hàm m c tiêu c a bài toán: G i: . Mch y: t ng s ñoàn t u ñang ch y trên ñư ng (ñoàn); . Mquay: T ng s ñoàn t u ñang n m t i ga quay vòng (ñoàn). Khi ñó s ñoàn t u ñô th c n thi t trên khu ño n t i th i ñi m τ s là: M = Mch y + Mquay (3.20) V i m t bi u ñ quay vòng c ñ nh thì t ng s ram t u c n thi t là không ñ i, do ñó M không ph thu c vào th i ñi m tính toán τ mà ch ph thu c vào cách k hành trình quay vòng. Vì v y ñ ñơn gi n khi l p bài toán, xét trư ng h p mà t t c các ñoàn t u ñ u ñ t i ga quay vòng, t c là vào th i ñi m không t ch c ch y t u ñô th trong ngày. n+ 1 ∑ (M M tt = ( M n )t tt = T c là: )t tt (3.21) nl l =1 Trong ñó: . n: s ga quay vòng trên khu ño n; . (Mnl)ttt: s ram t u ñ t i ga quay vòng th l th i ñi m tính toán. Khi ñó hàm m c tiêu c a bài toán s là: Mtt → min n +1 min M = min ∑ (M nl )t tt Hay là: (3.22) l =1 b. Phương pháp gi i bài toán: Theo mô hình trên, bài toán tìm s ram t u nh nh t trên khu ño n s ñư c phân thành (n+1) bài toán nh mà nhi m v c a m i bài toán là xác ñ nh s ram t u nh nh t trên m i ga quay vòng c a khu ño n. ð th c hi n nhi m v này, ti n hành thi t l p tr c th i gian t i ga quay vòng theo sơ ñ trên hình v 3.9.
Hình v 3.9: Tr c th i gian quay vòng các ram t u khách ñô th trên ga quay vòng th nh t Các th i ñi m t u ñ n và ñi ñánh d u trên tr c như hình v , t ñó có th th y tr c ñư c phân thành 2n+1 ño n. S ñoàn t u ñang quay vòng t i ga là kv v i v là th t ño n trên tr c, tho mãn ñi u ki n: 1 ≤ v ≤ 2n+1. Như v y là sau m i l n t u ñ n kv tăng thêm 1, sau m i l n g i t u ñi kv gi m 1 và min kv = 0. ði u ki n ñ n i hành trình t u ñ n i và t u g i j ra kh i ga mà không ph i tăng thêm ram, g i là t u ñư c phép quay vòng, là: til + tquayl ≤ Tj1 và ño n [til + tquayl; Tjl] không ch a kv =0 (3.23) ði u ki n 3.23 cho phép n i ñư c nhi u hành trình g i t u t m t hành trình ñón t u. Nh m gi m th i gian ñ t i ga quay vòng, c n n i hành trình ñón t u v i hành trình g i t u g n nh t ñ tho mãn 3.23. Trên quan ñi m toán h c, ñi u ki n 3.23 ñư c th hi n b ng các ph n t c a ma- tr n, g i là ma-tr n “các kh năng n i ñư c hành trình” sau: [ ] 1, neu t il + t quay ≤ T jl va t il + t quay ; T jl khong chua gia tri k v = 0 l l  Ci , j =  0, neu nguoc lai  D ng ma-tr n th hi n như sau:
T1 1 T2 1 Tn 1 ði ............. ðn t11 0 0 ............... 1 t21 1 0 ............... 1 ..... .......... .......... .............. ......... tn1 1 1 ............. 1 T ñó l p ma-tr n “quay vòng ñoàn t u” v i các ph n t sau: 1, neu hanh trinh don tau t il duoc noi voi hanh trinh gui tau T jl  = xi , j 0, neu nguoc lai  Và ma-tr n này có d ng: T1 1 T2 1 Tn 1 ði ............. ðn t11 1 0 ............... 0 t21 0 1 ............... 0 ..... .......... .......... .............. ......... tn1 0 0 ............. 0 M i hành trình t u ñ n ch ñư c n i và n i ñư c v i ch m t hành trình g i t u ñi và ngư c l i, do ñó trên m i dòng ho c c t c a ma tr n ch ch a không quá m t ô có giá tr = 1, hay b t ñ ng th c sau ph i luôn ñư c tho mãn: ∑x ≤ 1 ∀j; ∑ xij ≤ 1 ∀i 1 (3.24) ij i j 3.24 chính là ñi u ki n ñ ki m tra tính ñúng ñ n c a k t qu . Theo ma-tr n này s v ñư c bi u ñ quay vòng t i ưu t i ga theo trình t sau: t i ô có giá tr = 1 trong ma-