intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Toàn tập về C.Mác và Ph.Ăng-ghen - Tập 25 (Phần 2)

Chia sẻ: Vũ Huyền Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:329

Thêm vào BST
Báo xấu
19
lượt xem 6
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập 25 bộ "Toàn tập C.Mác và Ph.Ăng-ghen" gồm tập III bộ "Tư bản" của C.Mác, Lời tựa và phần bổ sung của Ph.Ăng-ghen viết cho tập này. Tập III được Ph.Ăng-ghen biên tập và cho xuất bản vào năm 1894 sau khi Mác mất. Phần 2 của tập 25 tiếp tục trình bày những nội dung về: sự phân chia lợi nhuận thành lợi tức và lợi nhuận doanh nghiệp, tư bản sinh lợi tức; những phương tiện lưu thông trong chế độ tín dụng; “Nguyên lý lưu thông tiền tệ” và đạo luật ngân hàng Anh năm 1844;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Toàn tập về C.Mác và Ph.Ăng-ghen - Tập 25 (Phần 2)

  1. PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . 9 10 Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . ng©n hµng l¹i ra søc qu¶ quyÕt víi chóng ta r»ng trªn thùc tÕ, tiÒn lµ t­ b¶n par excellence 1*. PhÇn thø n¨m Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch cña chóng t«i, sau nµy chóng t«i Sù ph©n chia lîi nhuËn sÏ v¹ch ra r»ng lµm nh­ thÕ lµ ng­êi ta ®· lÉn lén t­ b¶n – Thµnh lîi tøc vµ lîi nhuËn tiÒn tÖ víi moneyed capital 2* hiÓu theo nghÜa lµ t­ b¶n sinh lîi tøc; cßn theo nghÜa ban ®Çu cña nã, th× t­ b¶n-tiÒn tÖ chØ lµ mét Doanh nghiÖp. t­ b¶n sinh lîi tøc h×nh th¸i qu¸ ®é cña t­ b¶n, ph©n biÖt víi c¸c h×nh th¸i kh¸c cña nã lµ t­ b¶n-hµng hãa vµ t­ b¶n s¶n xuÊt. (tiÕp theo) T­ b¶n ng©n hµng gåm cã: 1. tiÒn mÆt, vµng hay giÊy b¹c; 2. c¸c chøng kho¸n. Nh÷ng chøng kho¸n nµy, chóng ta l¹i cã thÓ chia ra thµnh hai bé phËn: c¸c th­¬ng phiÕu, hay kú phiÕu ®ang l­u hµnh, - nh÷ng phiÕu nµy cø tõng thêi ch­¬ng XXIX gian mét l¹i hÕt kú h¹n, vµ viÖc chiÕt khÊu c¸c phiÕu nµy lµ ho¹t ®éng chÝnh thøc cña chñ ng©n hµng; vµ c¸c chøng nh÷ng bé phËn cÊu thµnh kho¸n c«ng céng cã gi¸, nh­ chøng kho¸n cã gi¸ cña nhµ cña t­ b¶n ng©n hµng n­íc, tÝn phiÕu cña kho b¹c, c¸c lo¹i cæ phiÕu, - nãi tãm l¹i lµ c¸c chøng kho¸n cã gi¸ cã thÓ ®em l¹i mét sè lîi tøc, kh¸c mét c¸ch c¨n b¶n víi c¸c kú phiÕu. Ta còng cã thÓ xÕp c¶ c¸c v¨n tù cÇm cè bÊt ®éng s¶n vµo trong lo¹i nµy. Lo¹i B©y giê ta cÇn nghiªn cøu mét c¸ch t­êng tËn h¬n xem t­ t­ b¶n gåm cã c¸c thµnh phÇn vËt chÊt ®ã còng l¹i chia b¶n ng©n hµng gåm nh÷ng c¸i g×. thµnh t­ b¶n do b¶n th©n chñ ng©n hµng ®Çu t­ vµ nh÷ng Trªn kia, chóng ta ®· thÊy r»ng Phun-l¸c-t¬n, còng nh­ sè tiÒn göi cÊu thµnh banking capital (t­ b¶n ng©n hµng) cña mét sè nh÷ng ng­êi kh¸c, ®· biÕn sù kh¸c nhau gi÷a tiÒn víi anh ta hay t­ b¶n mµ anh ta ®i vay. §èi víi c¸c ng©n hµng t­ c¸ch lµ ph­¬ng tiÖn l­u th«ng vµ tiÒn víi t­ c¸ch lµ ph­¬ng ph¸t hµnh th× ph¶i cÇn kÓ thªm c¶ giÊy b¹c ng©n hµng n÷a. B©y giê chóng ta h·y t¹m g¸c l¹i ch­a nãi ®Õn tiÒn göi vµ tiÖn thanh to¸n (hay víi t­ c¸ch lµ tiÒn tÖ thÕ giíi, nÕu ta giÊy b¹c ng©n hµng. Nh­ng dÉu sao th× mét ®iÒu còng râ ®øng vÒ ph­¬ng diÖn xuÊt khÈu vµng mµ xÐt), thµnh sù kh¸c rµng: dï c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau trong t­ b¶n cña ng­êi nhau gi÷a ph­¬ng tiÖn l­u th«ng (currency) vµ t­ b¶n. chñ ng©n hµng – tiÒn, kú phiÕu, chøng kho¸n cã gi¸ - lµ t­ C¸i vai trß ®Æc biÖt kú l¹ mµ t­ b¶n ®ãng ë ®©y ®· dÉn ®Õn b¶n cña chÝnh anh ta, hay lµ tiÒn göi, tøc lµ t­ b¶n cña chç lµ, tr­íc kia, khoa kinh tÕ chÝnh trÞ “b¸c häc” ®· tõng cè hÕt søc lµm cho chóng ta tin r»ng tiÒn kh«ng ph¶i lµ mét t­ b¶n, cßn b©y giê th× c¸i khoa kinh tÕ chÝnh trÞ nµy cña c¸c chñ 1* - chñ yÕu (lµ t­ b¶n), t­ b¶n chÝnh cèng 2* - t­ b¶n - tiÒn tÖ
  2. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 11 12 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . Das Kapital. Kritik der politischen Oekonomie. Von Karl Marx. Dritter Band, zweiter Theil. Buch III: Der Gesammtprocess der kapitalistischen Produktion. Kapitel XXIX bis LII. Herausgegeben von Friedrich Engels. Das Recht dor Uebersetzung ist vorbehalten. Hamburg Verlag von Otto Meissner. 1894. B×a trong cña phÇn thø hai tËp III bé “T­ b¶n” xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt b»ng tiÕng §øc
  3. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 13 14 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . ng­êi kh¸c, th× c¸i ®ã còng kh«ng lµm cho nh÷ng bé phËn kh«ng cßn n÷a. Cßn ®èi víi ng­êi chñ nî cña nhµ n­íc, th×: 1. cÊu thµnh thùc tÕ cña t­ b¶n ng©n hµng ®ã thay ®æi g× c¶. anh ta cã mét phiÕu quèc tr¸i, thÝ dô lµ 100 p.xt.; 2. quèc tr¸i Dï anh ta chØ dïng t­ b¶n cña anh ta ®Ó kinh doanh, hay nµy cho anh ta mét c¸i quyÒn ®­îc h­ëng mét sè tiÒn nhÊt chØ dïng t­ b¶n göi ë ng©n hµng cña anh ta ®Ó kinh doanh, ®Þnh nµo ®ã, - thÝ dô 5 p.xt. hay 5%, - trong c¸c kho¶n thu th× c¸ch ph©n chia Êy còng vÉn kh«ng thay ®æi. hµng n¨m cña nhµ n­íc, nghÜa lµ trong sè thuÕ kho¸ hµng n¨m; 3. anh ta cã thÓ tïy ý b¸n c¸i phiÕu 100 p.xt. Êy cho H×nh th¸i t­ b¶n sinh lîi tøc bao hµm ý nghÜa lµ mçi sè ng­êi kh¸c. NÕu tû suÊt lîi tøc lµ 5% vµ ngoµi ra, l¹i gi¶ ®Þnh thu nhËp nhÊt ®Þnh vµ ®Òu ®Æn b»ng tiÒn ®Òu lµ lîi Ých cña r»ng nhµ n­íc cã ®ñ kh¶ n¨ng tr¶ nî, th× A, ng­êi së h÷u mét t­ b¶n, mÆc dï sè thu nhËp ®ã lµ do hay kh«ng do mét t­ phiÕu ®ã, cã thÓ ®em nh­îng l¹i mét c¸ch b×nh th­êng cho B b¶n sinh ra. Tr­íc hÕt ng­êi ta biÕn sè tiÒn ®· bá tói ®­îc theo gi¸ 100 p.xt., v× ®èi víi B, dï anh ta ®em 100 p.xt. cho vay thµnh lîi tøc, vµ khi cã lîi tøc råi, ng­êi ta míi t×m t­ b¶n ®· l·i 5% mét n¨m, hay lµ bá ra tr¶ 100 p.xt. ®Ó ®­îc nhµ n­íc ®Î ra lîi tøc ®ã. Víi t­ b¶n sinh lîi tøc th× còng vËy, mäi tæng sè gi¸ trÞ ®Òu bÞ coi lµ t­ b¶n khi nã kh«ng ®­îc ®em chi tiªu ®¶m b¶o nép cho anh ta mét sè tiÒn hµng n¨m lµ 5 p.xt., th× ra víi t­ c¸ch lµ thu nhËp; nã biÓu hiÖn ra thµnh tiÒn vèn còng vËy th«i. Nh­ng trong tÊt c¶ nh÷ng tr­êng hîp ®ã, thø (principal), ®èi lËp víi lîi tøc mµ nã cã thÓ hay thùc tÕ ®Î ra. t­ b¶n mµ sè tiÒn nhµ n­íc tr¶ cho nã ®­îc coi lµ con ®Î cña nã (lîi tøc), vÉn chØ lµ mét t­ b¶n gi¶, mét t­ b¶n ¶o t­ëng. Thùc chÊt cña vÊn ®Ò thËt lµ gi¶n ®¬n: gi¶ thö tû suÊt lîi Kh«ng nh÷ng v× sè tiÒn cho nhµ n­íc vay nãi chung kh«ng tøc trung b×nh lµ 5%. Nh­ vËy, mét sè tiÒn lµ 500 p.xt., nÕu cßn n÷a. Sè tiÒn ®ã nãi chung kh«ng bao giê ®­îc nh»m ®Ó chi ®­îc chuyÓn hãa thµnh t­ b¶n sinh lîi tøc, sÏ ®em l¹i mçi n¨m tiªu víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n, ®Ó ®Çu t­, thÕ nh­ng chØ khi nµo nã 25 p.xt.. Do ®ã, mäi sè tiÒn thu nhËp hµng n¨m cè ®Þnh lµ ®­îc dïng lµm t­ b¶n, th× lóc ®ã nã míi cã thÓ trë thµnh mét 25 p.xt., ®Òu ®­îc xem lµ lîi tøc cña mét t­ b¶n 500 p.xt.. Song gi¸ trÞ tù b¶o tån. §èi víi A, ng­êi chñ nî ®Çu tiªn, th× c¸i ®iÒu ®ã hoµn toµn chØ lµ mét ¶o t­ëng, trõ tr­êng hîp c¸i phÇn trong sè thuÕ khãa hµng n¨m mµ anh ta nhËn ®­îc lµ lîi nguån gèc ®Î ra 25 p.xt. Êy – dï ®Êy chØ gi¶n ®¬n lµ mét tê tøc cña t­ b¶n cña anh ta, còng hÖt nh­ ®èi víi kÎ cho vay giÊy chøng minh quyÒn së h÷u, hay lµ mét tr¸i kho¸n, hay mét nÆng l·i, mét phÇn trong sè cña c¶i cña ng­êi kh¸ch nî hoang yÕu tè s¶n xuÊt thËt sù nh­ mét miÕng ®Êt ch¼ng h¹n – lµ mét phÝ mµ h¾n nhËn ®­îc lµ lîi tøc cña t­ b¶n cña h¾n; tuy nhiªn thø cã thÓ trùc tiÕp chuyÓn nh­îng ®­îc hay mang mét h×nh trong c¶ hai tr­êng hîp, sè tiÒn cho vay ®Òu ®· kh«ng ®­îc chi th¸i khiÕn cho nã cã thÓ chuyÓn nh­îng ®­îc. Ta h·y lÊy thÝ tiªu víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n. §èi víi A, kh¶ n¨ng ®em b¸n quèc dô quèc tr¸i vµ tiÒn c«ng. tr¸i cña m×nh ®i lµ c¸i kh¶ n¨ng thu håi tiÒn vèn cña m×nh vÒ. Hµng n¨m nhµ n­íc ph¶i tr¶ cho c¸c chñ nî cña m×nh mét §èi víi B, th× theo quan ®iÓm riªng cña h¾n, h¾n ®· bá tiÒn sè lîi tøc nhÊt ®Þnh nµo ®ã vÒ sè t­ b¶n ®· vay. Trong tr­êng cña m×nh ra d­íi h×nh th¸i t­ b¶n sinh lîi tøc. Cßn xÐt vÒ hîp nµy, ng­êi chñ nî kh«ng thÓ ®ßi l¹i sè tiÒn ®· cho vay, thùc chÊt cña vÊn ®Ò th× h¾n, ch¼ng qua chØ ®· thÕ ch©n A vµ anh ta chØ cã thÓ ®em b¸n tr¸i kho¸n cña m×nh ®i, tøc lµ b¸n ®· mua l¹i quèc tr¸i cña A. Cã thÓ diÔn ra kh«ng biÕt bao c¸i giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u cña anh ta ®i. B¶n th©n t­ nhiªu lÇn giao dÞch nh­ thÕ, nh­ng t­ b¶n quèc tr¸i còng vÉn b¶n ®· bÞ nhµ n­íc tiªu xµi ®i råi, chi tiªu ®i råi. T­ b¶n ®ã thuÇn tóy lµ t­ b¶n gi¶; vµ khi c¸c phiÕu quèc tr¸i trë nªn
  4. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 15 16 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . kh«ng thÓ b¸n ®­îc n÷a, th× c¸i ¶o t­ëng ®ã còng sÏ biÕn mÊt ®éng míi kiÕm ®­îc kho¶n lîi tøc ®ã, vµ hai lµ, anh ta kh«ng (vµ lóc Êy ng­êi ta sÏ thÊy r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ mét t­ b¶n). thÓ chuyÓn hãa gi¸ trÞ-t­ b¶n cña søc lao ®éng cña m×nh thµnh Tuy nhiªn, nh­ chóng ta sÏ thÊy, t­ b¶n gi¶ ®ã còng cã mét sù tiÒn b»ng c¸ch ®em nh­îng l¹i gi¸ trÞ ®ã cho kÎ kh¸c ®­îc. vËn ®éng riªng cña nã. Nh­ng thùc tÕ th× gi¸ trÞ hµng n¨m cña søc lao ®éng cña anh B©y giê ng­îc l¹i víi t­ b¶n quèc tr¸i, trong ®ã mét l­îng ta ngang víi tiÒn c«ng hµng n¨m cña anh ta, vµ b»ng lao ®éng ©m ®· biÓu hiÖn ra d­íi h×nh th¸i mét t­ b¶n – còng gièng nh­ cña m×nh, c«ng nh©n ph¶i bï l¹i cho kÎ ®· mua søc lao ®éng t­ b¶n sinh lîi tøc nãi chung lµ nguån gèc ®Î ra ®ñ mäi h×nh cña anh ta c¸i gi¸ trÞ søc lao ®éng ®ã, céng víi gi¸ trÞ thÆng th¸i phi lý ®Õn nçi, ch¼ng h¹n nh­ trong quan niÖm cña ng­êi d­, tøc lµ kho¶n t¨ng lªn cña gi¸ trÞ ®ã. Trong chÕ ®é n« lÖ, chñ ng©n hµng, c¸c mãn nî còng cã thÓ biÓu hiÖn ra thµnh ng­êi lao ®éng cã mét gi¸ trÞ-t­ b¶n, cô thÓ lµ gi¸ mua. NÕu hµng hãa – b©y giê chóng ta h·y xÐt ®Õn tiÒn c«ng. ë ®©y, ng­êi ta ®em anh ta cho mét kÎ thø ba thuª, th× tr­íc hÕt kÎ chÝnh tiÒn c«ng ®· ®­îc coi lµ lîi tøc; thµnh ra søc lao ®éng thuª anh ta ph¶i tr¶ lîi tøc cña gi¸ mua vµ ngoµi ra cßn ph¶i l¹i lµ t­ b¶n ®em l¹i lîi tøc ®ã. Ch¼ng h¹n, nÕu tiÒn c«ng mét bï l¹i sù hao mßn hµng n¨m cña t­ b¶n. n¨m lµ 50 p.xt. vµ tû suÊt lîi tøc lµ 5%, th× søc lao ®éng ®­îc Ng­êi ta gäi viÖc h×nh thµnh t­ b¶n gi¶ lµ viÖc t­ b¶n hãa. coi nh­ mét t­ b¶n 1.000 p.xt.. ë ®©y, ph­¬ng thøc quan niÖm Ng­êi ta t­ b¶n hãa bÊt cø mét kho¶n thu nhËp nµo lÆp ®i lÆp t­ b¶n chñ nghÜa thËt lµ phi lý tíi cùc ®iÓm: ®¸ng lÏ ph¶i gi¶i l¹i mét c¸ch ®Òu ®Æn, b»ng c¸ch c¨n cø vµo tû suÊt lîi tøc thÝch r»ng viÖc bãc lét søc lao ®éng lµ nguyªn nh©n lµm cho t­ trung b×nh ®Ó tÝnh ra sè t­ b¶n mµ nÕu ®em cho vay theo tû b¶n t¨ng thªm gi¸ trÞ, th× tr¸i l¹i ng­êi ta l¹i biÕn søc lao ®éng suÊt Êy th× sÏ ®em l¹i ®­îc sè tiÒn ®ã; thÝ dô, nÕu thu nhËp thµnh mét vËt thÇn bÝ, thµnh t­ b¶n sinh lîi tøc, ®Ó gi¶i thÝch h»ng n¨m lµ 100 p.xt., vµ tû suÊt lîi tøc lµ 5%, th× sè tiÒn 100 tÝnh chÊt s¶n xuÊt cña søc lao ®éng. §ã lµ mét trong nh÷ng p.xt. ®ã sÏ lµ lîi tøc hµng n¨m cña 2.000 p.xt. vµ 2.000 p.xt. quan niÖm mµ c¸c nhµ t­ t­ëng ë nöa sau thÕ kû XVII rÊt ­a nµy ®­îc coi lµ gi¸ trÞ - t­ b¶n cña c¸i giÊy chøng nhËn quyÒn thÝch (nh­ PÐt-ti ch¼ng h¹n), nh­ng ngµy nay, quan niÖm ®ã së h÷u mµ theo ph¸p lý th× nã sÏ cho ng­êi ta cã quyÒn ®­îc còng vÉn cßn ®­îc mét phÇn lµ c¸c nhµ kinh tÕ häc tÇm h­ëng hµng n¨m 100 p.xt.. §èi víi ng­êi nµo mua c¸i giÊy th­êng, mét phÇn lµ c¸c nhµ thèng kª §øc, vµ chñ yÕu lµ c¸c 1) chøng nhËn quyÒn së h÷u ®ã, th× trªn thùc tÕ 100 p.xt. thu nhµ thèng kª §øc, sö dông víi tÊt c¶ sù nghiªm tóc cña hä . nhËp hµng n¨m nµy sÏ lµ lîi tøc cña sè t­ b¶n mµ anh ta ®· Nh­ng khèn thay l¹i cã hai sù viÖc khã chÞu ®· g¹t bá c¸i cho vay theo tû suÊt 5%. ThÕ lµ ng­êi ta kh«ng cßn thÊy qua quan niÖm v« nghÜa ®ã: mét lµ, c«ng nh©n nhÊt thiÕt ph¶i lao mét dÊu vÕt nµo liªn quan tíi c¸i qu¸ tr×nh thùc tÕ cña viÖc 1) lµm cho t­ b¶n t¨ng thªm gi¸ trÞ n÷a, vµ c¸i quan niÖm coi t­ “C«ng nh©n cã mét gi¸ trÞ-t­ b¶n mµ ®¹i l­îng sÏ cã thÓ x¸c ®Þnh b¶n lµ mét gi¸ trÞ tù ®éng t¨ng thªm gi¸ trÞ, do ®ã l¹i cµng ®­îc, nÕu ta coi gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña sè tiÒn hä kiÕm ®­îc hµng n¨m lµ mét thø lîi tøc. NÕu ta... ®em t­ b¶n hãa theo tû suÊt 4% c¸c møc tiÒn c«ng ®­îc cñng cè thªm. trung b×nh, th× ta sÏ t×m thÊy nh÷ng con sè sau ®©y biÓu hiÖn gi¸ trÞ trung Ngay c¶ khi tr¸i kho¸n, tøc lµ phiÕu cã gi¸, kh«ng ph¶i lµ b×nh cña mét c«ng nh©n n«ng nghiÖp thuéc nam giíi: ë ¸o: 1.500 ta-le; ë Phæ: 1.500; ë Anh: 3.750; ë Ph¸p: 2.000; ë miÒn Trung Nga: 750” (Von mét t­ b¶n thuÇn tóy ¶o t­ëng – ch¼ng h¹n nh­ tr­êng hîp Reden. “Vergleichende Kulturstatistik”, Berlin, 1848, p.434). c«ng tr¸i – th× gi¸ trÞ – t­ b¶n cña c¸i phiÕu ®ã còng vÉn thuÇn
  5. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 17 18 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . tóy lµ ¶o t­ëng. Trªn kia 1*, chóng ta ®· thÊy r»ng chÕ ®é tÝn cho ng­êi ta. Chóng biÕn thµnh hµng hãa mµ gi¸ c¶ vËn ®éng dông ®Î ra t­ b¶n liªn hîp nh­ thÕ nµo. C¸c phiÕu ®Òu mang vµ ®­îc Ên ®Þnh theo nh÷ng quy luËt riªng cña chóng. Gi¸ trÞ danh nghÜa lµ nh÷ng giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u vµ ®¹i thÞ tr­êng cña chóng ®­îc quy ®Þnh kh¸c víi gi¸ trÞ danh biÓu cho t­ b¶n ®ã. C¸c cæ phÇn cña c¸c c«ng ty ®­êng s¾t, nghÜa cña chóng, vµ kh«ng g¾n liÒn víi sù biÕn ®éng gi¸ trÞ c«ng ty khai kho¸ng, c«ng ty hµng h¶i, v.v., ®Òu ®¹i biÓu cho cña t­ b¶n thùc tÕ (mÆc dÇu nã g¾n liÒn víi viÖc lµm t¨ng gi¸ mét t­ b¶n thùc tÕ, tøc lµ t­ b¶n ®· ®­îc ®Çu t­ vµ ho¹t ®éng trÞ ®ã). Tr­íc hÕt gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña c¸c cæ phiÕu lªn xuèng trong c¸c xÝ nghiÖp Êy, hay cßn ®¹i biÓu cho sè tiÒn mµ nh÷ng tïy theo con sè thu nhËp mµ chóng cho ng­êi ta cã quyÒn ng­êi cæ ®«ng ®· øng ra ®Ó ®em chi tiªu lµm t­ b¶n trong c¸c ®­îc h­ëng vµ tïy theo tÝnh chÊt ®¶m b¶o cña nh÷ng thu xÝ nghiÖp Êy. Nh©n tiÖn còng xin nãi thªm r»ng l¾m lóc nh÷ng nhËp ®ã. NÕu gi¸ trÞ danh nghÜa cña mét cæ phiÕu – tøc lµ sè cæ phÇn ®ã chØ hoµn toµn lµ mét sù bÞp bîm. Nh­ng dï sao t­ tiÒn ®· thùc tÕ ®Çu t­ mµ cæ phiÕu ®¹i biÓu lóc ®Çu – lµ 100 b¶n ®ã còng kh«ng thÓ tån t¹i hai lÇn ®­îc, mét lÇn víi t­ p.xt., vµ nÕu c«ng viÖc kinh doanh l¹i l·i tíi 10% chø kh«ng c¸ch lµ gi¸ trÞ - t­ b¶n cña nh÷ng giÊy chøng nhËn quyÒn së ph¶i 5%, th× khi mäi ®iÒu kiÖn kh¸c vÉn y nguyªn kh«ng thay h÷u, cña c¸c cæ phiÕu, vµ mét lÇn n÷a víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n ®· ®æi, víi mét tû suÊt lîi tøc lµ 5%; gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña cæ ®­îc thùc sù ®Çu t­ hay sÏ ®­îc ®Çu t­ vµo c¸c xÝ nghiÖp Êy. phiÕu sÏ t¨ng lªn thµnh 200 p.xt.; v× ®­îc t­ b¶n hãa theo tû T­ b¶n chØ tån t¹i d­íi c¸i h×nh th¸i thø hai th«i, vµ cæ phiÕu suÊt 5%, gi¸ trÞ ®ã b©y giê ®¹i biÓu cho mét t­ b¶n gi¶ lµ chØ lµ mét giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u cho phÐp ng­êi ta cã 200 p.xt.. Ng­êi nµo mua cæ phiÕu Êy víi gi¸ lµ 200 p.xt., sÏ quyÒn ®­îc chia, tû lÖ víi phÇn ®· ®ãng gãp, mét phÇn gi¸ trÞ ®­îc lÜnh mét sè tiÒn thu nhËp lµ 5% trªn sè t­ b¶n ®· bá ra thÆng d­ mµ t­ b¶n ®ã ®· thùc hiÖn ®­îc. A cã thÓ b¸n giÊy ®ã. NÕu l·i cña xÝ nghiÖp gi¶m xuèng, t×nh h×nh sÏ ng­îc l¹i. chøng nhËn ®ã cña m×nh cho B vµ B cã thÓ b¸n cho C. Nh÷ng Gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña c¸c phiÕu nµy mét phÇn lµ gi¸ trÞ ®Çu sù giao dÞch ®ã kh«ng lµm cho b¶n chÊt cña sù viÖc thay ®æi c¬; v× quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ thÞ tr­êng ®ã kh«ng ph¶i lµ sè thu chót nµo c¶. Lóc ®ã, tuy A hay B ®· chuyÓn hãa giÊy chøng nhËp thùc tÕ cña xÝ nghiÖp, mµ l¹i lµ sè thu nhËp mµ ng­êi ta nhËn cña m×nh thµnh t­ b¶n, nh­ng C th× chØ chuyÓn hãa t­ tr«ng ®îi vµo xÝ nghiÖp, sè thu nhËp mµ ng­êi ta dù tÝnh b¶n cña m×nh thµnh mét giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u cho tr­íc. Nh­ng gi¶ thö viÖc t¨ng thªm gi¸ trÞ cña t­ b¶n thùc tÕ phÐp ®­îc h­ëng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ mµ ng­êi ta hy kh«ng thay ®æi, hoÆc gi¶ thö kh«ng hÒ cã t­ b¶n nµo c¶, nh­ väng t­ b¶n cæ phÇn sÏ ®em l¹i. trong tr­êng hîp quèc tr¸i, gi¶ thö l·i ®ång niªn ®­îc ph¸p Sù vËn ®éng ®éc lËp cña gi¸ trÞ cña c¸c giÊy chøng nhËn luËt quy ®Þnh vµ nãi chung t­¬ng ®èi ®­îc ®¶m b¶o v÷ng ch¾c, quyÒn së h÷u ®ã – kh«ng nh÷ng cña c¸c phiÕu quèc tr¸i, mµ c¶ th× gi¸ trÞ cña c¸c chøng kho¸n ®ã t¨ng lªn hay gi¶m xuèng cña c¸c cæ phiÕu n÷a – l¹i cñng cè thªm c¸i ¶o t­ëng cho r»ng theo tû lÖ nghÞch víi tû suÊt lîi tøc. NÕu tû suÊt lîi tøc tõ 5% chóng lµ mét t­ b¶n thËt sù, bªn c¹nh c¸i t­ b¶n mµ chóng t¨ng lªn thµnh 10%, th× mét chøng kho¸n ®em l¹i sè thu nhËp ®¹i biÓu, hay lµ bªn c¹nh c¸i quyÒn mµ chóng cã thÓ x¸c lËp lµ 5%, sÏ chØ cßn ®¹i biÓu cho mét t­ b¶n lµ 50 p.xt. th«i. NÕu tû suÊt lîi tøc gi¶m xuèng cßn 2,5%, th× còng vÉn mét chøng 1* Xem C. M¸c vµ Ph. ¨ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n kho¸n ®ã l¹i sÏ ®¹i biÓu cho mét t­ b¶n lµ 200 p.xt.. Gi¸ trÞ cña chÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1994, t. 25, phÇn I, tr. 666-668. nã bao giê còng vÉn chØ lµ gi¸ trÞ cña sè thu nhËp ®· ®­îc t­
  6. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 19 20 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . b¶n hãa, nghÜa lµ thu nhËp tÝnh theo mét t­ b¶n ¶o t­ëng trªn “Ngµy 23 th¸ng M­êi 1847, c¸c phiÕu c«ng tr¸i vµ c¸c cæ phiÕu s«ng ®µo c¬ së tû suÊt lîi tøc hiÖn hµnh. Cho nªn vµo nh÷ng thêi kú vµ ®­êng s¾t ®· bÞ sôt gi¸ mÊt 114.752.225 p.xt.” (Morris. tæng qu¶n trÞ cña khñng ho¶ng trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, gi¸ c¶ cña c¸c chøng Ng©n hµng Anh, lêi khai trong b¶n b¸o c¸o vÒ “Commercial Distress”, 1847 – kho¸n ®ã sÏ sôt xuèng v× hai nguyªn nh©n: tr­íc hÕt v× tû suÊt 1848 [sè 3800]). lîi tøc t¨ng lªn, vµ sau n÷a v× ng­êi ta ®· tung ra thÞ tr­êng NÕu sù mÊt gi¸ ®ã kh«ng biÓu hiÖn mét sù ®×nh chØ thËt sù rÊt nhiÒu chøng kho¸n ®ã, ®Ó nh»m thùc hiÖn thµnh tiÒn. Sù cña ngµnh s¶n xuÊt vµ ngµnh vËn t¶i ®­êng s«ng vµ ®­êng s¾t, sôt gi¸ ®ã vÉn cø x¶y ra, dï sè thu nhËp mµ nh÷ng chøng hay viÖc ®×nh chØ nh÷ng xÝ nghiÖp ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng råi, kho¸n nµy ®¶m b¶o cho c¸c ng­êi cã chøng kho¸n vÉn ®øng hay viÖc chi phÝ t­ b¶n mét c¸ch v« Ých vµo nh÷ng c«ng viÖc nguyªn kh«ng thay ®æi, nh­ tr­êng hîp c¸c phiÕu quèc tr¸i, kinh doanh thËt sù kh«ng cã gi¸ trÞ g×, th× sù tan vì cña hay dï viÖc lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cña sè t­ b¶n thùc tÕ mµ c¸c nh÷ng bong bãng xµ phßng nµy, chøa ®Çy t­ b¶n – tiÒn tÖ danh phiÕu ®ã biÓu hiÖn bÞ ¶nh h­ëng bëi sù rèi lo¹n cña qu¸ tr×nh nghÜa còng sÏ kh«ng lµm cho n­íc nhµ bÞ nghÌo bít ®i mét t¸i s¶n xuÊt, nh­ trong tr­êng hîp c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp. ®ång xu nhá nµo c¶. Trong tr­êng hîp sau, ngoµi viÖc mÊt gi¸ nãi trªn, l¹i cßn cã Sù thËt th× tÊt c¶ chøng kho¸n ®ã kh«ng ph¶i lµ c¸i g× thªm t×nh tr¹ng mÊt gi¸ míi n÷a. Mét khi c¬n gi«ng tè ®· qua, kh¸c h¬n lµ sù tÝch lòy nh÷ng quyÒn, nh÷ng chøng th­ cã tÝnh th× gi¸ chøng kho¸n l¹i trë l¹i møc cò, nÕu chóng kh«ng ®¹i chÊt ph¸p lý cho ng­êi ta cã quyÒn ®­îc h­ëng mét sè s¶n biÓu cho nh÷ng xÝ nghiÖp ®· bÞ thÊt b¹i trong khñng ho¶ng phÈm sau nµy sÏ s¶n xuÊt ra, mét sè s¶n phÈm mµ gi¸ trÞ – tiÒn hoÆc kh«ng ®¹i biÓu cho nh÷ng c«ng viÖc ®Çu c¬. Sù mÊt gi¸ tÖ hay gi¸ trÞ – t­ b¶n khi th× kh«ng ®¹i biÓu cho mét t­ b¶n trÞ cña c¸c chøng kho¸n trong thêi kú khñng ho¶ng lµ mét nµo c¶, nh­ tr­êng hîp cña c«ng tr¸i ch¼ng h¹n, khi th× bÞ chi ph­¬ng tiÖn m¹nh nhÊt ®Ó tËp trung tµi s¶n b»ng tiÒn2). phèi bëi nh÷ng quy luËt ®éc lËp víi gi¸ trÞ cña c¸i t­ b¶n thùc NÕu sù mÊt gi¸ hay lªn gi¸ cña c¸c chøng kho¸n ®ã kh«ng tÕ mµ c¸c chøng kho¸n ®ã ®¹i biÓu. phô thuéc vµo sù vËn ®éng cña gi¸ trÞ cña t­ b¶n thùc tÕ mµ Trong tÊt c¶ nh÷ng n­íc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®Òu cã chóng ®¹i biÓu, th× cña c¶i cña mét n­íc, sau ngµy c¸c chøng mét khèi l­îng rÊt lín t­ b¶n thuéc lo¹i ®ã, mµ ng­êi ta gäi lµ kho¸n ®ã bÞ mÊt gi¸ hay t¨ng gi¸, còng vÉn lín nh­ tr­íc. t­ b¶n sinh lîi tøc, hay cßn gäi lµ moneyed capital. Vµ víi danh tõ tÝch lòy t­ b¶n – tiÒn tÖ, phÇn lín ph¶i hiÓu r»ng ®ã 2) {Ngay sau khi cuéc C¸ch m¹ng th¸ng Hai bïng næ, khi mµ ë Pa-ri, c¶ chØ lµ sù tÝch lòy c¸c chøng th­ cho ng­êi ta cã quyÒn ®­îc hµng hãa lÉn chøng kho¸n ®Òu hoµn toµn bÞ sôt gi¸ vµ tuyÖt ®èi kh«ng thÓ h­ëng mét phÇn s¶n phÈm, lµ sù tÝch lòy gi¸ c¶ thÞ tr­êng cña b¸n ®­îc, th× mét th­¬ng nh©n ng­êi Thôy SÜ ë Li-víc-pun, «ng R. c¸c phiÕu ®ã, gi¸ trÞ – t­ b¶n gi¶ cña chóng. Xvin-chen-b¸c (ng­êi ®· kÓ l¹i chuyÖn ®ã cho cha t«i), liÒn b¸n mäi thø «ng ta cã ®Ó lÊy tiÒn, vµ sau khi ®· cã sè tiÒn ®ã «ng ta liÒn ®i Pa-ri vµ ®Õn t×m Nh­ vËy, mét phÇn t­ b¶n cña chñ ng©n hµng ®­îc ®Çu t­ Rèt-sin ®Ó ®Ò nghÞ cïng lµm ¨n chung. Rèt-sin nh×n ch»m chÆp vµo «ng ta, d­íi h×nh th¸i nh÷ng chøng kho¸n gäi lµ nh÷ng chøng kho¸n nh¶y bæ ®Õn gÇn n¾m lÊy hai vai «ng ta vµ hái: “Avez-vous de l’ argent sur cã lîi tøc. §ã lµ bé phËn t­ b¶n dù tr÷ chÝnh cèng cña ng©n vous ?” – Oui, monsieur le Baron”. – “Alors, vous ªtes mon hom-me!” [“¤ng cã tiÒn ®Êy kh«ng?” – “Th­a nam t­íc, cã”. – “VËy «ng chÝnh lµ hµng, nã kh«ng ho¹t ®éng trong c«ng viÖc kinh doanh chÝnh ng­êi mµ t«i ®ang cÇn ®Õn !”]. – Vµ c¶ hai ng­êi ®· ph¸t tµi lín. Ph.¡}. cèng cña ng©n hµng. Bé phËn lín nhÊt th× gåm cã c¸c kú
  7. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 21 22 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . phiÕu, nghÜa lµ nh÷ng giÊy cam kÕt tr¶ tiÒn cña c¸c nhµ t­ b¶n quyÒn së h÷u vÒ mét sè t­ b¶n thùc tÕ (nh­ tr­êng hîp c¸c cæ c«ng nghiÖp hay c¸c th­¬ng nh©n. §èi víi ng­êi cho vay tiÒn, phiÕu), vµ kh«ng nªn quªn r»ng gi¸ trÞ b»ng tiÒn ®ã ®­îc ®iÒu c¸c kú phiÕu ®ã lµ nh÷ng chøng kho¸n cã lîi tøc, nghÜa lµ khi tiÕt mét c¸ch ®éc lËp víi nh÷ng t­ b¶n thùc tÕ mµ nh÷ng mua c¸c kú phiÕu ®ã, h¾n ta ®· khÊu trõ ®i sè lîi tøc vÒ chøng kho¸n ®ã – Ýt ra lµ mét bé phËn - ®¹i biÓu; hoÆc nÕu kho¶ng thêi gian mµ kú phiÕu cßn ®­îc l­u hµnh. §ã lµ c¸i chóng kh«ng ®¹i biÓu cho t­ b¶n mµ chØ ®¹i biÓu cho c¸i quyÒn viÖc mµ ng­êi ta gäi lµ chiÕt khÊu mét kú phiÕu. Nh­ vËy, ®­îc h­ëng nh÷ng kho¶n thu nhËp, th× c¸i quyÒn ®­îc h­ëng ®­îc khÊu bao nhiªu vµo sè tiÒn mµ kú phiÕu ®¹i biÓu, ®iÒu ®ã thu nhËp Êy l¹i biÓu hiÖn thµnh mét t­ b¶n – tiÒn tÖ gi¶ lu«n chÝnh do tû suÊt lîi tøc quy ®Þnh. lu«n thay ®æi vÒ l­îng. Ngoµi ra, cÇn nãi thªm r»ng t­ b¶n gi¶ cña chñ ng©n hµng phÇn nhiÒu kh«ng ®¹i biÓu cho t­ b¶n cña Sau hÕt, bé phËn cuèi cïng trong sè t­ b¶n cña chñ ng©n h¾n, mµ ®¹i biÓu cho t­ b¶n cña c«ng chóng mµ hä ®· ®em göi hµng lµ do sè dù tr÷ vµng cña h¾n ta, hay do c¸c giÊy b¹c ng©n vµo ng©n hµng cña h¾n, cã lîi tøc hay kh«ng cã lîi tøc. hµng cÊu thµnh. C¸c sè tiÒn göi, nÕu kh«ng cã mét b¶n hîp ®ång nµo quy ®Þnh r»ng nh÷ng sè tiÒn ®ã göi vµo trong mét TiÒn göi bao giê còng ®­îc tiÕn hµnh b»ng tiÒn mÆt, b»ng thêi gian kh¸ dµi, th× ng­êi göi cã quyÒn lÊy ra bÊt cø lóc nµo vµng hay giÊy b¹c ng©n hµng, hay b»ng sÐc. Trõ tr­êng hîp còng ®­îc. TiÒn göi lu«n lu«n biÕn ®éng. Nh­ng nÕu ng­êi nµy quü dù tr÷ ra – quü nµy khi th× thu hÑp l¹i, khi th× më réng ra rót tiÒn ra, th× l¹i cã ng­êi kh¸c göi tiÒn vµo, thµnh thö trong tïy theo nhu cÇu l­u th«ng thùc tÕ – sè tiÒn göi nµy, trªn thùc nh÷ng thêi kú c«ng viÖc kinh doanh b×nh th­êng, tæng sè tÕ, mét mÆt bao giê còng n»m trong tay c¸c nhµ t­ b¶n c«ng trung b×nh cña toµn bé tiÒn göi thay ®æi rÊt Ýt. nghiÖp vµ c¸c th­¬ng nh©n, v× chóng ®· ®­îc dïng ®Ó chiÕt Trong c¸c n­íc cã nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t khÊu c¸c kú phiÕu cho hä vµ ®­îc dïng ®Ó øng cho hä vay, vµ triÓn, sè tiÒn dù tr÷ cña c¸c ng©n hµng th­êng th­êng bao giê mÆt kh¸c, chóng n»m trong tay nh÷ng ng­êi bu«n chøng còng biÓu hiÖn khèi l­îng tiÒn trung b×nh tån t¹i d­íi h×nh kho¸n (nh÷ng ng­êi m«i giíi ë Së giao dÞch), hay trong tay c¸c th¸i tiÒn tÝch tr÷; cßn b¶n th©n sè tiÒn tÝch tr÷ nµy th× mét bé t­ nh©n ®· b¸n ®­îc c¸c chøng kho¸n cña hä, hoÆc n÷a lµ phËn cña nã l¹i tån t¹i d­íi h×nh th¸i tiÒn giÊy, d­íi h×nh th¸i trong tay chÝnh phñ (trong tr­êng hîp c¸c tÝn phiÕu kho b¹c chØ ®¬n thuÇn lµ nh÷ng tê giÊy ®¹i biÓu cho mét sè vµng, vµ nh÷ng kho¶n quèc tr¸i míi). B¶n th©n c¸c sè tiÒn göi còng nh­ng tù b¶n th©n chóng kh«ng cã mét gi¸ trÞ nµo c¶. VËy ®¹i cã hai t¸c dông. Mét mÆt, nh­ ta võa thÊy, chóng ®­îc ®em bé phËn t­ b¶n cña chñ ng©n hµng chØ thuÇn tóy lµ t­ b¶n gi¶ cho vay víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n sinh lîi tøc, vµ do ®ã, chóng vµ gåm c¸c tr¸i kho¸n (tøc lµ kú phiÕu), phiÕu quèc tr¸i (®¹i kh«ng n»m trong c¸c quü c¸c ng©n hµng, mµ chØ ®­îc ghi biÓu cho sè t­ b¶n ®· chi tiªu råi) vµ cæ phiÕu (tøc lµ nh÷ng trong sæ s¸ch cña c¸c ng©n hµng víi t­ c¸ch lµ nh÷ng kho¶n giÊy chøng nhËn ®Ó nhËn mét kho¶n thu nhËp sau nµy). VÒ cã cña c¸c ng­êi göi tiÒn. MÆt kh¸c, nh­ vËy chóng chØ ho¹t vÊn ®Ò nµy, kh«ng nªn quªn r»ng gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña t­ b¶n ®éng víi t­ c¸ch lµ nh÷ng tµi kho¶n trong sæ s¸ch kÕ to¸n, mµ c¸c chøng kho¸n n»m trong c¸c kÐt s¾t cña chñ ng©n hµng trong chõng mùc mµ c¸c kho¶n cã cña nh÷ng ng­êi göi tiÒn ®¹i biÓu lµ hoµn toµn gi¶, ngay c¶ khi chóng lµ nh÷ng giÊy th¨ng b»ng lÉn nhau b»ng nh÷ng sÐc cña hä ph¸t hµnh vµo sè chøng nhËn vÒ nh÷ng kho¶n thu nhËp ch¾c ch¾n (nh­ tr­êng tiÒn hä göi vµ triÖt tiªu lÉn nhau; trong c«ng viÖc giao dÞch hîp c¸c phiÕu quèc tr¸i), hay chóng lµ nh÷ng giÊy chøng nhËn nµy, dï c¸c sè tiÒn göi cã n»m ë trong tay mét chñ ng©n hµng,
  8. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 23 24 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . thµnh thö chñ ng©n hµng nµy lµm c«ng viÖc chuyÓn kho¶n cña hoµn toµn lµ t­ b¶n gi¶. Trõ tiÒn quü dù tr÷ ra, cßn tÊt c¶ c¸c ng­êi nä sang ng­êi kia, hay dï kÕt qu¶ Êy ®¹t ®­îc b»ng c¸ch sè tiÒn göi ®Òu chØ lµ nh÷ng tr¸i kho¸n cña ng­êi chñ ng©n trao ®æi gi÷a c¸c ng©n hµng kh¸c nhau nh÷ng sÐc mµ mçi nhµ hµng, chø thùc tÕ kh«ng bao giê n»m l¹i d­íi h×nh thøc tiÒn ®· ph¸t hµnh vµ chØ ph¶i tr¶ cho nhau nh÷ng sè tiÒn cßn mÆt c¶. Trong chõng mùc mµ nh÷ng sè tiÒn göi ®ã ®­îc sö chªnh lÖch th«i, - ®iÒu ®ã còng hoµn toµn kh«ng quan träng. dông vµo c«ng viÖc chuyÓn kho¶n, th× chóng lµm chøc n¨ng t­ T­ b¶n sinh lîi tøc vµ chÕ ®é tÝn dông ngµy cµng ph¸t b¶n ®èi víi c¸c chñ ng©n hµng, khi c¸c chñ ng©n hµng nµy triÓn, th× mäi t­ b¶n ®Òu h×nh nh­ lµ nh©n lªn gÊp ®«i vµ cã ®em nh÷ng sè tiÒn göi ®ã cho vay ®i. Gi÷a c¸c chñ ng©n hµng tr­êng hîp cßn nh©n lªn gÊp ba n÷a, v× cïng mét t­ b¶n hay th× hä thanh to¸n víi nhau b»ng nh÷ng tÝn phiÕu mµ hä ®· chØ cïng mét tr¸i kho¸n, mµ l¹i biÓu hiÖn ra trong tay nh÷ng ph¸t hµnh vµo nh÷ng kho¶n tiÒn göi kh«ng cßn tån t¹i n÷a, ng­êi kh¸c nhau b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau vµ d­íi nh÷ng b»ng c¸ch ®em nh÷ng tr¸i kho¸n ®ã bï trõ lÉn nhau. h×nh th¸i kh¸c nhau3). §¹i bé phËn thø “t­ b¶n-tiÒn tÖ” nµy VÒ vai trß cña t­ b¶n trong viÖc cho vay tiÒn, A. XmÝt nãi: “Ngay c¶ trong viÖc kinh doanh tiÒn n÷a, cã thÓ nãi r»ng tiÒn còng chØ 3) {Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸i hiÖn t­îng t­ b¶n nh©n lªn gÊp ®«i hay gÊp lµ thø chøng kho¸n lµm cho nh÷ng sè t­ b¶n mµ ng­êi së h÷u kh«ng cÇn ba l¹i cµng ph¸t triÓn m¹nh h¬n tr­íc, lµ do cã nh÷ng Financial Trusts sö dông ®Õn chuyÓn tõ tay ng­êi nµy sang tay ng­êi kh¸c. So víi sè tiÒn [tê –rít tµi chÝnh] ch¼ng h¹n; c¸c tê-rít tµi chÝnh nµy ®· chiÕm h¼n mét môc dïng lµm c«ng cô cho viÖc chuyÓn dÞch ®ã, th× nh÷ng sè t­ b¶n nµy cã thÓ riªng trong b¸o c¸o cña Së giao dÞch Lu©n §«n. Mét c«ng ty ®· ®­îc thµnh lËp to h¬n, mét c¸ch hÇu nh­ kh«ng cã giíi h¹n nµo c¶; còng vÉn nh÷ng ®ång ®Ó mua mét lo¹i chøng kho¸n cã lîi tøc nµo ®ã, thÝ dô nh­ c¸c phiÕu quèc tr¸i tiÒn ®ã cã thÓ dïng liªn tiÕp ®Ó cho vay nhiÒu lÇn kh¸c nhau, còng nh­ ngo¹i quèc, c¸c phiÕu c«ng tr¸i cña c¸c tßa thÞ chÝnh ë Anh, hay chóng ®· tõng ®­îc dïng ®Ó mua nhiÒu lÇn kh¸c nhau. ThÝ dô: A cho W vay c¸c phiÕu c«ng tr¸i Mü, c¸c cæ phiÕu ®­êng s¾t, v.v.. T­ b¶n cña c«ng ty ®ã, 1.000 p.xt; víi sè tiÒn ®ã, W ®em mua ngay 1.000 p.xt. hµng hãa cña B. V× B thÝ dô lµ 2 triÖu p.xt., ®­îc tËp hîp b»ng c¸ch gäi cæ phÇn; ban qu¶n trÞ mua tù m×nh kh«ng dïng g× ®Õn tiÒn ®ã, nªn ®em chÝnh ngay nh÷ng ®ång tiÒn Êy c¸c chøng kho¸n nãi trªn, råi ®em ®Çu c¬ mét c¸ch Ýt nhiÒu tÝch cùc; vµ sau khi ®· trõ c¸c chi phÝ, ®em chia sè lîi tøc hµng n¨m ®· thu ho¹ch ®­îc d­íi cho X vay; víi nh÷ng ®ång tiÒn nµy, X l¹i ®em mua liÒn ngay 1.000 p.xt. hµng h×nh thøc tiÒn l·i cæ phÇn cho c¸c cæ ®«ng. – Ngoµi ra, l¹i cã nh÷ng c«ng ty hãa cña C. Còng b»ng c¸ch ®ã vµ còng v× nh÷ng lý do ®ã, C l¹i ®em tiÒn cho v« danh c¸ biÖt th­êng hay ®em chia c¸c cæ phiÕu th«ng th­êng ra lµm hai Y vay, Y l¹i dïng tiÒn ®ã ®Ó mua hµng hãa cña D. Nh­ vËy, còng vÉn nh÷ng lo¹i: preferred (cæ phiÕu cã ®Æc quyÒn) vµ deferred (cæ phiÕu th­êng). C¸c cæ ®ång tiÒn vµng ®ã hay còng vÉn nh÷ng tê giÊy b¹c ng©n hµng ®ã mµ chØ phiÕu preferred h­ëng mét lîi tøc cè ®Þnh, ch¼ng h¹n lµ 5%, miÔn lµ tæng lîi trong cã mét vµi ngµy ®· cho phÐp ng­êi ta cã thÓ cho vay ba lÇn kh¸c nhau, nhuËn cho phÐp ng­êi ta cã thÓ lµm nh­ thÕ ®­îc; sau ®ã nÕu cßn g× míi vµ mua ba lÇn kh¸c nhau, mçi lÇn vay vµ mçi lÇn mua ®Òu cã mét gi¸ trÞ ®Õn phÇn c¸c cæ phiÕu deferred ®­îc h­ëng. B»ng c¸ch ®ã, viÖc ®Çu t­ “ch¾c b»ng tæng sè tiÒn ®ã. C¸i mµ ba ng­êi chñ tiÒn A, B vµ C ®· chuyÓn giao cho ch¾n” vµo c¸c cæ phiÕu preferred Ýt nhiÒu t¸ch khái viÖc ®Çu c¬ hiÓu theo ba ng­êi ®i vay ®ã, chÝnh lµ c¸i quyÒn lùc ®Ó tiÕn hµnh nh÷ng viÖc mua Êy. ®óng nghÜa cña danh tõ nµy, lµ viÖc ®Çu c¬ tiÕn hµnh víi c¸c cæ phiÕu Gi¸ trÞ, còng nh­ c«ng dông cña nh÷ng viÖc cho vay ®ã, chÝnh lµ c¸i quyÒn deferred. V× mét vµi xÝ nghiÖp lín kh«ng muèn lµm theo c¸ch ®ã, nªn ®· cã lùc nµy. T­ b¶n mµ ba nhµ chñ tiÒn ®· ®em cho vay th× ngang víi gi¸ trÞ cña nh÷ng c«ng ty ®­îc thµnh lËp, ®em mét hay nhiÒu triÖu p.xt. ®Çu t­ vµo cæ nh÷ng hµng hãa mµ t­ b¶n ®ã ®· cho phÐp ng­êi ta cã thÓ mua ®­îc, vµ t­ phiÕu cña nh÷ng xÝ nghiÖp ®ã. Sau ®ã, nh÷ng c«ng ty nµy ph¸t hµnh nh÷ng cæ phiÕu míi cã gi¸ trÞ danh nghÜa b»ng c¸c cæ phiÕu cò, nh­ng mét nöa lµ b¶n ®ã to gÊp ba lÇn sè tiÒn dïng ®Ó tiÕn hµnh nh÷ng viÖc mua Êy. Tuy vËy, cæ phiÕu preferred vµ mét nöa lµ cæ phiÕu deferred. Trong nh÷ng tr­êng hîp tÊt c¶ nh÷ng viÖc cho vay ®ã ®Òu cã thÓ hoµn toµn ®¶m b¶o, v× hµng hãa mµ nµy, c¸c cæ phiÕu ®Çu tiªn bÞ nh©n lªn gÊp ®«i v× chóng lµ c¬ së cho mét c¸c ng­êi ®i vay ®· mua víi sè tiÒn ®ã ®Òu ®­îc sö dông mét c¸ch lµ, cïng cuéc ph¸t hµnh cæ phiÕu míi. – Ph.¨.} víi thêi gian, chóng ®Òu hoµn l¹i gi¸ trÞ cña chóng céng víi lîi nhuËn, b»ng
  9. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 25 26 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . vµng hay b»ng tiÒn giÊy. Gièng nh­ nh÷ng ®ång tiÒn Êy cã thÓ dïng lµm Nh÷ng ®iÒu mµ A-®am XmÝt nãi vÒ c¸c sè tiÒn cho vay nãi ph­¬ng tiÖn cho nh÷ng lÇn cho vay kh¸c nhau, tæng céng gÊp tíi ba lÇn hay chung, còng cã thÓ ®em dïng ®Ó nãi vÒ tr­êng hîp c¸c sè tiÒn thËm chÝ gÊp tíi ba m­¬i lÇn gi¸ trÞ cña chóng, nh÷ng ®ång tiÒn Êy còng cã göi, v× tiÒn göi ch¼ng qua chØ lµ mét tªn kh¸c ®Ó gäi nh÷ng sè thÓ liªn tiÕp dïng lµm ph­¬ng tiÖn ®Ó tr¶ nh÷ng kho¶n vay Êy” ([A. Smith. tiÒn mµ c«ng chóng ®· cho c¸c chñ ng©n hµng vay th«i. Còng “An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations”. Vol. I, vÉn nh÷ng ®ång tiÒn ®ã nh­ng cã thÓ dïng lµm ph­¬ng tiÖn Lon-don, 1776], Book II, ch. IV [p. 428-429]). cho kh«ng biÕt bao nhiÒu lµ lÇn göi n÷a. V× cïng mét ®ång tiÒn cã thÓ dïng ®Ó thùc hiÖn nhiÒu “Mét sù thËt râ rµng lµ 1.000 p.xt. mµ ngµy h«m nay mét ng­êi nµo ®ã ®· lÇn mua kh¸c nhau, tïy theo tèc ®é l­u th«ng cña nã, nªn ®em göi ë ng©n hµng A th× ngµy mai l¹i ®­îc ®em chi ra vµ trë thµnh mét sè nã còng rÊt cã thÓ dïng ®Ó ®em cho vay nhiÒu lÇn kh¸c tiÒn göi ë ng©n hµng B. H«m sau, ®­îc B ph¸t ra tr¶, 1.000 p.xt. ®ã l¹i cã thÓ nhau, bëi v× nh÷ng viÖc mua lµm cho ®ång tiÒn chuyÓn tõ trë thµnh mét mãn tiÒn göi ë ng©n hµng C vµ cø thÕ tiÕp tôc m·i mét c¸ch v« tay mét ng­êi nµy sang tay mét ng­êi kh¸c, vµ viÖc cho vay cïng tËn. Nh­ vËy lµ do mét lo¹t chuyÓn dÞch mµ cïng mét sè tiÒn 1.000 p.xt. còng chØ lµ mét viÖc chuyÓn dÞch tõ tay ng­êi nµy sang tay cã thÓ nh©n lªn thµnh mét lo¹t tuyÖt ®èi v« cïng tËn kh«ng biÕt bao nhiªu lµ ng­êi kh¸c nh­ng kh«ng ph¶i do viÖc mua g©y ra. §èi víi mãn tiÒn göi. Cho nªn cã thÓ lµ 9/10 tÊt c¶ nh÷ng sè tiÒn göi ë Anh ®Òu chØ tån t¹i trªn sæ s¸ch cña c¸c chñ ng©n hµng d­íi h×nh thøc nh÷ng kho¶n ghi chÐp mçi ng­êi b¸n, tiÒn lµ h×nh th¸i chuyÓn hãa cña hµng hãa t­¬ng øng mµ th«i... ë Xcèt-len ch¼ng h¹n, t×nh h×nh lµ nh­ vËy: ë xø nµy, tiÒn cña anh ta; ngµy nay, khi mäi gi¸ trÞ ®Òu biÓu hiÖn b»ng gi¸ l­u th«ng kh«ng bao giê v­ît qu¸ 3 triÖu p.xt, trong khi ®ã c¸c kho¶n tiÒn göi trÞ – t­ b¶n, th× trong c¸c kho¶n vay kh¸c nhau, ®ång tiÒn lªn tíi 27 triÖu. Vµ nÕu kh«ng x¶y ra t×nh tr¹ng mäi ng­êi ®Òu ®æ x« nhau ®Õn ®ã ®Òu lÇn l­ît ®¹i biÓu cho nh÷ng t­ b¶n kh¸c nhau; thµnh c¸c ng©n hµng ®Ó rót tiÒn göi vÒ, th× còng sè tiÒn 1.000 p.xt. ®ã l¹i ®i ng­îc l¹i ra ®©y chØ lµ diÔn ®¹t mét c¸ch kh¸c c¸i ®iÒu mµ trªn ®©y con ®­êng mµ nã ®· ®i qua, cã thÓ l¹i sÏ dïng ®Ó thanh to¸n ®­îc mét c¸ch dÔ chóng t«i ®· nãi, tøc lµ tiÒn cã thÓ liªn tiÕp thùc hiÖn c¸c dµng nh­ thÕ mét sè tiÒn còng v« cïng tËn nh­ thÕ. Bëi v× còng vÉn sè tiÒn gi¸ trÞ – hµng hãa kh¸c nhau. §ång thêi tiÒn l¹i dïng lµm 1.000 p.xt. mµ ngµy h«m nay mét ng­êi nµo ®ã dïng ®Ó tr¶ mét mãn nî cho ph­¬ng tiÖn l­u th«ng ®Ó lµm cho c¸c t­ b¶n vËt chÊt mét th­¬ng nh©n, th× ngµy mai l¹i cã thÓ dïng ®Ó thanh to¸n mãn nî cña th­¬ng nh©n nµy víi mét ng­êi l¸i bu«n, ngµy h«m sau l¹i cã thÓ dïng ®Ó chuyÓn tõ tay mét ng­êi nµy sang tay mét ng­êi kh¸c. thanh to¸n mãn nî cña ng­êi l¸i bu«n nµy víi ng©n hµng, vµ cø thÕ tiÕp tôc Chõng nµo tiÒn vÉn cßn n»m trong tay ng­êi cho vay, th× nã m·i mét c¸ch v« cïng tËn; thÕ lµ vÉn mét sè tiÒn 1.000 p.xt. mµ cã thÓ ®i hÕt tõ vÉn ch­a ph¶i lµ ph­¬ng tiÖn l­u th«ng, mµ lµ mét ph­¬ng tay ng­êi nµy sang tay ng­êi kh¸c vµ tõ ng©n hµng nµy sang ng©n hµng kh¸c, thøc tån t¹i cña t­ b¶n cña anh ta. Vµ chÝnh d­íi c¸i h×nh vµ cã thÓ dïng ®Ó thanh to¸n bÊt cø sè tiÒn göi nµo mµ ta cã thÓ t­ëng t­îng th¸i nµy mµ anh ta ®em ®ång tiÒn ®ã chuyÓn cho mét ng­êi ®­îc” (“The Currency Theory Reviewed etc.” [Edinburgh, 1845], p. 62-63). thø ba khi cho vay. NÕu A ®· ®em tiÒn cña m×nh cho B vay V× trong chÕ ®é tÝn dông nµy, mäi c¸i ®Òu nh©n lªn gÊp ®«i, vµ B l¹i cho C vay, kh«ng th«ng qua nh÷ng viÖc mua hµng gÊp ba, vµ biÕn thµnh mét thø ¶o ¶nh ®¬n thuÇn, cho nªn c¶ nµo, th× sè tiÒn ®ã kh«ng ®¹i biÓu cho ba t­ b¶n, mµ chØ ®¹i c¸i “quü dù tr÷” mµ ng­êi ta tin t­ëng lµ mét c¸i g× ch¾c ch¾n, biÓu cho mét t­ b¶n, cho mét gi¸ trÞ - t­ b¶n th«i. Sè tiÒn th× còng nh­ vËy nèt. ®ã thùc tÕ ®¹i biÓu cho bao nhiªu t­ b¶n, ®iÒu ®ã tïy thuéc vµo sè lÇn mµ mãn tiÒn ®ã lµm chøc n¨ng h×nh th¸i gi¸ trÞ Chóng ta h·y l¹i nghe «ng M«-ri-x¬, tæng qu¶n trÞ cña Ng©n cña nh÷ng t­ b¶n – hµng hãa kh¸c nhau. hµng Anh:
  10. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 27 28 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . “TiÒn dù tr÷ cña c¸c ng©n hµng t­ nh©n ®Òu n»m trong tay Ng©n hµng Anh còng cã hai c¸ch tån t¹i. Quü dù tr÷ cña Vô nghiÖp vô ng©n d­íi h×nh th¸i tiÒn göi. ¶nh h­ëng cña viÖc vµng ch¹y ra ngoµi lóc ®Çu h×nh hµng [Banking department] b»ng hiÖu sè gi÷a tæng sè giÊy b¹c nh­ chØ cã quan hÖ ®Õn Ng©n hµng Anh th«i, nh­ng trªn thùc tÕ nã còng ¶nh mµ Ng©n hµng cã quyÒn ph¸t hµnh vµ sè nh÷ng giÊy b¹c ®ang h­ëng ®Õn tiÒn dù tr÷ cña c¸c ng©n hµng kh¸c; v× vµng ch¹y ra cã nghÜa lµ xuÊt khÈu mét phÇn tiÒn dù tr÷ cña hä mµ hä ®· göi ë ng©n hµng chóng t«i. n»m trong l­u th«ng. Møc ph¸t hµnh hîp ph¸p tèi ®a lµ 14 Ng­êi ta cã thÓ nãi r»ng viÖc vµng ch¹y ra ngoµi còng ¶nh h­ëng nh­ vËy ®Õn triÖu (®èi víi sè tiÒn nµy th× kh«ng ®ßi hái ph¶i cã tr÷ kim, nã quü dù tr÷ cña tÊt c¶ c¸c ng©n hµng ®Þa ph­¬ng (“Commercial Distress”, 1847 – xÊp xØ sè tiÒn nhµ n­íc m¾c nî nhµ ng©n hµng) céng víi tæng 1848 [sè 3639 – 3642]). sè kim lo¹i quý dù tr÷ cña ng©n hµng. VËy nÕu dù tr÷ ®ã lµ 14 Nh­ vËy, rót côc l¹i, c¸c quü dù tr÷ ®Òu hßa tan vµo trong triÖu p.xt., th× ng©n hµng cã thÓ ph¸t hµnh 28 triÖu giÊy b¹c, quü dù tr÷ cña Ng©n hµng Anh4). Nh­ng chÝnh quü dù tr÷ nµy vµ nÕu trong sè tiÒn nµy cã 20 triÖu ®ang ë trong l­u th«ng, __________ th× tiÒn quü dù tr÷ cña Vô nghiÖp vô ng©n hµng sÏ lµ 8 triÖu. 4) {BiÓu chÝnh thøc sau ®©y, rót ra trong tê “Daily News”1, ngµy 15 VËy theo ph¸p lý, 8 triÖu giÊy b¹c nµy võa lµ t­ b¶n ng©n hµng th¸ng Ch¹p 1892, vÒ quü dù tr÷ cña 15 nhµ ng©n hµng lín nhÊt ë Lu©n §«n mµ ng©n hµng cã thÓ sö dông, l¹i võa lµ quü dù tr÷ cña c¸c håi th¸ng M­êi mét 1892, chøng tá cho ta thÊy r»ng tõ håi ®ã ®Õn nay, hiÖn kho¶n tiÒn göi cña nã. NÕu lóc ®ã cã t×nh tr¹ng vµng ch¹y ra t­îng nµy l¹i cßn s©u s¾c thªm ®Õn chõng nµo: ngoµi lµm cho tr÷ kim gi¶m mÊt 6 triÖu, - do ®ã tÊt nhiªn ph¶i hñy bá mét sè giÊy b¹c t­¬ng ®­¬ng nh­ thÕ, - th× quü dù tr÷ Nî Quü dù tr÷ Tû sè Tªn ng©n hµng (p.xt.) b»ng tiÒn phÇn cña Vô nghiÖp vô ng©n hµng sÏ gi¶m tõ 8 triÖu xuèng 2 triÖu. mÆt (p.xt.) tr¨m Mét mÆt, nhµ ng©n hµng nµy sÏ t¨ng tû suÊt lîi tøc cña nã lªn City 9.317.629 746.551 8,01 rÊt cao; mÆt kh¸c sè dù tr÷ ®¶m b¶o cho sè tiÒn mµ c¸c ng©n Capital and Counties 11.392.744 1.307.483 11,47 hµng vµ nh÷ng ng­êi kh¸c ®· göi ë ng©n hµng nµy sÏ gi¶m Imperial 3.987.400 447.177 11,22 xuèng rÊt nhiÒu. N¨m 1857, bèn ng©n hµng cæ phÇn lín nhÊt ë Lloyds 23.800.937 2.966.806 12,46 Lu©n §«n ®· däa Ng©n hµng Anh r»ng nÕu nã kh«ng vËn ®éng London and Westminster 24.671.559 3.818.885 15,50 ®­îc mét “s¾c lÖnh” c«ng bè ®×nh chØ ®¹o luËt ng©n hµng n¨m London and S. Western 5.570.268 812.353 14,58 18445), th× hä sÏ rót tiÒn cña hä vÒ, vµ nh­ thÕ, sÏ lµm cho Vô London Joint Stock 12.127.993 1.288.977 10,62 London and Midland 8.814.499 1.127.280 12,79 ___________ Trong sè 28 triÖu tiÒn dù tr÷ nµy, th× Ýt nhÊt lµ cã 25 triÖu ®­îc göi ë London and County 37.111.035 3.600.374 9,70 Ng©n hµng Anh; nhiÒu l¾m, sè tiÒn mÆt ®Ó ë kÐt cña b¶n th©n 15 ng©n hµng National 11.163.829 1.426.225 12,77 nµy còng chØ cã 3 triÖu. Nh­ng sè tiÒn dù tr÷ b»ng tiÒn mÆt ë Vô nghiÖp vô National Provincial 41.907.384 4.614.780 11,01 ng©n hµng cña Ng©n hµng Anh, còng kh«ng bao giê cã ®ñ 16 triÖu c¶, ngay Parrs and the Alliance 12.794.489 1.532.707 11,98 c¶ trong th¸ng M­êi mét 1892 nµy còng vËy! – Ph. ¡.} Prescott and Co 4.041.058 538.517 13,07 5) ViÖc ®×nh chØ ®¹o luËt ng©n hµng n¨m 1844 cho phÐp Ng©n hµng Anh Union of London 15.502.618 2.300.084 14,84 cã thÓ ph¸t hµnh mét sè l­îng giÊy b¹c kh«ng h¹n chÕ, mµ kh«ng cÇn ph¶i Williams, Deacon and ®­îc ®¶m b¶o b»ng sè dù tr÷ vµng ®ang n»m trong tay nã; nh­ vËy, Ng©n Manchester and Co 10.452.381 1.317.628 12,60 hµng nµy cã thÓ t¹o ra bao nhiªu t­ b¶n – tiÒn tÖ gi¶ còng ®­îc, vµ víi sè tiÒn giÊy ®ã, nã cã thÓ ®em cho c¸c ng©n hµng vµ c¸c ng­êi m«i giíi chøng Tæng céng 232.665.823 27.845.807 11,97 kho¸n vay, vµ th«ng qua nh÷ng ng©n hµng vµ nh÷ng ng­êi m«i giíi nµy, nã cã thÓ cho c¶ thÕ giíi th­¬ng nghiÖp vay n÷a. [Ph. ¡.]
  11. Ch­¬ng XXIX. – nh÷ng bé phËn cÊu thµnh . . . 29 30 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . nghiÖp vô ng©n hµng ®i ®Õn chç ph¸ s¶n. ChÝnh v× vËy mµ Vô p.xt., nh­ng t­ b¶n cã lÏ ch­a b»ng 1/4 sè t­ b¶n håi n¨m nghiÖp vô ng©n hµng ®· cã thÓ bÞ ph¸ s¶n, nh­ n¨m 1847 1847. Cßn c«ng ty kia, th× c¶ hai n¨m 1847 vµ 1857, bªn nî ch¼ng h¹n, trong khi ®ã th× ë Vô ph¸t hµnh [Issue cña nã ®Òu vµo kho¶ng tõ 3 ®Õn 4 triÖu, nh­ng t­ b¶n th× chØ department], ng­êi ta cã kh«ng biÕt bao nhiªu triÖu ®ång (n¨m cã 45.000 p.xt. th«i” (nh­ trªn, tr. XXI, sè 52). 1847 lµ 8 triÖu) ®Ó b¶o ®¶m viÖc tù do ®æi giÊy b¹c ®ang ë trong l­u th«ng. Nh­ng chÝnh b¶n th©n viÖc ®¶m b¶o nµy còng lµ ¶o t­ëng. “§¹i bé phËn nh÷ng sè tiÒn göi mµ b¶n th©n c¸c chñ ng©n hµng kh«ng cÇn dïng ®Õn ngay, ®Òu chuyÓn vµo tay c¸c billbrokers” (theo nghÜa tõng tiÕng mét lµ: nh÷ng ng­êi m«i giíi kú phiÕu; trªn thùc tÕ, ®ã còng gÇn nh­ nh÷ng ng­êi chñ ng©n hµng); “®Ó ®¶m b¶o cho sè tiÒn mµ ng­êi chñ ng©n hµng ®· cho hä vay, hä giao cho ng­êi chñ ng©n hµng nh÷ng th­¬ng phiÕu mµ hä ®· chiÕt khÊu cho c¸c kh¸ch hµng ë Lu©n §«n vµ ë ®Þa ph­¬ng. Ng­êi billbroker ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm víi ng­êi chñ ng©n hµng vÒ viÖc thu håi thø money at call nµy” (thø tiÒn chØ cÇn ®ßi lµ cã thÓ tr¶ ngay lËp tøc); “nh÷ng c«ng viÖc kinh doanh lo¹i nµy ph¸t triÓn nhiÒu ®Õn nçi viªn tæng qu¶n trÞ hiÖn nay cña Ng©n hµng” (Anh) “lµ «ng Ni-v¬ ®· nãi trong b¶n khai cña «ng ta r»ng: “Chóng t«i ®­îc biÕt mét g· broker ®· cã 5 triÖu, vµ chóng t«i hoµn toµn cã lý do ®Ó gi¶ ®Þnh r»ng mét g· kh¸c ®· cã tõ 8 ®Õn 10 triÖu; mét g· trong bän hä cã 4 triÖu; mét g· kh¸c cã 3 triÖu r­ìi; mét g· kh¸c n÷a cã h¬n 8 triÖu. §Êy lµ t«i nãi sè tiÒn göi n»m trong tay c¸c brokers” ("Report of Committee on Bank Acts”, 1858, p. V, No8). “C¸c billbrokers ë Lu©n §«n... th­êng kinh doanh rÊt lín mµ kh«ng cã qua mét chót tiÒn mÆt nµo lµm quü dù tr÷ c¶; hä dùa vµo nh÷ng sè tiÒn thu ®­îc vÒ nh÷ng kú phiÕu kÕ tiÕp nhau ®Õn kú h¹n, hay trong tr­êng hîp cÇn thiÕt, dùa vµo c¸i kh¶ n¨ng cña hä cã thÓ vay ®­îc tiÒn cña ng©n hµng Anh b»ng c¸ch ®­a göi c¸c kú phiÕu mµ hä ®· chiÕt khÊu” [nh­ trªn, tr. VIII, sè 17]. – “Håi n¨m 1847, cã hai c«ng ty billbrokers ®×nh chØ c¸c c«ng viÖc thanh to¸n cña hä; sau ®ã c¶ hai c«ng ty ®Òu l¹i tiÕp tôc kinh doanh. N¨m 1857, l¹i ®×nh chØ c¸c c«ng viÖc thanh to¸n. N¨m 1847, bªn nî trong sæ s¸ch cña mét c«ng ty, tÝnh sè trßn lµ 2.683.000 p.xt., nh­ng t­ b¶n cña hä chØ cã 180.000 p.xt; vµ n¨m 1857, bªn nî ghi lµ 5.300.000
  12. Ch­¬ng XXXI. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 60 61 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . ®Çu, nh­ng tÝn dông th­¬ng nghiÖp th× chØ míi dùa rÊt Ýt vµo ch­¬ng XXXI tÝn dông ng©n hµng. Trong tr­êng hîp thø nhÊt, t­ b¶n – tiÒn tÖ, tr­íc kia ®­îc dïng vµo s¶n xuÊt vµ th­¬ng nghiÖp, nay thÓ t­ b¶n – tiÒn tÖ vµ t­ b¶n thùc tÕ. – II hiÖn ra lµ t­ b¶n cho vay nhµn rçi; trong tr­êng hîp thø hai, (tiÕp theo) t­ b¶n – tiÒn tÖ ®­îc sö dông t¨ng lªn nh­ng nã ®­îc dïng víi mét tû suÊt lîi tøc rÊt thÊp, v× b©y giê chÝnh nh÷ng nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp ra ®iÒu kiÖn cña hä cho nhµ Chóng ta vÉn ch­a nghiªn cøu xong vÊn ®Ò xÐt xem tíi t­ b¶n – tiÒn tÖ. Tr¹ng th¸i qu¸ thõa t­ b¶n cho vay biÓu hiÖn, chõng mùc nµo th× tÝch lòy t­ b¶n d­íi h×nh th¸i t­ b¶n – tiÒn trong tr­êng hîp thø nhÊt, t×nh tr¹ng ®×nh ®èn cña t­ b¶n tÖ cho vay, trïng víi tÝch lòy thùc tÕ, tøc lµ víi viÖc më réng c«ng nghiÖp, vµ trong tr­êng hîp thø hai th× biÓu hiÖn t×nh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. tr¹ng ®éc lËp t­¬ng ®èi cña tÝn dông th­¬ng nghiÖp ®èi víi tÝn Sù chuyÓn hãa cña tiÒn thµnh t­ b¶n – tiÒn tÖ cho vay lµ dông ng©n hµng, t×nh tr¹ng ®éc lËp dùa trªn t×nh h×nh thu håi mét viÖc gi¶n ®¬n h¬n nhiÒu so víi sù chuyÓn hãa cña tiÒn vèn mét c¸ch tr«i ch¶y, dùa trªn c¸c viÖc cho vay ng¾n h¹n vµ thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt. Nh­ng ë ®©y chóng ta cÇn ph¶i ph©n trªn t×nh h×nh kinh doanh chñ yÕu b»ng t­ b¶n cña b¶n th©n. biÖt hai vÊn ®Ò: Nh÷ng kÎ ®Çu c¬, tr«ng vµo t­ b¶n vay ®­îc cña ng­êi kh¸c, 1. Sù chuyÓn hãa gi¶n ®¬n cña tiÒn thµnh tiÒn t­ b¶n lóc ®ã ch­a ho¹t ®éng; nh÷ng ng­êi ho¹t ®éng víi t­ b¶n riªng cho vay. cña hä, h·y cßn ch­a nghÜ tíi nh÷ng ho¹t ®éng hÇu nh­ chØ 2. Sù chuyÓn hãa cña t­ b¶n hay thu nhËp thµnh tiÒn, råi ®¬n thuÇn dùa vµo tÝn dông. Trong giai ®o¹n ®Çu, tr¹ng th¸i tiÒn l¹i chuyÓn hãa thµnh t­ b¶n cho vay. thõa t­ b¶n cho vay biÓu hiÖn ®óng c¸i ®iÒu ng­îc l¹i víi tÝch lòy thùc tÕ. Trong giai ®o¹n thø hai, tr¹ng th¸i thõa t­ b¶n ChØ cã víi ®iÒu kiÖn ®­îc nªu ra ë ®iÓm cuèi cïng nµy lµ cã cho vay trïng víi sù më réng míi cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt thÓ bao gåm mét sù tÝch lòy thËt sù t­ b¶n cho vay trïng víi sù tÝch lòy thùc tÕ t­ b¶n c«ng nghiÖp. vµ ®i kÌm sù më réng ®ã, chø kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n cña nã. T×nh tr¹ng qu¸ thõa t­ b¶n cho vay ®· gi¶m xuèng, dÇu chØ 1. Sù chuyÓn hãa cña tiÒn thµnh t­ b¶n cho vay lµ t­¬ng ®èi so víi l­îng cÇu. Trong c¶ hai tr­êng hîp, møc lîi Chóng ta ®· thÊy lµ cã thÓ x¶y ra hiÖn t­îng chÊt ®èng l¹i, tøc thÊp ®Òu gióp cho viÖc më réng qu¸ tr×nh tÝch lòy thùc tÕ; tr¹ng th¸i qu¸ thõa vÒ t­ b¶n cho vay, mét hiÖn t­îng chØ g¾n v× møc lîi tøc thÊp, trong tr­êng hîp thø nhÊt, ¨n khíp víi liÒn víi tÝch lòy s¶n xuÊt trong chõng mùc nã tû lÖ nghÞch víi t×nh tr¹ng gi¸ c¶ thÊp vµ trong tr­êng hîp thø hai, ¨n khíp tÝch lòy s¶n xuÊt. T×nh h×nh ®ã diÔn ra trong hai giai ®o¹n cña víi t×nh tr¹ng gi¸ c¶ t¨ng lªn dÇn, lµm cho c¸i phÇn lîi nhuËn chu kú c«ng nghiÖp, cô thÓ lµ, thø nhÊt, khi t­ b¶n c«ng biÕn thµnh lîi nhuËn doanh nghiÖp còng t¨ng lªn. HiÖn t­îng nghiÖp bÞ thu hÑp l¹i d­íi hai h×nh th¸i cña nã, t­ b¶n s¶n ®ã cßn râ rµng h¬n n÷a khi lîi tøc t¨ng lªn vµ ®¹t tíi møc xuÊt vµ t­ b¶n – hµng hãa, tøc lµ ë giai ®o¹n khëi ®Çu cña chu trung b×nh cña nã trong thêi kú phån vinh cùc ®é, bëi v× lîi kú, sau khñng ho¶ng; vµ thø hai, khi giai ®o¹n phôc håi ®· b¾t tøc tuy cã t¨ng lªn nh­ng kh«ng t¨ng lªn cïng mét tû lÖ víi lîi nhuËn.
  13. Ch­¬ng XXXI. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 62 63 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . MÆt kh¸c, chóng ta ®· thÊy r»ng, vÉn cã thÓ x¶y ra mét nh­ng l¹i ®­îc coi lµ quü dù tr÷ cña hä, vµ phÇn lín lµ quü dù t×nh tr¹ng tÝch lòy t­ b¶n cho vay khi ch¼ng cã chót tÝch lòy tr÷ cña Ng©n hµng Anh, n¬i mµ c¸c sè tiÒn ®ã ®· göi. Cuèi thùc tÕ nµo c¶, ®¬n thuÇn chØ nhê vµo nh÷ng biÖn ph¸p kü cïng, còng chÝnh «ng ®ã nãi r»ng floating capital lµ bullion, thuËt, nh­ më réng vµ tËp trung c¸c ng©n hµng, sö dông mét nghÜa lµ tiÒn thoi vµ tiÒn kim lo¹i (503a). Nãi chung, thËt lµ kú c¸ch tiÕt kiÖm quü dù tr÷ c¸c ph­¬ng tiÖn l­u th«ng hay c¶ l¹ r»ng trong c¸c thø tiÕng kh«ng thÓ hiÓu ®­îc nµy cña thÞ quü dù tr÷ c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n cña c¸c t­ nh©n n÷a; tr­êng tiÒn tÖ, tÊt c¶ mäi ph¹m trï kinh tÕ chÝnh trÞ ®Òu mang nh÷ng sè tiÒn dù tr÷ nµy do ®ã ®· biÕn thµnh t­ b¶n cho vay, mét ý nghÜa vµ mét h×nh th¸i kh¸c víi ý nghÜa vµ h×nh th¸i nh­ng bao giê còng lµ cho vay ng¾n h¹n. MÆc dÇu t­ b¶n cho cña chóng. ë ®©y, floating capital ®­îc dïng ®Ó chØ circulating vay ®ã bao giê còng chØ mang h×nh th¸i t­ b¶n cho vay trong capital 1* lµ c¸i dÜ nhiªn hoµn toµn kh¸c h¼n, vµ money2* lµ t­ thêi gian ng¾n mµ th«i (vµ còng chØ ®­îc dïng vµo c«ng viÖc b¶n, bullion 3* còng lµ t­ b¶n, c¸c giÊy b¹c ng©n hµng lµ chiÕt khÊu trong nh÷ng thêi gian ng¾n mµ th«i), - vµ chÝnh v× circulation 4*, cßn t­ b¶n l¹i lµ a commodity5*, c¸c kho¶n nî thÕ mµ ng­êi ta còng gäi nã lµ t­ b¶n l­u ®éng (floating ®Òu lµ commodities 6*, vµ fixed capital 7* l¹i lµ tiÒn ®· ®­îc ®Çu capital), - nh­ng nã vÉn l­u th«ng, vÉn vµo vµ ra kh«ng t­ vµo c¸c lo¹i chøng kho¸n khã b¸n l¹i! ngõng. NÕu cã mét ng­êi nµo ®ã rót nã ra khái l­u th«ng, th× “Trong c¸c ng©n hµng cæ phÇn ë Lu©n §«n... sè tiÒn göi ®· tõ 8.850.774 l¹i cã ng­êi kh¸c ®­a nã vµo l­u th«ng. Cho nªn, khèi l­îng t­ p.xt. n¨m 1847 t¨ng lªn thµnh 43.100.724 p.xt. n¨m 1857... C¨n cø vµo c¸c tµi b¶n – tiÒn tÖ cho vay (ë ®©y, tuyÖt nhiªn chóng ta kh«ng nãi liÖu ®­a lªn ñy ban vµ c¸c lêi khai, ta thÊy r»ng ®¹i bé phËn cña sè tiÒn rÊt lín ®Õn c¸c mãn cho vay trong nhiÒu n¨m, mµ chØ nãi ®Õn nh÷ng ®ã ®· do c¸c nguån tr­íc kia kh«ng ®­îc dïng vµo môc ®Ých ®ã cung cÊp, vµ tËp qu¸n xin më mét tµi kho¶n ë ng©n hµng vµ göi tiÒn vµo ng©n hµng ®· lan mãn cho vay ng¾n h¹n dùa trªn kú phiÕu vµ tiÒn göi) thùc tÕ réng ®Õn nhiÒu giai cÊp tr­íc kia kh«ng quen sö dông t­ b¶n cña hä theo kiÓu ®· t¨ng lªn mét c¸ch hoµn toµn kh«ng cã liªn quan g× ®Õn sù Êy (!). ¤. R«-®u-en, chñ tÞch Héi liªn hiÖp c¸c ng©n hµng t­ nh©n ë c¸c tØnh ” tÝch lòy thËt sù c¶. {kh¸c víi c¸c ng©n hµng cæ phÇn} “vµ do Héi nµy cö tíi khai tr­íc ñy ban, ®· B. 1857. C©u hái 501. “¤ng hiÓu floating capital lµ g×?” {¤. Uªn-g¬- lin, nãi r»ng ë trong vïng Ýp – xuých, sè c¸c phÐc-mi-ª vµ tiÓu th­¬ng cña vïng nµy tæng qu¶n trÞ Ng©n hµng Anh:} “§ã lµ sè t­ b¶n cã thÓ dïng vµo c¸c viÖc cho cã thãi quen göi tiÒn nh­ thÕ gÇn ®©y ®· t¨ng gÊp bèn lÇn; r»ng hÇu hÕt c¸c vay ng¾n h¹n... (502): C¸c giÊy b¹c cña Ng©n hµng Anh..., cña c¸c ng©n hµng phÐc-mi-ª, ngay c¶ nh÷ng ng­êi hµng n¨m chØ tr¶ cã 50 p.xt. tiÒn thuª ruéng, ®Þa ph­¬ng vµ tæng sè giÊy b¹c cã ë trong n­íc”. – {C©u hái:} [503] “Theo c¸c b©y giê còng cã tiÒn göi ë ng©n hµng. Sè lín tiÒn göi ®ã dÜ nhiªn ®­îc ®em lêi khai mµ ñy ban n¾m ®­îc, nÕu «ng hiÓu floating capital lµ nh÷ng ph­¬ng dïng vµo th­¬ng nghiÖp vµ nhÊt lµ ®­îc thu hót vÒ Lu©n §«n, trung t©m ho¹t tiÖn l­u th«ng ®ang ho¹t ®éng” {cô thÓ lµ c¸c giÊy b¹c cña Ng©n hµng Anh} ®éng th­¬ng nghiÖp; ë ®ã, nã tr­íc hÕt ®­îc dïng vµo viÖc chiÕt khÊu c¸c kú “th× nh­ vËy h×nh nh­ sè ph­¬ng tiÖn l­u th«ng ®ang ho¹t ®éng Êy kh«ng cã sù t¨ng gi¶m lín l¾m th× ph¶i?” {Nh­ng mét sù kh¸c nhau rÊt lín lµ: sè 1* - t­ b¶n l­u ®éng ph­¬ng tiÖn l­u th«ng tÝch cùc Êy do ai bá ra, do ng­êi cho vay tiÒn hay do b¶n 2* - tiÒn th©n nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp. – Tr¶ lêi cña Uªn-g¬ - lin:} “Trong floating 3* - tiÒn thoi capital, t«i kÓ c¶ dù tr÷ cña c¸c chñ ng©n hµng, chÞu nh÷ng sù t¨ng gi¶m lín”. 4* - ph­¬ng tiÖn l­u th«ng 5* - mét thø hµng hãa ThÕ nghÜa lµ ®· cã nh÷ng sù t¨ng gi¶m lín trong c¸i bé 6* - c¸c hµng hãa phËn tiÒn göi mµ c¸c chñ ng©n hµng kh«ng dïng ®Ó cho vay, 7* - t­ b¶n cè ®Þnh
  14. Ch­¬ng XXXI. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 64 65 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . phiÕu vµ vµo viÖc cho kh¸ch hµng cña c¸c nhµ ng©n hµng Lu©n §«n vay. Tuy m«i giíi kú phiÕu], nh­ng trªn thùc tÕ ®ã lµ nh÷ng chñ ng©n hµng ho¹t ®éng nhiªn, ®¹i bé phËn sè tiÒn ®ã, mµ c¸c chñ ng©n hµng ch­a trùc tiÕp cÇn dïng víi mét quy m« hÕt søc lín. C«ng viÖc cña hä lµ nhËn sè t­ b¶n thõa cña c¸c ®Õn, ®­îc chuyÓn sang tay c¸c billbrokers, nh÷ng ng­êi nµy ®­a cho c¸c chñ ng©n hµng, trong nh÷ng thêi h¹n nhÊt ®Þnh vµ theo mét lîi tøc nhÊt ®Þnh, ë ng©n hµng nh÷ng th­¬ng phiÕu mµ hä ®· chiÕt khÊu lÇn thø nhÊt cho c¸c c¸c khu vùc mµ sè t­ b¶n thõa nµy kh«ng thÓ dïng hÕt, còng nh­ nhËn nh÷ng kh¸ch hµng ë Lu©n §«n vµ ë c¸c tØnh” (B.C. 1858, p.[ V, ®o¹n sè ] 8). sè tiÒn t¹m thêi kh«ng sö dông ®Õn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ cña nh÷ng nhµ bu«n lín, råi ®em sè tiÒn ®ã cho c¸c ng©n hµng ë c¸c khu vùc mµ ng­êi ta ®ang Khi ng­êi chñ ng©n hµng øng tiÒn cho ng­êi billbroker vay ®ßi hái ®Õn nhiÒu t­ b¶n h¬n, vay theo mét tû suÊt lîi tøc cao h¬n; th­êng ®¶m b¶o b»ng c¸c kú phiÕu mµ ng­êi nµy ®· chiÕt khÊu mét th­êng lµ hä lµm c«ng viÖc Êy b»ng c¸ch chiÕt khÊu l¹i nh÷ng kú phiÕu cña lÇn råi, th× thùc tÕ lµ ng­êi chñ ng©n hµng ®· lµm viÖc chiÕt kh¸ch hµng cña hä... Do ®ã mµ phè L«m-b¸c-®¬6 ®· trë thµnh mét trung khÊu lÇn thø hai; nh­ng sù thËt, mét sè lín nh÷ng phiÕu nµy t©m lín thùc hiÖn viÖc di chuyÓn t­ b¶n nhµn rçi tõ mét n¬i trong n­íc cã t­ ®· ®­îc ng­êi billbroker chiÕt khÊu l¹i råi, vµ nhê sè tiÒn mµ b¶n kh«ng sö dông tíi mét n¬i kh¸c, ë ®ã ng­êi ta ®ang cÇn ®Õn; vµ ®èi víi c¸c ng­êi chñ ng©n hµng ®· chiÕt khÊu l¹i c¸c kú phiÕu cña h¾n vïng còng nh­ ®èi víi nh÷ng ng­êi ë trong mét hoµn c¶nh nh­ thÕ, ta còng cã ta, ng­êi billbroker l¹i ®em chiÕt khÊu l¹i c¸c kú phiÕu míi. thÓ nãi nh­ vËy ®­îc. Lóc ®Çu, c¸c c«ng viÖc hÇu nh­ chØ hoµn toµn bã hÑp ViÖc ®ã dÉn tíi kÕt qu¶: trong c¸c viÖc ®i vay vµ cho vay dùa trªn nh÷ng giÊy tê mµ c¸c ng©n hµng cã “RÊt nhiÒu kho¶n tÝn dông gi¶ ®· ®­îc t¹o ra b»ng c¸c kú phiÕu khèng vµ thÓ nhËn ®­îc. Nh­ng t­ b¶n trong n­íc ngµy cµng t¨ng nhanh chãng vµ cµng c¸c kho¶n vay kh«ng cã ®¶m b¶o; c«ng viÖc nµy l¹i cµng ®­îc dÔ dµng h¬n rÊt ®­îc tiÕt kiÖm nhê viÖc thµnh lËp c¸c ng©n hµng, nªn sè vèn mµ c¸c tæ chøc nhiÒu nhê lèi ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng cæ phÇn ®Þa ph­¬ng lµ: sau khi ®· chiÕt khÊu nµy n¾m trong tay còng trë nªn lín ®Õn nçi c¸c tæ chøc nµy ®· ®i chiÕt khÊu nh÷ng kú phiÕu thuéc lo¹i ®ã råi, hä liÒn ®­a cho c¸c billbrokers ®Õn chç b»ng lßng cho vay, tho¹t ®Çu dùa trªn nh÷ng phiÕu göi hµng ë c¸c kho ®em ®i chiÕt khÊu l¹i ë trªn thÞ tr­êng Lu©n §«n, vµ viÖc nµy chØ hoµn toµn hµng t¹i bÕn, råi sau dùa trªn c¶ nh÷ng phiÕu vËn chuyÓn ®¹i biÓu cho nh÷ng dùa vµo kh¶ n¨ng tÝn dông cña ng©n hµng, kh«ng kÓ g× tíi nh÷ng phÈm chÊt s¶n phÈm cßn ch­a cËp bÕn, mÆc dï cã khi - tuy r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ th«ng lÖ kh¸c cña c¸c kú phiÕu” (nh­ trªn, [tr.XXI, ®o¹n sè 54]). – ng­êi ta ®· ph¸t hµnh vµo ng­êi m«i giíi nh÷ng kú phiÕu ®· lÊy nh÷ng hµng VÒ viÖc chiÕt khÊu l¹i nµy vµ vÒ viÖc khuyÕn khÝch nh÷ng sù hãa ®ã ®Ó ®¶m b¶o. Ph­¬ng ph¸p nµy ch¼ng bao l©u ®· lµm thay ®æi tÊt c¶ tÝnh ®Çu c¬ tÝn dông b»ng c¸ch dïng mét ph­¬ng ph¸p cã tÝnh chÊt c¸ch cña nÒn th­¬ng nghiÖp Anh. V× phè L«m-b¸c-®¬ dµnh cho ng­êi ta nh÷ng ®iÒu kiÖn dÔ dµng nh­ thÕ, nªn ®· cñng cè rÊt lín ®Þa vÞ cña nh÷ng thuÇn tóy kü thuËt ®Ó lµm cho sè t­ b¶n – tiÒn tÖ cho vay t¨ng ng­êi m«i giíi ë ®­êng Min-xinh-g¬7; nh÷ng ng­êi m«i giíi nµy l¹i dµnh tÊt c¶ lªn, tê “Economist”5 ®· viÕt mét ®o¹n v¨n rÊt thó vÞ nh­ sau: nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®ã cho c¸c nhµ nhËp khÈu; nh÷ng ng­êi nµy ®· tËn “Trong mét thêi gian dµi, ë mét sè khu vùc trong n­íc, t­ b¶n” {®©y lµ nãi dông c¸c thuËn lîi ®ã ®Õn møc lµ trong mÊy n¨m gÇn ®©y ph­¬ng ph¸p nµy ®· t­ b¶n – tiÒn tÖ cho vay} “®­îc tÝch lòy nhanh h¬n viÖc sö dông sè t­ b¶n ®ã, trë thµnh phæ biÕn vµ ng­êi ta cã thÓ coi ®ã lµ mét th«ng lÖ, cßn c¸ch ®©y 25 trong khi ë mét sè khu vùc kh¸c, kh¶ n¨ng sö dông t­ b¶n l¹i ph¸t triÓn nhanh n¨m nã míi chØ lµ mét ngo¹i lÖ: thËt vËy, ë thêi kú ®ã, mét th­¬ng nh©n nµo h¬n lµ b¶n th©n t­ b¶n ®ã. V× vËy, trong khi c¸c chñ ng©n hµng ë c¸c khu vùc mµ ®em c¸c phiÕu vËn chuyÓn hµng vµ cho ®Õn ngay c¶ phiÕu göi hµng ë n«ng nghiÖp kh«ng t×m ra ®­îc nh÷ng chç ®Çu t­ cã lîi vµ ch¾c ch¾n ngay c¸c kho hµng t¹i bÕn cña m×nh ®Ó hái vay tiÒn th× viÖc ®ã còng sÏ lµm cho anh trong vïng cña hä cho nh÷ng sè tiÒn göi cña hä, th× ë c¸c khu vùc c«ng nghiÖp ta mÊt hÕt tÝn nhiÖm. Nh­ng ngµy nay, chÕ ®é nµy ®· ®­îc phæ biÕn ®Õn nçi ë vµ ë c¸c thµnh phè th­¬ng nghiÖp, ng­êi ta yªu cÇu t­ b¶n cña c¸c chñ ng©n phè L«m-b¸c-®¬ ng­êi ta ®· nhËn cho vay c¶ nh÷ng sè tiÒn lín dùa trªn nh÷ng hµng nhiÒu h¬n lµ kh¶ n¨ng cung cÊp cña hä. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, t×nh kú phiÕu b¶o ®¶m b»ng vô thu ho¹ch s¾p ®Õn ë nh÷ng thuéc ®Þa xa x«i. HËu tr¹ng kh¸c nhau ®ã gi÷a c¸c khu vùc ®· dÉn tíi kÕt qu¶ lµ lµm ph¸t sinh vµ qu¶ cña nh÷ng sù dÔ dµng ®ã lµ c¸c nhµ nhËp khÈu ®· më réng c«ng viÖc kinh ph¸t triÓn mét c¸ch gÊp rót mét lo¹i th­¬ng ®iÕm míi chuyªn vÒ viÖc ph©n doanh cña hä ë n­íc ngoµi vµ ®· ®Çu t­ sè t­ b¶n l­u ®éng (floating) cña hä – phèi l¹i t­ b¶n; ng­êi ta th­êng gäi chóng lµ nh÷ng billbrokers [nh÷ng ng­êi mµ tõ tr­íc ®Õn nay hä vÉn dïng ®Ó tiÕn hµnh c«ng viÖc bu«n b¸n – vµo nh÷ng
  15. Ch­¬ng XXXI. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 66 67 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . viÖc kinh doanh rÊt kh«ng ch¾c ch¾n trong nh÷ng ®ån ®iÒn ë c¸c thuéc ®Þa, mµ c¸c lo¹i tiÒn kim lo¹i hiÖn cã vµ ®ang l­u th«ng ë trong mét hä chØ cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc rÊt Ýt hay hoµn toµn kh«ng kiÓm so¸t ®­îc. Nh­ n­íc, trong ®ã bao gåm c¶ nh÷ng thoi kim lo¹i quý. Mét phÇn vËy, chóng ta thÊy c¸c thø tÝn dông trùc tiÕp ch»ng chÞt víi nhau. T­ b¶n cña sè l­îng ®ã h×nh thµnh quü dù tr÷ cña ng©n hµng mµ ®¹i trong n­íc, tÝch tô ë c¸c khu n«ng nghiÖp cña n­íc ta, ®­îc ®em göi thµnh l­îng lu«n lu«n thay ®æi. nh÷ng sè tiÒn nhá ë c¸c ng©n hµng ®Þa ph­¬ng, råi ®­îc tËp trung l¹i ë phè L«m-b¸c-®¬ ®Ó ®­îc sö dông. Nh­ng tr­íc hÕt sè t­ b¶n ®ã ®­îc sö dông ®Ó “Ngµy 12 th¸ng M­êi mét 1857” {ngµy ®×nh chØ thi hµnh ®¹o luËt ng©n ph¸t triÓn nh÷ng c«ng viÖc kinh doanh ë c¸c khu hÇm má vµ c«ng nghiÖp, b»ng hµng n¨m 1844)”, “tæng sè quü dù tr÷ cña Ng©n hµng Anh, kÓ c¶ cña c¸c chi c¸ch chiÕt khÊu l¹i c¸c kú phiÕu ë c¸c ng©n hµng c¸c khu nµy; sau n÷a ®Ó t¹o nh¸nh, chØ cã 580.751p.xt.; ®ång thêi tæng sè tiÒn göi l¹i lªn tíi 221/2 triÖu nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho nh÷ng nhµ nhËp khÈu c¸c hµng ngo¹i, b»ng p.xt., trong sè ®ã gÇn 61/2 triÖu p.xt. thuéc c¸c chñ ng©n hµng Lu©n §«n” (B.A. c¸ch øng cho vay c¨n cø vµo c¸c phiÕu göi hµng ë c¸c kho hµng t¹i bÕn vµ c¸c 1858, p.LVII). phiÕu vËn chuyÓn, khiÕn cho c¸c h·ng bu«n b¸n víi n­íc ngoµi vµ víi c¸c Nh÷ng sù biÕn ®éng cña tû suÊt lîi tøc (kh«ng kÓ nh÷ng thuéc ®Þa cã thÓ gi¶i phãng t­ b¶n th­¬ng nghiÖp “hîp ph¸p” cña hä vµ do ®ã, biÕn ®éng x¶y ra trong nh÷ng thêi kú kh¸ dµi hay nh÷ng biÕn cã thÓ ®em dïng sè t­ b¶n ®ã vµo nh÷ng viÖc ®Çu t­ hÕt søc ®¸ng chª tr¸ch, ®éng do t×nh tr¹ng kh¸c nhau cña tû suÊt ®ã ë c¸c n­íc kh¸c trong nh÷ng ®ån ®iÒn ë c¸c n­íc h¶i ngo¹i” (“Economist”, {20 th¸ng Giªng] nhau g©y ra; nh÷ng biÕn ®éng thuéc lo¹i thø nhÊt phô thuéc 1847, tr. 1334). vµo nh÷ng biÕn ®éng cña tû suÊt lîi nhuËn chung, nh÷ng biÕn Mèi liªn hÖ ch»ng chÞt “®Ñp ®Ï” cña c¸c thø tÝn dông lµ ®éng thuéc lo¹i thø hai phô thuéc vµo nh÷ng sù kh¸c nhau nh­ thÕ ®ã. Mét ng­êi ë n«ng th«n göi tiÒn, nghÜ bông r»ng gi÷a c¸c tû suÊt lîi nhuËn vµ nh÷ng sù kh¸c nhau trong sù m×nh chØ ®em tiÒn göi ng­êi chñ ng©n hµng ë ®Þa ph­¬ng ph¸t triÓn cña tÝn dông), nh÷ng sù biÕn ®éng ®ã phô thuéc m×nh th«i, vµ anh ta l¹i cßn t­ëng r»ng nÕu ng­êi chñ ng©n (gi¶ ®Þnh r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c, nh­ møc ®é tÝn nhiÖm, hµng cã ®em tiÒn cho vay ®i, th× còng cho nh÷ng t­ nh©n mµ v.v., kh«ng thay ®æi) vµo l­îng cung vÒ t­ b¶n cho vay, nghÜa h¾n ta quen biÕt. Anh ta ®©u cã ngê r»ng ng­êi chñ ng©n hµng lµ t­ b¶n cho vay d­íi h×nh th¸i tiÒn, kim lo¹i vµ giÊy b¹c; t­ nµy l¹i ®em giao sè tiÒn göi cña anh ta cho mét g· billbroker ë b¶n nµy kh¸c víi t­ b¶n c«ng nghiÖp, v× t­ b¶n c«ng nghiÖp, Lu©n §«n sö dông, vµ c¶ anh ta lÉn ng­êi chñ ng©n hµng ®Òu th«ng qua tÝn dông th­¬ng nghiÖp, d­íi h×nh th¸i hµng hãa, lµ kh«ng thÓ nµo kiÓm so¸t ®­îc nh÷ng sù ho¹t ®éng cña g· nµy. ®èi t­îng cña c¸c viÖc cho vay gi÷a b¶n th©n nh÷ng ng­êi ®¶m Chóng ta ®· thÊy lµ c¸c c«ng tr×nh c«ng céng lín, nh­ viÖc nhiÖm t¸i s¶n xuÊt víi nhau. x©y dùng ®­êng s¾t ch¼ng h¹n, cã thÓ nhÊt thêi lµm cho sè t­ Tuy vËy, khèi l­îng t­ b¶n – tiÒn tÖ cho vay nµy kh¸c víi b¶n cho vay t¨ng lªn gÊp béi nh­ thÕ nµo, bëi v× nh÷ng sè tiÒn khèi l­îng tiÒn l­u th«ng vµ kh«ng ¨n nhËp g× víi khèi l­îng ®ãng gãp vµo vÉn n»m rçi trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh trong tiÒn ®ang l­u th«ng vµ kh«ng ¨n nhËp g× víi khèi l­îng ®ã c¶. tay c¸c ng©n hµng trong khi chê ®îi ®­îc sö dông thùc tÕ. VÝ dô, nÕu ng­êi ta cho vay 20 p.xt. n¨m lÇn trong mét ____________ ngµy, th× nh­ vËy lµ ®· cho vay mét t­ b¶n – tiÒn tÖ 100p.xt.; vµ ®iÒu ®ã ®ång thêi cßn cã nghÜa lµ sè 20p.xt. Êy ®· lµm chøc V¶ l¹i, khèi l­îng t­ b¶n cho vay hoµn toµn kh¸c víi sè n¨ng ph­¬ng tiÖn mua hay ph­¬ng tiÖn thanh to¸n Ýt nhÊt lµ l­îng tiÒn ®ang l­u th«ng. Chóng t«i hiÓu tõ ng÷ sè l­îng tiÒn bèn lÇn; bëi v× nÕu kh«ng cã viÖc mua vµ thanh to¸n, thµnh ®ang l­u th«ng ë ®©y lµ tæng sè giÊy b¹c ng©n hµng vµ tÊt c¶ thö sè tiÒn ®ã kh«ng thÓ hiÖn ®­îc, Ýt nhÊt lµ bèn lÇn, h×nh
  16. Ch­¬ng XXXI. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 68 69 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . th¸i chuyÓn hãa cña mét t­ b¶n (mét hµng hãa, kÓ c¶ søc lao kh«ng ph¸t hµnh sÐc vµo sè tiÒn ®ã th× vÉn víi sè 100 p.xt. Êy, ®éng), th× sè tiÒn ®ã sÏ kh«ng h×nh thµnh mét t­ b¶n 100 p.xt, anh ta sÏ cã 2.000 p.xt. tiÒn göi. mµ sÏ chØ lµ n¨m kho¶n nî, mçi kho¶n lµ 20 p.xt.. ChØ cã t×nh h×nh t¨ng gi¶m quü dù tr÷ cña c¸c ng©n hµng Chóng ta cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng ë trong nh÷ng n­íc cã chÕ míi cho ta thÊy râ t­ b¶n – tiÒn tÖ ®ã ®· ®­îc sö dông tíi møc ®é tÝn dông ph¸t triÓn, tÊt c¶ t­ b¶n – tiÒn tÖ cã thÓ dïng ®Ó ®é nµo, «ng Uªn-g¬-lin, tæng qu¶n trÞ Ng©n hµng Anh håi n¨m cho vay ®Òu tån t¹i d­íi h×nh th¸i tiÒn göi trong c¸c ng©n 1857, ®· rót ra c¸i kÕt luËn nµy lµ : vµng cña Ng©n hµng Anh hµng vµ trong tay nh÷ng ng­êi cho vay tiÒn. Ýt ra, ®iÒu ®ã lµ t­ b¶n dù tr÷ “duy nhÊt”: còng ®óng víi toµn bé c«ng viÖc. H¬n n÷a, khi c«ng viÖc kinh doanh tr«i ch¶y, khi ch­a næ ra t×nh tr¹ng ®Çu c¬ hiÓu 1258: “Theo ý t«i, tû suÊt chiÕt khÊu thùc tÕ do tæng sè t­ b¶n nhµn rçi cã theo ®óng nghÜa cña danh tõ nµy, khi viÖc vay m­în dÔ dµng ë trong n­íc quyÕt ®Þnh. Tæng sè t­ b¶n nhµn rçi ®ã lµ do quü dù tr÷ cña Ng©n hµng Anh ®¹i biÓu, - trªn thùc tÕ, dù tr÷ ®ã lµ mét kho dù tr÷ vµng. V× vËy, khi vµ sù tÝn nhiÖm t¨ng lªn, th× ®¹i bé phËn c¸c c«ng viÖc l­u cã hiÖn t­îng vµng ch¹y ra ngoµi, th× ®iÒu ®ã lµm cho tæng sè t­ b¶n nhµn rçi ë th«ng ®­îc gi¶i quyÕt chØ gi¶n ®¬n b»ng nh÷ng chuyÓn kho¶n trong n­íc gi¶m xuèng vµ do ®ã, lµm cho gi¸ trÞ cña bé phËn cßn l¹i t¨ng lªn” – mµ kh«ng cÇn tíi tiÒn kim lo¹i hay tiÒn giÊy. 1364. {Niu-m¸c-s¬:] “Dù tr÷ vµng cña Ng©n hµng Anh thùc tÕ lµ quü dù tr÷ C¸i kh¶ n¨ng ®¬n gi¶n cã ®­îc nh÷ng sè tiÒn göi lín trong trung ­¬ng, hay dù tr÷ b»ng tiÒn mÆt, lµm c¬ së cho toµn bé nÒn th­¬ng nghiÖp khi sè l­îng tiÒn l­u th«ng t­¬ng ®èi Ýt, chØ do hai ®iÒu kiÖn trong n­íc ho¹t ®éng... ¶nh h­ëng cña thÞ tr­êng hèi ®o¸i c¸c n­íc kh¸c bao quyÕt ®Þnh: giê còng déi vµo kho vµng ®ã hay kho chøa ®ã” (“Reposrts on Bank Acts”, 1857). _______________ 1. sè lÇn mua vµ thanh to¸n do cïng mét ®ång tiÒn thùc hiÖn; 2. sè lÇn ®ång tiÒn ®ã quay trë l¹i ng©n hµng d­íi h×nh th¸i Thèng kª xuÊt nhËp khÈu cho ta mét th­íc ®o ®Ó ®o l­êng tiÒn göi; thµnh thö chÝnh viÖc nã chuyÓn hãa ®i chuyÓn hãa l¹i t×nh h×nh tÝch lòy cña t­ b¶n thùc tÕ, nghÜa lµ cña t­ b¶n s¶n nhiÒu lÇn ®ã thµnh tiÒn göi ®· lµm cho nã cã thÓ lµm ®i lµm xuÊt vµ t­ b¶n – hµng hãa. ViÖc nghiªn cøu thèng kª xuÊt l¹i nhiÒu lÇn chøc n¨ng ph­¬ng tiÖn mua vµ ph­¬ng tiÖn nhËp khÈu bao giê còng cho ta thÊy r»ng ®èi víi nÒn c«ng thanh to¸n. VÝ dô cã mét tiÓu th­¬ng cø mçi tuÇn l¹i göi vµo nghiÖp Anh (1815 – 1870), ph¸t triÓn theo c¸c chu kú 10 ng©n hµng 100 p.xt. b»ng tiÒn mÆt; nhê sè tiÒn ®ã ng­êi chñ n¨m, - th× lÇn nµo còng vËy, møc cao nhÊt cña giai ®o¹n phån ng©n hµng thanh to¸n mét phÇn tiÒn göi cña g· chñ x­ëng; vinh sau cïng, giai ®o¹n tr­íc khi næ ra cuéc khñng ho¶ng, l¹i anh nµy l¹i tr¶ sè tiÒn ®ã cho c«ng nh©n; c«ng nh©n l¹i dïng lµ møc tèi thiÓu cña giai ®o¹n phån vinh tiÕp theo sau cuéc sè tiÒn ®ã ®Ó tr¶ cho g· tiÓu th­¬ng; ng­êi nµy l¹i göi sè tiÒn khñng ho¶ng ®ã, ®Ó råi l¹i tiÕn lªn c¸i møc tèi ®a míi, cßn cao ®ã vµo ng©n hµng. Nh­ vËy sè 100 p.xt. do ng­êi tiÓu th­¬ng h¬n tr­íc rÊt nhiÒu. göi vµo ®· ®­îc dïng ®Ó: mét lµ tr¶ cho g· chñ x­ëng mét sè tiÒn göi tr­íc kia; hai lµ tr¶ cho c«ng nh©n; ba lµ tr¶ cho Gi¸ trÞ thùc tÕ, hay gi¸ trÞ ®· c«ng bè cña c¸c s¶n phÈm xuÊt chÝnh ngay ng­êi tiÓu th­¬ng ®ã; bèn lµ l¹i ®­îc dïng ®Ó göi khÈu cña n­íc Anh hay Ai-r¬-len vµo n¨m 1824, n¨m phån vinh, thªm mét phÇn t­ b¶n – tiÒn tÖ n÷a cña chÝnh ng­êi tiÓu lµ 40.396.300 p.xt.. Råi sau ®ã, víi cuéc khñng ho¶ng n¨m 1825, th­¬ng nµy; nh­ vËy sau 20 tuÇn lÔ, nÕu b¶n th©n anh ta tæng sè xuÊt khÈu gi¶m xuèng d­íi sè tiÒn nµy vµ lªn xuèng gi÷a
  17. Ch­¬ng XXXI. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 70 71 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . kho¶ng 35 vµ 39 triÖu mçi n¨m. N¨m 1834, khi phån vinh trë l¹i, ®éng hay vÒ t­ b¶n dù tr÷ cña nh÷ng ng­êi ®¶m nhiÖm viÖc tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu v­ît qu¸ møc cao nhÊt tr­íc kia, víi sè t¸i s¶n xuÊt. tiÒn lµ 41.649.191 p.xt., ®Ó råi ®Õn n¨m 1836 l¹i ®¹t tíi møc cao Trõ hai tr­êng hîp ®ã ra, sù tÝch lòy t­ b¶n – tiÒn tÖ l¹i cã nhÊt míi lµ 53.368.571 p.xt.; n¨m 1837, tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu l¹i thÓ do mét luång vµng bÊt th­êng ch¹y vµo, nh­ ®· x¶y ra håi tôt xuèng lµ 42 triÖu, thµnh ra møc thÊp nhÊt míi l¹i cßn cao n¨m 1852 – 1853 sau khi ng­êi ta t×m ra c¸c má vµng ë ¤- h¬n møc cao nhÊt cò, råi sau ®ã lªn xuèng gi÷a kho¶ng 50 vµ 53 xt¬-r©y-li-a vµ Ca-li-phoãc-ni-a. Sè vµng ®ã ®­îc ®em göi ë triÖu. Thêi kú phån vinh quay trë l¹i dÉn tíi viÖc n©ng cao tæng Ng©n hµng Anh. Nh÷ng ng­êi göi vµng l¹i nhËn giÊy b¹c thay sè xuÊt khÈu n¨m 1844 lªn tíi 581/2 triÖu; møc nµy mét lÇn n÷a cho sè vµng ®ã, nh­ng hä ®· kh«ng trùc tiÕp göi giÊy b¹c ®ã l¹i v­ît xa møc cao nhÊt cña n¨m 1836. N¨m 1845, xuÊt khÈu ®¹t vµo c¸c ng©n hµng. V× vËy c¸c ph­¬ng tiÖn l­u th«ng ®· t¨ng tíi 60.111.082 p.xt., råi l¹i xuèng 57 triÖu n¨m 1846, n¨m 1847, lªn mét c¸ch phi th­êng. (Lêi khai cña Uªn-g¬-lin, B.C. xuÊt khÈu ®¹t xÊp xØ 59 triÖu; n¨m 1848, gÇn 53 triÖu vµ n¨m 1857, sè 1329). Ng©n hµng ra søc sö dông sè tiÒn göi ®ã b»ng 1849 lªn tíi 631/2 triÖu; n¨m 1853, gÇn 99 triÖu; n¨m 1854, 97 c¸ch h¹ thÊp tû suÊt chiÕt khÊu xuèng møc 2%. N¨m 1853, triÖu; n¨m 1855, 941/2 triÖu; n¨m 1856 gÇn 116 triÖu ®Ó råi ®¹t tíi trong vßng s¸u th¸ng, khèi l­îng vµng chÊt ®èng l¹i ë Ng©n møc cao nhÊt vµo n¨m 1857, 122 triÖu. N¨m 1858, tæng gi¸ trÞ hµng ®· lªn tíi 22 – 23 triÖu. xuÊt khÈu gi¶m xuèng cßn 116 triÖu, nh­ng tõ n¨m 1859 l¹i t¨ng lªn tíi 130 triÖu; n¨m 1860 ®¹t tíi gÇn 136 triÖu; n¨m 1861 chØ DÜ nhiªn lµ sù tÝch lòy cña tÊt c¶ c¸c nhµ t­ b¶n cho vay cßn 125 triÖu (c¶ ë ®©y n÷a, møc thÊp nhÊt míi còng l¹i cao h¬n tiÒn bao giê còng trùc tiÕp ®­îc thùc hiÖn d­íi h×nh th¸i tiÒn, møc cao nhÊt tr­íc ®©y), n¨m 1863 ®¹t tíi 1461/2 triÖu. cßn th«ng th­êng, nh­ chóng ta ®· biÕt, sù tÝch lòy thùc tÕ cña c¸c nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp l¹i ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸ch DÜ nhiªn lµ ®èi víi nhËp khÈu, - nhËp khÈu lµ dÊu hiÖu cña lµm t¨ng c¸c yÕu tè cña chÝnh ngay t­ b¶n t¸i s¶n xuÊt. Cho t×nh tr¹ng thÞ tr­êng më réng, - ta còng cã thÓ chøng minh nh­ nªn sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é tÝn dông vµ sù tËp trung to lín vËy ®­îc, nh­ng ë ®©y chóng ta chØ bµn ®Õn quy m« cña s¶n xuÊt. c«ng viÖc cho vay tiÒn vµo trong tay c¸c ng©n hµng lín, tù nã {§­¬ng nhiªn lµ nh÷ng lêi lÏ nãi trªn ®©y chØ ®óng víi tr­êng tÊt nhiªn còng ®· ®Èy nhanh viÖc tÝch lòy t­ b¶n cho vay, víi hîp n­íc Anh vÒ thêi kú ®éc quyÒn c«ng nghiÖp thËt sù th«i; t­ c¸ch lµ mét h×nh th¸i kh¸c víi tÝch lòy thùc tÕ. Do ®ã, sù nh­ng nãi chung, ®èi víi toµn thÓ c¸c n­íc cã mét nÒn c«ng ph¸t triÓn nhanh chãng nµy cña t­ b¶n cho vay lµ mét kÕt qu¶ nghiÖp lín hiÖn ®¹i, chõng nµo thÞ tr­êng thÕ giíi cßn tiÕp tôc cña sù tÝch lòy thùc tÕ, v× nã lµ hËu qu¶ cña sù ph¸t triÓn cña më réng, th× ta còng cã thÓ nãi nh­ vËy ®­îc. – Ph.¡.} qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, vµ sè lîi nhuËn lµm nguån gèc cho sù 2. Sù chuyÓn hãa cña t­ b¶n hay thu nhËp thµnh tiÒn, tiÒn tÝch lòy cña c¸c nhµ t­ b¶n – tiÒn tÖ Êy ch¼ng qua chØ lµ mét l¹i ®­îc chuyÓn hãa thµnh t­ b¶n cho vay phÇn trong sè gi¸ trÞ thÆng d­ mµ c¸c nhµ t­ b¶n ®¶m nhiÖm ë ®©y chóng ta nghiªn cøu sù tÝch lòy t­ b¶n – tiÒn tÖ viÖc t¸i s¶n xuÊt ®· thu ®­îc (®ång thêi nã còng lµ viÖc chiÕm trong chõng mùc sù tÝch lòy ®ã kh«ng biÓu hiÖn hoÆc mét sù h÷u mét phÇn lîi tøc do tiÕt kiÖm cña kÎ kh¸c mµ cã). T­ b¶n ®×nh ®èn trong tiÕn tr×nh cña tÝn dông th­¬ng nghiÖp, hoÆc cho vay tiÕn hµnh viÖc tÝch lòy cña nã trªn l­ng c¸c nhµ t­ mét sù tiÕt kiÖm vÒ c¸c ph­¬ng tiÖn l­u th«ng thùc sù ho¹t b¶n c«ng nghiÖp lÉn th­¬ng nghiÖp. Chóng ta ®· thÊy r»ng
  18. Ch­¬ng XXXI. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 72 73 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . trong nh÷ng giai ®o¹n kh«ng thuËn lîi cña chu kú c«ng Cßn vÒ viÖc tÝch lòy tiÒn ë c¸c lo¹i nhµ t­ b¶n kh¸c, th× nghiÖp, tû suÊt lîi tøc cã thÓ t¨ng lªn tíi mét møc cao ®Õn nçi chóng t«i sÏ g¸c l¹i kh«ng xÐt ®Õn c¸i bé phËn ®­îc ®Çu t­ vµo nhÊt thêi nã hót hÕt tÊt c¶ lîi nhuËn trong nh÷ng ngµnh c¸ c¸c chøng kho¸n mang lîi tøc vµ ®­îc tÝch lòy d­íi h×nh th¸i biÖt n»m trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt kh«ng ®­îc thuËn lîi. ®ã. Chóng t«i chØ nghiªn cøu c¸i bé phËn ®­îc nÐm ra thÞ §ång thêi gi¸ c¶ cña c¸c c«ng tr¸i nhµ n­íc vµ cña c¸c chøng tr­êng d­íi h×nh th¸i t­ b¶n – tiÒn tÖ cho vay. kho¸n kh¸c ®Òu sôt xuèng. §ã lµ lóc mµ c¸c nhµ t­ b¶n – tiÒn Tr­íc hÕt, ®ã lµ c¸i phÇn lîi nhuËn kh«ng ®­îc ®em tiªu tÖ tiÕn hµnh mua rÊt nhiÒu c¸c chøng kho¸n mÊt gi¸, nh÷ng dïng ®i víi t­ c¸ch lµ thu nhËp, mµ l¹i dïng ®Ó tÝch lòy, chøng kho¸n nµy trong nh÷ng giai ®o¹n sau ®©y sÏ l¹i ®­îc nh­ng c¸c nhµ t­ b¶n lóc nµy l¹i ch­a ph¶i ®em dïng ngay n©ng gi¸ lªn ngang møc b×nh th­êng cña chóng vµ cßn v­ît vµo trong xÝ nghiÖp cña hä. Sè lîi nhuËn ®ã tån t¹i trùc tiÕp qu¸ møc ®ã n÷a. Khi Êy, c¸c chøng kho¸n Êy l¹i ®­îc nÐm ra d­íi h×nh th¸i t­ b¶n – hµng hãa; nã lµ mét bé phËn cÊu thÞ tr­êng, vµ v× vËy c¸c nhµ t­ b¶n nµy chiÕm h÷u ®­îc mét thµnh gi¸ trÞ cña t­ b¶n – hµng hãa nµy vµ nã ®­îc thùc hiÖn phÇn t­ b¶n – tiÒn tÖ cña c«ng chóng. Mét bé phËn chøng thµnh tiÒn cïng víi t­ b¶n – hµng hãa nµy. NÕu nã kh«ng kho¸n n»m l¹i trong tay c¸c nhµ t­ b¶n ®· mua chóng, sÏ ®em ®­îc chuyÓn hãa trë l¹i thµnh c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ra t­ b¶n – l¹i nh÷ng lîi tøc cao h¬n, v× chóng ®· ®­îc mua d­íi gi¸ c¶ hµng hãa (chóng t«i t¹m g¸c l¹i ch­a nãi ®Õn th­¬ng nh©n, cña chóng. Nh­ng tÊt c¶ sè lîi nhuËn mµ c¸c nhµ t­ b¶n – chóng t«i sÏ dµnh mét ch­¬ng riªng ®Ó nãi vÒ hä), th× nã ph¶i tiÒn tÖ ®· thùc hiÖn ®­îc vµ ®em chuyÓn hãa trë l¹i thµnh t­ n»m mét thêi gian nhÊt ®Þnh d­íi h×nh th¸i tiÒn. Khèi l­îng b¶n, th× tr­íc tiªn hä ®em chuyÓn hãa thµnh t­ b¶n, - tiÒn tÖ ®ã t¨ng lªn cïng víi khèi l­îng cña b¶n th©n t­ b¶n, ngay c¶ cho vay. Do ®ã, nÕu chóng ta chØ xÐt c¸c nhµ t­ b¶n – tiÒn tÖ trong tr­êng hîp tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng. C¸i bé phËn ®· c¸c chñ ng©n hµng, v.v., th× chóng ta sÏ thÊy r»ng viÖc tÝch lòy ®­îc dµnh ®Ó chi dïng víi t­ c¸ch lµ thu nhËp th× sÏ ®­îc tiªu lo¹i t­ b¶n nµy, - kh¸c víi tÝch lòy thùc tÕ, mÆc dï nã do tÝch dïng dÇn dÇn, nh­ng trong kho¶ng thêi gian ®ã, d­íi h×nh lòy thùc tÕ mµ ra, - cã vÎ nh­ lµ viÖc tÝch lòy cña lo¹i nhµ t­ th¸i tiÒn göi, bé phËn nµy ®· trë thµnh t­ b¶n cho vay trong b¶n ®Æc biÖt nµy. Vµ nã tÊt ph¶i t¨ng lªn cïng víi mçi lÇn më tay chñ ng©n hµng. Nh­ vËy, ngay c¶ sù t¨ng lªn cña c¸i bé réng c«ng viÖc tÝn dông ®i kÌm theo víi viÖc thùc tÕ më réng phËn ®­îc chi dïng víi t­ c¸ch lµ thu nhËp còng biÓu hiÖn thµnh mét sù tÝch lòy dÇn dÇn vµ kh«ng ngõng l¾p l¹i cña t­ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. b¶n cho vay. Cßn c¸i bé phËn dµnh ®Ó tÝch lòy th× còng nh­ thÕ. Nh­ vËy lµ chÕ ®é tÝn dông vµ tæ chøc cña nã ngµy cµng NÕu tû suÊt lîi tøc thÊp, th× sù mÊt gi¸ ®ã cña t­ b¶n – ph¸t triÓn, th× ngay c¶ viÖc t¨ng thu nhËp cña c¸c nhµ t­ b¶n tiÒn tÖ chØ chñ yÕu lµm thiÖt h¹i ®Õn nh÷ng ng­êi göi tiÒn, c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp, nghÜa lµ viÖc t¨ng tiªu dïng cña chø kh«ng lµm thiÖt h¹i ®Õn c¸c ng©n hµng. Tr­íc kia, khi c¸c hä, còng biÓu hiÖn thµnh mét sù tÝch lòy t­ b¶n cho vay. Vµ ng©n hµng cæ phÇn ch­a ®­îc ph¸t triÓn, th× ba phÇn t­ c¸c sè ®èi víi tÊt c¶ c¸c lo¹i thu nhËp, trong chõng mùc mµ chóng tiÒn göi ng©n hµng ë n­íc Anh ®Òu kh«ng cã lîi tøc. Ngµy ®­îc tiªu dïng dÇn, nghÜa lµ ®èi víi ®Þa t«, ®èi víi tiÒn c«ng nay, khi ng­êi ta tr¶ lîi tøc cho sè tiÒn göi ®ã, th× lîi tøc nµy d­íi c¸c h×nh th¸i cao cña nã, ®èi víi c¸c kho¶n thu cña c¸c thÊp h¬n tû suÊt lîi tøc hiÖn hµnh Ýt ra lµ 1%. giai cÊp kh«ng s¶n xuÊt, v.v., chóng ta còng ®Òu cã thÓ nãi nh­
  19. Ch­¬ng XXXI. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 74 75 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . vËy ®­îc. TÊt c¶ c¸c lo¹i thu nhËp ®ã ®Òu mang h×nh th¸i thu nhËp b»ng tiÒn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, cho nªn chóng ®Òu cã thÓ chuyÓn thµnh tiÒn göi, do ®ã thµnh t­ b¶n cho vay. Mäi thu nhËp, dï lµ ®Ó tÝch lòy hay ®Ó tiªu dïng, mét khi nã ®· tån t¹i d­íi bÊt cø mét h×nh th¸i tiÒn nµo, th× luËn ®iÓm sau ®©y còng ®óng thu nhËp ®ã lµ mét phÇn gi¸ trÞ cña t­ b¶n – hµng hãa chuyÓn thµnh tiÒn, vµ do ®ã, ®Òu lµ biÓu hiÖn vµ lµ kÕt qu¶ cña tÝch lòy thùc tÕ, nh­ng nã kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n t­ b¶n s¶n xuÊt. Khi nhµ kÐo sîi ®· ®æi sîi lÊy b«ng vµ ®æi c¸c bé phËn cÊu thµnh thu nhËp cña anh ta lÊy tiÒn, th× ph­¬ng thøc tån t¹i thùc tÕ cña t­ b¶n c«ng nghiÖp cña anh ta chÝnh lµ sè sîi ®· ®­îc chuyÓn sang tay ng­êi dÖt v¶i hay ngay c¶ trong tay ng­êi tiªu dïng t­ nh©n n÷a; vµ sîi – dï ®Ó s¶n xuÊt hay ®Ó tiªu dïng – chÝnh lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña c¶ gi¸ trÞ – t­ b¶n lÉn cña gi¸ trÞ thÆng d­ n»m trong gi¸ trÞ - t­ b¶n ®ã. L­îng cña gi¸ trÞ thÆng d­ chuyÓn hãa thµnh tiÒn lµ do l­îng cña gi¸ trÞ thÆng d­ n»m trong sîi quyÕt ®Þnh. Nh­ng mét khi viÖc chuyÓn hãa ®· thùc hiÖn råi, th× sè tiÒn ®ã chØ cßn lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña c¸i gi¸ trÞ thÆng d­ Êy vÒ mÆt gi¸ trÞ. Vµ d­íi h×nh th¸i nµy, sè tiÒn ®ã trë thµnh mét yÕu tè cña t­ b¶n cho vay. Muèn nh­ vËy, chØ cÇn nã ®­îc chuyÓn thµnh tiÒn göi, nÕu nh­ nã ch­a ®­îc chÝnh ng­êi së h÷u cña nã ®em cho vay ®i. Tr¸i l¹i, muèn ®­îc chuyÓn hãa trë l¹i thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt, th× nã cÇn ph¶i ®¹t tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh, mét møc tèi thiÓu nhÊt ®Þnh ®·.
  20. Ch­¬ng XXXII. – t­ b¶n – tiÒn tÖ. . . . –II 75 76 PHÇN THø N¡M. – Sù PH¢N CHIA LîI NHUËN . . . ra t­ b¶n bÊt biÕn Êy. Còng sè tiÒn Êy, ®¹i biÓu cho thu nhËp vµ ®ãng vai trß kÎ trung gian ®¬n thuÇn cña tiªu dïng, th× theo lÖ th­êng vÉn ®­îc chuyÓn hãa thµnh t­ b¶n-tiÒn tÖ cho vay trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. NÕu sè tiÒn Êy ®¹i biÓu cho tiÒn c«ng th× ®ång thêi nã còng lµ h×nh th¸i tiÒn cña t­ b¶n kh¶ biÕn; vµ nÕu sè tiÒn Êy thay thÕ cho t­ b¶n bÊt biÕn cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ra c¸c vËt phÈm tiªu dïng, th× ®ã lµ h×nh th¸i tiÒn mµ t­ b¶n bÊt biÕn cña hä t¹m thêi kho¸c lÊy vµ dïng ®Ó mua nh÷ng yÕu tè d­íi h×nh th¸i tù nhiªn cña t­ b¶n bÊt biÕn cÇn ®­îc bï l¹i nµy. C¶ trong h×nh th¸i nµy lÉn trong h×nh th¸i kia, sè tiÒn Êy tù nã còng kh«ng hÒ biÓu hiÖn sù tÝch lòy, mÆc dï khèi l­îng cña nã t¨ng lªn cïng víi sù më réng qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Nh­ng trong mét thêi gian nµo ®ã nã l¹i lµm chøc n¨ng tiÒn ®Ó cho vay, do ®ã lµm chøc n¨ng t­ b¶n-tiÒn tÖ. VËy vÒ mÆt ch­¬ng XXXII nµy, ng­êi ta thÊy r»ng tÝch lòy t­ b¶n-tiÒn tÖ tÊt nhiªn bao giê còng ph¶n ¸nh mét sù tÝch lòy t­ b¶n lín h¬n sù tÝch lòy t­ b¶n – tiÒn tÖ vµ t­ b¶n thùc tÕ, v× sù më réng tiªu dïng c¸ nh©n-do chç nã ®­îc thùc hiÖn th«ng qua tiÒn – biÓu hiÖn ra lµ mét sù tÝch lòy t­ b¶n thùc tÕ. – III t­ b¶n-tiÒn tÖ, khi nã cung cÊp h×nh th¸i tiÒn cho viÖc tÝch lòy (tiÕp theo vµ hÕt) thùc sù, vÝ dô, cho sè tiÒn dïng lµm c¬ së cho nh÷ng ®Çu t­ t­ Khèi tiÒn cÇn ®­îc chuyÓn hãa trë l¹i thµnh t­ b¶n nh­ b¶n míi. thÕ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt to lín; nh­ng lÊy b¶n Nh­ vËy lµ sù tÝch lòy t­ b¶n-tiÒn tÖ cho vay mét phÇn chØ thÓ hiÖn c¸i sù kiÖn thùc tÕ lµ: mäi mãn tiÒn mµ trong qu¸ th©n nã mµ xÐt, víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n-tiÒn tÖ cho vay, th× b¶n tr×nh tuÇn hoµn cña m×nh t­ b¶n c«ng nghiÖp ®· chuyÓn hãa th©n nã kh«ng ph¶i lµ mét khèi t­ b¶n t¸i s¶n xuÊt. thµnh, ®Òu mang h×nh th¸i tiÒn mµ c¸c nhµ t­ b¶n t¸i s¶n xuÊt Trong c¸c ®iÓm mµ cho tíi ®©y chóng t«i ®· tr×nh bµy, ®iÓm ®· vay, chø kh«ng ph¶i mang h×nh th¸i tiÒn mµ hä ®· øng ra; quan träng nhÊt lµ ®iÓm sau ®©y: sù më réng cña bé phËn thu thµnh thö viÖc øng tiÒn, mét viÖc tÊt nhiªn ph¶i x¶y ra trong nhËp dµnh cho tiªu dïng biÓu hiÖn ra tr­íc tiªn nh­ lµ mét sù qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, l¹i biÓu hiÖn thµnh viÖc øng tiÒn ®· vay tÝch lòy t­ b¶n-tiÒn tÖ (ë ®©y chóng ta kh«ng nãi tíi c«ng ®­îc. Trªn c¬ së tÝn dông th­¬ng nghiÖp, thùc tÕ th× mét nhµ nh©n bëi v× thu nhËp cña anh ta = t­ b¶n kh¶ biÕn). Cho nªn t­ b¶n nµy cho mét nhµ t­ b¶n kh¸c vay sè tiÒn mµ ng­êi nµy trong sù tÝch lòy cña t­ b¶n-tiÒn tÖ cã mét nh©n tè kh¸c vÒ ph¶i cÇn ®Õn trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Nh­ng viÖc cho vay b¶n chÊt so víi sù tÝch lòy thùc tÕ cña t­ b¶n c«ng nghiÖp, v× ®ã l¹i mang h×nh th¸i nh­ sau: ng­êi chñ ng©n hµng, ®­îc mét c¸i bé phËn s¶n phÈm hµng n¨m dµnh cho tiªu dïng tuyÖt bé phËn c¸c nhµ t­ b¶n t¸i s¶n xuÊt cho vay tiÒn, l¹i lµ ng­êi nhiªn kh«ng thÓ trë thµnh t­ b¶n ®­îc. Mét phÇn cña bé phËn ®em sè tiÒn ®ã cho mét bé phËn c¸c nhµ t­ b¶n t¸i s¶n xuÊt ®ã bï l¹i t­ b¶n, tøc t­ b¶n bÊt biÕn cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt kh¸c vay, do ®ã ng­êi chñ ng©n hµng cã vÎ nh­ mét kÎ ban ra c¸c t­ liÖu tiªu dïng, nh­ng trong chõng mùc nã thùc tÕ ph­íc lµnh, vµ ®ång thêi còng v× vËy mµ ng­êi chñ ng©n hµng, ®­îc chuyÓn hãa thµnh t­ b¶n th× nã tån t¹i d­íi c¸i h×nh th¸i víi t­ c¸ch lµ mét kÎ trung gian, l¹i ®­îc toµn quyÒn sö dông tù nhiªn cña thu nhËp cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt sè t­ b¶n ®ã.
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
14=>2