Toàn tập về C.Mác và Ph.Ăng-ghen - Tập 24

Chia sẻ: Vũ Huyền Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:427

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập 24 của bộ Toàn tập C. Mác và Ph. Ăng-ghen gồm trọn vẹn tập II bộ "Tư bản" của C. Mác và lời nói đầu của Ph. Ăng-ghen viết cho lần xuất bản thứ nhất và thứ hai bằng tiếng Đức. C. Mác không kịp chuẩn bị để đưa in tập II bộ "Tư bản". Người từ trần vào ngày 14 tháng Ba 1883. Chính Ph. Ăng-ghen đã biên tập, chỉnh lý lần cuối và chuẩn bị để đưa in tập II này. Tập II do Ph. Ăng-ghen biên tập được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1885 ở Hăm-buốc. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Toàn tập về C.Mác và Ph.Ăng-ghen - Tập 24

7 Lêi nhµ xuÊt b¶n TËp 24 cña bé Toµn tËp C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen gåm trän vÑn tËp II bé "T b¶n" cña C. M¸c vµ lêi nãi ®Çu cña Ph. ¡ng-ghen viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt vµ thø hai b»ng tiÕng §øc. C. M¸c kh«ng kÞp chuÈn bÞ ®Ó ®a in tËp II bé "T b¶n". Ngêi tõ trÇn vµo ngµy 14 th¸ng Ba 1883. ChÝnh Ph. ¡ng-ghen ®· biªn tËp, chØnh lý lÇn cuèi vµ chuÈn bÞ ®Ó ®a in tËp II nµy. TËp II do Ph. ¡ng-ghen biªn tËp ®îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1885 ë H¨m-buèc. TËp nµy ®îc dÞch dùa vµo b¶n tiÕng Nga bé Toµn tËp C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen tËp 24 do Nhµ xuÊt b¶n s¸ch chÝnh trÞ quèc gia Liªn X« xuÊt b¶n t¹i M¸t-xc¬-va n¨m 1961. Ngoµi phÇn chÝnh v¨n chóng t«i cßn in kÌm theo phÇn chó thÝch vµ c¸c b¶n chØ dÉn do ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin Liªn X« (tríc ®©y) biªn so¹n ®Ó b¹n ®äc tham kh¶o. §ång thêi víi viÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen chóng t«i sÏ tæ chøc biªn so¹n s¸ch giíi thiÖu néi dung mçi tËp vµ c¸c t tëng c¬ b¶n trong c¸c t¸c phÈm chÝnh cña hai nhµ kinh ®iÓn. Th¸ng 3 n¨m 1994 Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia
10 lêi tùa lêi tùa 11 Lêi tùa So¹n quyÓn II cña bé "T b¶n" ®Ó ®a in kh«ng ph¶i lµ mét c«ng viÖc dÔ dµng: mét mÆt, ph¶i lµm cho nã thµnh mét t¸c phÈm m¹ch l¹c vµ trong chõng mùc cã thÓ ®îc th× hoµn chØnh, vµ mÆt kh¸c, l¹i ph¶i lµm cho nã thµnh t¸c phÈm riªng cña t¸c gi¶, chø kh«ng ph¶i cña ngêi biªn tËp. C¸c b¶n th¶o cã nhiÒu chç ph¶i söa, l¹i phÇn lín lµ tõng ®o¹n rêi r¹c, cho nªn cµng lµm cho c«ng viÖc thªm khã kh¨n. NhiÒu l¾m còng chØ cã mét b¶n th¶o (b¶n th¶o IV) - trong phÇn ®îc ®a vµo trong cuèn nµy - lµ thËt sù ®· ®îc t¸c gi¶ chuÈn bÞ xong xu«i ®Ó in; nhng ®¹i bé phËn cña ngay phÇn nµy còng lçi thêi, do nh÷ng lÇn so¹n l¹i sau nµy. Tuy bé phËn chñ yÕu cña c¸c tµi liÖu phÇn lín ®· ®îc hoµn thµnh vÒ mÆt néi dung nhng lêi v¨n cßn thiÕu gät giòa. Tµi liÖu ®îc viÕt theo lèi mµ M¸c thêng dïng ®Ó ghi chó: lèi hµnh v¨n kh«ng ch¶i chuèt, nhng tõ ng÷ vµ nh÷ng lèi nãi qu¸ tho¶i m¸i hoÆc rÊt kh«i hµi, nh÷ng thuËt ng÷ tiÕng Anh vµ tiÕng Ph¸p, nhiÒu khi cã c¶ nh÷ng c©u vµ thËm chÝ c¶ nh÷ng trang viÕt b»ng tiÕng Anh; ®Êy lµ ghi l¹i nh÷ng t tëng díi h×nh th¸i ban ®Çu, lóc chóng xuÊt hiÖn trong ®Çu t¸c gi¶. Bªn c¹nh nh÷ng phÇn ®· ®îc ph¸t triÓn tØ mØ, l¹i cã nh÷ng phÇn còng quan träng nh vËy, nhng chØ míi ®îc viÕt ph¸c ra th«i; nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ cÇn dïng ®Ó chøng minh ®· ®îc thu thËp l¹i, song chØ míi ®îc t¹m s¾p xÕp chø cha nãi ®Õn viÖc so¹n l¹i: cuèi mçi ch¬ng, do muèn chuyÓn ngay sang ch¬ng sau, nªn nhiÒu khi M¸c chØ t¹m viÕt vµi c©u rêi r¹c dïng ®Ó ®¸nh dÊu mét ®o¹n thuyÕt minh t¹m thêi bá dë; cuèi cïng, l¹i cßn lèi ch÷ viÕt bÊt hñ mµ chÝnh M¸c nhiÒu khi còng kh«ng ®äc ®îc n÷a.
12 lêi tùa lêi tùa 13 T«i chØ lµm c¸i viÖc lµ chÐp l¹i c¸c b¶n th¶o theo ®óng nguyªn v¨n, chØ söa ®æi trong lèi hµnh v¨n nh÷ng chç nµo mµ b¶n th©n Das Kapital M¸c, nÕu cßn sèng, còng sÏ söa ®æi, vµ chØ thªm vµo nh÷ng c©u thuyÕt minh hoÆc nh÷ng c©u chuyÓn tiÕp trong nh÷ng trêng hîp thËt cÇn thiÕt, vµ h¬n n÷a, vÒ ý nghÜa th× kh«ng cßn nghi vÊn g×. Kritik der politischen Oekonomie Cßn nh÷ng c©u nµo mµ ý nghÜa cßn cã thÓ hå nghi chót ®Ønh th× t«i thÊy cø chÐp y nguyªn kh«ng thay ®æi mét ch÷ nµo lµ h¬n c¶. Von Céng tÊt c¶ nh÷ng ®o¹n mµ t«i ®· sa vµ thªm vµo th× còng kh«ng dµi qu¸ 10 trang in, mµ nh÷ng chç söa hoÆc thªm vµo nh thÕ còng chØ lµ vÒ h×nh thøc th«i. Karl Marx ChØ kÓ ra c¸c b¶n th¶o viÕt tay do M¸c ®Ó l¹i, ®Ó so¹n quyÓn II, còng ®ñ thÊy ®îc ý thøc kh«ng ai b× kÞp vµ tinh thÇn tù phª b×nh nghiªm kh¾c mµ M¸c ®· dïng ®Ó cè g¾ng lµm cho nh÷ng ph¸t hiÖn lín cña m×nh vÒ mÆt kinh tÕ häc ®i ®Õn chç tËn thiÖn tËn mü, tríc Zweiter Band. khi ®a ra cho c«ng chóng; vµ tinh thÇn tù phª b×nh Êy Ýt khi ®Ó cho M¸c cã thÓ lµm cho b¶n thuyÕt tr×nh cña «ng, vÒ néi dung còng nh Buch II: Der Cirkulationsprocess des Kapitals. h×nh thøc, phï hîp víi tÇm m¾t cña «ng, tÇm m¾t kh«ng ngõng ®îc më réng bëi nh÷ng sù nghiªn cøu míi. Díi ®©y lµ c¸c tµi liÖu. Tríc hÕt, chóng ta cã mét b¶n th¶o nhan ®Ò: "Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ", 1472 trang cì in - 4o, gåm 23 quyÓn Herausgegeben von Friedrich Engels. vë, viÕt tõ th¸ng T¸m 1861 ®Õn th¸ng S¸u 1863. §ã lµ phÇn tiÕp theo tËp thø nhÊt xuÊt b¶n t¹i BÐc-lin n¨m 1859 díi cïng mét nhan ®Ò nh vËy1. Tõ trang 1 ®Õn trang 220 (c¸c quyÓn vë I - V), sau ®ã l¹i tõ trang 1159 ®Õn trang 1472 (c¸c quyÓn vë XIX - Das Recht der Uebersetzung ist vorbehalten. XXIII), t¸c gi¶ bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®îc nghiªn cøu trong quyÓn I cña bé "T b¶n", kÓ tõ sù chuyÓn hãa cña tiÒn thµnh t b¶n cho ®Õn cuèi; ®©y lµ b¶n ®îc th¶o lÇn ®Çu tiªn hiÖn cßn l¹i Hamburg cña cuèn s¸ch Êy. Nh÷ng trang tõ 973 ®Õn 1158 (c¸c quyÓn vë XVI - XVIII) th× bµn vÒ t b¶n vµ lîi nhuËn, tû suÊt lîi nhuËn, t Verlag von Otto Meissner b¶n th¬ng nh©n vµ t b¶n tiÒn tÖ, nghÜa lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®· 1885 ®îc ph¸t triÓn sau nµy trong b¶n th¶o thuéc vÒ quyÓn III. Ngîc l¹i, c¸c ®Ò tµi bµn ®Õn trong quyÓn II vµ rÊt nhiÒu ®Ò tµi sau nµy B×a trong cña b¶n in lÇn thø nhÊt b»ng tiÕng §øc tËp II bé "T b¶n" sÏ nghiªn cøu ®Õn trong quyÓn III, ®Òu cha ®îc nghiªn cøu tØ
14 lêi tùa lêi lêi tùa tùa 15 15 mØ ë ®©y. Chóng chØ ®îc tiÖn thÓ ®Ò cËp qua th«i, nhÊt lµ trong phÇn cÊu thµnh bé phËn chñ yÕu cña b¶n th¶o, tõ trang 220 ®Õn trang 972 (c¸c quyÓn vë VI-XV), nhan ®Ò: "C¸c häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d". PhÇn nµy bao gåm mét lÞch sö phª ph¸n têng tËn cña häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d, ®iÓm trung t©m cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ; ngoµi ra, díi h×nh thøc mét cuéc luËn chiÕn ph¶n ®èi c¸c t¸c gi¶ tríc kia, phÇn nµy cßn tr×nh bµy phÇn lín nh÷ng ®iÓm sau nµy sÏ lµ ®èi tîng cña mét sù nghiªn cøu ®Æc biÖt vµ ®îc xÕp ®Æt mét c¸ch l«-gÝch trong c¸c quyÓn II vµ III. T«i dµnh riªng ®Ó xuÊt b¶n thµnh quyÓn IV cña bé "T b¶n"2, phÇn phª ph¸n cña b¶n th¶o ®ã, sau khi lîc ®i nhiÒu ®o¹n ®· ®îc dïng trong c¸c quyÓn II vµ III. B¶n th¶o ®ã, mÆc dï cã mét gi¸ trÞ kh«ng thÓ phñ nhËn ®îc, vÉn kh«ng thÓ dïng ®îc cho b¶n in nµy cña quyÓn II. Theo tr×nh tù thêi gian th× b¶n th¶o tiÕp sau lµ b¶n th¶o cña quyÓn III. B¶n th¶o nµy, Ýt nhÊt lµ vÒ ®¹i bé phËn, ®· ®îc viÕt xong vµo nh÷ng n¨m 1864 vµ 1865. ChØ sau khi ®· hoµn thµnh vÒ c¬ b¶n b¶n th¶o nµy, M¸c míi b¾t ®Çu chØnh lý quyÓn I, tøc lµ tËp thø nhÊt xuÊt b¶n n¨m 1867. HiÖn nay, t«i ®ang chØnh lý b¶n th¶o ®ã cña quyÓn III ®Ó ®a in. Thuéc vµo thêi kú sau khi xuÊt b¶n quyÓn I, th× vÒ quyÓn II, chóng ta cã bèn b¶n th¶o in folio1* do chÝnh tay M¸c ®¸nh sè tõ I ®Õn IV. B¶n th¶o I (150 trang) cã lÏ viÕt vµo n¨m 1865 hoÆc n¨m 1867, lµ b¶n viÕt ®Çu tiªn riªng cho quyÓn II víi c¸ch ph©n chia ch¬ng môc nh hiÖn nay, nhng Ýt nhiÒu cã tÝnh chÊt tõng ®o¹n, tõng m¶nh. B¶n th¶o nµy ë ®©y còng kh«ng dïng ®îc phÇn nµo hÕt. B¶n th¶o III gåm mét phÇn lµ su tËp nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn vµ dÉn chøng trong nh÷ng cuèn vë ghi chÐp cña M¸c, - tÊt c¶ nh÷ng ®o¹n nµy phÇn lín thuéc vÒ phÇn thø nhÊt cña quyÓn II, - phÇn kh¸c lµ nh÷ng thuyÕt minh vÒ mét sè ®iÓm, nhÊt lµ phª ph¸n nh÷ng luËn ®iÓm cña A. XmÝt nãi vÒ t b¶n cè ®Þnh vµ 1* khæ b»ng 1/2 tê in
16 lêi tùa lêi tùa 17 t b¶n lu ®éng, còng nh vÒ nguån gèc cña lîi nhuËn; sau cïng liÖu chØ míi ®îc thu thËp l¹i, chø cha ph¶i ®· ®îc chän läc; tuy lµ phÇn tr×nh bµy vÒ quan hÖ gi÷a tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tû vËy ®©y vÉn lµ b¶n tr×nh bµy ®Çy ®ñ h¬n c¶ cña c¸i phÇn rÊt träng suÊt lîi nhuËn, phÇn nµy thuéc ph¹m vi quyÓn III. Nh÷ng dÉn yÕu ®ã cña phÇn thø nhÊt. - ý ®Þnh ®Çu tiªn ®Þnh biÕn phÇn nµy chøng kh«ng cung cÊp ®îc g× míi l¾m; nh÷ng lÇn so¹n l¹i vÒ sau thµnh mét b¶n th¶o hoµn bÞ ®Ó ®a in lµ b¶n th¶o VI (viÕt sau ®· lµm cho chóng trë nªn thõa, kh«ng thÓ sö dông cho quyÓn II th¸ng Mêi 1877 vµ tríc th¸ng B¶y 1878); chØ cã 17 trang cì in - còng nh cho quyÓn III ®îc n÷a, cho nªn phÇn lín còng ph¶i bá 4o gåm ®¹i bé phËn ch¬ng I; ý ®Þnh lÇn thø hai - vµ còng lµ lÇn ®i. - B¶n th¶o IV lµ b¶n so¹n xong ®Ó ®a in cña phÇn thø nhÊt vµ cuèi cïng - lµ b¶n th¶o VII, ghi ngµy "2 th¸ng B¶y 1878", chØ gåm nh÷ng ch¬ng ®Çu cña phÇn thø hai trong quyÓn II, vµ ë chç nµo cã 7 trang in folio. cÇn thiÕt th× chóng t«i ®· sö dông b¶n th¶o ®ã. MÆc dï râ rµng lµ H×nh nh lóc bÊy giê M¸c ®· thÊy râ r»ng nÕu søc khoÎ cña b¶n th¶o IV nµy viÕt tríc b¶n th¶o II, nhng v× h×nh thøc cña nã m×nh kh«ng håi phôc hoµn toµn th× kh«ng bao giê cã thÓ hoµn hoµn chØnh h¬n, nªn chóng t«i ®· cã thÓ sö dông nã mét c¸ch thµnh quyÓn II vµ quyÓn III mét c¸ch võa ý. ThËt vËy, c¸c b¶n thµnh c«ng vµo nh÷ng phÇn thÝch øng trong quyÓn II; chØ cÇn th¶o tõ V ®Õn VIII ®· mang qu¸ nhiÒu dÊu vÕt cña mét cuéc ®Êu thªm vµo ®ã vµi ®o¹n trÝch ë b¶n th¶o II lµ ®îc. - B¶n th¶o II nµy tranh c¨ng th¼ng chèng l¹i bÖnh tËt ®ang hµnh h¹ «ng. §o¹n khã lµ b¶n duy nhÊt ®îc so¹n mét c¸ch t¬ng ®èi hoµn chØnh cña nhÊt cña phÇn thø nhÊt ®îc so¹n l¹i mét lÇn n÷a trong b¶n th¶o quyÓn II vµ ®îc viÕt vµo n¨m 1870. Nh÷ng ghi chó nh»m chuÈn V; ®o¹n cßn l¹i cña phÇn thø nhÊt vµ toµn bé phÇn thø hai (trõ bÞ cho lÇn biªn so¹n cuèi cïng, nh÷ng ghi chó mµ díi ®©y chóng ch¬ng XVII) kh«ng cã nh÷ng khã kh¨n lín vÒ mÆt lý luËn; tr¸i t«i sÏ nãi tíi, ®· nãi mét c¸ch râ rµng: "B¶n biªn so¹n lÇn thø hai l¹i, M¸c nhËn ®Þnh r»ng phÇn thø ba, tøc lµ phÇn bµn vÒ t¸i s¶n ph¶i ®îc dïng lµm c¬ së". xuÊt vµ lu th«ng cña t b¶n x· héi, th× nhÊt thiÕt ph¶i so¹n l¹i. Sau n¨m 1870, l¹i cã mét thêi kú gi¸n ®o¹n míi, chñ yÕu lµ do ThËt vËy, trong b¶n th¶o II, lóc ®Çu t¸i s¶n xuÊt ®îc nghiªn cøu bÖnh tr¹ng cña M¸c g©y nªn. Theo thãi quen, M¸c dïng thêi gian t¸ch rêi lu th«ng tiÒn tÖ lµ c¸i lµm m«i giíi cho nã, nhng sau ®ã nµy vµo viÖc nghiªn cøu n«ng häc, c¸c quan hÖ ruéng ®Êt ë níc th× l¹i cã tÝnh ®Õn lu th«ng tiÒn tÖ. Cho nªn cÇn ph¶i xo¸ bá Mü vµ nhÊt lµ ë níc Nga, thÞ trêng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng ng©n khuyÕt ®iÓm ®ã, vµ nãi chung lµ ph¶i so¹n l¹i toµn phÇn ®ã nh hµng, cuèi cïng lµ c¸c khoa häc tù nhiªn nh ®Þa chÊt häc vµ sinh thÕ nµo ®Ó cho nã nhÊt trÝ víi tÇm m¾t ®· ®îc më réng cña t¸c lý häc, vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu c¸ nh©n vÒ gi¶. Do ®ã mµ cã b¶n th¶o VIII, mét quyÓn vë chØ gåm cã 70 trang to¸n häc - ®ã lµ néi dung cña nhiÒu quyÓn vë ghi chó cña M¸c cì in - 4o. Nhng muèn hiÓu ®îc M¸c ®· biÕt c« ®äng vµo nh÷ng thuéc vÒ thêi kú nµy3. §Çu n¨m 1877, M¸c c¶m thÊy søc khoÎ trang ®ã mét tµi liÖu sóc tÝch nh thÕ nµo th× chØ cÇn so s¸nh víi cña m×nh ®· håi phôc ®ñ ®Ó cã thÓ trë l¹i c«ng viÖc chñ yÕu cña b¶n in cña phÇn III còng ®ñ râ, sau khi ®· lo¹i trõ nh÷ng ®o¹n m×nh. Cuèi th¸ng Ba 1877, chóng ta cã nh÷ng dÉn chøng vµ mµ t«i ®· trÝch cña b¶n th¶o II. nh÷ng ghi chó mµ M¸c ®· rót ra tõ bèn b¶n th¶o nãi trªn, nh»m B¶n th©n b¶n th¶o VIII nµy còng chØ lµ b¶n viÕt s¬ bé vÒ chñ dïng lµm c¬ së ®Ó so¹n l¹i quyÓn II; bíc ®Çu cña c«ng viÖc so¹n ®Ò ®ã, víi môc ®Ých chñ yÕu lµ ghi l¹i vµ ph¸t triÓn nh÷ng quan l¹i ®ã lµ b¶n th¶o V (56 trang in folio). B¶n th¶o nµy bao gåm ®iÓm míi kh«ng cã trong b¶n th¶o II, cßn nh÷ng ®iÓm kh«ng cã bèn ch¬ng ®Çu, nhng cßn cha so¹n l¹i ®îc mÊy, nhiÒu ®iÓm g× míi ®Ó nãi thªm th× g¹t ®i. Mét phÇn träng yÕu cña ch¬ng c¬ b¶n chØ ®îc bµn ®Õn b»ng nh÷ng chó thÝch ë cuèi trang; tµi XVII thuéc phÇn thø hai - phÇn nµy thËt ra cã lÊn sang phÇn thø
18 lêi tùa lêi tùa 19 ba trong mét chõng mùc nµo ®ã - còng ®îc so¹n l¹i vµ më réng viÕt vµo n¨m 1875: quan hÖ gi÷a tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tû thªm. Trong b¶n th¶o VIII, mèi liªn hÖ l«-gÝch thêng bÞ ®øt suÊt lîi nhuËn ®îc thuyÕt minh theo lèi to¸n häc (b»ng ph¬ng qu·ng, sù tr×nh bµy cã ®«i chç cßn thiÕu sãt, vµ nhÊt lµ phÇn cuèi tr×nh). ViÖc chØnh lý quyÓn III nµy ®Ó ®a in ®ang ®îc tiÕn hµnh th× hoµn toµn rêi r¹c tõng m¶nh. Nhng ®iÒu mµ M¸c muèn nãi nhanh chãng. HiÖn nay, t«i chØ cã thÓ ®o¸n tríc ®îc r»ng trong th× b»ng c¸ch nµy hoÆc c¸ch kh¸c còng ®· ®îc nãi ra trong ®ã. viÖc chØnh lý nµy, t«i sÏ gÆp chñ yÕu lµ nh÷ng khã kh¨n thuÇn tuý §ã lµ nh÷ng tµi liÖu vÒ quyÓn II mµ theo lêi M¸c dÆn l¹i con vÒ kü thuËt, tÊt nhiªn lµ trõ mét ®«i phÇn rÊt träng yÕu ra. g¸i cña «ng lµ £-lª-«-no-ra Ýt l©u tríc khi «ng mÊt, th× t«i sÏ ph¶i "lµm thµnh mét c¸i g×". T«i tiÕp thô sù uû th¸c ®ã theo ý __________________ nghÜa hÑp nhÊt; vµ t«i chØ lµm c¸i viÖc lµ ®¬n thuÇn lùa chän ë ®©y, t«i cÇn ph¶i b¸c bá mét lêi buéc téi M¸c, lóc ®Çu cßn gi÷a c¸c b¶n viÕt kh¸c nhau, mçi khi cã thÓ lµm ®îc nh vËy. ngÊm ngÇm vµ lÎ tÎ, nhng giê ®©y, tõ khi M¸c t¹ thÕ, th× nh÷ng Khi lµm nh vËy, bao giê t«i còng c¨n cø vµo b¶n viÕt cuèi cïng kÎ theo chñ nghÜa x· héi gi¶ng ®êng vµ chñ nghÜa x· héi nhµ vÒ mÆt thêi gian, ®em b¶n viÕt ®ã so s¸nh víi c¸c b¶n viÕt tríc. níc ë §øc vµ tÊt c¶ nh÷ng kÎ ®i theo chóng ®Òu tuyªn bè nh lµ T«i chØ gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n thùc sù, nghÜa lµ nh÷ng khã mét sù thùc hiÓn nhiªn: lêi buéc téi cho lµ M¸c ®· ®¸nh c¾p cña kh¨n kh«ng ph¶i thuÇn tuý vÒ kü thuËt, trong phÇn thø nhÊt Rèt-bÐc-tót. T«i ®· tõng nãi lªn ®iÒu chñ yÕu vÒ vÊn ®Ò nµy råi1), vµ thø ba, nhng ®Êy thËt lµ khã kh¨n lín. T«i ®· cè g¾ng nhng chØ giê ®©y, t«i míi cã thÓ ®a ra nh÷ng tµi liÖu chøng gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n Êy hoµn toµn theo tinh thÇn cña t¸c gi¶. minh cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh. Trong phÇn lín c¸c trêng hîp, t«i ®Òu dÞch nh÷ng ®o¹n trÝch Theo nh t«i ®îc biÕt, ngêi ta thÊy lêi buéc téi ®ã lÇn ®Çu dÉn, khi nh÷ng ®o¹n ®ã ®îc dïng ®Ó chøng minh nh÷ng sù kiÖn tiªn trong t¸c phÈm cña R. M©y-¬: "Emancipationskampf des hoÆc khi nguyªn b¶n còng dÔ hiÓu ®èi víi nh÷ng ai muèn ®i s©u vierten Standes", ë trang 43: nghiªn cøu vÊn ®Ò, vÝ dô nh trêng hîp c¸c ®o¹n trÝch dÉn A. "Nh ngêi ta cã thÓ chøng minh", chÝnh lµ trong nh÷ng t¸c phÈm ®· c«ng bè XmÝt. ChØ cã trong ch¬ng X lµ kh«ng ¸p dông ®îc ®iÒu ®ã, v× ë Êy" (nh÷ng t¸c phÈm cña Rèt-bÐc-tót vµo nöa cuèi nh÷ng n¨m ba m¬i) "mµ M¸c ®©y, M¸c trùc tiÕp phª ph¸n nguyªn b¶n tiÕng Anh. - Nh÷ng ®o¹n ®· rót ra phÇn lín sù phª ph¸n cña «ng". trÝch dÉn lÊy trong quyÓn I cña bé "T b¶n" ®Òu cã chua râ lµ trÝch Tríc khi ®a ra nh÷ng b»ng chøng kh¸c, lÏ dÜ nhiªn lµ t«i theo lÇn xuÊt b¶n thø hai, tøc lµ lÇn xuÊt b¶n cuèi cïng khi M¸c cã thÓ cho r»ng tÊt c¶ nh÷ng c¸i g× "cã thÓ chøng minh" ®îc cho cßn sèng. lêi kh¼ng ®Þnh trªn ®©y, ch¼ng qua chØ lµ nh÷ng ®iÒu do chÝnh VÒ quyÓn III, ngoµi b¶n so¹n th¶o lÇn ®Çu tiªn vÒ mét sè vÊn b¶n th©n Rèt-bÐc-tót ®· qu¶ quyÕt víi «ng M©y-¬. - N¨m 1879, ®Ò c¸ biÖt trong b¶n th¶o "Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh Rèt-bÐc-tót tù m×nh bíc lªn s©n khÊu5 vµ viÕt cho I. Xe-le-r¬ trÞ", ngoµi nh÷ng ®o¹n ®· nãi ®Õn trªn ®©y cña b¶n th¶o III vµ (T¹p chÝ "Zeitschrift für die gesammte Staatswissenschaft" ë mét sè lêi ghi chó ng¾n t¶n m¸t trong c¸c quyÓn vë ghi chÐp, th× chóng ta chØ cã b¶n th¶o in folio ®· nãi trªn kia, viÕt vµo nh÷ng 1) Trong lêi tùa4 t¸c phÈm cña C¸c M¸c "Sù khèn cïng cña triÕt häc. Tr¶ lêi n¨m 1864 - 1865, b¶n th¶o nµy ®îc viÕt mét c¸ch còng gÇn hoµn cuèn "TriÕt häc cña sù khèn cïng" cña «. "Pru-®«ng". B¶n dÞch ra tiÕng §øc cña £. bÞ nh b¶n th¶o II cña quyÓn II, vµ cuèi cïng lµ mét quyÓn vë BÐc-stanh vµ C. Cau-xky. Stót-g¸t, 1885.
20 lêi tùa lêi tùa 21 Tuy-bin-ghen, 1879, S. 219) vÒ t¸c phÈm "Zur Erkenntniβ unsrer rµng h¬n. Vµ sù thËt, M¸c cho r»ng bøc th cña Rèt-bÐc-tót ®· staatswirtschaftlichen Zustände" (1842) cña m×nh nh sau: chÊm døt h¼n chuyÖn ®ã. "Anh sÏ nhËn thÊy r»ng M¸c ®·... lîi dông mét c¸ch rÊt khÐo tÊt c¶ c¸i ®ã" {tøc M¸c cµng cã thÓ nghÜ nh vËy, v× theo nh t«i biÕt mét c¸ch lµ nh÷ng t tëng ®îc ph¸t triÓn trong t¸c phÈm nµy}, "®¬ng nhiªn «ng ta ®Ých x¸c, cho m·i ®Õn n¨m 1859, nghÜa lµ cho ®Õn ngµy M¸c ®· kh«ng trÝch dÉn t«i". hoµn thµnh sù phª ph¸n cña riªng m×nh ®èi víi khoa kinh tÕ Vµ T. C«-d¾c, ngêi xuÊt b¶n t¸c phÈm cña Rèt-bÐc-tót sau khi chÝnh trÞ kh«ng nh÷ng vÒ nh÷ng nÐt lín, mµ c¶ vÒ nh÷ng chi «ng nµy chÕt, chØ nhai l¹i lêi kh¼ng ®Þnh Êy mµ th«i ("Das Kapital" tiÕt träng yÕu nhÊt, th× M¸c kh«ng hÒ biÕt g× vÒ ho¹t ®éng viÕt von Rodbertus. Berlin, 1844, Einleitung, S. XV). - Cuèi cïng, trong l¸ch cña Rèt-bÐc-tót c¶. M¸c b¾t ®Çu nghiªn cøu kinh tÕ vµo "Briefe und sozialpolitische Aufsätze von Dr. Rodbertus - Jagetzow" n¨m 1843, t¹i Pa-ri, b»ng nh÷ng t¸c phÈm cña nh÷ng t¸c gi¶ næi do R. M©y-¬ xuÊt b¶n n¨m 1881, Rèt-bÐc-tót nãi th¼ng ra r»ng: tiÕng ngêi Anh vµ ngêi Ph¸p; trong sè nh÷ng t¸c gi¶ ngêi "HiÖn nay, t«i thÊy SÐp-phl¬ vµ M¸c ®· cíp bãc t«i mµ kh«ng hÒ nªu tªn t«i" §øc, th× M¸c chØ biÕt cã Rau vµ Li-xt¬ vµ cho nh vËy lµ ®ñ råi. (th sè 60, tr.134). Tríc n¨m 1848 lµ n¨m mµ chóng t«i cÇn viÕt trong t¹p chÝ "Neue Trong mét ®o¹n kh¸c, nh÷ng lêi huªnh hoang kho¸c l¸c cña Rheinische Zeitung"6 ®Ó phª ph¸n nh÷ng diÔn v¨n cña Rèt-bÐc-tót Rèt-bÐc-tót l¹i cßn râ rÖt h¬n n÷a: ®äc víi t c¸ch lµ nghÞ viªn BÐc-lin vµ phª ph¸n nh÷ng hµnh ®éng mµ «ng ta ®· lµm víi t c¸ch lµ bé trëng, th× M¸c còng nh t«i "Gi¸ trÞ thÆng d" cña nhµ t b¶n b¾t nguån tõ ®©u, ®iÒu ®ã t«i ®· chØ râ trong kh«ng ngê r»ng cã mét ngêi lµ Rèt-bÐc-tót. Chóng t«i dèt ®Õn nçi bøc th x· héi thø ba cña t«i, vÒ thùc chÊt còng hoµn toµn gièng nh M¸c, song gän ghÏ vµ râ rµng h¬n" (th sè 48, tr.111). ph¶i hái c¸c nghÞ viªn vïng Ranh r»ng c¸i «ng Rèt-bÐc-tót ®ét nhiªn biÕn thµnh bé trëng Êy lµ ai. Vµ chÝnh c¸c nghÞ viªn nµy M¸c kh«ng hÒ hay biÕt g× vÒ nh÷ng lêi buéc téi ®¸nh c¾p Êy. còng kh«ng hÒ biÕt ®Õn nh÷ng tríc t¸c kinh tÕ cña Rèt-bÐc-tót. QuyÓn "Emancipationskampf" mµ M¸c cã mét b¶n th× míi chØ Tr¸i l¹i, ngay tõ håi Êy, M¸c kh«ng nh÷ng ®· biÕt rÊt râ - vµ ®îc räc phÇn nãi vÒ Quèc tÕ mµ th«i; chØ sau khi M¸c mÊt, t«i kh«ng cÇn ®Õn sù gióp ®ì cña Rèt-bÐc-tót - r»ng "gi¸ trÞ thÆng d míi tù tay räc nh÷ng trang kh¸c. M¸c kh«ng bao giê thÊy tê t¹p cña nhµ t b¶n b¾t nguån" tõ ®©u, mµ h¬n n÷a cßn biÕt râ nã chÝ xuÊt b¶n ë Tuy-bin-ghen. M¸c l¹i cµng kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng ph¸t sinh nh thÕ nµo; ®Ó dÉn chøng, chóng t«i chØ cÇn nªu lªn "Briefe etc." göi cho R. M©y-¬, vµ chØ ®Õn n¨m 1884, b¶n th©n «ng quyÓn "Sù khèn cïng cña triÕt häc"7 viÕt n¨m 1847, vµ nh÷ng bµi tiÕn sÜ M©y-¬ míi cã nh· ý lµm cho t«i chó ý tíi ®o¹n nãi vÒ vÊn gi¶ng vÒ lao ®éng lµm thuª vµ t b¶n8, ®äc t¹i Bruy-xen n¨m 1847 vµ ®Ò "cíp bãc" Êy. Tr¸i l¹i, M¸c cã biÕt bøc th sè 48 mµ M©y-¬ ®· xuÊt b¶n n¨m 1849 trong t¹p chÝ "Neue Rheinische Zeitung" tõ sè cã nh· ý tÆng b¶n chÝnh cho ngêi con g¸i ót cña M¸c. LÏ dÜ nhiªn 264 ®Õn sè 269. ChØ vµo kho¶ng n¨m 1859, do L¸t-xan, M¸c míi biÕt lµ M¸c cã nghe phong thanh vÒ lêi x× xµo bÝ Èn cho r»ng c¸i nguån lµ cßn cã mét nhµ kinh tÕ häc tªn lµ Rèt-bÐc-tót, vµ sau ®ã, M¸c bÝ mËt cña sù phª ph¸n cña M¸c lµ ë trong t¸c phÈm cña Rèt-bÐc- ®· t×m thÊy "bøc th x· héi thø ba" cña Rèt-bÐc-tót, t¹i ViÖn b¶o tót, cho nªn M¸c ®· ®a bøc th trªn ®©y cho t«i xem vµ nãi tµng níc Anh. thªm r»ng b©y giê «ng ®· biÕt ®Ých x¸c lµ b¶n th©n Rèt-bÐc-tót tham väng g× råi; nÕu Rèt-bÐc-tót chØ qu¶ quyÕt cã thÕ th«i th× T×nh h×nh thùc tÕ lµ nh vËy. Cßn nh nh÷ng t tëng mµ M¸c thÊy kh«ng cã g× trë ng¹i vµ s½n lßng ®Ó mÆc cho Rèt-bÐc- ngêi ta ®· buéc cho M¸c lµ "®¸nh c¾p" cña Rèt-bÐc-tót th× nh tót vui síng tin r»ng sù thuyÕt minh cña m×nh lµ gän ghÏ vµ râ thÕ nµo?
22 lêi tùa lêi tùa 23 Rèt-bÐc-tót nãi: "Gi¸ trÞ thÆng d cña nhµ t b¶n b¾t nguån tõ ®©u; ®iÒu ®ã t«i b¶n cha t¸ch rêi nhau, vµ sau ®ã, «ng ta ®· ®i ®Õn c¸i kÕt luËn ®· chØ râ trong bøc th x· héi thø ba cña t«i, còng hoµn toµn gièng nh M¸c, song quan träng nãi r»ng t« («ng ta dïng danh tõ nµy ®Ó chØ toµn bé ng¾n gän vµ râ rµng h¬n". gi¸ trÞ thÆng d) chØ ®¬n thuÇn ngang víi lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ Do ®ã, ®iÓm trung t©m lµ lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d; thËt vËy, c«ng, hoÆc ngang víi lîng s¶n phÈm ®¹i biÓu cho lao ®éng Êy"10. kh«ng cßn cã thÓ chØ ra mét ®iÓm nµo kh¸c trong t¸c phÈm cña Loµi ngêi t b¶n chñ nghÜa ®· t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d hµng M¸c mµ Rèt-bÐc-tót cã thÓ nhËn lµ cña m×nh ®îc. Nh vËy lµ bao nhiªu thÕ kû nay råi, vµ dÇn dÇn ®· suy nghÜ vÒ nguån gèc trong c©u nãi trªn ®©y, Rèt-bÐc-tót tù cho m×nh míi thËt sù lµ cña gi¸ trÞ thÆng d Êy. Quan niÖm ®Çu tiªn cña hä vÒ gi¸ trÞ ngêi s¸ng t¹o ra lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d, vµ buéc cho M¸c lµ thÆng d lµ do thùc tiÔn bu«n b¸n trùc tiÕp mµ ra: ngêi ta cho ®· ®¸nh c¾p lý luËn ®ã cña m×nh. r»ng gi¸ trÞ thÆng d cã ®îc lµ do n©ng gi¸ trÞ cña s¶n phÈm lªn. VËy th× bøc th x· héi thø ba ®· nãi g× vÒ nguån gèc cña gi¸ trÞ ý kiÕn nµy thÞnh hµnh trong ph¸i träng th¬ng; nhng Giªm-x¬ thÆng d? VÎn vÑn chØ cã nh thÕ nµy: "t«" - Rèt-bÐc-tót bao gåm Xtiu-¸t ®· thÊy ®îc r»ng trong trêng hîp ®ã, c¸i mµ ngêi nµy trong danh tõ nµy c¶ ®Þa t« lÉn lîi nhuËn - kh«ng ph¶i sinh ra do ®îc l¹i lµ c¸i mµ ngêi kh¸c nhÊt ®Þnh ph¶i mÊt ®i. Tuy vËy, ý mét sù "gia thªm gi¸ trÞ" vµ gi¸ trÞ cña hµng hãa, mµ kiÕn ®ã vÉn cßn lu hµnh mét thêi gian l©u, nhÊt lµ trong nh÷ng ngêi x· héi chñ nghÜa; A. XmÝt ®· lo¹i trõ ý kiÕn ®ã ra khái khoa "do mét sù gi¶m bít gi¸ trÞ cña tiÒn c«ng; hay nãi c¸ch kh¸c, do tiÒn c«ng chØ häc cæ ®iÓn. ®¹i biÓu cho mét phÇn gi¸ trÞ cña s¶n phÈm". Trong t¸c phÈm "Wealth of Nations" (book. I, ch. VI), «ng ta cßn trong trêng hîp cã mét n¨ng suÊt lao ®éng ®Çy ®ñ th× viÕt: "tiÒn c«ng nhÊt thiÕt kh«ng ®îc ngang víi gi¸ trÞ trao ®æi tù nhiªn cña s¶n "Ngay khi t b¶n (stock) ®îc tÝch lòy trong tay mét vµi ngêi c¸ biÖt th× tù nhiªn phÈm lao ®éng, ®Ó cho cßn l¹i mét phÇn nµo ®ã cña s¶n phÈm Êy nh»m hoµn l¹i t lµ mét sè ngêi trong bän hä sÏ dïng t b¶n Êy ®Ó thuª nh÷ng ngêi cÇn cï lµm viÖc, b¶n" (!) "vµ tr¶ t«"9. hä cung cÊp nguyªn liÖu vµ t liÖu sinh ho¹t cho nh÷ng ngêi nµy ®Ó thu ®îc mét lîi Rèt-bÐc-tót kh«ng nãi cho chóng ta biÕt c¸i "gi¸ trÞ trao ®æi tù nhuËn do viÖc b¸n s¶n phÈm lao ®éng cña nh÷ng ngêi lao ®éng ®ã, hoÆc do c¸i mµ nhiªn" Êy cña s¶n phÈm lµ c¸i g×, víi gi¸ trÞ ®ã th× kh«ng cßn g× ®Ó lao ®éng cña nh÷ng ngêi nµy ®· thªm vµo gi¸ trÞ cña nguyªn liÖu, ®em l¹i... Do ®ã, "hoµn l¹i t b¶n" c¶, cã lÏ ®óng h¬n lµ ®Ó hoµn l¹i nguyªn liÖu vµ gi¸ trÞ mµ c«ng nh©n thªm vµo gi¸ trÞ cña nguyªn liÖu ë ®©y sÏ chia lµm hai phÇn, mét hao mßn cña c«ng cô lao ®éng. phÇn dïng ®Ó tr¶ tiÒn c«ng cho c«ng nh©n, cßn mét phÇn ®Ó tr¶ lîi nhuËn cho chñ xÝ nghiÖp vÒ tæng sè t b¶n mµ hä ®· dïng ®Ó øng nguyªn liÖu vµ tiÒn c«ng"11. Chóng ta ®îc c¸i may m¾n lµ ph¶i x¸c nhËn xem sù ph¸t hiÖn ®¸ng ghi nhí Êy cña Rèt-bÐc-tót ®· g©y nªn mét Ên tîng Vµ sau ®ã mét chót: nh thÕ nµo ®èi víi M¸c. Trong b¶n th¶o "Gãp phÇn phª ph¸n "Ngay khi toµn bé ®Êt ®ai trong mét níc ®· trë thµnh tµi s¶n riªng th× nh÷ng khoa kinh tÕ chÝnh trÞ", quyÓn vë X, tr.445 vµ c¸c trang sau, ngêi chñ ®Êt, còng nh tÊt c¶ nh÷ng ngêi kh¸c, thêng a thu ho¹ch ë nh÷ng chóng ta thÊy cã c©u: "Ngoµi ®Ò. ¤ng Rèt-bÐc-tót. Mét häc thuyÕt n¬i mµ hä kh«ng gieo trång, vµ thËm chÝ hä cßn ®ßi ®Þa t« vÒ nh÷ng s¶n phÈm tù míi vÒ ®Þa t«". ë ®©y, M¸c chØ xÐt bøc th x· héi thø ba trªn quan nhiªn cña ®Êt ®ai n÷a. ..". Ngêi lao ®éng "... ph¶i nhîng cho chñ ®Êt mét phÇn ®iÓm ®ã mµ th«i. Cßn ®èi víi häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d cña nh÷ng c¸i mµ anh ta thu lîm ®îc hoÆc nh÷ng c¸i mµ anh ta s¶n xuÊt ra b»ng Rèt-bÐc-tót nãi chung th× M¸c ®· thanh to¸n b»ng lêi nhËn xÐt lao ®éng cña m×nh. PhÇn Êy, hay nãi c¸ch kh¸c, gi¸ c¶ cña phÇn Êy, lµ ®Þa t«"12. ch©m biÕm: "Tríc hÕt, «ng Rèt-bÐc-tót nghiªn cøu t×nh h×nh Trong b¶n th¶o "Gãp phÇn phª ph¸n khoa häc kinh tÕ chÝnh x¶y ra ë mét níc mµ quyÒn së h÷u ruéng ®Êt vµ quyÒn së h÷u t trÞ" ®· ®îc nh¾c tíi, ë tr. 253, M¸c ®· b×nh luËn ®o¹n Êy nh
24 lêi tùa lêi tùa 25 sau: "Nh thÕ lµ theo A. XmÝt, gi¸ trÞ thÆng d, - tøc lao ®éng thÆng d cña ngêi së h÷u ruéng ®Êt b¾t nguån tõ ®©u. Ngay tõ thÆng d, hay c¸i phÇn lao ®éng ®· hoµn thµnh vµ vËt hãa trong n¨m 1861, M¸c ®· th¼ng th¾n thõa nhËn nh thÕ, cßn Rèt-bÐc-tót hµng hãa d ra ngoµi lao ®éng ®îc tr¶ c«ng, tøc lµ ngoµi sè lao còng nh c¸i ®¸m ngêi sïng b¸i «ng ta, - hä mäc lªn nh nÊm ®éng mµ vËt ngang gi¸ lµ tiÒn c«ng, - lµ ph¹m trï phæ biÕn mµ díi trËn ma rµo Êm ¸p mïa hÌ cña chñ nghÜa x· héi nhµ níc, - b¶n th©n lîi nhuËn vµ ®Þa t« chØ lµ nh÷ng chi nh¸nh"13. th× h×nh nh l¹i hoµn toµn quªn mÊt ®iÒu ®ã. Sau ®ã, trong quyÓn I, ch. VIII, A. XmÝt cßn nãi: "Nhng, - M¸c nãi tiÕp, - XmÝt ®· kh«ng v¹ch râ ranh giíi gi÷a "Mét khi ®Êt ®ai trë thµnh tµi s¶n riªng, th× vÒ hÇu hÕt mäi s¶n phÈm mµ ngêi b¶n th©n gi¸ trÞ thÆng d díi d¹ng mét ph¹m trï riªng biÖt víi lao ®éng cã thÓ trång tØa hoÆc thu lîm ®îc trªn ®Êt ®ai Êy, ngêi chñ ®Êt liÒn ®ßi nh÷ng h×nh th¸i ®Æc thï cña nã mµ lîi nhuËn vµ ®Þa t« ®· kho¸c chia phÇn cho m×nh. §Þa t« cña chñ ®Êt lµ sù khÊu trõ lÇn thø nhÊt vµo s¶n phÈm cña lÊy. Do ®ã ë «ng ta - vµ nhÊt lµ ë Ri-c¸c-®« - ®· ph¸t sinh rÊt lao ®éng dïng vµo viÖc canh t¸c ®Êt ®ai. Ýt khi ngêi canh t¸c ®Êt ®ai cã ®ñ t liÖu ®Ó nhiÒu sai lÇm vµ thiÕu sãt trong viÖc nghiªn cøu"16. - C©u nãi trªn sèng cho ®Õn ngµy thu ho¹ch mïa mµng. Nãi chung, t liÖu sinh ho¹t cña anh ta lµ do ®©y ®em dïng ®Ó nãi vÒ Rèt-bÐc-tót th× ®óng tõng ch÷ mét. "T«" t b¶n (stock) cña mét ngêi chñ, tøc lµ ngêi phÐc-mi-ª, øng ra cho anh ta; vµ ngêi cña «ng ta chØ lµ ®Þa t« vµ lîi nhuËn céng l¹i; «ng ta tù t¹o ra cho phÐc-mi-ª sÏ kh«ng cã høng thó g× ®Ó thuª anh ta nÕu nh ngêi phÐc-mi-ª ®ã kh«ng m×nh mét häc thuyÕt hoµn toµn sai lÇm vÒ ®Þa t«; cßn vÒ lîi nhuËn lÊy ®îc mét phÇn s¶n phÈm lao ®éng cña anh ta, hay nÕu t b¶n cña ngêi Êy kh«ng th× «ng ta nh¾m m¾t tiÕp thu cña nh÷ng ngêi ®i tríc «ng ta. - trë vÒ tay h¾n kÌm thªm mét lîi nhuËn nµo ®Êy. Lîi nhuËn nµy lµ sù khÊu trõ lÇn thø Tr¸i l¹i, ë M¸c, gi¸ trÞ thÆng d lµ h×nh th¸i phæ biÕn cña tæng sè hai vµo s¶n phÈm cña lao ®éng dïng ®Ó canh t¸c ®Êt ®ai. S¶n phÈm cña hÇu hÕt c¸c gi¸ trÞ bÞ nh÷ng kÎ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt chiÕm h÷u mµ kh«ng lo¹i lao ®éng kh¸c còng ®Òu bÞ khÊu trõ nh vËy ®Ó tr¶ lîi nhuËn. Trong mäi nghÒ, trong mäi c«ng xëng, phÇn lín c«ng nh©n ®Òu cÇn cã mét ngêi chñ øng ra cho hä c¶ tr¶ vËt ngang gi¸; tæng sè gi¸ trÞ nµy chia ra - theo nh÷ng quy nguyªn liÖu lµm viÖc lÉn tiÒn c«ng vµ t liÖu sinh ho¹t, cho ®Õn khi c«ng viÖc cña hä luËt rÊt ®Æc biÖt mµ tríc M¸c cha ai ph¸t hiÖn ra, - thµnh c¸c hoµn thµnh h¼n. Ngêi chñ Êy chia mét phÇn s¶n phÈm lao ®éng cña hä, hoÆc mét h×nh th¸i chuyÓn hãa ®Æc thï: lîi nhuËn vµ ®Þa t«. C¸c quy luËt phÇn gi¸ trÞ do lao ®éng cña hä thªm vµo nguyªn liÖu mµ lao ®éng Êy chÕ biÕn; vµ nµy ®îc tr×nh bµy ë quyÓn III; chØ trong quyÓn ®ã, lÇn ®Çu tiªn chÝnh phÇn Êy lµ lîi nhuËn cña ngêi chñ"14. chóng ta thÊy râ cÇn ph¶i qua bao nhiªu kh©u trung gian míi cã M¸c nãi thªm (b¶n th¶o, tr. 256): "Nh vËy lµ A. XmÝt trùc tiÕp thÓ tõ chç hiÓu biÕt gi¸ trÞ thÆng d nãi chung, ®i ®Õn chç hiÓu xem ®Þa t« vµ lîi nhuËn cña t b¶n lµ nh÷ng phÇn khÊu trõ ®¬n biÕt sù chuyÓn hãa cña gi¸ trÞ thÆng d thµnh lîi nhuËn vµ ®Þa t«, thuÇn vµo s¶n phÈm cña ngêi lao ®éng, hoÆc vµo gi¸ trÞ cña s¶n tøc lµ ®i ®Õn chç hiÓu biÕt c¸c quy luËt ph©n phèi gi¸ trÞ thÆng d phÈm do ngêi lao ®éng lµm ra, gi¸ trÞ nµy b»ng lîng lao ®éng trong néi bé giai cÊp c¸c nhµ t b¶n. mµ anh ta thªm vµo nguyªn liÖu. Nhng phÇn khÊu trõ Êy, nh So víi A. XmÝt, Ri-c¸c-®« ®· ®i xa h¬n nhiÒu. Ri-c¸c-®« x©y b¶n th©n A. XmÝt ®· tr×nh bµy tríc, chØ cã thÓ lµ phÇn lao ®éng dùng quan niÖm cña «ng ta vÒ gi¸ trÞ thÆng d trªn c¬ së mét häc do ngêi c«ng nh©n thªm vµo nguyªn liÖu, ngoµi lîng lao ®éng thuyÕt míi vÒ gi¸ trÞ, mét häc thuyÕt ®· cã mÇm mèng ë A. XmÝt bï l¹i tiÒn c«ng cña anh ta, hoÆc chØ cung cÊp vËt ngang gi¸ cña tiÒn råi, nhng ®Õn khi cÇn øng dông nã th× A. XmÝt l¹i thêng quªn c«ng cña anh ta; hay nãi c¸ch kh¸c, phÇn khÊu trõ ®ã chØ lµ lao nã ®i; häc thuyÕt Êy ®· trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t cña toµn bé ®éng thÆng d, lµ c¸i phÇn lao ®éng kh«ng c«ng cña anh ta th«i"15. khoa häc kinh tÕ tõ ®Êy vÒ sau. Tõ luËn ®iÓm cho r»ng gi¸ trÞ VËy lµ A. XmÝt ®· tõng biÕt "gi¸ trÞ thÆng d cña nhµ t b¶n hµng hãa lµ do lîng lao ®éng thùc hiÖn trong hµng hãa quyÕt b¾t nguån tõ ®©u" råi, vµ h¬n n÷a «ng ta còng ®· biÕt gi¸ trÞ ®Þnh, Ri-c¸c-®« ®· suy ra sù ph©n phèi gi÷a c«ng nh©n vµ nhµ t
26 lêi tùa lêi tùa 27 b¶n sè lîng gi¸ trÞ mµ lao ®éng thªm vµo nguyªn liÖu, tøc lµ sù chiÕm h÷u ®îc cã lao ®éng thÆng d (surplus labour) cña ngêi c«ng nh©n th«i v× ph©n chia sè lîng gi¸ trÞ ®ã thµnh tiÒn c«ng vµ lîi nhuËn (ë ®©y, ngêi c«ng nh©n cÇn ph¶i sèng" (tr.23). tøc lµ gi¸ trÞ thÆng d). ¤ng ta chøng minh r»ng dï tû lÖ gi÷a hai Nhng ngêi c«ng nh©n sèng nh thÕ nµo vµ do ®ã, lao ®éng phÇn Êy biÕn ®æi nh thÕ nµo th× gi¸ trÞ cña hµng hãa còng vÉn thÆng d mµ nhµ t b¶n chiÕm h÷u sÏ lín nh thÕ nµo, ®ã lµ mét kh«ng biÕn ®æi; vµ «ng ta cho r»ng quy luËt nµy chØ cã mét vµi ®¹i lîng rÊt t¬ng ®èi. ngo¹i lÖ mµ th«i. ThËm chÝ «ng ta cßn x¸c lËp mét vµi quy luËt c¬ "NÕu gi¸ trÞ cña t b¶n gi¶m xuèng kh«ng theo tû lÖ t¨ng lªn cña khèi lîng t b¶n vÒ c¸c quan hÖ qua l¹i gi÷a tiÒn c«ng vµ gi¸ trÞ thÆng d n÷a b¶n, th× nhµ t b¶n sÏ cíp ®o¹t cña ngêi c«ng nh©n s¶n phÈm cña bÊt cø giê lao (xÐt díi h×nh th¸i lîi nhuËn) tuy r»ng cßn rÊt lµ kh¸i qu¸t (M¸c. ®éng nµo lµm ngoµi møc tèi thiÓu cÇn thiÕt cho ngêi c«ng nh©n ®Ó sèng... Rót "T b¶n", quyÓn I, ch. XV, A17), vµ «ng ta ®· chøng minh r»ng ®Þa côc, nhµ t b¶n cã thÓ b¶o ngêi c«ng nh©n: Anh sÏ kh«ng ¨n b¸nh m× n÷a, v× t« lµ phÇn d ra ngoµi lîi nhuËn, phÇn d ra nµy sÏ kh«ng cßn ngêi ta cã thÓ sèng ®îc b»ng cñ c¶i vµ khoai t©y; vµ hiÖn nay, chóng ta ®· ®i tíi n÷a trong nh÷ng t×nh h×nh nhÊt ®Þnh. - BÊt luËn vÒ mét ®iÓm nµo t×nh tr¹ng ®ã råi" (tr.24). "NÕu ngêi ta cã thÓ lµm cho c«ng nh©n ¨n khoai t©y thay cho b¸nh m× th× tÊt nhiªn lµ ngêi ta cã thÓ bßn rót lao ®éng cña anh ta trªn ®©y, Rèt-bÐc-tót còng ®Òu kh«ng vît qu¸ Ri-c¸c-®«. Nh÷ng nhiÒu h¬n n÷a; nãi c¸ch kh¸c, chõng nµo anh ta cßn ¨n b¸nh m×, th× anh ta cßn m©u thuÉn néi t¹i trong häc thuyÕt cña Ri-c¸c-®« lµm cho häc cÇn ph¶i, ch¼ng h¹n, gi÷ l¹i lao ®éng cña ngµy thø hai vµ ngµy thø ba ®Ó tù nu«i ph¸i Ri-c¸c-®« tan r·, th× Rèt-bÐc-tót kh«ng hÒ hay biÕt g× hÕt, sèng vµ nu«i gia ®×nh anh ta; nhng khi anh ta ¨n khoai th× anh ta chØ cÇn gi÷ l¹i hoÆc ®· ®a «ng ta ®Õn nh÷ng yªu s¸ch kh«ng tëng ("Zur mét nöa ngµy thø hai lµ ®ñ råi; vµ ngêi ta sÏ gi¶i phãng nöa ngµy thø hai cßn l¹i Erkenntniβ etc.", S. 130), chø kh«ng ®a ®Õn nh÷ng gi¶i ®¸p vÒ vµ c¶ ngµy thø ba, v× lîi Ých cña nhµ níc, hoÆc ®Ó cho nhµ t b¶n" (tr.26). "Mäi mÆt kinh tÕ häc. ngêi ®Òu thõa nhËn (it is admitted) r»ng lîi tøc tr¶ cho nhµ t b¶n, dï lµ díi Nhng häc thuyÕt cña Ri-c¸c-®« vÒ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d h×nh thøc t«, lîi tøc cho vay hay lîi nhuËn doanh nghiÖp, ®Òu ®îc tr¶ b»ng lao kh«ng cÇn ®îi ®Õn lóc cã t¸c phÈm "Zur Erkenntniβ etc." cña Rèt- ®éng cña kÎ kh¸c" (tr.23). bÐc-tót ra ®êi, míi ®îc chñ nghÜa x· héi dïng ®Õn. Trong tËp thø §Êy lµ "t«" cña Rèt-bÐc-tót, kh«ng h¬n kh«ng kÐm, chØ kh¸c ë nhÊt cña bé "T b¶n", tr. 609 (lÇn xuÊt b¶n thø hai b»ng tiÕng chç ngêi ta nãi "lîi tøc" chø kh«ng nãi "t«". §øc)18, M¸c cã dÉn c©u: "The possessors of surplus produce or VÒ vÊn ®Ò nµy, M¸c ®· b×nh luËn nh sau (b¶n th¶o "Gãp phÇn capital"1* rót trong "The Source and Remedy of the National phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ", tr. 852): "Cuèn s¸ch máng Ýt Difficulties. A Letter to Lord John Russel. London, 1821". T¸c ®îc ngêi ta biÕt ®Õn Êy - ra ®êi vµo thêi kú mµ "anh thî v¸ giµy phÈm nµy, mét t¸c phÈm mµ chØ mét c©u "surplus produce or kú dÞ"19 M¾c Cu-lèc b¾t ®Çu lµm cho ngêi ta bµn t¸n ®Õn m×nh - capital" ®¸ng lÏ còng ®ñ lµm cho ngêi ta chó ý ®Õn tÇm quan ®¸nh dÊu mét bíc tiÕn kh¸ dµi so víi Ri-c¸c-®«. Gi¸ trÞ thÆng d, hoÆc nh Ri-c¸c-®« gäi lµ "lîi nhuËn" («ng ta còng thêng gäi lµ träng cña nã, lµ mét cuèn s¸ch máng cã tÝnh chÊt c«ng kÝch dµy 40 s¶n phÈm thÆng d, surplus produce), hoÆc nh t¸c gi¶ cuèn s¸ch trang, ®· nhê cã M¸c nªn míi kh«ng bÞ bá quªn; trong cuèn s¸ch nhá gäi lµ interest1*, ®îc trùc tiÕp biÓu thÞ ë ®©y thµnh surplus Êy cã ®o¹n nãi: labour, tøc lµ lao ®éng thÆng d, lao ®éng mµ ngêi c«ng nh©n "MÆc dï c¸i phÇn thuéc vÒ nhµ t b¶n nhiÒu Ýt nh thÕ nµo ch¨ng n÷a" {®©y lµ lµm kh«ng c«ng, mµ anh ta lµm thªm ngoµi sè lîng lao ®éng ®øng trªn quan ®iÓm cña nhµ t b¶n mµ nãi}, "nhng bao giê h¾n còng chØ cã thÓ dïng ®Ó thay thÕ gi¸ trÞ søc lao ®éng cña anh ta, tøc lµ sè 1* - "Nh÷ng kÎ së h÷u s¶n phÈm thÆng d hay t b¶n". 1* - lîi tøc
28 lêi tùa lêi tùa 29 lao ®éng dïng ®Ó s¶n xuÊt ra vËt ngang gi¸ víi tiÒn c«ng tr¶ cho nªn rÊt kh«ng râ rµng: t«. KÕt qu¶ cña hai sai lÇm ®ã lµ «ng ta anh ta. §em gi¸ trÞ quy thµnh lao ®éng quan träng nh thÕ nµo, còng sa vµo lèi nãi m¬ hå vÒ kinh tÕ häc, vµ ®¸ng lÏ ph¶i dïng sù th× ®em gi¸ trÞ thÆng d (surplus value) - biÓu hiÖn trong s¶n phª ph¸n ®Ó tiÕn xa h¬n Ri-c¸c-®«, th× thay c¸i ®ã, «ng ta l¹i phÈm thÆng d (surplus produce) - quy thµnh lao ®éng thÆng d muèn lÊy c¸i häc thuyÕt cña «ng ta, mét häc thuyÕt dë dang h·y (surplus labour), còng quan träng nh thÕ Êy. ThËt ra, ®iÒu nµy cßn n»m trong vá, lµm c¬ së cho mét kh«ng tëng mµ víi nã «ng ®· ®îc A. XmÝt nãi ®Õn råi, vµ lµ mét yÕu tè chñ yÕu trong häc ta còng vÉn lu«n lu«n lµ kÎ ®Õn sau. Cuèn s¸ch máng ®ã, xuÊt thuyÕt cña Ri-c¸c-®«, nhng nã kh«ng bao giê ®îc hä nªu lªn vµ hiÖn n¨m 1821, ®· hoµn toµn vît tríc c¸i "t«" cña Rèt-bÐc-tót lµ cè ®Þnh l¹i díi mét h×nh th¸i tuyÖt ®èi c¶"20. ë tr.859 trong b¶n c¸i ra ®êi n¨m 1842. th¶o nãi trªn, M¸c cßn nãi: "V¶ l¹i, t¸c gi¶ vÉn bÞ cÇm tï bëi Cuèn s¸ch máng trªn kia ch¼ng qua chØ lµ mét t¸c phÈm ®i nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ mµ «ng ta ®· thÊy s½n ë nh÷ng ngêi ®i tiªn phong trong toµn bé nh÷ng s¸ch b¸o trong nh÷ng n¨m 20, tríc m×nh. Gièng nh Ri-c¸c-®«, mét ngêi v× lÉn lén gi¸ trÞ nh÷ng s¸ch b¸o ®· v× lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n mµ dïng häc thÆng d víi lîi nhuËn, nªn ®· sa vµo nh÷ng m©u thuÉn ®¸ng thuyÕt cña Ri-c¸c-®« vÒ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d ®Ó c«ng kÝch tiÕc, th× chÝnh t¸c gi¶ còng vËy, v× t¸c gi¶ ®· gäi gi¸ trÞ thÆng d nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, vµ ®· ®Êu tranh chèng giai cÊp t lµ lîi tøc cña t b¶n. Tuy nhiªn, t¸c gi¶ tréi h¬n Ri-c¸c-®« ë chç, s¶n b»ng vò khÝ cña chÝnh giai cÊp Êy. Toµn bé chñ nghÜa céng mét lµ, «ng ta ®· ®em toµn bé gi¸ trÞ thÆng d quy thµnh lao ®éng s¶n cña ¤-oen, khi nµo «ng ta luËn chiÕn vÒ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, thÆng d, vµ hai lµ, mÆc dÇu «ng ta gäi gi¸ trÞ thÆng d lµ lîi tøc ®Òu lÊy Ri-c¸c-®« lµm chç dùa. Nhng bªn c¹nh ¤-oen, cßn cã mét cña t b¶n, nhng t¸c gi¶ ®ång thêi ®· nhÊn m¹nh r»ng «ng ta lo¹t nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c mµ tõ n¨m 1847, M¸c chØ dÉn ra mét sè hiÓu interest of capital1* lµ h×nh th¸i phæ biÕn cña lao ®éng thÆng trong cuéc luËn chiÕn víi Pru-®«ng ("Sù khèn cïng cña triÕt häc", d, vµ ph©n biÖt h×nh th¸i ®ã víi c¸c h×nh th¸i ®Æc thï cña lao tr. 49 22): Ðt-m¬n-x¬, T«m-x¬n, Hèt-xkin, v.v. vµ v.v. "vµ cßn 4 ®éng thÆng d: t«, lîi tøc cho vay vµ lîi nhuËn doanh nghiÖp. trang n÷a, v.v.". Trong c¸i khèi to lín nh÷ng t¸c phÈm Êy, t«i tïy Nhng t¸c gi¶ l¹i lÊy tªn cña mét trong nh÷ng h×nh th¸i ®Æc thï tiÖn chØ dÉn ra mét quyÓn "An Inquiry into the Principles of the Êy, tøc lµ interest, ®Ó ®Æt tªn cho h×nh th¸i phæ biÕn. Vµ nh thÕ Distribution of Wealth, most conducive to Human Happiness, by lµ ®ñ ®Ó cho t¸c gi¶ l¹i sa vµo lèi nãi m¬ hå vÒ kinh tÕ häc (trong William Thompson; a new edition, London, 1850". ViÕt n¨m 1822, b¶n th¶o dïng tõ "slang")"21. t¸c phÈm nµy chØ ®Õn n¨m 1824 míi ®îc xuÊt b¶n. Trong t¸c phÈm ®ã, cña c¶i mµ c¸c giai cÊp kh«ng s¶n xuÊt chiÕm h÷u ®Òu NhËn xÐt nµy ¸p dông cho Rèt-bÐc-tót cña chóng ta th× còng lu«n lu«n ®îc coi lµ mét phÇn lÊy vµo s¶n phÈm cña ngêi lao hoµn toµn thÝch hîp. Rèt-bÐc-tót còng vËy, «ng ta còng kh«ng thÓ ®éng, vµ ®îc nãi b»ng nh÷ng lêi kh¸ r¾n rái. tho¸t ra khái nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ mµ «ng ta t×m thÊy ë "Xu híng kh«ng ngõng cña c¸i mµ chóng ta gäi lµ x· héi, lµ dïng sù gian nh÷ng ngêi ®i tríc «ng ta. ¤ng ta còng lÊy tªn cña mét trong dèi hoÆc lêi dô dç, sù khñng bè hoÆc sù cìng bøc, nh»m b¾t ngêi lao ®éng s¶n nh÷ng h×nh th¸i chuyÓn hãa phô thuéc cña gi¸ trÞ thÆng d ®Ó xuÊt lµm viÖc ®Ó ®æi lÊy mét phÇn nhá nhÊt trong s¶n phÈm do lao ®éng b¶n th©n ®Æt tªn cho gi¸ trÞ thÆng d, vµ l¹i cßn dông ý lµm cho c¸i tªn Êy trë cña ngêi ®ã lµm ra" (tr.28). "T¹i sao ngêi c«ng nh©n l¹i kh«ng ®îc nhËn toµn bé s¶n phÈm tuyÖt ®èi cña lao ®éng cña anh ta?" (tr.32). "C¸i kho¶n tiÒn thëng mµ 1* - lîi tøc cña t b¶n bän t b¶n b¾t Ðp ngêi c«ng nh©n s¶n xuÊt ph¶i nép cho chóng díi c¸i tªn ®Þa t«
30 lêi tùa lêi tùa 31 hoÆc lîi nhuËn, th× chóng ®ßi hái víi lý do lµ ®Ó bï l¹i viÖc sö dông ®Êt ®ai VËy th× M¸c ®· nãi g× míi vÒ gi¸ trÞ thÆng d? T¹i sao häc hoÆc nh÷ng vËt kh¸c... TÊt c¶ nh÷ng t liÖu vËt chÊt trªn ®ã hoÆc nhê ®ã thuyÕt cña M¸c vÒ gi¸ trÞ thÆng d l¹i næ ra nh mét tiÕng sÐt mµ ngêi c«ng nh©n s¶n xuÊt chØ cã hai bµn tay tr¾ng cã thÓ øng dông gi÷a bÇu trêi trong trÎo vµ l¹i næ ra trong tÊt c¶ c¸c níc v¨n n¨ng lùc s¶n xuÊt cña m×nh, - ngoµi n¨ng lùc Êy ra, anh ta kh«ng cßn cã g× minh, cßn häc thuyÕt cña tÊt c¶ c¸c nhµ x· héi chñ nghÜa tríc kh¸c n÷a - ®Òu thuéc së h÷u cña nh÷ng kÎ kh¸c, nh÷ng kÎ cã lîi Ých ®èi M¸c, kÓ c¶ Rèt-bÐc-tót, th× l¹i im l×m nh ph¸o tÞt ngßi? lËp víi lîi Ých cña ngêi c«ng nh©n, vµ sù ®ång ý cña nh÷ng kÎ ®ã lµ ®iÒu kiÖn cho sù ho¹t ®éng cña ngêi c«ng nh©n; nh vËy, h¸ ch¼ng ph¶i lµ lßng LÞch sö cña hãa häc cã thÓ cho chóng ta mét thÝ dô vÒ ®iÒu tèt cña c¸c nhµ t b¶n quy ®Þnh vµ tÊt ph¶i quy ®Þnh c¸i phÇn s¶n phÈm ®ã. cña b¶n th©n lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n, phÇn mµ chóng vui lßng cÊp Mäi ngêi ®Òu biÕt, m·i cho ®Õn cuèi thÕ kû XVIII vÉn cßn cho c«ng nh©n ®Ó ®Òn bï l¹i lao ®éng Êy, hay sao?" (tr. 125) "... tïy theo thÞnh hµnh häc thuyÕt vÒ nhiªn tè, häc thuyÕt nµy gi¶i thÝch b¶n lîng cña s¶n phÈm bÞ gi÷ l¹i mµ ngêi ta gäi nh÷ng phÇn s¶n phÈm bÞ chÊt cña mäi qu¸ tr×nh ch¸y r»ng tõ vËt thÓ ®ang ch¸y, tho¸t ra chiÕm ®o¹t Êy lµ thuÕ, lîi nhuËn hoÆc cña ¨n c¾p" (tr.126), v.v.. mét vËt thÓ kh¸c, mét vËt thÓ gi¶ thiÕt, mét chÊt ch¸y tuyÖt ®èi, T«i ph¶i thó nhËn r»ng, khi chÐp l¹i nh÷ng dßng Êy, t«i kh«ng mµ ngêi ta gäi lµ nhiªn tè. Häc thuyÕt nµy còng ®ñ ®Ó gi¶i thÝch khái lÊy lµm hæ thÑn phÇn nµo. Nh÷ng s¸ch b¸o chèng l¹i chñ phÇn lín c¸c hiÖn tîng hãa häc mµ ngêi ta biÕt ®îc håi ®ã, tuy nghÜa t b¶n ë Anh trong nh÷ng n¨m hai m¬i vµ ba m¬i, hoµn r»ng trong mét sè trêng hîp kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã gîng Ðp. toµn kh«ng ®îc ngêi ta biÕt ®Õn ë níc §øc, mÆc dï M¸c ®· Nhng ®Õn n¨m 1774, Pri-xt¬-li ph¸t hiÖn ra mét thø khÝ mµ "«ng trùc tiÕp giíi thiÖu chóng ngay trong quyÓn "Sù khèn cïng cña ta nhËn thÊy hÕt søc tinh khiÕt, kh«ng cã mét tÝ nhiªn tè nµo, ®Õn triÕt häc", vµ mét sè t¸c phÈm - cuèn s¸ch máng cã tÝnh chÊt c«ng nçi ®em nã mµ so víi kh«ng khÝ th«ng thêng th× kh«ng khÝ th«ng kÝch xuÊt b¶n n¨m 1821, Ra-ven-xt¬n, Hèt-xkin, v.v. - ®· nhiÒu thêng tá ra lµ ®· bÞ vÈn ®ôc". ¤ng ta gäi thø khÝ ®ã lµ: kh«ng khÝ lÇn ®îc M¸c trÝch dÉn ra trong tËp thø nhÊt cña bé "T b¶n"; ®· khö nhiªn tè. C¸ch ®ã kh«ng l©u, ë Thuþ §iÓn, Sª-l¬ còng ph¸t ®iÒu ®ã cßn cã thÓ dung thø ®îc. Nhng t×nh tr¹ng kh«ng nh÷ng hiÖn ra thø khÝ Êy, vµ chøng minh r»ng cã khÝ ®ã trong khÝ mét literatus vulgaris1* "thùc tÕ kh«ng häc tËp g× hÕt" vµ cè b¸m quyÓn. H¬n n÷a, «ng ta cßn nhËn thÊy r»ng khÝ nµy biÕn mÊt khi vµo v¹t ¸o cña Rèt-bÐc-tót mét c¸ch tuyÖt väng, mµ c¶ ®Õn mét ngêi ta ®èt mét vËt thÓ trong khÝ ®ã, hoÆc ®èt trong kh«ng khÝ ngêi gi÷ chøc vÞ gi¸o s2* "®ang khoe khoang tµi cao häc réng cña th«ng thêng, vµ v× vËy mµ «ng ta gäi nã lµ kh«ng khÝ sinh löa m×nh" còng ®Òu quªn mÊt khoa kinh tÕ cæ ®iÓn cña hä, ®Õn møc [Feuerluft]. hä nghiªm trang tr¸ch M¸c lµ ®· ®¸nh c¾p cña Rèt-bÐc-tót nh÷ng "Tõ nh÷ng kÕt qu¶ trªn ®©y, «ng ta kÕt luËn r»ng chÊt hãa hîp sinh ra do t tëng mµ ta ®· thÊy cã ë XmÝt vµ Ri-c¸c-®«, - ®iÒu ®ã chøng tá nhiªn tè kÕt hîp víi mét trong nh÷ng thµnh phÇn cña kh«ng khÝ" {tøc lµ trong qu¸ tr×nh ch¸y}, "ch¼ng qua chØ lµ löa hoÆc nhiÖt tho¸t ra qua chÊt thuû tinh mµ r»ng khoa kinh tÕ quan ph¬ng ngµy nay ®· suy ®åi ®Õn møc ®é th«i"2). nh thÕ nµo! Pri-xt¬-li vµ Sª-l¬, c¶ hai ®Òu ®· ph¸t hiÖn ra «-xy, nhng 1* - t¸c gia tÇm thêng (®©y lµ nãi ®Õn R. M©y-¬) ®Òu kh«ng biÕt c¸i mµ hä cã ®îc ®ã lµ c¸i g×. Hä "bÞ cÇm tï bëi 2* ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn A. V¸c-ne-r¬. B¶n th©n M¸c còng ®· phª ph¸n V¸c-ne-r¬. Xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen; Toµn tËp tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø hai, 2) Rosco und Schorlemmer: "Ausführliches Lehrbuch der Chemie", M¸t-xc¬-va, t.19, tr.369 - 399. Braunschweig, 1877, I, S. 13, 18.
32 lêi tùa lêi tùa 33 nh÷ng ph¹m trï" nhiªn tè "mµ hä ®· thÊy s½n ë nh÷ng ngêi ®i th× M¸c chØ thÊy míi lµ mét vÊn ®Ò th«i. M¸c nhËn thÊy r»ng ë tríc hä". C¸i nguyªn tè s¾p ®¸nh ®æ toµn bé quan ®iÓm vÒ nhiªn ®©y kh«ng ph¶i lµ kh«ng khÝ ®· bÞ khö nhiªn tè, còng kh«ng ph¶i tè vµ g©y nªn mét cuéc c¸ch m¹ng trong hãa häc, th× n»m trong lµ thø kh«ng khÝ sinh ra löa, mµ lµ «-xy; r»ng vÊn ®Ò ë ®©y kh«ng tay hä nhng l¹i kh«ng khai hoa kÕt qu¶. Nhng ngay sau ®ã, ë ph¶i lµ chØ ®¬n thuÇn nªu ra mét sù kiÖn kinh tÕ, còng kh«ng Pa-ri, Pri-xt¬-li ®· b¸o sù ph¸t hiÖn cña m×nh cho La-voa-di-ª ph¶i lµ mèi m©u thuÉn gi÷a sù kiÖn Êy víi chÝnh nghÜa vÜnh cöu biÕt; vµ La-voa-di-ª, xuÊt ph¸t tõ sù kiÖn míi mÎ Êy, ®· nghiªn vµ ®¹o ®øc ch©n chÝnh, mµ lµ mét sù kiÖn råi ®©y nhÊt ®Þnh sÏ cøu l¹i toµn bé hãa häc vÒ nhiªn tè; «ng lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t lµm ®¶o lén toµn bé khoa kinh tÕ chÝnh trÞ vµ sÏ lµ chiÕc ch×a khãa hiÖn ra r»ng thø kh«ng khÝ míi nµy lµ mét nguyªn tè hãa häc ®Ó hiÓu toµn bé nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa... cho nh÷ng ai míi, r»ng trong qu¸ tr×nh ch¸y, kh«ng ph¶i nhiªn tè thÇn bÝ kia biÕt dïng nã. C¨n cø vµo sù kiÖn ®ã, M¸c ®· xem xÐt tÊt c¶ c¸c tho¸t ra khái vËt thÓ ch¸y, mµ chÝnh lµ nguyªn tè míi nµy hãa ph¹m trï kinh tÕ ®· cã tríc «ng, còng nh La-voa-di-ª ®· xuÊt hîp víi vËt thÓ; do ®ã, toµn bé hãa häc, tríc kia díi h×nh th¸i ph¸t tõ «-xy ®Ó xem xÐt c¸c ph¹m trï tríc ®ã cña hãa häc vÒ nhiªn tè cña nã, ®øng lén ngîc ®Çu xuèng ®Êt th× lÇn ®Çu tiªn ®· nhiªn tè. Muèn biÕt gi¸ trÞ thÆng d lµ g×, M¸c thÊy cÇn ph¶i biÕt ®îc La-voa-di-ª ®Æt ®øng trªn hai ch©n. Vµ nÕu La-voa-di-ª ®Æt gi¸ trÞ lµ g× ®·. VÊn ®Ò tríc tiªn lµ tiÕn hµnh phª ph¸n chÝnh ®øng trªn hai ch©n. Vµ nÕu La-voa-di-ª kh«ng m« t¶ «-xy cïng ngay häc thuyÕt gi¸ trÞ cña Ri-c¸c-®«. V× vËy, M¸c nghiªn cøu lao mét lóc vµ ®éc lËp víi ngêi kh¸c nh sau nµy «ng ta tuyªn bè, ®éng vÒ mÆt ®Æc tÝnh cña nã lµ t¹o ra gi¸ trÞ, vµ lÇn ®Çu tiªn M¸c th× «ng ta còng vÉn lµ ngêi thùc sù ®· ph¸t hiÖn ra «-xy so víi ®· x¸c ®Þnh ®îc lao ®éng nµo t¹o ra gi¸ trÞ, t¹i sao lao ®éng Êy hai ngêi kia, v× hai ngêi nµy chØ m« t¶ «-xy, nhng kh«ng hiÓu t¹o ra gi¸ trÞ vµ t¹o ra nh thÕ nµo; ngoµi ra, M¸c cßn x¸c ®Þnh c¸i mµ hä m« t¶ lµ c¸i g×. r»ng gi¸ trÞ tãm l¹i chØ lµ lao ®éng kÕt tinh l¹i cña lo¹i lao ®éng Êy Trong lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d, ®em M¸c ra so víi nh÷ng th«i, - ®ã lµ mét ®iÓm mµ Rèt-bÐc-tót cho ®Õn khi chÕt, vÉn kh«ng tiÒn bèi cña «ng th× còng gièng nh ®em La-voa-di-ª so víi Pri- hiÓu næi. Sau ®ã, M¸c nghiªn cøu quan hÖ gi÷a hµng hãa vµ tiÒn, xt¬-li vµ Sª-l¬ vËy. Tõ l©u tríc M¸c, ngêi ta ®· x¸c ®Þnh sù tån vµ chØ ra r»ng hµng hãa vµ sù trao ®æi hµng hãa - do ®Æc tÝnh vèn t¹i cña bé phËn Êy trong gi¸ trÞ cña s¶n phÈm, bé phËn mµ ngµy cã cña hµng hãa lµ mang gi¸ trÞ - t¹i sao nhÊt ®Þnh ph¶i g©y nay chóng ta gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d; ngêi ta còng ®· nªu ra ra sù ®èi lËp gi÷a hµng hãa vµ tiÒn, vµ g©y ra sù ®èi lËp ®ã t¬ng ®èi râ r»ng bé phËn gi¸ trÞ Êy lµ s¶n phÈm cña lao ®éng mµ nh thÕ nµo. Häc thuyÕt vÒ tiÒn mµ M¸c ®· x©y dùng trªn c¬ kÎ chiÕm h÷u nã kh«ng tr¶ b»ng vËt ngang gi¸ nµo. Song ngêi ta së ®ã, lµ häc thuyÕt hoµn chØnh ®Çu tiªn, vµ lµ häc thuyÕt mµ kh«ng ®i xa h¬n n÷a. Mét sè ngêi - nh c¸c nhµ kinh tÕ häc t hiÖn nay mäi ngêi ®Òu mÆc nhiªn thõa nhËn. M¸c ®· nghiªn s¶n cæ ®iÓn - nhiÒu l¾m còng chØ nghiªn cøu tû sè ph©n chia s¶n cøu sù chuyÓn hãa cña tiÒn thµnh t b¶n vµ chøng minh r»ng phÈm gi÷a ngêi lao ®éng vµ kÎ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt th«i. Nh÷ng ngêi kh¸c - nh÷ng ngêi x· héi chñ nghÜa - thÊy sù ph©n sù chuyÓn hãa Êy dùa trªn viÖc mua vµ b¸n søc lao ®éng. B»ng phèi Êy lµ bÊt c«ng vµ t×m nh÷ng biÖn ph¸p kh«ng tëng ®Ó xãa c¸ch ®em søc lao ®éng, ®Æc tÝnh ra gi¸ trÞ, thay cho lao ®éng, M¸c bá sù bÊt c«ng nµy. C¶ hai lo¹i ngêi nµy ®Òu bÞ cÇm tï bëi nh÷ng ®· gi¶i quyÕt ngay ®îc mét trong nh÷ng khã kh¨n ®· tõng lµm ph¹m trï kinh tÕ mµ hä ®· t×m thÊy ë nh÷ng ngêi ®i tríc. cho häc ph¸i Ri-c¸c-®« thÊt b¹i: viÖc kh«ng sao lµm cho sù trao ®æi Lóc bÊy giê, M¸c xuÊt hiÖn. Vµ M¸c ®i ngîc h¼n l¹i víi tÊt qua l¹i gi÷a t b¶n vµ lao ®éng ¨n khíp víi luËt cña Ri-c¸c-®« c¶ nh÷ng ngêi ®i tríc «ng. Chç nµo mµ hä coi lµ mét gi¶i ph¸p, cho r»ng lao ®éng quy ®Þnh gi¸ trÞ. Do x¸c ®Þnh ®îc viÖc chia t
34 lêi tùa lêi tùa 35 b¶n thµnh t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn mµ lÇn ®Çu tiªn víi c¸c gi¸ trÞ thÆng d cña «ng ta, hay nãi cho ®óng h¬n, lµ víi M¸c ®· m« t¶ ®îc cÆn kÏ tiÕn tr×nh hiÖn thùc cña qu¸ tr×nh h×nh c¸i "t«" cña «ng ta, th× chØ ph¸t hiÖn l¹i mét lÇn n÷a mét ®iÒu mµ thµnh gi¸ trÞ thÆng d vµ nh vËy lµ ®· gi¶i thÝch ®îc tiÕn tr×nh ai còng biÕt; cßn M¸c th× cã th¸i ®é ngîc l¹i víi La-voa-di-ª lµ ®ã, ®iÒu mµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®i tríc M¸c ®Òu kh«ng thÓ lµm kh«ng thÌm nhËn r»ng m×nh lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra c¸i sù ®îc; do ®ã, M¸c ®· thÊy ®îc mét sù ph©n biÖt ngay trong néi bé kiÖn tån t¹i cña gi¸ trÞ thÆng d. cña t b¶n, sù ph©n biÖt mµ c¶ Rèt-bÐc-tót lÉn c¸c nhµ kinh tÕ TÊt c¶ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c cña Rèt-bÐc-tót häc t s¶n ®Òu kh«ng tµi nµo rót ra ®îc, nhng nã l¹i lµ chiÕc vÒ khoa kinh tÕ còng ®Òu ë mét møc nh thÕ. Trong cuèn "Sù ch×a khãa ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ phøc t¹p nhÊt; ®iÒu khèn cïng cña triÕt häc", M¸c còng ®· ngÉu nhiªn mµ phª ®ã th× quyÓn II l¹i cho ta thÊy mét lÇn n÷a hÕt søc næi bËt, vµ b×nh viÖc Rèt-bÐc-tót biÕn gi¸ trÞ thÆng d thµnh mét kh«ng quyÓn III, nh chóng ta sÏ thÊy, l¹i cµng cho thÊy râ h¬n n÷a. tëng, vµ trong lêi tùa24 b¶n dÞch tiÕng §øc cña t¸c phÈm TiÕp n÷a, M¸c ®· ®i s©u nghiªn cøu ngay b¶n th©n gi¸ trÞ thÆng nµy, t«i ®· nãi nh÷ng ®iÒu cÇn nãi thªm vÒ vÊn ®Ò ®ã. C¸ch d vµ ®· t×m ra hai h×nh th¸i: gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi vµ gi¸ trÞ Rèt-bÐc-tót gi¶i thÝch c¸c cuéc khñng ho¶ng th¬ng nghiÖp b»ng thÆng d t¬ng ®èi, vµ chøng minh r»ng c¶ hai, tuy cã t¸c dông sù tiªu dïng thiÕu thèn cña giai cÊp c«ng nh©n, th× Xi-xm«n-®i kh¸c nhau, nhng ®Òu cã t¸c dông quyÕt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn còng ®· tõng nãi ®Õn trong quyÓn "Nouveaux Principes d'Ðconomie lÞch sö cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. XuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ Politique", liv. IV, ch. IV3). Tuy nhiªn, cã sù kh¸c nhau lµ Xi-xm«n-®i thÆng d, M¸c ®· ph¸t triÓn häc thuyÕt ®Çu tiªn hîp lý vÒ tiÒn bao giê còng chó ý ®Õn thÞ trêng thÕ giíi, cßn tÇm m¾t cña Rèt- c«ng mµ chóng ta hiÖn võa míi cã, vµ M¸c lµ ngêi ®Çu tiªn nªu bÐc-tót th× kh«ng vît qu¸ biªn giíi cña níc Phæ. Nh÷ng suy ra nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña lÞch sö tÝch lòy t b¶n chñ nghÜa, luËn thuÇn tuý t biÖn cña «ng ta ®Ó x¸c ®Þnh xem tiÒn c«ng lµ vµ v¹ch ra xu thÕ lÞch sö cña sù tÝch lòy ®ã. do t b¶n hay do thu nhËp mµ ra, ®Òu thuéc vÒ lÜnh vùc triÕt häc kinh viÖn, vµ sÏ bÞ b¸c bá triÖt ®Ó ë phÇn thø ba trong Cßn Rèt-bÐc-tót th× thÕ nµo? Sau khi ®· ®äc tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu quyÓn II nµy cña bé "T b¶n". Häc thuyÕt vÒ t« cña «ng ta trªn ®©y, «ng ta - còng nh tÊt c¶ c¸c nhµ kinh tÕ häc cã s½n thiªn vÉn lµ tµi s¶n riªng cña mét m×nh «ng ta, vµ nã cã thÓ cø ngñ kiÕn! - ®· t×m thÊy ë ®©y mét sù "x©m ph¹m ®èi víi x· héi"23; «ng yªn nh vËy cho ®Õn khi b¶n th¶o25 trong ®ã M¸c phª ph¸n ta thÊy chÝnh «ng ta ®· nãi mét c¸ch gän ghÏ h¬n nhiÒu vµ râ häc thuyÕt Êy ®îc xuÊt b¶n. Cuèi cïng, c¸c kiÕn nghÞ mµ «ng rµng h¬n nhiÒu r»ng gi¸ trÞ thÆng d b¾t nguån tõ ®©u; cuèi cïng ta ®Ò ra nh»m gi¶i phãng quyÒn së h÷u ®Êt ®ai giµ «ng ta thÊy r»ng mÆc dÇu tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã lµ ®óng ®èi víi cçi cña níc Phæ tho¸t khái ¸ch ¸p bøc cña t b¶n, th× còng "h×nh th¸i hiÖn nay cña t b¶n", nghÜa lµ víi t b¶n ®ang tån l¹i hoµn toµn kh«ng tëng; thùc tÕ, c¸c biÖn ph¸p Êy ®· bá t¹i trong lÞch sö, nhng kh«ng ®óng ®èi víi "kh¸i niÖm t b¶n", nghÜa lµ kh«ng ®óng ®èi víi kh¸i niÖm kh«ng tëng cña ngµi Rèt-bÐc-tót vÒ t b¶n. ThËt hoµn toµn kh«ng kh¸c g× «ng giµ Pri- 3) "Nh vËy lµ do cña c¶i tËp trung vµo trong tay mét sè Ýt ngêi së h÷u mµ thÞ xt¬-li lµ ngêi cho ®Õn chÕt còng vÉn kh kh b¸m lÊy nhiªn tè trêng trong níc ngµy cµng thu hÑp l¹i vµ c«ng nghiÖp ngµy cµng ph¶i t×m n¬i vµ kh«ng muèn biÕt g× hÕt vÒ «-xy. ChØ cã chç kh¸c nhau lµ Pri- tiªu thô trªn c¸c thÞ trêng ngoµi níc, n¬i mµ nh÷ng cuéc biÕn ®éng lín nhÊt ®ang chê ®îi hä" (cô thÓ lµ cuéc khñng ho¶ng n¨m 1817 ®îc miªu t¶ liÒn ngay xt¬-li qu¶ thËt lµ ngêi ®Çu tiªn ®· m« t¶ «-xy, cßn Rèt-bÐc-tót, sau ®ã). "Nouv. Princ". Ðd, 1819 I, p.336.
36 lêi tùa lêi tùa 37 qua vÊn ®Ò thùc tÕ duy nhÊt cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ë ®©y lµ: lµm thÕ phÈm cã gi¸ trÞ ngang nhau, vµ còng s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ nµo mµ bän gioong-ke ruéng ®Êt giµ cçi cña níc Phæ cã thÓ cã thÆng d hoÆc mét lîi nhuËn ngang nhau. Nhng nÕu hai t b¶n ®îc mét thu nhËp hµng n¨m, vÝ dô lµ 20 000 m¸c, vµ cã thÓ chi Êy sö dông nh÷ng lîng lao ®éng sèng kh«ng ngang nhau, th× tiªu 30 000 m¸c ch¼ng h¹n, mµ l¹i kh«ng mang nî? chóng kh«ng thÓ s¶n xuÊt ra ®îc mét gi¸ trÞ thÆng d ngang Vµo kho¶ng n¨m 1830, häc ph¸i Ri-c¸c-®« ®· tan vì v× hóc nhau, hoÆc nãi theo thuËt ng÷ cña häc ph¸i Ri-c¸c-®«, kh«ng thÓ ph¶i vÊn ®Ò gi¸ trÞ thÆng d. C¸i mµ häc ph¸i nµy kh«ng thÓ gi¶i s¶n xuÊt ra mét lîi nhuËn ngang nhau. Nhng thùc tÕ th× ngîc quyÕt ®îc, th× ®¬ng nhiªn häc ph¸i kÕ tôc nã lµ ph¸i kinh tÕ l¹i. Trªn thùc tÕ th× trong nh÷ng kho¶ng thêi gian b»ng nhau, tÇm thêng l¹i cµng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt næi. Häc ph¸i Ri-c¸c-®« nh÷ng t b¶n b»ng nhau, bÊt luËn chóng sö dông mét lîng lao sôp ®æ, chÝnh lµ v× hai ®iÓm sau ®©y: ®éng sèng nhiÒu Ýt nh thÕ nµo, trung b×nh ®Òu s¶n xuÊt ra nh÷ng lîi nhuËn ngang nhau. VËy ë ®©y, râ rµng lµ m©u thuÉn Thø nhÊt. Lao ®éng lµ thíc ®o gi¸ trÞ. Nhng khi trao ®æi víi víi quy luËt gi¸ trÞ, m©u thuÉn nµy ®· tõng ®îc Ri-c¸c-®« nhËn t b¶n, lao ®éng sèng l¹i cã mét gi¸ trÞ nhá h¬n so víi lao ®éng ®· thÊy, nhng häc ph¸i cña «ng ta còng bÊt lùc kh«ng gi¶i quyÕt vËt hãa ®îc ®em trao ®æi víi nã. TiÒn c«ng, tøc lµ gi¸ trÞ cña mét næi. Rèt-bÐc-tót còng vËy, còng kh«ng thÓ kh«ng thÊy m©u thuÉn lîng lao ®éng sèng nhÊt ®Þnh, bao giê còng nhá h¬n gi¸ trÞ cña nµy; ®¸ng lÏ «ng ta ph¶i gi¶i quyÕt nã, th× «ng ta l¹i lÊy nã lµm s¶n phÈm do cïng mét lîng lao ®éng sèng Êy s¶n xuÊt ra, hoÆc mét trong nh÷ng ®iÓm xuÊt ph¸t cho c¸i kh«ng tëng cña «ng ta ®¹i biÓu cho lîng lao ®éng. §Æt vÊn ®Ò nh vËy th× thËt ra kh«ng ("Zur Erkenntniβ", S. 131). M©u thuÉn nµy ®· ®îc M¸c gi¶i quyÕt thÓ gi¶i quyÕt ®îc. M¸c ®· ®Æt vÊn ®Ò nµy mét c¸ch tho¶ ®¸ng vµ ngay trong b¶n th¶o "Gãp phÇn phª ph¸n"26; theo ®Ò c¬ng cña bé do ®ã, ®· t×m ra gi¶i ph¸p. Lao ®éng kh«ng cã gi¸ trÞ. Lµ ho¹t "T b¶n" th× m©u thuÉn nµy sÏ ®îc gi¶i quyÕt trong quyÓn III27. ®éng s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ, lao ®éng kh«ng thÓ cã mét gi¸ trÞ riªng V× quyÓn III nµy cßn ph¶i ®îi nhiÒu th¸ng n÷a míi xuÊt b¶n ®îc, biÖt ®îc, còng nh søc nÆng kh«ng thÓ cã mét träng lîng riªng nªn nh÷ng nhµ kinh tÕ häc nµo muèn t×m ra ë Rèt-bÐc-tót c¸i biÖt, nhiÖt kh«ng thÓ cã mét nhiÖt ®é riªng biÖt, ®iÖn kh«ng thÓ cã nguån bÝ mËt cña häc thuyÕt M¸c, vµ muèn t×m ra ë «ng ta mét mét cêng ®é dßng ®iÖn riªng biÖt. C¸i ®îc ngêi ta mua b¸n ngêi ®i tríc u viÖt h¬n t¸c gi¶ cña bé "T b¶n", th× ë ®©y hä cã nh mua b¸n hµng hãa, kh«ng ph¶i lµ lao ®éng, mµ lµ søc lao dÞp ®Ó v¹ch râ ra lµ khoa kinh tÕ theo lèi Rèt-bÐc-tót cã thÓ ®em ®éng. Mét khi søc lao ®éng trë thµnh hµng hãa, th× gi¸ trÞ cña nã l¹i ®îc nh÷ng g×. NÕu hä chøng minh ®îc r»ng, cã thÓ vµ ph¶i ®îc ®o b»ng lao ®éng thÓ hiÖn ë trong nã, nh lµ thÓ hiÖn trong h×nh thµnh mét tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh ngang nhau nh thÕ mét s¶n phÈm x· héi; gi¸ trÞ Êy b»ng sè lao ®éng x· héi cÇn thiÕt nµo mµ kh«ng nh÷ng kh«ng vi ph¹m quy luËt gi¸ trÞ, tr¸i l¹i cßn ®Ó s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. Do ®ã, viÖc mua b¸n dùa trªn quy luËt gi¸ trÞ, - th× bÊy giê chóng t«i sÏ tiÕp tôc th¶o søc lao ®éng trªn c¬ së gi¸ trÞ Êy cña nã, tuyÖt nhiªn kh«ng m©u luËn víi hä. Trong khi chê ®îi, mong r»ng hä sÏ lµm nhanh lªn. thuÉn víi quy luËt kinh tÕ vÒ gi¸ trÞ. Nh÷ng sù nghiªn cøu xuÊt s¾c trong quyÓn II nµy vµ nh÷ng kÕt Thø hai. Theo quy luËt gi¸ trÞ cña Ri-c¸c-®«, nÕu hai t b¶n qu¶ hoµn toµn míi mÎ do nh÷ng sù nghiªn cøu Êy ®em l¹i trong sö dông cïng mét lîng lao ®éng sèng nh nhau vµ ®îc tr¶ theo nh÷ng lÜnh vùc hÇu nh cho ®Õn nay cha ai ®Æt ch©n ®Õn, ch¼ng gi¸ c¶ nh nhau, - gi¶ thiÕt mäi ®iÒu kiÖn kh¸c ®Òu nh nhau - qua chØ lµ nh÷ng luËn ®iÓm më ®Çu cho néi dung quyÓn III, quyÓn th× trong mét thêi gian b»ng nhau ®Òu s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n sÏ tr×nh bµy nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn
38 lêi tùa lêi tùa 39 cøu cña M¸c vÒ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi trªn c¬ së t b¶n chñ nghÜa. Khi nµo quyÓn III Êy ®îc xuÊt b¶n, ngêi ta sÏ nãi Ýt h¬n ®Õn mét nhµ kinh tÕ häc mang tªn Rèt-bÐc-tót. Theo lêi M¸c dÆn t«i nhiÒu lÇn, quyÓn II vµ quyÓn III cña bé "T b¶n" sÏ ®îc ®Ò tÆng cho vî M¸c. Lu©n §«n, kû niÖm ngµy sinh cña M¸c, ngµy 5 th¸ng N¨m 1885 Phri-®rÝch ¡ng-ghen
41 Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai 42 PhÇn thø hai §o¹n ®Çu, tr. 231-246 lµ ®o¹n cuèi b¶n th¶o IV. - Tõ ®©y ®Õn cuèi phÇn thø hai, tr. 246-513, tÊt c¶ ®Òu lÊy trong b¶n th¶o II. Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai28 PhÇn thø ba LÇn xuÊt b¶n thø hai nµy, vÒ c¨n b¶n, lµ in l¹i nguyªn v¨n lÇn Ch. 18 (tr. 514-525) trong b¶n th¶o II. tríc. Nh÷ng chç in sai ®· ®îc söa l¹i, mét ®«i chç hµnh v¨n cßn Ch. 19: I vµ II (tr. 526-570) trong b¶n th¶o VIII. - III (tr. 570- s¬ sãt ®· ®îc chØnh lý l¹i, vµi ®o¹n ng¾n chØ lÆp l¹i nh÷ng ý ®· 573) trong b¶n th¶o II. nãi råi, ®· ®îc bá ®i. Ch. 20: I (tr. 574-578) trong b¶n th¶o II, chØ riªng ®o¹n kÕt QuyÓn III cã nh÷ng khã kh¨n hoµn toµn kh«ng ngê tíi, hiÖn luËn trong b¶n th¶o VIII. nay ®· ®îc chØnh lý gÇn xong. NÕu søc khoÎ cña t«i cho phÐp, th× II (tr. 579 - 583) c¬ b¶n lµ trong b¶n th¶o II. tíi mïa thu nµy cã thÓ ®a in quyÓn ®ã ®îc. III, IV, V (tr. 583-619) trong b¶n th¶o VIII. Lu©n §«n, ngµy 15 th¸ng B¶y 1893 VI, VII, VIII, IX (tr. 619-640) trong b¶n th¶o II. Ph.¡ng-ghen X, XI, XII (tr. 640-702) trong b¶n th¶o VIII. _______________ XIII (tr. 703-714) trong b¶n th¶o II. Ch. 21 (tr. 715-764) tÊt c¶ trong b¶n th¶o VIII. §Ó theo dâi ®îc thuËn tiÖn h¬n, ë ®©y chóng t«i lËp mét b¶n tæng hîp ng¾n nh÷ng ®o¹n lÊy trong c¸c b¶n th¶o tõ II ®Õn VIII. PhÇn thø nhÊt Tr. 45-47 lÊy trong b¶n th¶o II. - Tr. 47-62 lÊy trong b¶n th¶o VII. - Tr. 62-66 lÊy trong b¶n th¶o VI. - Tr. 66-178 lÊy trong b¶n th¶o V. - Tr. 179-184 ghi chó t×m thÊy trong c¸c ®o¹n ghi chÐp ë c¸c s¸ch. - Tõ tr. 185 ®Õn cuèi phÇn thø nhÊt lÊy trong b¶n th¶o IV; song ë c¸c tr. 197-200 cã ®a vµo mét ®o¹n lÊy trong b¶n th¶o VIII. - Tr. 203 vµ 213-216 c¸c chó thÝch lÊy trong b¶n th¶o II.
44 PhÇn thø nhÊt. - nh÷ng biÕn hãa h×nh th¸i cña t b¶n ch¬ng I.- TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ 45 PhÇn thø nhÊt nh÷ng biÕn hãa h×nh th¸i cña t b¶n vµ tuÇn hoµn cña nh÷ng biÕn hãa h×nh th¸i Êy ch¬ng I TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ Qu¸ tr×nh tuÇn hoµn1) cña t b¶n tr¶i qua ba giai ®o¹n; c¨n cø vµo sù tr×nh bµy ë tËp thø nhÊt, th× c¸c giai ®o¹n Êy h×nh thµnh nªn chuçi sau ®©y: Giai ®o¹n thø nhÊt: Nhµ t b¶n, víi t c¸ch lµ ngêi mua, xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng hµng hãa vµ thÞ trêng lao ®éng; tiÒn cña h¾n chuyÓn hãa thµnh hµng hãa, hay th«ng qua hµnh vi lu th«ng T - H. Giai ®o¹n thø hai: Nhµ t b¶n tiªu dïng mét c¸ch s¶n xuÊt nh÷ng hµng hãa mµ h¾n ®· mua. H¾n ho¹t ®éng víi t c¸ch lµ ngêi s¶n xuÊt hµng hãa t b¶n chñ nghÜa; t b¶n cña h¾n thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. KÕt qu¶ lµ cã mét hµng hãa cã gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ra hµng hãa ®ã. 1) LÊy trong b¶n th¶o II.
46 PhÇn thø nhÊt. - nh÷ng biÕn hãa h×nh th¸i cña t b¶n ch¬ng I.- TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ 47 Giai ®o¹n thø ba: Nhµ t b¶n trë l¹i thÞ trêng víi t c¸ch lµ hµng hãa ®ång thêi trë thµnh mét giai ®o¹n ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh ngêi b¸n; hµng hãa cña h¾n chuyÓn hãa thµnh tiÒn, hay thùc trong vßng tuÇn hoµn ®éc lËp cña mét t b¶n c¸ biÖt, tríc hÕt hiÖn hµnh vi lu th«ng H - T. kh«ng ph¶i lµ v× h×nh th¸i cña hµnh vi ®ã, mµ lµ néi dung vËt Do ®ã, c«ng thøc cã thÓ øng dông cho tuÇn hoµn cña t b¶n chÊt cña hµnh vi ®ã, tøc lµ do tÝnh chÊt sö dông ®Æc thï cña nh÷ng hµng hãa do tiÒn chuyÓn hãa thµnh. Nh÷ng hµng hãa Êy, tiÒn tÖ lµ: T - H... Sx...H' - T', ®êng chÊm chØ ra r»ng qu¸ tr×nh mét mÆt, lµ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt, vµ mÆt kh¸c, lµ søc lao ®éng, lu th«ng bÞ ®øt qu·ng, cßn H' vµ T' lµ H vµ T ®· t¨ng thªm gi¸ tøc lµ nh÷ng nh©n tè vËt vµ ngêi cña s¶n xuÊt hµng hãa, nh÷ng trÞ thÆng d. nh©n tè mµ ®Æc tÝnh ®¬ng nhiªn ph¶i thÝch hîp víi lo¹i s¶n Trong tËp thø nhÊt, giai ®o¹n thø nhÊt vµ giai ®o¹n thø ba chØ phÈm cÇn chÕ t¹o. NÕu chóng ta dïng Sl® ®Ó chØ søc lao ®éng vµ ®îc nghiªn cøu ë møc ®é cÇn thiÕt ®Ó hiÓu ®îc giai ®o¹n thø Tlsx ®Ó chØ t liÖu s¶n xuÊt, th× sè hµng hãa nhµ t b¶n mua sÏ hai, tøc lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña t b¶n. V× thÕ nªn lóc ®ã, chóng Sld ta cha bµn ®Õn c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau cña t b¶n trong c¸c giai biÓu thÞ thµnh: H = Sl® + Tlsx, hay gän h¬n: H < . Do ®ã, xÐt Tlsx ®o¹n tuÇn hoµn kh¸c nhau cña nã, c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau mµ t Sld b¶n lÇn lît kho¸c lÊy råi l¹i trót bá ®i trong khi lÆp ®i lÆp l¹i vÒ néi dung, T - H biÓu hiÖn thµnh T - H < , nh thÕ cã Tlsx tuÇn hoµn cña nã. C¸c h×nh th¸i Êy giê ®©y lµ ®èi tîng nghiªn cøu trùc tiÕp cña chóng ta. nghÜa lµ T - H ph©n thµnh T - Sl® vµ T - Tlsx; sè tiÒn T chia lµm hai phÇn, mét phÇn mua søc lao ®éng, cßn phÇn kia mua t liÖu §Ó hiÓu ®îc c¸c h×nh th¸i Êy díi d¹ng thuÇn tuý cña chóng s¶n xuÊt. Hai lo¹i mua Êy diÔn ra ë hai thÞ trêng hoµn toµn kh¸c th× tríc hÕt, chóng ta ph¶i g¹t bá tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè hoµn toµn nhau, mét lo¹i ë thÞ trêng hµng hãa theo ®óng nghÜa cña nã, cßn kh«ng liªn quan g× ®Õn b¶n th©n sù thay thÕ vµ h×nh thµnh b¶n mét lo¹i th× ë thÞ trêng lao ®éng. th©n c¸c h×nh th¸i. V× thÕ, ë ®©y, kh«ng nh÷ng chóng ta gi¶ ®Þnh Nhng ngoµi sù ph©n chia vÒ chÊt Êy cña sè hµng hãa do T r»ng hµng hãa ®îc b¸n ®óng theo gi¸ trÞ cña nã, mµ cßn gi¶ ®Þnh Sld r»ng viÖc b¸n hµng hãa nh thÕ ®îc tiÕn hµnh trong nh÷ng t×nh chuyÓn hãa thµnh, th× T - H < cßn biÓu thÞ mét quan hÖ vÒ Tlsx h×nh kh«ng thay ®æi. Do ®ã, chóng ta còng g¹t bá kh«ng nãi ®Õn nh÷ng sù lªn xuèng cña gi¸ trÞ cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh tuÇn lîng cã tÝnh chÊt rÊt ®Æc trng. hoµn. Chóng ta biÕt r»ng gi¸ trÞ, hay gi¸ c¶ cña søc lao ®éng tr¶ cho ngêi së h÷u søc lao ®éng ®ã, - ngêi nµy ®em b¸n søc lao ®éng nh b¸n hµng hãa, - díi h×nh th¸i tiÒn c«ng, nghÜa lµ ®îc tr¶ I. Giai ®o¹n thø nhÊt T - H2) lµm gi¸ c¶ cña mét sè lao ®éng chøa ®ùng c¶ lao ®éng thÆng d T - H biÓu thÞ viÖc chuyÓn hãa mét mãn tiÒn thµnh mét sè n÷a; do ®ã, vÝ dô nÕu gi¸ trÞ mét ngµy cña søc lao ®éng = 3 m¸c, hµng hãa; ®èi víi ngêi mua, ®ã lµ viÖc chuyÓn hãa tiÒn cña ngêi s¶n phÈm cña 5 giê lao ®éng, th× chÝnh sè tiÒn ®ã lµ sè tiÒn ®îc Êy thµnh hµng hãa; ®èi víi ngêi b¸n, ®ã lµ viÖc chuyÓn hãa hµng biÓu hiÖn trªn khÕ íc gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n thµnh gi¸ c¶, hay tiÒn c«ng, cña mét lao ®éng cã thÓ lµ 10 giê. Gi¶ ®Þnh hãa cña ngêi Êy thµnh tiÒn. Hµnh vi lu th«ng chung Êy cña r»ng mét khÕ íc nh vËy ®îc ký kÕt víi 50 c«ng nh©n, th× trong mét ngµy, hä ph¶i cung cÊp cho ngêi mua tÊt c¶ lµ 500 giê lao 2) Tõ ®©y lµ b¶n th¶o VII do M¸c b¾t ®Çu viÕt ngµy 2 th¸ng B¶y 1878. ®éng, mµ mét nöa, - tøc lµ 250 giê lao ®éng = 25 ngµy lao ®éng
48 PhÇn thø nhÊt. - nh÷ng biÕn hãa h×nh th¸i cña t b¶n ch¬ng I.- TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ 49 mçi ngµy 10 giê, - chØ toµn lµ lao ®éng thÆng d th«i. Sè lîng vµ Sld khèi lîng nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cÇn mua ph¶i ®ñ ®Ó sö dông Khi hµnh vi T - H < ®· hoµn thµnh, ngêi mua kh«ng Tlsx ®îc khèi lîng lao ®éng ®ã. nh÷ng chi phèi ®îc t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó Sld s¶n xuÊt ra mét vËt phÈm cã Ých, mµ cßn chi phèi ®îc mét lîng Do ®ã, T - H < kh«ng nh÷ng chØ biÓu thÞ mét quan hÖ vÒ Tlsx søc lao ®éng ®ang ho¹t ®éng hay mét lîng lao ®éng lín h¬n møc chÊt, kh«ng ph¶i chØ nãi lªn sù chuyÓn hãa cña mét sè tiÒn nhÊt cÇn thiÕt ®Ó hoµn l¹i gi¸ trÞ cña søc lao ®éng; ®ång thêi ngêi mua ®Þnh, vÝ dô 422 p.xt. thµnh t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng t¬ng cßn cã nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn hay ®Ó vËt øng víi nhau; nã cßn biÓu thÞ mét quan hÖ vÒ lîng gi÷a c¸i phÇn hãa sè lao ®éng Êy: do ®ã, h¾n chi phèi ®îc nh÷ng nh©n tè ®Ó s¶n tiÒn bá ra mua søc lao ®éng Sl® vµ c¸i phÇn bá ra mua t liÖu s¶n xuÊt ra nh÷ng vËt phÈm cã mét gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ cña c¸c yÕu xuÊt Tlsx, - mét quan hÖ ®· ®îc quyÕt ®Þnh tríc bëi tæng sè lao tè s¶n xuÊt ra nh÷ng vËt phÈm Êy, hay lµ h¾n chi phèi ®îc ®éng thÆng d, tøc lµ lao ®éng d«i ra, mµ mét sè c«ng nh©n nhÊt nh÷ng nh©n tè ®Ó s¶n xuÊt ra mét khèi lîng hµng hãa chøa ®Þnh ph¶i bá ra. ®ùng gi¸ trÞ thÆng d. Nh vËy lµ c¸i gi¸ trÞ do h¾n øng ra díi VÝ dô, trong mét xëng kÐo sîi, nÕu tiÒn c«ng hµng tuÇn cña 50 h×nh th¸i tiÒn, b©y giê tån t¹i díi h×nh th¸i hiÖn vËt, khiÕn cho c«ng nh©n lµ 50 p.xt., th× sÏ cÇn ph¶i chi 372 p.xt. vÒ t liÖu s¶n gi¸ trÞ ®ã cã thÓ tù thùc hiÖn thµnh gi¸ trÞ ®Î ra gi¸ trÞ thÆng d xuÊt khi gi¶ ®Þnh r»ng ®ã lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt do (díi d¹ng hµng hãa). Nãi mét c¸ch kh¸c, gi¸ trÞ ®ã tån t¹i díi mét lao ®éng hµng tuÇn lµ 3000 giê, - trong ®ã cã 1500 giê lao tr¹ng th¸i hoÆc lµ díi h×nh th¸i t b¶n s¶n xuÊt, t b¶n nµy cã ®éng thÆng d, - chuyÓn hãa thµnh sîi. ®Æc tÝnh ho¹t ®éng nh mét kÎ t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d. Trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau, viÖc sö dông lao ®éng Chóng ta h·y gäi t b¶n tån t¹i díi h×nh th¸i Êy lµ Sx. phô thªm ®ßi hái ph¶i bá thªm mét gi¸ trÞ phô ®Õn møc nµo díi Nhng gi¸ trÞ cña Sx = gi¸ trÞ cña Sl® + Tlsx = T ®· ®îc h×nh th¸i t liÖu s¶n xuÊt, - ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng quan träng. chuyÓn hãa thµnh Sl® vµ Tlsx. T còng chØ lµ mét gi¸ trÞ t b¶n ChØ cã mét ®iÒu cÇn ph¶i tÝnh ®Õn lµ: trong tÊt c¶ mäi t×nh huèng, gièng nh Sx th«i, nhng T cã mét ph¬ng thøc tån t¹i kh¸c; ®ã c¸i phÇn tiÒn chi phÝ vÒ t liÖu s¶n xuÊt - tøc lµ nh÷ng t liÖu s¶n lµ gi¸ trÞ t b¶n díi tr¹ng th¸i tiÒn hoÆc díi h×nh th¸i tiÒn: ®ã xuÊt mua vµo do hµnh vi T - Tlsx - ph¶i ®ñ dïng, do ®ã, ph¶i ®îc lµ t b¶n tiÒn tÖ. tÝnh to¸n tríc, ph¶i ®îc cung cÊp theo mét tû lÖ thÝch ®¸ng. Nãi Sld mét c¸ch kh¸c, sè lîng t liÖu s¶n xuÊt cÇn ph¶i ®ñ ®Ó thu hót V× vËy, hµnh vi T - H < , hay díi h×nh th¸i chung cña nã hÕt sè lîng lao ®éng, ph¶i ®ñ ®Ó ®îc sè lîng lao ®éng Êy chuyÓn Tlsx hãa thµnh s¶n phÈm. NÕu kh«ng cã mét sè lîng t liÖu s¶n xuÊt lµ T - H, nghÜa lµ tæng sè nh÷ng hµnh vi mua hµng hãa, vèn lµ ®Çy ®ñ, th× sÏ kh«ng thÓ sö dông ®îc sè lao ®éng thõa ra do hµnh vi lu th«ng chung cña hµng hãa, lµ giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh ngêi mua chi phèi; quyÒn chi phèi cña ngêi ®ã ®èi víi lao ®éng tuÇn hoµn ®éc lËp cña t b¶n, ®ång thêi còng lµ sù chuyÓn hãa Êy sÏ kh«ng ®em l¹i g× c¶. NÕu t liÖu s¶n xuÊt l¹i cã nhiÒu h¬n sè cña gi¸ trÞ t b¶n tõ h×nh th¸i tiÒn cña nã thµnh h×nh th¸i s¶n lao ®éng mµ ngêi mua chi phèi ®îc, th× nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt xuÊt cña nã, hay nãi v¾n t¾t h¬n, lµ sù chuyÓn hãa cña t b¶n tiÒn Êy sÏ kh«ng tháa m·n ®îc lßng thÌm thuång lao ®éng cña chóng, tÖ thµnh t b¶n s¶n xuÊt. Nh vËy, trong h×nh th¸i tuÇn hoµn sÏ kh«ng chuyÓn hãa ®îc thµnh s¶n phÈm. mµ chóng ta xÐt ®Õn tríc hÕt ë ®©y, th× tiÒn biÓu hiÖn ra thµnh