Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Hoàn thiện cơ chế pháp lý thực hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> NGUYỄN TIẾN THÀNH<br /> <br /> hoµn thiÖn c¬ chÕ ph¸p lý thùc hiÖn<br /> d©n chñ c¬ së ë viÖt nam hiÖn nay<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ<br /> CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT<br /> <br /> Mã số: 62 38 01 01<br /> <br /> HÀ NỘI - 2016<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại<br /> Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Việt Hương<br /> <br /> Phản biện 1: ......................................................<br /> ......................................................<br /> <br /> Phản biện 2: ......................................................<br /> ......................................................<br /> <br /> Phản biện 3: ......................................................<br /> ......................................................<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện<br /> họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh<br /> Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 20....<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia<br /> và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Trên phương diện nhận thức luận, quyền lực nhân dân trong mọi xã hội hiện<br /> đại đều có thể và cần thiết thể hiện theo hai phương thức: dân chủ đại diện, dân chủ<br /> trực tiếp và thực hiện trên các phạm vi không gian của đất nước. Điều đó bao hàm<br /> cách hiểu, nhân dân - với vị thế chủ thể quyền lực, có thể trao quyền cho cá nhân<br /> hay tổ chức đại diện cho mình để thực hiện quyền lực nhân dân đồng thời nhân dân<br /> cũng có thể tự mình bày tỏ ý chí của mình để trực tiếp thực hiện quyền lực nhân<br /> dân. Nói cách khác, mặc dù làm chủ thông qua con đường nhà nước là phương thức<br /> làm chủ thông dụng và hữu hiệu nhưng nhân dân không thể trao hết quyền lực cho<br /> nhà nước. Do nhiều nguyên nhân khác nhau, nhà nước luôn vấp phải những lỗi hệ<br /> thống và nhân dân luôn gặp khó khăn trong việc kiểm soát hoạt động của các cơ<br /> quan Đảng và Nhà nước nhằm đảm bảo quyền lực nhân dân. Vì vậy, nhân dân<br /> không thể đặt cược toàn bộ vào nhà nước. Nhân dân phải tự mình - thông qua<br /> những hình thức khác nhau, trực tiếp thực hiện quyền của chủ nhân quyền lực. Điều<br /> này thể hiện rõ nét nhất tại địa bàn cơ sở. Cách đặt vấn đề đó đã chỉ ra nhu cầu phải<br /> tìm kiếm căn cứ lý thuyết để tạo khung tư duy cho việc xác lập các cơ chế bảo đảm<br /> quyền lực thuộc về nhân dân, trong đó - như một tất yếu - có cơ chế pháp lý thực<br /> hiện dân chủ cơ sở.<br /> Trên phương diện thực tiễn, Đảng ta luôn coi trọng nhân dân, luôn xác định<br /> vị thế chủ thể quyền lực của nhân dân và phấn đấu vì lợi ích của nhân dân. Trong<br /> quá trình đổi mới, tính pháp quyền của Nhà nước, nền dân chủ xã hội chủ nghĩa<br /> (XHCN) đã từng bước được xây dựng, củng cố. Bước tiến đó đã có khả năng thâm<br /> nhập sâu rộng vào mọi lĩnh vực hoạt động của Nhà nước, vào đời sống xã hội trên<br /> nhiều vùng của đất nước, đang tạo ra những mô hình, những điển hình có sức lan<br /> tỏa lớn. Tuy nhiên, trong thực tế, cơ chế bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân vẫn<br /> đang tồn tại những bất cập. Một mặt, tuy Hiến pháp 2013 đã có những thay đổi<br /> quan trọng trong ghi nhận chủ quyền nhân dân và các cơ chế thực thi dân chủ<br /> nhưng trên thực tế, quá trình triển khai thi hành Hiến pháp mới được khởi động, mặt<br /> khác, dân chủ cơ sở ở nước ta chưa được phát huy đúng mức - xét cả ở góc độ nhận<br /> thức cũng như ở hiện thực của các hình thức và cơ chế đảm bảo quyền tham gia và<br /> quyết định trực tiếp của nhân dân đối với các vấn đề của địa phương và đất nước.<br /> Trong suốt những năm đổi mới vừa qua, để đảm bảo tính an toàn và ổn định xã hội,<br /> quá trình phát huy dân chủ ở nước ta vẫn dựa căn bản trên cơ sở chiêm nghiệm thực<br /> tế, vừa làm vừa đúc rút lý luận và kinh nghiệm, do vậy tính tổng thể, tính đồng bộ,<br /> tính phù hợp và hiệu quả còn bị hạn chế. Đặc biệt, tại địa bàn cơ sở, tình trạng vi<br /> phạm dân chủ vẫn là hiện tượng tương đối phổ biến. Đi kèm với nó là trạng thái suy<br /> giảm lòng tin của dân chúng và hiệu ứng ngược đối với năng lực thực hành dân chủ<br /> <br /> 2<br /> <br /> của nhân dân. Những nỗ lực phát huy dân chủ ở cơ sở trong những năm gần đây<br /> vẫn chưa phát huy hết được tác động thực tế. Các cơ chế, hình thức thực thi dân chủ<br /> của người dân và các cơ chế bảo vệ, bảo đảm quyền dân chủ của người dân ở cơ sở<br /> vẫn có không ít khoảng trống về mặt lý luận và thiết kế pháp lý. Nhìn một cách tổng<br /> thể, phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra" tại cơ sở vẫn chưa có<br /> được những căn cứ chính trị và pháp lý vững chắc cho việc thực hiện nhất quán để<br /> một mặt bảo đảm vai trò và sứ mệnh lãnh đạo nhà nước, lãnh đạo xã hội của Đảng,<br /> quyền làm chủ của nhân dân, hiệu lực và hiệu quả quản lý của Nhà nước, mặt khác,<br /> bảo đảm để có sự cầm quyền và thực thi quyền lực chính đáng, hợp hiến vì nhân<br /> dân, ngăn chặn có hiệu quả mọi biểu hiện của sự lạm dụng quyền lực và nguy cơ<br /> phát triển chệch hướng, vượt ra ngoài quỹ đạo phục vụ nhân dân.<br /> Nhu cầu khắc phục tình trạng nói trên đã được Đảng và Nhà nước ta nhận<br /> thức rất rõ. Nhiệm vụ nghiên cứu những vấn đề lý luận và tổng kết thực tiễn để hình<br /> thành một chủ thuyết đầy đủ về chủ quyền nhân dân, trên cơ sở đó xác lập cơ chế<br /> hữu hiệu đảm bảo quyền lực thuộc về nhân dân, tăng cường các cơ chế, hình thức<br /> đảm bảo phát huy dân chủ cơ sở, giải quyết các mối quan hệ giữa quyền làm chủ<br /> trực tiếp của người dân với các thiết chế thuộc hệ thống chính trị cơ sở… đã được<br /> xác định là một yêu cầu cấp bách và trở thành một định hướng quan trọng trong<br /> nghiên cứu khoa học và được đặt trong bối cảnh đổi mới chính trị hiện nay nhằm<br /> khơi thông một cách tiếp cận và quảng bá xã hội về quyền của người dân, về khả<br /> năng nhân dân được làm gì và làm như thế nào để bảo vệ và thực thi quyền lực<br /> nhân dân trong một trật tự nhà nước pháp quyền. Đặc biệt, thực hiện tốt và đẩy<br /> mạnh dân chủ cơ sở không chỉ đơn thuần là một phản ứng chính trị của Đảng và<br /> Nhà nước trước tình hình phức tạp của những điểm nóng ở cơ sở mà còn thể hiện<br /> cái nhìn hướng tới cơ sở, coi trọng cái gốc ở cơ sở, do vậy mang tính chiến lược,<br /> căn bản, lâu dài. Theo hướng đó, trên từng bình diện cụ thể, nhiều đề tài nghiên cứu<br /> đã được triển khai. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu đến nay vẫn chưa phúc đáp được<br /> yêu cầu.<br /> Trong bối cảnh đó, rất cần thiết phải tiến hành nghiên cứu theo hướng làm<br /> sâu sắc thêm về mặt lý luận, tổng kết thực tiễn và định hình một cách cơ bản, đồng<br /> bộ, có hệ thống về các giải pháp tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp lý thực hiện dân<br /> chủ cơ sở gắn với yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, thúc đẩy và bảo<br /> vệ các quyền cơ bản của con người ở Việt Nam. Bối cảnh triển khai Hiến pháp năm<br /> 2013 hiện nay càng khiến cho chủ đề này trở nên cấp bách.<br /> Như vậy, có thể khẳng định, trong tình hình hiện nay việc lựa chọn nghiên<br /> cứu chủ đề “Hoàn thiện cơ chế pháp lý thực hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam<br /> hiện nay” trong quy mô của một luận án tiến sĩ và dưới góc độ tiếp cận của khoa<br /> học pháp lý là rất cần thiết, xét cả từ góc độ lý luận và góc độ thực tiễn.<br /> <br /> 3<br /> <br /> 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu<br /> 2.1. Mục đích nghiên cứu<br /> Mục đích tổng quát của luận án là xây dựng luận cứ khoa học cho các giải<br /> pháp hoàn thiện cơ chế pháp lý thực hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam, góp phần phát<br /> huy dân chủ, bảo đảm mọi quyền lực thuộc về nhân dân trong quá trình đổi mới đất<br /> nước hiện nay.<br /> 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> - Nghiên cứu làm sáng tỏ nhận thức về dân chủ cơ sở; xác định khái niệm,<br /> đặc điểm, các yếu tố cấu thành và vai trò của cơ chế pháp lý thực hiện dân chủ cơ sở<br /> ở Việt Nam hiện nay.<br /> - Nhận diện các tiêu chí hoàn thiện và các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn<br /> thiện cơ chế pháp lý thực hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam.<br /> - Đánh giá thực trạng cơ chế pháp lý thực hiện dân chủ ở cơ sở ở Việt Nam.<br /> Xác định và phân tích các nguyên nhân của ưu điểm và hạn chế của cơ chế pháp lý<br /> thực hiện dân chủ cơ sở hiện nay.<br /> - Xác định các quan điểm và đề xuất các giải pháp tiếp tục hoàn thiện cơ chế<br /> pháp lý thực hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam trong giai đoạn tới.<br /> 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu<br /> 3.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> - Các khía cạnh lý luận về hoàn thiện cơ chế pháp lý thực hiện dân chủ cơ sở.<br /> - Hệ thống pháp luật và thực hiện pháp luật về quyền dân chủ, các hình thức,<br /> phương pháp, trình tự, thủ tục thực hiện dân chủ tại cơ sở.<br /> - Hệ thống pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động<br /> của các thiết chế thực thi dân chủ tại cơ sở.<br /> - Các điều kiện, yếu tố tác động đến quá trình hoàn thiện cơ chế pháp lý thực<br /> hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam.<br /> 3.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> - Phạm vi không gian: Luận án triển khai nghiên cứu lý luận và đánh giá thực<br /> trạng thể chế, thiết chế và các điều kiện đảm bảo thực hiện dân chủ cơ sở trên không<br /> gian cả nước nhưng chỉ giới hạn ở đơn vị hành chính - lãnh thổ cấp cơ sở.<br /> - Phạm vi thời gian: Luận án triển khai nghiên cứu quá trình xây dựng và<br /> hoàn thiện cơ chế pháp lý thực hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam từ sau khi Bộ Chính<br /> trị (khóa VIII) có Chỉ thị số 30/CT-TW của Bộ Chính trị ngày 18/2/1998 về xây<br /> dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở. Trực tiếp là từ khi Chính phủ có Nghị<br /> định số 29/1998 /NĐ-CP ngày 28/5/1998 về việc ban hành quy chế thực hiện quy<br /> chế dân chủ cơ sở đến 2015.<br /> <br />