Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Lý luận và phương pháp dạy học: Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án "Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng" nhằm tổng hợp cơ sở lý luận của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm và đánh giá khả năng vận dụng trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng; Đề xuất tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Lý luận và phương pháp dạy học: Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI DƯƠNG VĂN CƯỜNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM TRONG ĐÀO TẠO NGHỀ CẮT GỌT KIM LOẠI TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Mã số: 9140110 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Hà Nội – 2022
Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Bách khoa Hà Nội Người hướng dẫn khoa học 1: TS. Nguyễn Tiến Long 2: PGS.TS. Thái Thế Hùng Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội vào hồi .... giờ ..... ngày .... tháng .... năm ...... Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: 1. Thư viện Tạ Quang Bửu – Trường Đại học Bách khoa Hà Nội 2. Thư viện Quốc Gia Việt Nam.
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Cơ sở pháp lí Nghị Quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013, Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ quan điểm: “cần chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục con người vừa đáp ứng yêu cầu xã hội vừa phát triển cao nhất tiềm năng của mỗi cá nhân; tập trung dạy cách học, cách nghĩ và tự học”. Luật giáo dục nghề nghiệp số 74/2014/QH13 nhấn mạnh giải pháp: “đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học”. 1.2. Cơ sở lí luận Thế kỉ 21, thế giới đang hướng đến một nền giáo dục tiến bộ (giáo dục phải dựa trên trải nghiệm của chính người học) đối lập với nền giáo dục truyền thống (coi giáo dục là sự đào tạo từ bên ngoài; áp đặt những kiến thức, kĩ năng, chuẩn mực và nguyên tắc ứng xử đã được phát triển trong quá khứ cho thế hệ trẻ). Trong nền giáo dục tiến bộ đó, giá trị của tự do được đề cao, học thông qua trải nghiệm, học tập phải gắn liền với lợi ích của cuộc sống, học là để thích ứng với môi trường cuộc sống luôn thay đổi. Các trải nghiệm của người trở thành yếu tố trung tâm của nền giáo dục tiến bộ, giáo dục phải tạo điều kiện thuận lợi nhất để người học phát triển kinh nghiệm cá nhân bằng trải nghiệm của chính họ. Học tập trải nghiệm là một lí thuyết đóng vai trò trung tâm trong nền giáo dục tiến bộ. Nổi bật nhất là lí thuyết học tập trải nghiệm của Kolb xuất bản năm 1984. Nó nhận được nhiều sự ủng hộ của các nhà giáo, trở thành một lí thuyết đóng vai trò trung tâm trong học tập và phát triển con người, trở thành xu hướng, nền tảng giáo dục trong thế kỉ 21. Khi được vận dụng trong từng lĩnh vực chuyên môn cụ thể, lí thuyết học tập trải nghiệm của Kolb sẽ được diễn giải rõ hơn. Nhưng cho đến nay, chưa có một nghiên cứu nào vận dụng lí thuyết học tập trải nghiệm của Kolb trong lĩnh vực đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. Đây là vấn đề còn thiếu trong lí luận mà đề tài này sẽ tập trung làm rõ. 1.3. Cơ sở thực tiễn Một số nghiên cứu khảo sát về thực trạng về dạy học trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại ở các trường cao đẳng hiện nay cho thấy, đa số các trường hiện nay đều tổ chức quá trình đào tạo nghề kiểu truyền thống. Các phương pháp dạy học như thuyết trình/đàm thoại, nêu và giải quyết vấn đề, thực hành theo thao 1
tác mẫu vẫn là những phương pháp được nhiều giáo viên các trường áp dụng hiện nay. Nói chung, các phương pháp dạy học của giảng viên là không thay đổi nhiều từ trước đến nay. Đặc biệt, các phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận trải nghiệm của sinh viên vẫn chưa được áp dụng. Do vậy, áp dụng dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại có thể là một hướng nghiên cứu mới nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học. 2. Mục đích nghiên cứu Áp dụng dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng nhằm nâng cao chất lượng học tập các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại của các sinh viên. Mục tiêu cụ thể bao gồm: - Tổng hợp cơ sở lý luận của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm và đánh giá khả năng vận dụng trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. - Đề xuất tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học các mô đun chuyên môn trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Đề tài này xác định được ba đối tượng nghiên cứu cần làm rõ gồm: (1) Mô hình và các hình thức học tập trải nghiệm trong dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. (2) Cơ sở lý thuyết về thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm. (3) Tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm. 3.3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Các mô đun chuyên ngành trong chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng hệ chính quy tập trung. - Phân tích chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng tại Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình. - Khảo sát thực trạng tại một số trường cao đẳng Khu vực Miền Bắc. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình. 4. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được mô hình và các hình thức học tập trải nghiệm trong dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại, cơ sở lý thuyết về thiết 2
kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm, kết hợp với một tiến trình rõ ràng về thiết kế và thực hiện dạy học trong các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm thì việc dạy học theo tiếp cận trải nghiệm sẽ tác động tích cực đến kết quả học tập của các sinh viên cao đẳng. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. - Phân tích chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng tại Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình. - Khảo sát thực trạng về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. - Đề xuất tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. - Tổ chức kiểm nghiệm và đánh giá kết quả nghiên cứu bằng phương pháp chuyên gia và thực nghiệm sư phạm. 6. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 6.1. Cách tiếp cận Đề tài sử dụng cách tiếp cận "thực tiễn" nhằm tổng hợp, phát triển một số lý luận về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. Từ đó đề xuất tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm phù hợp với bối cảnh thực tiễn giáo dục nghề nghiệp Việt Nam. 6.2. Các phương pháp nghiên cứu - Các phương pháp nghiên cứu lí luận: phương pháp phân loại và hệ thống hóa, phương pháp phân tích và tổng hợp. - Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm, phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp chuyên gia. - Phương pháp thống kê được sử dụng để xử lí định lượng cho dữ liệu thu thập. Tất cả các dữ liệu được xử lí bằng phần mềm SPSS. 7. Những luận điểm cần bảo vệ trong luận án - Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng có thể dựa vào một mô hình học tập trải nghiệm (ví dụ như mô hình học tập trải nghiệm của Kolb, 1984) để mô tả rõ ràng những hoạt động trải nghiệm mà sinh viên cần trải qua. 3
- Để tiến hành dạy học theo theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề cắt gọt kim loại, thì mô hình học tập trải nghiệm của Kolb (1984) cần được tiếp tục diễn giải rõ hơn trong bối cảnh đào tạo nghề Cắt gọt kim loại. Từ đó, một mô hình học tập trải nghiệm trong dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại sẽ được phát triển để mô tả cụ thể những hoạt động trải nghiệm Cắt gọt kim loại mà sinh viên cần trải qua để hoàn thành việc học. Bên cạnh đó, các hoạt động trải nghiệm của sinh viên cần được diễn ra trong các hình thức học tập trải nghiệm phù hợp với đặc trưng của đào tạo nghề Cắt gọt kim loại. - Việc thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm cần phải dựa vào một mô hình mô tả mối quan hệ giữa các yếu tố về đặc điểm sinh viên (bao gồm kinh nghiệm đã có, động lực nội tại, dạng hoạt động trải nghiệm chủ đạo), yếu tố về bối cảnh đào tạo (bao gồm tiêu chuẩn nghề, chương trình đào tạo, bối cảnh đào tạo), yếu tố về quá trình dạy học (bao gồm hoạt động dạy và hoạt động học) và yếu tố về kết quả học tập của sinh viên (kiến thức gia công, kỹ năng thực hành). Mô hình của Biggs (1993) chính là một mô hình phù hợp để chỉ dẫn thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm. - Cần phải đề xuất được một tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học theo tiếp cận trải nghiệm để hướng dẫn nhà giáo thiết kế dạy học vừa dựa vào vốn kinh nghiệm đã có của sinh viên, vừa phù hợp với bối cảnh đào tạo thực tế. 8. Đóng góp mới của luận án - Phát triển một mô hình học tập trải nghiệm trong dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng dựa trên mô hình lý thuyết nền tảng của Kolb (1984) về học tập trải nghiệm. - Tổng hợp các hình thức học tập trải nghiệm phù hợp trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng, bao gồm: 1) trải nghiệm với các dự án kỹ thuật, 2) trải nghiệm với các chuyến đi thực địa công nghiệp, 3) trải nghiệm với các cuộc thi thiết kế kỹ thuật, 4) trải nghiệm trong phòng thí nghiệm/ xưởng thực hành kỹ thuật, 5) trải nghiệm với các hội thảo ngoại khóa/ bài giảng khách mời, 6) trải nghiệm thực tập sản xuất công nghiệp kết hợp với phản ánh bằng nhật kí học tập. - Phân tích các đặc trưng của dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm. Sử dụng mô hình của Biggs (1993) để giải thích mối quan hệ giữa các yếu tố liên quan đến thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm. Từ đó đưa ra các định hướng thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm tại Việt Nam. - Đề xuất một tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm nhằm hướng dẫn các nhà giáo thiết kế và thực hiện dạy học vừa dựa vào vốn kinh nghiệm đã có của 4
sinh viên, vừa phù hợp với bối cảnh đào tạo thực tế, vừa tích cực hóa hoạt động trải nghiệm cắt gọt kim loại của sinh viên. 9. Cấu trúc của luận án Chương 1. Cơ sở lí luận về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng; Chương 2. Cơ sở thực tiễn về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng; Chương 3. Tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm. 10. Khung cấu trúc của luận án 5
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM TRONG ĐÀO TẠO NGHỀ CẮT GỌT KIM LOẠI TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu tài liệu 1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm a) Trên thế giới Học tập trải nghiệm (experiential learning) là một lí thuyết học tập hiện đại, nổi bật trong thế kỉ 20. Nó được đặt nền móng bởi các nhà giáo hàng đầu trên thế giới như Dewey, Vygotsky, Lewin, Kolb... Lý thuyết học tập trải nghiệm (experiential learning theory) đóng một vai trò trung tâm trong giáo dục và phát triển con người, trở thành nền tảng trung tâm của giáo dục trong thế kỉ 21. Mặc dù nhấn mạnh bản chất của học tập trải nghiệm là một quá trình cá nhân sử dụng kinh nghiệm để kiến tạo tri thức của riêng mình nhằm thích ứng với môi trường cuộc sống luôn thay đổi, nhưng mỗi nhà giáo dục có những cách mô tả khác nhau về học tập trải nghiệm. - Dewey phân tích học tập trải nghiệm dưới phương diện chủ nghĩa thực dụng trong triết học. - Vygotsky sử dụng lí thuyết vùng phát triển gần nhất, khái niệm ‘giàn giáo’ nâng đỡ vừa sức. - Kurt Lewin sử dụng phương trình thay đổi hành vi: B = f(P,E) Kế thừa các nghiên cứu của Dewey, Vygotsky, Lewin và nhiều nhà giáo dục khác, Kolb (1984) đã phát triển một lí thuyết toàn diện về học tập trải nghiệm. Lí thuyết học tập trải nghiệm của Kolb nhận được nhiều sự ủng hộ của các nhà giáo và vận dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau. b) Tại Việt Nam Mặc dù không tuyên bố chính xác là ‘học tập trải nghiệm’, nhưng các tư tưởng của học tập trải nghiệm đã xuất hiện từ lâu trong các triết lí giáo dục Việt Nam. Trong công tác giáo dục của nước nhà, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi trọng phương châm: ‘Học đi đôi với hành’, ‘Dù xem được hàng ngàn hàng vạn quyển lý luận, nếu không biết đem ra thực hành, thì khác nào một cái hòm đựng sách’, ‘Học hỏi là một việc suốt đời. Suốt đời phải gắn liền lý luận với thực tế. Thấm nhuần lời dạy của Bác về công tác giáo dục cũng chính là thuấn nhuần tư tưởng của ‘trải nghiệm’ trong giáo dục nhằm gắn lý luận với thực tiễn. 6
Bên cạnh đó, lí thuyết học tập trải nghiệm của Kolb (1984) cũng trở thành một lí thuyết đóng vai trò trung tâm và được diễn giải rõ hơn khi vận dụng vào trong các lĩnh vực giáo dục khác nhau. 1.1.2. Những nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo kỹ thuật a) Trên thế giới Tất cả chương trình đào tạo nghề luôn được thiết kế với khối lượng thực hành không nhỏ để giúp sinh viên có được kĩ năng nghề đáp ứng yêu cầu xã hội. Để phát triển năng lực hành nghề, người học cần phải được tham gia trải nghiệm để thực hành cách giải quyết các vấn đề kĩ thuật trong bối cảnh thực, kết hợp cùng với ý tưởng sáng tạo của bản thân. Theo Clark và các cộng sự (2010), các sinh viên kĩ thuật học các khái niệm trong lớp học và áp dụng trong phòng thí nghiệm là chưa đủ, và do đó họ cần được bổ sung kiến thức bằng các trải nghiệm thực nghiệp. Các hình thức trải nghiệm thực nghiệp của sinh viên kĩ thuật cũng rất đa dạng, từ dự án kĩ thuật, chuyến đi thực địa nhà máy, cuộc thi thiết kế kĩ thuật, trải nghiệm lab thực hành, thực tập tại nhà máy. b) Tại Việt Nam Tổng cục Giáo dục Nghề nghiệp đã phát triển nhiều tài liệu hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao công tác đào tạo nghề theo năng lực thực hiện. Trong các tài liệu này, mô hình học tập trải nghiệm của Kolb có vai trò quan trọng để chỉ dẫn giáo viên thiết kế các hoạt động học tập cho người học. Tuy nhiên, bản chất của học tập trải nghiệm chưa được bàn luận rõ trong từng lĩnh vực đào tạo nghề nghiệp cụ thể gây khó khăn cho giáo viên khi áp dụng. Mặc dù mô hình học tập trải nghiệm của Kolb đã được vận dụng sáng tạo trong dạy học nhiều lĩnh vực kĩ thuật khác nhau, nhưng cho đến nay chưa có nghiên cứu nào bàn về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. 1.2. Những khái niệm công cụ 1.2.1. Kinh nghiệm và trải nghiệm Kinh nghiệm là những kiến thức và kĩ năng mà con người có được khi tham gia hành động trực tiếp hoặc được chia sẻ bởi tất cả các thành viên của một nhóm cụ thể trong xã hội; tất cả những kết quả đó ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành vi của họ. 7
Trải nghiệm là quá trình trải qua (làm, hành động) một điều gì đó và nghiệm ra (xem, ngẫm) ý nghĩa của một tình huống cụ thể hoặc một cảm xúc cụ thể. 1.2.2. Học tập trải nghiệm Học tập trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại là một quá trình học nghề chính quy, trong đó các sinh viên thu được các kiến thức và kĩ năng nghề nghiệp trong các ‘mô đun chuyên môn nghề’ thông qua việc chia sẻ kinh nghiệm cho nhau, thiết kế công nghệ gia công và trải nghiệm trực tiếp các nhiệm vụ gia công trên các máy công cụ Cắt gọt kim loại. 1.2.3. Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại là tập hợp các thiết kế và thực hiện dạy học, trong đó nhà giáo tạo lập môi trường trải nghiệm tích hợp lí thuyết – thực hành, và khuyến khích các sinh viên sáng tạo, chia sẻ các kinh nghiệm cho nhau, thiết kế phương pháp gia công và trải nghiệm trực tiếp các nhiệm vụ gia công trên các máy công cụ Cắt gọt kim loại. 1.3. Mô hình và các hình thức học trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng 1.3.1. Mô hình học trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại Để xây dựng mô hình học tập trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại thì trước tiên chúng ta cần biết bản chất của nghề Cắt gọt kim loại. Các công việc mà một người thợ Cắt gọt kim loại phải thực hiện gia công một sản phẩm cơ khí thường bao gồm: - Nhận thức tình huống, đọc các yêu cầu của bản vẽ kỹ thuật hoặc bản thiết kế. Phân tích các máy móc gia công hiện có để xem xét vấn đề có thể được giải quyết không? - Nhận thức các phương pháp và quy trình gia công có thể áp dụng. - Tiến hành lập quy trình công nghệ gia công chi tiết phù hợp với điều kiện máy móc hiện có. - Gia công chi tiết, phân tích kết quả, phát hiện vấn đề mới và đề xuất cải thiện sản phẩm trong lần thực hành tiếp theo. Từ các phân tích nhiệm vụ gia công Cắt gọt kim loại nêu trên, một mô hình trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại đã được xây dựng dựa trên nền tảng mô hình học tập trải nghiệm của Kolb như Hình 1.5. Trong chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng, các nhiệm vụ gia công này thường được thực hiện trong các mô đun chuyên môn nghề. Do đó, mô hình học 8
tập trải nghiệm như Hình 1.5 là được áp dụng để dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại. Mô hình này có thể được đặt tên là “Mô hình học tập trải nghiệm trong dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại”. Hình 1.5: Mô hình học tập trải nghiệm trong dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng Mô hình học tập trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại vẫn kế thừa theo cách tổ chức của mô hình Kolb, tức là quá trình học tập vẫn trải qua 4 pha, gồm: 1) Thực hành gia công Cắt gọt kim loại (học bằng các trải nghiệm thực tế bằng hành động gia công Cắt gọt kim loại); 2) Quan sát phản ánh (học bằng cách quan sát tình huống, đọc các yêu cầu của bản vẽ kỹ thuật hoặc bản thiết kế để phân tích các máy móc gia công hiện có để xem xét vấn đề có thể được giải quyết không?), 3) Lí thuyết về các phương pháp và quy trình gia công (học bằng nghiên cứu, thảo luận các phương pháp và quy trình gia công để xem xét ý tưởng gia công sản phẩm như thế nào); 4) Lập quy trình công nghệ gia công (học bằng việc xây dựng một quy trình công nghệ gia công thích hợp với các điều kiện bối cảnh hiện có, chẳng hạn như máy móc, dụng cụ hiện có tại xưởng thực hành). 1.3.2. Các hình thức học trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại 1) Trải nghiệm với các dự án kĩ thuật 2) Trải nghiệm với các chuyến đi thực địa công nghiệp 9
3) Trải nghiệm với các cuộc thi thiết kế kĩ thuật 4) Trải nghiệm trong phòng thí nghiệm/ xưởng thực hành kĩ thuật 5) Trải nghiệm trong các hội thảo ngoại khóa/ bài giảng khách mời 6) Trải nghiệm thực tập sản xuất công nghiệp kết hợp với phản ánh bằng nhật kí học tập 1.4. Cơ sở lý thuyết về thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm 1.4.1. Đặc trưng của dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm Dựa vào mô hình học tập trải nghiệm như Hình 1.5, những đặc trưng của dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm có thể được rút ra, bao gồm: 1) Dạy tích hợp lí thuyết và thực hành trong những tình huống nghề nghiệp thực tiễn 2) Dạy dựa trên quan điểm kiếm tạo để nâng cao vai trò của kinh nghiệm cá nhân trong những tình huống nghề nghiệp 3) Trải nghiệm vừa là con đường để xây dựng kiến thức, vừa là con đường để rèn luyện kĩ năng nghề nghiệp 4) Tăng cường rèn luyện thói quen tự phản ánh các kinh nghiệm trong tình huống nghề nghiệp. 1.4.2. Tiếp cận lý thuyết về thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm Việc thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm có liên quan đến rất nhiều yếu tố như các điều kiện máy móc gia công hiện có tại xưởng trường, tiêu chuẩn kĩ năng nghề, các kinh nghiệm đã có của người học, lựa chọn các hình thức học tập trải nghiệm, chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại… Do đó, để bao quát tất cả các yếu tố này, việc thiết kế dạy học theo tiếp cận trải nghiệm cần phải dựa trên một mô hình lí thuyết cơ sở để thiết lập mối quan hệ giữa các yếu tố trên và chỉ dẫn thiết kế giảng dạy cụ thể. Mô hình dạy và học của Biggs (1993) [54] đã được sử dụng để phát triển một mô hình chỉ dẫn thiết kế các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng theo tiếp cận trải nghiệm (Hình 1.6). 10
Hình 1.6: Mô hình mối quan hệ giữa các yếu tố liên quan đến dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm Các mối quan hệ giữa các yếu tố là các tương tác hai chiều, nhưng các mũi tên ‘đậm’ là chỉ chiều hướng quan tâm chính trong thiết kế giảng dạy của nhà giáo. Theo chiều mũi tên chính này, có ba vấn đề chính mà nhà giáo cần quan tâm khi thiết kế giảng dạy. - Hiểu biết về đặc điểm sinh viên: Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm đòi hỏi các nhà giáo phải hiểu biết về các kinh nghiệm đã có của sinh viên, các hoạt động học tập chủ đạo (học bằng lao động sản xuất) và động cơ học tập của họ. - Thiết kế dạy tích hợp theo tiếp cận trải nghiệm tập trung vào bối cảnh đào tạo: Bối cảnh đào tạo đề cập đến các phân tích về chương trình đào tạo, tiêu chuẩn nghề và nguồn lực vật chất. - Thiết kế tích hợp theo tiếp cận trải nghiệm hướng đến kết quả: Các thiết kế dạy học tích hợp theo tiếp cận trải nghiệm cần tập trung hướng đến kết quả chính, bao gồm kiến thức gia công và kĩ năng thực hành. 1.4.3. Định hướng thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm tại Việt Nam Từ việc phân tích các đặc trưng của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại cho thấy giáo án tích hợp là thích hợp nhất để thực hiện thiết kế giảng dạy vì nó cho phép dạy tích hợp lí thuyết và thực hành trong những tình huống nghề nghiệp thực tiễn. Một cấu trúc bài tích hợp theo tiếp cận trải nghiệm có thể được đề xuất như Hình 1.7 dưới đây. 11
Hình 1.7: Cấu trúc bài dạy tích hợp theo tiếp cận trải nghiệm Kết luận chương 1 Đề tài đã phát triển được một mô hình học trải nghiệm trong dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại từ mô hình của Kolb. Nghiên cứu cũng đã tổng hợp được các hình thức học trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại. Từ đó, đề tài đã làm rõ được các đặc trưng của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại, phát triển mô hình phản ánh các mối quan hệ giữa các yếu tố liên quan đến dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm. Cuối cùng là việc định hướng thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm tại Việt Nam. 12
Chương 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM TRONG ĐÀO TẠO NGHỀ CẮT GỌT KIM LOẠI TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG 2.1. Phân tích chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại bằng phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm 2.1.1. Mục đích nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm Đánh giá khả năng vận dụng dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng tại Việt Nam thông qua việc phân tích một chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại. 2.1.2. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm 1) Lựa chọn sản phẩm hoạt động sư phạm Chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng tại Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình đã được lựa chọn như một nghiên cứu trường hợp (mang tính đại diện điển hình) nhằm phân tích sâu sắc về khả năng vận dụng dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại tại Việt Nam. 2) Phương pháp tiến hành phân tích sản phẩm hoạt động sư phạm Là một phương pháp nghiên cứu định tính, phân tích sản phẩm hoạt động sư phạm có thể giúp phát hiện các thông tin định tính về khối lượng và cấu trúc chương trình, các điều kiện thực hiện dạy học, gợi ý hướng dẫn dạy học và kiểm tra đánh giá được quy định trong chương trình đào tạo và từng môn học/ mô đun cụ thể. 2.1.3. Kết quả phân tích sản phẩm hoạt động sư phạm - Chương trình đào tạo được xây dựng dựa trên cơ sở phân tích nghề DACUM, sử dụng cấu trúc chương trình kết hợp giữa môn học và mô đun, đáp ứng yêu cầu về năng lực mà người học phải đạt được sau khi tốt nghiệp. - Cấu trúc nội dung chương trình môn học được xây dựng theo cấu trúc ‘chương/mục’ theo sự logic của nội dung học thuật. Cấu trúc nội dung chương trình mô đun được xây dựng theo cấu trúc ‘bài học tích hợp’ nhằm tích hợp lý thuyết và thực hành để phát triển năng lực thực hiện các nhiệm vụ nghề nghiệp cho sinh viên. - Giảng viên được yêu cầu lựa chọn nội dung, phương pháp dạy học và làm mẫu hợp lý, phù hợp với điều kiện thực tế nhà trường. - Điều kiện thực hiện dạy học. 13
2.1.4. Bàn luận về khả năng vận dụng dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng tại Việt Nam - Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là rất phù hợp để vận dụng trong đào tạo các mô đun chuyên môn nghề. - Cấu trúc bài học tích hợp là điều kiện thuận lợi để vận dụng dạy học theo tiếp cận trải nghiệm. - Học trải nghiệm bằng lao động sản xuất là cách tiếp cận rất thích hợp để đào tạo các kĩ năng nghề nghiệp cho sinh viên. Tóm lại, dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là rất phù hợp trong đào tạo các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại, và các loại bài tích hợp giữa lí thuyết và thực hành. 2.2. Thực trạng dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm bằng phương pháp điều tra 2.2.1. Mục đích điều tra Đánh giá thực trạng của dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng dưới phương diện học tập trải nghiệm. Các mục tiêu cụ thể cần hoàn thành bao gồm: - Xây dựng phiếu khảo sát thực trạng dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. - Khảo sát giảng viên về thực trạng dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại ở một số Trường cao đẳng Khu vực miền Bắc. - Sử dụng các bài thống kê Crosstabs, kiểm tra Mann-Whitney, tương quan Spearman và kiểm tra Friedman trong SPSS để phân tích dữ liệu. 2.2.2. Thiết kế phương pháp điều tra 1) Phương pháp luận nghiên cứu Phương pháp khảo sát cắt ngang (cross-sectional survey) đã được sử dụng để thu thập ý kiến của các giảng viên Cắt gọt kim loại về thực trạng dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại dưới phương diện học tập trải nghiệm. 2) Đối tượng và địa bàn khảo sát - Đối tượng nghiên cứu: Các giảng viên đang giảng dạy các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại ở một số trường cao đẳng. - Địa bàn nghiên cứu: Một số cơ sở giáo dục nghề nghiệp có đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng ở Khu vực Miền Bắc. 14
- Quy mô nghiên cứu: Luận án đã tiến hành khảo sát tất cả giảng viên nghề Cắt gọt kim loại, số lượng 103 giảng viên. 3) Nội dung và công cụ khảo sát Một bảng hỏi đã được thiết kế gồm 07 câu hỏi chính dành cho giảng viên dạy nghề Cắt gọt kim loại được xây dựng theo thang Likert với 5 mức độ. Phiếu trả lời được xem là hợp lệ khi tất cả các câu hỏi đều được trả lời, không có nội dung nào bị bỏ trống. 4) Phương thức tiến hành và kĩ thuật xử lí số liệu Phương thức và thời gian tiến hành: Gửi trực tiếp phiếu điều tra hoặc gửi qua email phiếu điều tra đến các giảng viên để thu thập dữ liệu. Thời gian tiến hành từ tháng 3 năm 2018. Kĩ thuật xử lí số liệu: Tất cả các dữ liệu thu thập được xử lí bằng phần mềm SPSS 22.0. 2.2.3. Kết quả khảo sát 2.2.3.1. Thông tin về đặc điểm của mẫu dữ liệu Với 103 phiếu gửi đi, tác giả đã nhận lại được 100 phiếu với với dữ liệu được trả lời đầy đủ, không có câu hỏi bị bỏ trống. Có 30 giảng viên (30%) có trình độ đại học và 70 giảng viên (70%) có trình độ thạc sĩ, hoặc 19 giảng viên (19%) có thâm niên dưới 5 năm và 81 giảng viên (81%) có thâm niên từ 5 năm trở lên. 2.2.3.2. Kiểm tra độ tin cậy của công cụ khảo sát và dữ liệu thu thập Trong SPSS, các bài thống kê Cronbach Alpha đã được thực hiện để kiểm tra độ tin cậy nội bộ từ dữ liệu mẫu. Kết quả cho thấy tất cả các giá trị Cronbach Alpha là lớn hơn “0.6” nên các bộ công cụ khảo sát và dữ liệu khảo sát là đạt yêu cầu về độ tin cậy nội bộ. 2.2.3.3. Kiểm tra sự khác biệt về dữ liệu khảo sát theo các đặc điểm của giảng viên Kết quả kiểm định Mann-Whitney cho thấy giá trị “p > 0.05” trong tất cả các trường hợp, có nghĩa rằng dữ liệu khảo sát là không khác biệt giữa giảng viên trình độ đại học và thạc sĩ, không khác biệt giữa giảng viên dưới 5 năm kinh nghiệm và từ 5 năm kinh nghiệm trở lên. Vì vậy, tất cả dữ liệu khảo sát về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại là được gộp lại để xử lí chung. 15
2.2.4. Bàn luận về những kết quả khảo sát Kết quả nghiên cứu khảo sát đã giải quyết được mục đích nghiên nghiên cứu đề ra là đánh giá thực trạng của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại trình độ cao đẳng. Cụ thể, đã có bảy vấn đề nghiên cứu chính được trả lời bằng dữ liệu khảo sát và đưa đến những phát hiện thú vị về thực trạng. Có sự khác biệt tổng thể có ý nghĩa thống kê giữa các thứ hạng trung bình về các hoạt động trải nghiệm được thiết kế bởi các giảng viên trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại (χ2=40.511, p=0.00). Trong đó, ‘nghiên cứu lí thuyết về các phương pháp và quy trình gia công’ và ‘quan sát phản ánh về tình huống nghề nghiệp’ là những hoạt động trải nghiệm được thiết kế thường xuyên bởi các giảng viên trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại. Hoạt động ‘lập quy trình công nghệ gia công’ có thứ hạng trung bình rất thấp cho thấy đây là các hoạt động ít được quan tâm nhất bởi các giảng viên, và cần đề xuất giải pháp tăng cường đối với các sinh viên. Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa các thứ hạng trung bình về các mức độ sử dụng các hoạt động trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại. Các giảng viên chủ yếu vẫn sử dụng các hoạt động trải nghiệm với trung tâm là giảng viên, chưa sử dụng nhiều các hoạt động trải nghiệm lấy sinh viên là diễn viên của lớp học. Do đó, cần có giải pháp tăng cường thiết kế các hoạt động trải nghiệm chủ động để giúp các sinh viên có thể tham gia học tập như một ‘diễn viên’. Có sự khác biệt tổng thể có ý nghĩa thống kê giữa các thứ hạng trung bình về các hình thức học trải nghiệm được thiết kế bởi các giảng viên trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại (χ2=11.070, p=0.00). Các hình thức ‘Trải nghiệm trong phòng thí nghiệm/ xưởng thực hành kĩ thuật’ là hình thức quen thuộc, được sử dụng nhiều nhất bởi các giảng viên trong dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm. Các hình thức học trải nghiệm khác cũng rất quan trọng, nhưng khi triển khai gặp nhiều khó khăn do sự tham gia của nhiều bên liên quan, chẳng hạn như kinh phí của nhà trường, hợp đồng liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp… Do vậy, các giải pháp đề xuất trong luận án sẽ tập trung vào hình thức học trải nghiệm trong phòng thí nghiệm/ xưởng thực hành. Các giảng viên đồng ý với những đặc trưng chính của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại mà luận án đã chỉ ra. Cụ 16
thể, ‘Dạy tích hợp lí thuyết và thực hành trong những tình huống nghề nghiệp thực tiễn’, ‘Dạy dựa trên quan điểm kiếm tạo để nâng cao vai trò của kinh nghiệm cá nhân trong những tình huống nghề nghiệp’, ‘Trải nghiệm vừa là con đường để xây dựng kiến thức, vừa là con đường để rèn luyện kĩ năng nghề nghiệp’ và ‘Tăng cường rèn luyện thói quen tự phản ánh các kinh nghiệm trong tình huống nghề nghiệp’ là những đặc trưng chính của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong đào tạo nghề Cắt gọt kim loại. Ngoài ra, các cơ sở và những yêu cầu cần thiết cho thiết kế dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm cũng được làm rõ trong thực tiễn bởi quan điểm của giảng viên. Mặc dù thừa nhận đặc điểm sinh viên là một cơ sở quan trọng cho thiết kế dạy học theo tiếp cận trải nghiệm, nhưng các giảng viên vẫn ít dựa vào những ‘hiểu biết về đặc điểm sinh viên’ để thiết kế dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm. Do đó, cần phải có một tiến trình rõ ràng cho giảng viên để thiết kế dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm. Cuối cùng, có 93% giảng viên đồng ý rằng thiết kế dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm là phù hợp nhất với giáo án tích hợp. Do đó, thiết kế dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm sẽ được triển khai trong hình thức giáo án tích hợp. Kết luận chương 2 Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm có thể vận dụng trong chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại với các bài tích hợp giữa lí thuyết và thực hành trong các mô đun chuyên môn nghề. Kết quả phân tích thực trạng cho thấy hình thức học tập trải nghiệm bằng xưởng thực hành là hình thức khả thi nhất trong bối cảnh nhà trường hiện nay, các giảng viên chưa thực sự chú trọng sử dụng kinh nghiệm của sinh viên trong quá trình dạy học, việc dạy học vẫn chủ yếu đề cao vai trò trung tâm của giảng viên, chưa phát huy vai trò chủ động, trải nghiệm của sinh viên. 17
Chương 3: TIẾN TRÌNH THIẾT KẾ VÀ THỰC HIỆN DẠY HỌC CÁC MÔ ĐUN CHUYÊN MÔN NGHỀ CẮT GỌT KIM LOẠI TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM 3.1. Nguyên tắc dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm 3.1.1. Đảm bảo tính hệ thống Không làm thay đổi cấu trúc chương trình đào tạo nghề Cắt gọt kim loại đã được ban hành, phù hợp với các quy chế tổ chức đào tạo hiện hành (thời khóa biểu, biểu mẫu hồ sơ và giáo án) tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. 3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn Phù hợp với điều kiện thực tế tại các nhà trường như cơ sở vật chất, vật liệu học tập, thiết bị máy móc, kinh phí hỗ trợ đào tạo... 3.1.3. Đảm bảo tiêu chuẩn nghề Các tiêu chuẩn nghề là giá trị cốt lõi giúp sinh viên có thể giải quyết được mọi vấn đề trong nhiều bối cảnh, tình huống, công việc khác nhau. 3.1.4. Đảm bảo sự thống nhất giữa lí thuyết và thực hành Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm nên được áp dụng cho các bài tích hợp lí thuyết và thực hành để phát triển năng lực hành nghề cho sinh viên. 3.2. Tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm Tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học là một tập hợp các bước để hướng dẫn nhà giáo phát triển các bài giảng, bắt đầu từ thiết kế cho đến thực hiện và đo lường kết quả. Hình 3.1 dưới đây mô tả một tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm. Tiến trình thiết kế và thực hiện dạy học các mô đun chuyên môn nghề Cắt gọt kim loại theo tiếp cận trải nghiệm bao gồm bốn bước: 1) phân tích đặc điểm sinh viên, 2) phân tích bối cảnh đào tạo, 3) thiết kế và thực hành dạy học, và 4) đánh giá kết quả học tập. Tiến trình này được mô tả như hình dưới đây: 18