Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:29

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước" được hoàn thành với mục tiêu nhằm hệ thống hóa những kết quả và những vấn đề đặt ra trong nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn liên quan đến xây dựng chính quyền đô thị của một số thành phố lớn của Việt Nam và trên thế giới rút ra những vấn đề có thể tham khảo, vận dụng vào việc xây dựng và hoàn thiện tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước

1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất nước ta đang trong giai đoạn phát triển và đổi mới toàn diện về tính chất, phạm vi trong xu hướng hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Do những đặc điểm về địa lý, dân cư, điều kiện (thành thị, nông thôn, miền núi, đồng bằng, hải đảo...) mà mỗi địa phương có những nhu cầu và sự phát triển khác nhau, vì vậy, cần có sự tổ chức quản lý khác nhau, điều đó đòi hỏi bộ máy quản lý nhà nước ở mỗi nơi cũng cần có những đặc thù nhất định. Nghĩa là, chính quyền địa phương ở đô thị phải được tổ chức khác với chính quyền địa phương ở nông thôn, ở vùng đồng bằng phải được tổ chức khác với ở vùng núi, hải đảo... Chủ trương thí điểm xây dựng mô hình chính quyền đô thị ở một số địa phương sẽ tạo ra những đột phá mới làm thay đổi chức năng, thẩm quyền của bộ máy chính quyền ở khu vực đô thị và thể hiện rõ quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm Việc thí điểm xây dựng mô hình chính quyền đô thị phù hợp với điều kiện đặc thù của từng địa phương đòi hỏi phải có nhiều giải pháp đồng bộ, phải được sự đồng tình, ủng hộ của toàn bộ hệ thống chính trị từ trung ương đến địa phương, đặc biệt cần quyết tâm chính trị cao và lãnh đạo quyết liệt của Đảng. Bình Phước là một tỉnh thuộc miền Đông Nam Bộ, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm, là địa bàn kết nối Tây nguyên với vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, là một địa phương có lợi thế cạnh tranh bứt phá trong những năm gần đây trong việc xây dựng Chính quyền số và cải cách thủ tục hành chính. Sự phát triển như hiện nay của tỉnh Bình Phước đang đòi hỏi một bộ máy tổ chức chính quyền đô thị phù hợp với những yếu tố, điều kiện phát triển trong điều kiện mới khi đầu năm 2023 Bình Phước ban hành 04 đề án xây dựng đô thị cho Bình Phước nói chung và các thành phố, thị xã, huyện trực thuộc tỉnh về cơ sở hạ tầng và kỹ thuật số, một chiếc áo mới cho một con người mới và tư duy mới cần phải đồng bộ khi cơ sở hạ tầng hoàn thiện thì kiến trúc thượng tầng tức Tổ chức bộ máy cũng phải tương
2 thích theo đó là lẽ đương nhiên. Từ sự phân tích trên, tác giả lựa chọn vấn đề “Tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước” làm luận án tiến sĩ chuyên ngành Quản lý công. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích của nghiên cứu nhằm đưa ra cơ sở lý thuyết, đề xuất mô hình và một số giải pháp nhằm đổi mới và hoàn thiện tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị phù hợp với đặc điểm, tính chất và quy mô của từng loại hình, đáp ứng yêu cầu, tốc độ phát triển của tỉnh Bình Phước trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. - Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án: Nhiệm vụ tổng quan: đề xuất mô hình và các giải pháp hoàn thiện tổ chức chính quyền địa phương tại đô thị của tỉnh Bình Phước. Nhiệm vụ cụ thể: Một là, hệ thống hóa những kết quả và những vấn đề đặt ra trong nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn liên quan đến xây dựng chính quyền đô thị của một số thành phố lớn của Việt Nam và trên thế giới rút ra những vấn đề có thể tham khảo, vận dụng vào việc xây dựng và hoàn thiện tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị ở Việt Nam . Hai là, khảo cứu, phân tích, nhận diện những đặc điểm, tính chất, tìm hiểu thực trạng tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị từ thực tiễn tại tỉnh Bình Phước. Ba là, đề xuất giải pháp nhằm xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước.
3 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận, quy định pháp luật về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị với trường hợp cụ thể tại tỉnh Bình Phước. - Phạm vi không gian: Không gian nghiên cứu của đề tài là trên địa bàn tỉnh Bình Phước - Phạm vi thời gian: Thời gian nghiên cứu của đề tài tập trung vào giai đoạn từ năm 2015 đến nay và định hướng cho thời gian tiếp theo. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Vận dụng phương pháp luận duy vật lịch sử và duy vật biện chứng để nghiên cứu, phân tích và đề xuất các giải pháp của Luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu đề tài này nhóm đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính, theo đó đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản: Phương pháp thu thập thông tin: Những số liệu được thu thập trong đề tài phục vụ cho nghiên cứu chủ yếu là số liệu thứ cấp được thu thập từ Bộ Nội vụ, Sở Nội Vụ, UBND và HĐND các cấp trên địa bàn Tỉnh Bình Phước. Phương pháp tổng hợp thông tin: Tổng hợp và xử lý thông tin, sử dụng các công cụ tính toán trên phần mềm SPSS, EMOS: Nhập dữ liệu và tổng hợp theo các mục đích nghiên cứu, trên cơ sở thống kê mô tả, so sánh, và khảo cứu tài liệu được sử dụng để phân tích, đánh giá, tổng kết các công trình đã nghiên cứu, các kinh nghiệm, các dữ liệu thực tiễn liên quan đến đề tài luận án. Phương pháp lôgic - lịch sử: được sử dụng trong khái quát, hệ thống hóa các vấn đề lý luận và tổng kết thực tiễn về mô hình chính quyền đô thị tại các nước trên thế giới hiện nay.
4 Phương pháp quy nạp - diễn dịch: được sử dụng để rút ra các nhận định, kết luận từ những minh chứng cụ thể và suy luận, giải thích một cách lôgic những vấn đề liên quan đến đề tài luận án. Phương pháp phân tích - tổng hợp: được sử dụng để phân tích, đánh giá, nhận diện các vấn đề đặt ra và xác định các giải pháp về triển vọng thực tiễn của mô hình chính quyền đô thị tại tỉnh Bình Phước Phương pháp so sánh: được sử dụng khi nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước, đánh giá các chính sách, biện pháp, hành động mang tính định hướng, chủ động trong xây dựng mô hình chính quyền đô thị. Phương pháp nghiên cứu trường hợp: được sử dụng để lựa chọn các trường hợp nghiên cứu thể hiện vai trò chủ động định hướng, kiến tạo của Nhà nước trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, tìm kiếm, phát hiện ra những vấn đề mới về mô hình chính quyền đô thị trong thời kỳ mới. Phương pháp điều tra xã hội học Phương pháp này được thực hiện thông qua phỏng vấn bằng phiếu hỏi giữa các nhà nghiên cứu và các cá nhân khác nhau về vấn đề quan tâm nghiên cứu. 5. Giả thuyết khoa học và câu hỏi nghiên cứu 5.1. Giả thuyết khoa học Giả thuyết khoa học 1: Khung lý thuyết cho việc tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị đặc thù tại tỉnh Bình Phước là chưa có. Giả thuyết khoa học 2: Cần tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước khác biệt so với các đô thị khác ở Việt Nam. 5.2. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu 1: Tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị đã được xây dựng ở tỉnh Bình Phước đảm bảo tính đặc thù hay chưa? Câu hỏi nghiên cứu 2: Tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước có cần khác biệt gì so với các đô thị khác ở Việt Nam?
5 6. Dự kiến những đóng góp mới của luận án Luận án góp phần hoàn thiện lý luận chung về tổ chức bộ máy chính quyền đô thị nói chung trên địa bàn cả nước và cho chính quyền đô thị ở tỉnh Bình Phước nói riêng. Từ đó, góp phần hoàn thiện lý thuyết về tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương ở đô thị ở Việt Nam hiện nay. Luận án nghiên cứu về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị, đây là đề tài khá mới và mang tính sáng tạo ứng dụng cao về thực tiễn, đặc biệt trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Trong đó dự kiến có một số đóng góp nổi bật như sau: Một là, làm rõ khung lý thuyết tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị. Hai là, đề xuất tổ chức bộ máy và mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Hệ thống hóa một cách có logic khung lý thuyết liên quan đến tổ chức bộ má chính quyền địa phương ở đô thị. Trên cơ sở đánh giá thực trạng, tham chiếu giữa lý luận và thực tiễn, so sánh với kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới và một số địa phương, từ đó đề xuất được hệ thống các giải pháp và những kiến nghị có tính khả thi nhằm hoàn thiện tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước đáp ứng yêu cầu phát triển của Tỉnh, đồng thời đóng góp kinh nghiệm thực tiễn cho quá trình đổi mới nền hành chính ở nước ta. Những đề xuất, đóng góp của luận án có thể làm tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà quản lý, hoạch định chính sách trong thời gian tới, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các tỉnh thành phố trong việc nghiên tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị phù hợp với đặc thù của từng địa phương, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật hiện hành có liên quan.
6 CHƯƠNG MỘT: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Các công trình nghiên cứu được tổng quan 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Một số công trình nổi bật: Local Goverment and Urban Affairs in International Perspective of author Joachim Jens Hesse (1991), NXB Nomos Verlagsgesellschaft Baden- Baden. Satoru Ohsugi, The Large City System, Council of Local Authorities for International Relations (CLAIR), và Farrukh Iqbal, Evolution and Salient Characteristics of the Japanese Local Government System, World Bank Institute, Jon Pierre, Models of urban governance: The institutional dimension of urban politics, Urban Affairs Review, 1999. Bài viết “Elements Of Urban Management” của Kenneth J. Davey (2013) Isher Judge Ahluwalia (2019) Urban governance in India, Journal of Urban Affairs. Governmet Decentralization Reforms in Developing Countries (2003), Institute for Iternational Cooperation Japan Iternational Cooperation Agency. Đề tài “Hoàn thiện bộ máy quản lý đô thị Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào” của tác giả Athiphon Bunnaphôn. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước - Nhóm công trình nghiên cứu về đô thị và chính quyền đô thị có một số công trình nghiên cứu sau đây Cuốn sách “Chính sách đô thị: Tầm nhìn bao quát và hệ thống các nhà quản lý đô thị” của tác giả Võ Kim Cương.
7 Hội thảo “Xây dựng chính quyền đô thị - lý luận và thực tiễn”, năm 2020, Trường Chính trị tỉnh Bình Phước phối hợp với Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh và Trường Đại học Sài Gòn tổ chức tại Tỉnh Bình Phước. Trương Thị Hiền “Xây dựng chính quyền đô thị Thành phố Hồ Chí Minh – một yêu cầu cấp thiết của cuộc sống”. Tác giả Nguyễn Tấn Phát với bài viết Mô hình và thể chế chính quyền đô thị trong xu hướng đô thị hoá ở Việt Nam: chìa khoá vàng để cất cánh kinh Sách “Một số vấn đề về xây dựng chính quyền đô thị từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh” của Phan Xuân Biên. Hội thảo “ Xây dựng chính quyền đô thị Thành phố Hồ Chí Minh - Một yêu cầu cấp thiết của cuộc sống” năm 2006 của Viện Nghiên cứu Xã hội, Viện Kinh tế, Sở Nội vụ Thành Phố Hồ Chí Minh và Ban Tư tưởng Văn hoá Thành uỷ Thành phố Hồ Chí Minh. Đặng Hà Giang, Cách mạng công nghiệp 4.0 - cơ hội và thách thức đối với xây dựng, vận hành chính quyền điện tử, đô thị thông minh và phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Phước”. Bài viết “Mô hình chính quyền đô thị và cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Đà Nẵng” của tác giả Đoàn Trường Thụ - Hoàng Thị Thảo, 2021. Hoàng Minh Hội, “Pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền đô thị - thực trạng và một số kiến nghị”, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp. “Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương”, Nguyễn Đăng Dung, Tạp chí Thông tin khoa học pháp lý của Viện khoa học pháp lý, năm 2001. “Đổi mới, hoàn thiện bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay”, Bùi Xuân Đức, nhà xuất bản Tư Pháp- Hà Nội, năm 2007. “Cơ sở lý luận tổ chức hợp lý chính quyền địa phương( không tổ chức Hội đồng nhân nhân huyện, quận, phường) ở nước ta hiện nay”, Văn Tất Thu.
8 Lâm Quang Sinh, 2021, Xây dựng chính quyền đô thị trong công cuộc cải cách thể chế hành chính, Tạp chí Công thương. Ngô Thành Can, 2022, Xây dựng và hoàn thiện chính quyền đô thị hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả trong bối cảnh mới ở Việt Nam, Tạp chí Tổ chức nhà nước. Phạm Hồng Thái, Thiết lập mô hình tổ chức chính quyền đô thị, đề tài khoa học cấp bộ, 2003. Lê Việt Dũng, Đổi mới tổ chức bộ máy chính quyền đô thị chính quyền đô thị ở Việt Nam hiện nay, Tạp chí Giáo dục lý luận, số 311 (8/2020). Vũ Thị Lan, 2020, Mô hình tổ chức chính quyền đô thị ở thành phố trực thuộc Trung ương, Tạp chí Công thương. Vũ Ngọc Hà, Đổi mới tổ chức bộ máy chính quyền đô thị ở Việt Nam hiện nay, Tạp chí Quản lý nhà nước. Lê Thị Hà, Tổ chức bộ máy chính quyền đô thị ở Hà Nội - Những vấn đề cần quan tâm, 2021, Tạp chí Tổ chức nhà nước. - Nhóm công trình nghiên cứu về tổ chức bộ máy chính quyền đô thị ở các địa phương ở Việt Nam Đặng Công Luận, 2010, Những vấn đề đặt ra về tổ chức chính quyền đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh, Tạp chí Tổ chức nhà nước, số 4/2010 Nguyễn Xuân Cương, Bàn về mô hình chính quyền đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh, Tạp chí Khoa học chính trị, số 3/2020. Lê Minh Thông, 2021, Một số vấn đề lý luận về mô hình tổ chức thành phố thuộc thành phố trực thuộc Trung ương, Tạp chí Cộng sản. - Nhóm công trình nghiên cứu về kinh nghiệm xây dựng tổ chức bộ máy chính quyền đô thị ở một số nước có một số công trình nổi bật sau đây: Hoàng Minh Hằng, Tìm hiểu về xây dựng chính quyền đô thị ở Nhật Bản, 2012, Tạp chí Nghiên cứu Nhật Bản.
9 Quách Thị Minh Phượng, 2021, Chính quyền đô thị ở một số quốc gia trên thế giới và những kinh nghiệm đối với Việt Nam, Tạp chí Tổ chức nhà nước. 1.2. Nhận xét về các công trình nghiên cứu 1.2.1. Những vấn đề đã được làm rõ Thứ nhất, đã làm rõ sự cần thiết về việc xây dựng chính quyền đô thị thông qua việc phân tích các nhân tố tác động như quá trình đô thị hóa, cách mạng công nghiệp 4.0, yêu cầu của cải cách hành chính nhà nước,… Thứ hai, các nghiên cứu về những vấn đề lý luận về chính quyền đô thị đã tập trung làm rõ các quan niệm về chính quyền đô thị, vai trò, đặc điểm của chính quyền đô thị, nguyên tắc xây dựng chính quyền đô thị. Thứ ba, các nghiên cứu cũng chỉ ra những vấn đề cụ thể của chính quyền đô thị như thể chế của chính quyền đô thị, tổ chức bộ máy chính quyền đô thị,… đặc biệt là chỉ ra những vấn đề đặt ra trong xây dựng thể chế và tổ chức bộ máy của chính quyền đô thị. Thứ tư, một số công trình nghiên cứu đã giới thiệu kinh nghiệm các nước và các địa phương trong nước trong xây dựng chính quyền đô thị. Các nhận định đều cho rằng, trách nhiệm, thẩm quyền giữa cấp tỉnh/thành phố, cấp huyện/quận và cấp xã/phường chưa được phân định rõ ràng, ràch mạch; chưa luật hoá được chủ trương, quan điểm các Nghị quyết của Đảng về phân cấp mạnh và rõ hơn giữa trung ương và địa phương, giữa các cấp chính quyền địa phương. Việc phân cấp chưa rạch ròi trách nhiệm của cá nhân cũng như tập thể, nhiều quy định còn là “rào cản” trong phát huy tính chủ động của chính quyền cơ sở. Thứ năm, một số công trình đã đưa ra những gợi ý về mô hình tổ chức chính quyền đô thị và đưa ra những bàn luận cụ thể như tổ chức mấy cấp hành chính, tổ chức HĐND hay không tổ chức HĐND, cơ quan hành chính ở chính quyền đô thị vận hành theo nguyên tắc tập thể hay thủ trưởng. 1.2.2. Những vấn đề còn bỏ ngỏ
10 Thứ nhất, nhiều công trình nghiên cứu về cách thức quản lý của chính quyền đô thị nói chung và quản lý các lĩnh vực nói riêng. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về tổ chức bộ máy chính quyền đô thị thì lại rất ít. Thứ hai, Các mô hình tổ chức chính quyền đô thị ở Việt Nam cũng được đề xuất, tuy nhiên chỉ mới dừng lại ở gợi ý các mô hình mà chưa đi sâu phân tích cách thức tổ chức cũng như cơ chế vận hành của chính quyền đô thị, chẳng hạn các cơ quan chuyên môn của chính quyền đô thị ở các cấp được tổ chức như thế nào? Thứ ba, các công trình nghiên cứu có đề cập tới vấn đề xây dựng mô hình chính quyền đô thị ở các đô thị lớn. Tuy nhiên, cho đến nay, có thể khẳng định chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách toàn diện, chuyên biệt và có hệ thống về tổ chức bộ máy chính quyền đô thị ở tỉnh Bình Phước. Thứ tư, về thực trạng tổ chức chính quyền đô thị ở Việt Nam và trên địa bàn Tỉnh Bình Phước Vấn đề đặt ra là chưa có công trình nghiên cứu về thực trạng tổ chức chính quyền đô thị trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Và trên thực tế, chính quyền đô thị ở tỉnh Bình Phước có thực hiện các nhiệm vụ phân cấp không và chính quyền cấp trên có phân cấp nhiệm vụ cho chính quyền đô thị không. Đây là khoảng trống trong nghiên cứu và là vấn đề nghiên cứu mới, cần đánh giá trên thực tiễn lẫn điều tra xã hội học trên địa bàn tỉnh Bình Phước. 1.3. Hướng nghiên cứu về các nội dung liên quan đến luận án 1.3.1. Về đô thị và chính quyền đô thị Một là, làm rõ các quan niệm về chính quyền đô thị, sự cần thiết phải xây dựng chính quyền đô thị ở các nước, đặc điểm và các mô hình của chính quyền đô thị. Hai là, phân tích thực trạng xây dựng chính quyền đô thị ở một số địa phương trong nước
11 Ba là, phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng chính quyền đô thị và sự cần phải hoàn thiện các yếu tố này. Bốn là, nêu các quan điểm, phương hướng và bước đầu đề xuất các giải pháp cho xây dựng chính quyền đô thị ở Việt Nam. 1.3.2. Về tổ chức bộ máy chính quyền ở đô thị Thứ nhất, giới thiệu về các mô hình tổ chức bộ máy chính quyền đô thị trên thế giới Thứ hai, giới thiệu thực tiễn tổ chức chính quyền đô thị ở các đô thị lớn trên thế giới và rút ra bài học cho Việt Nam. Thứ ba, làm rõ sự cần thiết phải hoàn thiện bộ máy về chính quyền đô thị ở Việt Nam, những bất cập trong tổ chức chính quyền đô thị ở Việt Nam. Thứ tư, bước đầu đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ chức bộ máy chính quyền đô thị ở Việt Nam.
12 CHƯƠNG HAI: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ TỔ CHỨC BỘ MÁY CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG Ở ĐÔ THỊ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH 2.1. Đô thị và chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh 2.1.1. Khái niệm đô thị “Đô thị là khu vực tập trung dân cư sinh sống có mật độ rất cao, lực lượng sản xuất tập trung cao và chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực kinh tế phi nông nghiệp, là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa hoặc chuyên ngành, có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của quốc gia hoặc một vùng lãnh thổ, một địa phương, bao gồm nội thành, ngoại thành của thành phố; nội thị, ngoại thị của thị xã, thị trấn”. 2.1.2. Chính quyền đô thị Chính quyền đô thị có thể là chính quyền địa phương (chính quyền thành phố thuộc Trung ương), hoặc là một bộ phận của chính quyền địa phương (chính quyền thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương; thị xã; thị trấn hoặc đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt) thực hiện chức năng quản lý nhà nước ở địa bàn đô thị. Về đặc điểm - Đầu tiên, cần thấy được mỗi đô thị là một đơn vị hành chính – lãnh thổ thống nhất, không thể chia cắt. Đó là sự thống nhất về mặt lãnh thổ, về kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội công cộng. - Sự gắn kết của người dân với nơi cư trú không chặt chẽ, thường xuyên như ở các vùng nông thôn, không chịu ảnh hưởng của những tập quán, truyền thống, lễ nghi riêng biệt, mà nếu có thì chỉ là những nét đặc trưng của từng đô thị. - Tính phức tạp, đa dạng với khối lượng lớn, loại hình phong phú trong cung ứng dịch vụ.
13 - Bộ máy nhà nước cần được tinh giản, nhiều vai trò của nhà nước cần phải chuyển giao lại cho xã hội tự thực hiện. - Chính quyền đô thị phải hết sức tập trung, thống nhất, năng động và nhanh nhạy trong điều hành, giải quyết công việc nảy sinh của người dân. 2.1.3. Chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh Chính quyền đô thị tại tỉnh bao gồm chính quyền thành phố trực thuộc tỉnh, thị xã (cấp huyện), phường, thị trấn (cấp xã); thực hiện chức năng quản lý nhà nước, quyết định những công việc trong phạm vi địa phương mình. 2.2. Lý luận về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị 2.2.1. Khái niệm Tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị là sự sắp xếp một cách tổng thể các cơ quan nhà nước của chính quyền địa phương (cơ quan đại diện và cơ quan hành chính nhà nước) ở các khu vực đô thị theo những nguyên tắc thống nhất và đồng bộ nhằm thực hiện các nhiệm vụ, chức năng của nhà nước ở địa phương và phù hợp với đặc thù đô thị. 2.2.2. Nguyên tắc tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh - Phân cấp và phân quyền hợp lý: Chính quyền địa phương bao gồm nhiều cấp quản lý khác nhau và mỗi cấp có nhiệm vụ cụ thể. - Nguyên tắc tập trung dân chủ: trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương vừa phải bảo đảm sự chỉ đạo, lãnh đạo tập trung, thống nhất của cấp trên với cấp dưới và vừa phải mở rộng dân chủ, phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của cấp dưới. - Minh bạch, phục vụ và chịu sự giám sát của nhân dân. 2.2.3. Nội dung tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh 2.2.3.1. Địa vị pháp lý của chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh
14 Đối với cấp huyện: Đây có thể coi là chính quyền cấp trung gian nghĩa là dưới trung ương và trên địa phương cấp cơ sở. Đối với đô thị, đặc điểm của chính quyền cấp trung gian ở đô thị lại càng được thể hiện rõ rệt bởi tính thực thi, thừa hành của chính quyền thể hiện rõ rệt hơn mục đích hoạch định chính sách. Đối với cấp xã: Chính quyền cấp xã là chính quyền cơ sở, gần dân, trực tiếp giải quyết các công việc hàng ngày, hàng giờ của người dân. Về chính quyền đô thị cấp xã, cần phải thấy rằng chính quyền nông thôn ở cấp xã cũng không giống với chính quyền phường, thị trấn - cũng là chính quyền cơ sở, nhưng sự “sâu sát” của chính quyền phường thuần túy là “sát” về công việc. 2.2.3.2. Xác định tên gọi và cơ chế hình thành người đứng đầu Chính quyền địa phương nói chung và chính quyền đô thị nói riêng được cấu thành bởi hai loại cơ quan: Cơ quan đại diện (Council), cơ quan này thường là một hội đồng gồm những người được bầu bởi người dân địa phương, có vai trò đại diện cho người dân địa phương. Cơ quan điều hành/hành chính, đứng đầu là thị trưởng (mayor) hoặc người điều hành (manager) được bầu trực tiếp bởi người dân địa phương hoặc có thể được thành lập bởi cơ quan đại diện, có vai trò điều hành, quản lý các lĩnh vực khác nhau ở địa phương. 2.2.3.3. Xây dựng cơ cấu tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh Đã có những cách tiếp cận khác nhau về con đường hình thành các chức danh liên quan đến cơ quan hành chính ở đô thị. Tùy thuộc vào hoàn cảnh, mô hình mà mỗi cách tiếp cận lại hướng tới một mục đích riêng. 2.2.3.4. Xác định nhiệm vụ quyền hạn của chính quyền ở đô thị trên địa bàn tỉnh Nhiệm vụ cơ bản, hàng đầu của chính quyền địa phương là tổ chức và bảo đảm thực hiện Hiến pháp, pháp luật tại địa phương. Đồng thời, chính quyền địa phương thực hiện các nhiệm vụ xuất phát từ đặc thù của địa phương. Việc thực
15 hiện hai nhiệm vụ quan trọng này đặt dưới sự kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước cấp trên. 2.2.4. Yếu tố con người và nguồn lực Yếu tố con người trong bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh cốt lõi là bộ máy cán bộ, công chức. Mỗi cán bộ, công chức làm việc ở những cơ quan nhất định, vị trí nhất định lại có những quyền hạn, nhiệm vụ riêng; đòi hỏi yêu cầu về vị trí việc làm riêng. Yếu tố nguồn lực bao gồm tài chính, khoa học kỹ thuật. Đối với nguồn tài chính, hoạt động của chính quyền địa phương ở đô thị chủ yếu phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị 2.3.1. Quan điểm, chủ trương của Đảng Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã đề ra chủ trương “thực hiện và tổng kết việc thí điểm chính quyền đô thị nhằm xây dựng và vận hành các mô hình quản trị chính quyền đô thị theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. 2.3.2. Hệ thống thể chế, chính sách Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) có quy định rõ chính quyền địa phương ở đô thị gồm chính quyền địa phương ở thành phố trực thuộc Trung ương ương, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc Trung ương, phường, thị trấn. 2.3.3. Đội ngũ cán bộ, công chức Chất lượng nguồn nhân lực luôn là yếu tố quyết định hiệu lực, hiệu quả thực thi pháp luật, trong đó có tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị. 2.3.4. Tình hình kinh tế, xã hội
16 Tổ chức chính quyền đô thị cần có sự chủ động hơn và nhanh nhạy hơn trong các phản ứng trước các biến động không phải lúc nào cũng lường trước được của đời sống kinh tế-xã hội. 2.3.5. Quá trình đô thị hóa Vai trò của chính quyền đô thị là hết sức quan trọng bởi phát triển đô thị không phải là nhiệm vụ của một ngành, một cấp, mà đòi hỏi mà phải huy động sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, phối hợp chặt chẽ có hiệu quả giữa các cấp, các ngành, giữa các địa phương, giữa các vùng miền để tạo ra nguồn lực. 2.3.6. Một số yếu tố khác Yếu tố truyền thống lịch sử - văn hóa. Yếu tố hội nhập quốc tế. Sự phát triển của khoa học công nghệ. 2.4. Tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị một số nước và kinh nghiệm 2.4.1. Tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị một số nước 2.4.1.1. Trung Quốc Trung Quốc, chính quyền đô thị thường được hiểu là tất cả các cơ quan nhà nước ở đô thị, bao gồm cơ quan quyền lực, cơ quan hành chính và cơ quan tư pháp. iều 30 Hiến pháp Trung Quốc hiện hành phân chia đơn vị hành chính như sau: “1. Nước chia thành tỉnh, khu tự trị, thành phố trực thuộc trung ương; 2. Tỉnh, khu tự trị chia thành châu tự trị, huyện, huyện tự trị, thành phố; 3. Huyện, huyện tự trị chia thành hương, hương dân tộc, trấn. Thành phố trực thuộc trung ương và thành phố tương đối lớn chia thành khu, huyện. Châu tự trị chia thành huyện, huyện tự trị, thành phố. Khu tự trị, châu tự trị, huyện tự trị đều là địa phương dân tộc tự trị.” Chức năng và quyền hạn hành chính của chính quyền nhân dân đô thị Trung Quốc căn cứ vào các quy định pháp luật liên quan, bao gồm 06 phương diện chính
17 là: quyền chấp hành hành chính; quyền quản lý các việc công cộng trong khu vực hành chính; quyền quyết định các biện pháp hành chính; quyền giám sát hành chính; quyền nhân sự hành chính, quyền bảo hộ hành chính. 2.3.1.2. Hoa Kỳ Chính quyền địa phương ở Hoa Kỳ đóng vai trò rất quan trọng vì đảm đương các nhiệm vụ quản lý và cung cấp các dịch vụ xã hội thiết yếu cho người dân. Về mô hình, có thể quan tâm tới hai loại chính: Mô hình “Hội đồng - nhà quản lý”. Mô hình “Thị trưởng - Hội đồng” (Mayor-Council) 2.3.1.3. Nhật Bản Chính quyền đô thị Nhật Bản có hai nhánh cơ bản: lập pháp và hành pháp. Nhánh lập pháp ban hành các quy định của thành phố, quyết định ngân sách. Hội đồng thành phố thuộc nhánh này. Nhánh hành pháp thực thi các chính sách do nhánh lập pháp quyết định. Thị trưởng thành phố và các ủy ban hành chính thuộc nhánh này. 2.4.2. Kinh nghiệm thí điểm tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị tại Việt Nam 2.4.2.1. Kinh nghiệm của Thành phố Hồ Chí Minh Áp dụng một cấp chính quyền, hai cấp hành chính, áp dụng chế độ thủ trưởng cho người đứng đầu cơ quan hành chính quận và phường, giao thêm quyền chủ động cho chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh trong việc phân định thẩm quyền cho UBND hai cấp dưới … 2.4.2.2. Kinh nghiệm của Thành phố Đà Nẵng Chính quyền thành phố Đà Nẵng được tổ chức thành một cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. 2.4.2.3. Kinh nghiệm của Thành phố Hà Nội
18 Theo đó, chính quyền địa phương ở thành phố Hà Nội, huyện, quận, thị xã, xã, thị trấn là cấp chính quyền địa phương gồm có HĐND, UBND; chính quyền địa phương ở các phường thuộc quận, thị xã tại thành phố Hà Nội là UBND phường. 2.4.3. Các bài học kinh nghiệm rút ra 2.4.3.1. Từ các nước - Việc tổ chức chính quyền đô thị ở các quốc gia tùy thuộc vào đặc điểm và bối cảnh kinh tế, chính trị, văn hóa, ở từng nơi. - Dù có tính đa dạng nhưng chiều hướng chung trong tổ chức chính quyền đô thị của các nước là tinh gọn, hiệu quả, nhanh nhạy - Hầu hết các quốc gia đều tiến hành phân cấp rất mạnh theo hướng trao quyền tự chủ cho chính quyền đô thị. - Tăng cường sự tham gia của người dân là nhu cầu bức thiết bởi tuy dân cư ở đô thị không có xu hướng gắn kết như ở nông thôn nhưng sự quan tâm tới các vấn đề chung, đặc biệt là những trở ngại phát sinh tại đô thị. 2.4.3.2. Từ Việt Nam Cần tiếp tục cải cách thể chế, hoàn thiện hành lang pháp lý làm cơ sở vững chắc để tổ chức và vận hành hiệu quả chính quyền đô thị mới, giải quyết những vướng mắc về pháp luật hiện hành. Đồng thời hoàn thiện cơ chế giám sát của Nhân dân đối với chính quyền đô thị, nhất là khi thiết chế HĐND không được tổ chứccần tiếp tục cải cách thể chế, hoàn thiện hành lang pháp lý làm cơ sở vững chắc để tổ chức và vận hành hiệu quả chính quyền đô thị mới, giải quyết những vướng mắc về pháp luật hiện hành. Đồng thời, phải hoàn thiện cơ chế giám sát của Nhân dân đối với chính quyền đô thị, nhất là khi thiết chế HĐND không được tổ chức
19 CHƯƠNG BA: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC BỘ MÁY CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG Ở ĐÔ THỊ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TẠI TỈNH BÌNH PHƯỚC 3.1. Khái quát về tình hình đô thị tại tỉnh Bình Phước Tỉnh Bình Phước hiện có 11 đơn vị hành chính cấp huyện (11 huyện, thị, thành phố). Tương ứng với 11 huyện này là 11 đô thị được phân bổ chủ yếu trên 03 trục đường chính theo hướng Bắc - Nam hoặc Tây Nam - Đông Bắc. Hiện Bình Phước có 3 loại đô thị: loại III; loại IV; loại V. Trong đó có 11 đô thị, gồm: 1 đô thị loại III, 3 đô thị loại IV; 7 đô thị loại V. Là đô thị trực thuộc tỉnh, loại đô thị nhỏ (loại III; IV; V) nên vai trò đô thị trên địa bàn tỉnh Bình Phước chủ yếu phục vụ cho các địa phương trong tỉnh. Cụ thể, 11 đô thị trên địa bàn tỉnh Bình Phước giữ vai trò trung tâm hành chính, chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội của tỉnh hoặc của huyện. Trong đó, Thành phố Đồng Xoài là đô thị hạt nhân, đô thị “mẹ” có vai trò chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội quan trọng bậc nhất của tỉnh Bình Phước. 3.2. Thực trạng quy định tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tại tỉnh Bình Phước 3.2.1. Về cơ cấu tổ chức và nhân sự 3.2.1.1. Tại cấp huyện Hiện nay, tỉnh Bình Phước có 1 thành phố và 3 thị xã, trong đó cơ cấu tổ chức đều tổ chức 2 hệ thống cơ quan là HĐND và UBND. 3.2.1.2. Tại cấp xã Cơ cấu tổ chức của chính quyền địa phương ở các phường trên địa bàn tỉnh Bình Phước cũng bao gồm HĐND và UBND. Mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở phường vận hành theo mô hình “Hội đồng - Ủy ban”. 3.2.2. Về nhiệm vụ quyền hạn
20 Nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh Bình Phước được quy định và ngày một xác lập cụ thể trong Hiến pháp, Luật tổ chức Chính phủ; Luật Tổ chức Chính quyền địa phương và các văn bản pháp luật khác có liên quan. Theo quy định của Hiến pháp năm 2013 thì chính quyền địa phương ở đô thị tổ chức và bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật tại địa phương; quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước cấp trên. 3.3. Đánh giá chung về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị trên địa bàn tỉnh Bình Phước 3.3.1. Thành tựu Bộ máy chính quyền địa phương ở đô thị tỉnh Bình Phước hoạt động đúng với đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước; đảm bảo sự nhất quán, vận hành của bộ máy nhà nước, đề cao trách nhiệm người đứng đầu, theo hướng tinh gọn, giảm tầng nấc trung gian. 3.3.2. Hạn chế Một là, chưa có sự khác biệt về chức năng, nhiệm vụ giữa chính quyền địa phương ở đô thị với chính quyền địa phương nông thôn trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Hai là, phân cấp, phân quyền giữa chính quyền đô thị cấp trên đối với chính quyền đô thị thuộc cấp trên địa bàn tỉnh Bình Phước còn tồn tại những hạn chế, bất cập; chưa hợp lý, hiệu lực, hiệu quả. Ba là, tổ chức bộ máy chính quyền địa phương đô thị các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Phước còn nhiều cấp, tầng nấc trung gian, nhiều đầu mối dẫn đến phân tán quyền lực và nguồn lực, chưa bảo đảm tính thống nhất, hiệu lực và hiệu quả. Bốn là, cơ chế, phương thức hoạt động của UBND chính quyền đô thị các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Phước còn nhiều bất cập, làm giảm tính nhanh nhạy, kịp thời, thông suốt, hiệu lực, hiệu quả trong quản trị đô thị