Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay" được hoàn thành với mục tiêu nhằm phân tích và làm rõ những vấn đề lý luận và thực trạng của việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay, luận án đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm tiếp tục phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ***** HỒ THỊ DUNG PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ PHƯỜNG TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY Ngành: CNDVBC & CNDVLS Mã số: 9.22.90.02 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2023
Công trình được hoàn thành tại HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Ngọc Thạch PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Thủy Phản biện 1: GS.TS. Trần Phúc Thăng Phản biện 2: PGS.TS. Trương Ngọc Nam Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hà Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại Học viện Khoa học xã hội Vào hồi ……. giờ …… phút, ngày …… tháng …. năm 2023 Có thể tìm thấy luận án tại: Thư viện Quốc gia Thư viện Học viện Khoa học xã hội
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu Vấn đề phát huy quyền làm chủ ngày càng có tầm quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật nhằm bảo đảm thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Dân chủ là yếu tố mang tính động lực của sự phát triển xã hội. Thước đo tính ưu việc của một chế độ chính trị nằm ở việc thực hiện dân chủ, phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được xác định ngày càng đầy đủ hơn. Hiến pháp năm 2013 và hệ thống pháp luật Việt Nam khẳng định rõ các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật, gắn quyền công dân với nghĩa vụ và trách nhiệm đối với xã hội. Tuy nhiên dân chủ ở cơ sở ở nước ta chưa được phát huy đúng mức – xét ở cả góc độ nhận thức cũng như góc độ thực tiễn. Trong suốt những năm đổi mới vừa qua, quá trình phát huy dân chủ ở nước ta cơ bản vẫn còn dựa trên cơ sở từ thực tế, vừa làm vừa rút kinh nghiệm. Do vậy tính tổng thể, tính đồng bộ và hiệu quả còn bị hạn chế. Đặc biệt tại địa bàn xã, phườngtình trạng vi phạm dân chủ vần còn khá phổ biến. Đồng Nai là tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, từ trước đến nay là khu vực phát triển mạnh về kinh tế, nhất là ngành công nghiệp và trở thành “thủ phủ công nghiệp” của vùng Đông Nam bộ, đồng thời là một trong những địa phương phức tạp về cơ cấu dân cư, sinh hoạt tôn giáo. Bên cạnh thuận lợi về nguồn lực phát triển, mấy năm gần đây tỉnh Đồng Nai cũng đang tiềm ẩn nguy cơ bất ổn, nếu những vấn đề thiết thực, gắn với lợi ích của các tầng lớp nhân dân không được giải quyết một cách hiệu quả, trong đó có quyền làm chủ của nhân dân. Sau nhiều năm triển khai trên địa bàn tỉnh, tình hình thực hiện phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở phường xã vẫn còn nhiều vấn đề đáng quan tâm. Trong bối cảnh đó, việc nhận diện thực trạng, phát huy vai trò của nhân dân trong thực hiện dân chủ phường xã, từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp phát huy quyền làm chủ của nhân dân trở 1
thành vấn đề có tính chất quyết định thúc đẩy và bảo vệ các quyền cơ bản của con người Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh triển khai thực hiện Hiến pháp 2013 hiện nay. Đó là những căn cứ nói lên tính cấp bách của đề tài, đó cũng là những lý do NCS lựa chọn nghiên cứu đề tài “Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành CNDVBC&DVLS của mình. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích và làm rõ những vấn đề lý luận và thực trạng của việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay, luận án đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm tiếp tục phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Một là, tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. Hai là, làm rõ một số vấn đề lý luận về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường hiện nay. Ba là, làm rõ thực trạng phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. Bốn là, đề xuất quan điểm, và một số giải pháp nhằm phát huy hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án là phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, 2
phường tỉnh Đồng Nai từ năm 2015 đến nay, tập trung vào 3 nội dung: thứ nhất, quyền làm chủ của nhân dân trong chính trị; thứ hai, quyền làm chủ của nhân dân trong kinh tế; thứ ba, quyền làm chủ của nhân dân trong đời sống văn hóa - xã hội và các lĩnh vực khác. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận nghiên cứu đề tài luận án là quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vai trò của quần chúng nhân dân và dân chủ. Đặc biệt là quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quá trình thực hiện dân chủ cơ sở. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu đề tài luận án, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội liên ngành như: Phương pháp phân tích và tổng hợp; Phương pháp logic – lịch sử; Phương pháp chuyên gia; Phương pháp nghiên cứu trường hợp; Phương pháp quan sát và một số phương pháp khác trong nghiên cứu các vấn đề của lĩnh vực khoa học xã hội. 5. Những đóng góp mới của luận án Thứ nhất, bổ sung, phát triển lý thyết, lý luận về dân chủ và làm rõ thêm thực trạng phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. Thứ hai, đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm tiếp tục phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận án Thứ nhất, luận án góp phần làm sáng tỏ thêm lý luận về phát huy 3
quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện quy chế dân chủ ở xã, phường. Thứ hai, luận án góp phần cung cấp cơ sở lý luận, khoa học cho việc hoạch định chính sách, pháp luật về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường của tỉnh Đồng Nai hiện nay nói riêng và ở Việt Nam hiện nay nói chung. Thứ ba, luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ việc nghiên cứu, giảng dạy các chuyên đề liên quan đến vấn đề dân chủ, quyền làm chủ và thực hiện dân chủ ở xã, phường tại Đồng Nai nói riêng và Việt Nam nói chung. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Danh mục các công trình của tác giả đã được công bố và bản phụ lục thì luận án gồm 4 chương, 12 tiết. Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Những công trình nghiên cứu về dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân Đáng kể có một số tác phẩm như các công trình:“ “Dân chủ” của Gioóc- giơ Mác-se - nguyên Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Pháp (Nxb. Sự thật, HN, 1992); Các mô hình quản lý nhà nước hiện đại”của tác giả David Held (Nxb Tri Thức, Hà Nội, 2013); “Dân chủ trực tiếp, sổ tay IDEA quốc tế” của Viện quốc tế về dân chủ và hỗ trợ bầu cử (Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014); “Việt Nam 35 năm đổi mới (1986 – 2021)” (Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật và Nxb. Thông tấn – TTXVN, Hà Nội, 2021); “Chế độ dân chủ, nhà nước và xã hội” của N.M. Voskresenskaia, N.B. Davletshina (Nxb Tri Thức, Hà Nội, 2008) đã phân tích hàng loạt vấn đề liến quan đến bản chất, phương thức và tiêu chí của nền dân chủ. Tại Việt Nam, theo hướng này có các công trình tiêu biểu như: Cuốn sách “Thể chế dân chủ và phát triển nông thôn hiện nay” (2005), 4
Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội của Nguyễn Văn Sáu và Hồ Văn Thông phân tích cụ thể vấn đề phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở nông thôn, lý luận chung về dân chủ và thực hiện dân chủ ở Việt Nam hiện nay; Bài viết “Dân chủ, đoàn kết và đồng thuận xã hội trong phát triển bền vững” (2007), Tạp chí Triết học số 7 (206) của tác giả Hoàng Chí Bảo đã phân tích vai trò của dân chủ, đoàn kết và đồng thuận xã hội trong phát triển bền vững; Công trình: “Dân chủ trực tiếp ở Việt Nam lý luận và thực tiễn” (2010), Nhà xuất bản Hành chính, Hà Nội của tác giả Nguyễn Văn Mạnh và Tào Thị Quyên đã làm sáng tỏ những lý luận và thực tiễn ở Việt Nam cũng như trên thế giới về vấn đề dân chủ trực tiếp; đánh giá những thực trạng, qua đó đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm phát huy các hình thức dân chủ trực tiếp ở nước ta trong giai đoạn hiện nay; Cuốn sách “Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về nhà nước với việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (2013), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội của tác giả Trần Ngọc Liêu cho rằng, nhà nước dân chủ là hình thức nhà nước cao nhất của nhân dân, nhà nước Việt Nam mới là nhà nước mà quyền lực và quyền lợi đều thuộc về nhân dân. 1.2. Những công trình nghiên cứu về thực trạng phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở xã, phường tỉnh Đồng Nai Cuốn sách “Về thi hành pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn năm 2007” (2014) do tác giả Nguyễn Văn Hiển chủ biên, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội trình bày khái quát về pháp luật thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; thực trạng thi hành pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong một số lĩnh vực cụ thể, đồng thời nêu các kiến nghị hoàn thiện pháp luật và cơ chế thực thi pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; Bài viết “Không ngừng phát huy dân chủ ở cơ sở, khơi dậy tiềm năng, sức mạnh to lớn của nhân dân” (2018), Tạp chí Cộng sản của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đánh giá một số thành tựu cơ bản qua 20 năm thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở, đặc biệt từ khi Quốc hội ban hành Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở; Tác giả Vũ Thị Hiên (2020), “Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ và pháp huy quyền làm chủ của nhân dân”, Tạp chí 5
Dân vận ngày 12/5/2020 đã khái quát những tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về dân chủ, và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Công trình đã phân tích những thành tựu đạt được như: Quy chế dân chủ ở cơ sở đã có nhiều chuyển biến tích cực; nhận thức về dân chủ và thực hành dân chủ ngày càng được nâng lên. 1.3. Những công trình nghiên cứu về giải pháp phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai Cuốn sách Kỷ yếu tổng kết 15 năm thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW của Bộ Chính trị (Khóa VIII) về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở và 5 năm thực hiện chỉ thị số 06-CT/TU của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về “dân vận khéo”(2015), Nhà xuất bản Đồng Nai do Ban Dân vận Tỉnh ủy Đồng Nai thực hiện” đã phân tích về thực trạng và giải pháp phát huy quyền làm chủ của nhân dân của tỉnh Đồng Nai; công tác triển khai, học tập, nâng cao nhận thức về thực hiện QCDC; việc thực hiện QCDC trong quan hệ với thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương, cơ quan, đơn vị; trách nhiệm của hệ thống chính trị trong tổ chức thực hiện Tác giả Lê Minh Quân (2011), “Dân chủ hóa xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay”, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội [103], đã đề xuất giải pháp tiếp tục đẩy mạnh dân chủ hóa, xây dựng, phát triển nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta như: hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng theo hướng dân chủ hóa; xây dựng, phát triển xã hội công dân; xây dựng, phát triển nền văn hóa và con người Việt Nam.... Tác giả Trần Văn Khuyên có công trình “Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” (2017), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội [52] đã đề xuất hai nhóm giải pháp nhằm nâng cao chất lượng thực hiện quy chế dân chủ cở sở ở Thành phố Hồ Chí Minh 6
1.4. Khái quát kết quả chủ yếu của các công trình đã công bố có liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết 1.4.1. Khái quát kết quả chủ yếu các công trình khoa học đã công bố liên quan đến đề tài luận án Thứ nhất, Các công trình đã khái quát các khía cạnh như: mọi quyền lực thuộc về nhân dân dân; dân chủ là chế độ chính trị, quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân; là quyền làm chủ của giai cấp thống trị; là thành quả đấu tranh của nhân dân chống lại áp bức, bóc lột; là cơ chế, nguyên tắc tổ chức, sinh hoạt của các tổ chức cộng đồng và các tổ chức chính trị - xã hội; là giá trị xã hội, giá trị nhân văn phản ánh trạng thái, mức độ giải phóng của con người trong tiến trình phát triển của xã hội. Thứ 2, Các công trình đã khái quát, đánh giá thực trạng thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở ở Việt Nam từ năm 1998 đến nay, nhất là từ sau khi ban hành Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn năm 2007. Thứ ba, Mặc dù các công trình nghiên cứu về giải pháp phát huy quyền làm chủ của nhân dân chủ yếu nghiên cứu giải pháp để áp dụng cho cơ sở tại một số địa phương của Việt Nam, tuy nhiên tác giả vẫn có thể áp dụng phần nào cho trường hợp tỉnh Đồng Nai. Và đây cũng chính là khoảng trống mà đề tài luận án cần tiếp tục nghiên cứu. 1.4.2. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu giải quyết Một là, luận án luận giải làm rõ một số vấn đề lý luận về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường. Hai là, về thực trạng: luận án phân tích đánh giá thực trạng Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế, làm rõ nguyên nhân ưu điểm, 7
hạn chế trong Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai. Ba là, luận án đề xuất các quan điểm và giải pháp mang tính khả thi nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của việc Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. Tiểu kết chương 1 Vấn đề dân chủ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ phường, xã được xác định là một trong những vấn đề lớn cả về lý luận và thực tiễn trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Các công trình nghiên cứu tập trung vào phân tích, đánh giá những nội dung cơ bản như quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước Việt Nam về nguồn gốc, bản chất, chức năng của dân chủ, phát huy quyền làm chủ của nhân dân; quá trình hình thành và sự phát triển nhận thức của Đảng về thực hiện dân chủ trong thời kỳ đổi mới; những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến thực hiện dân chủ ở cơ sở. Nhiều công trình nghiên cứu đã đánh giá những thành tựu, hạn chế trong việc thực hiện dân chủ ở Việt Nam thời kỳ đổi mới; một số công trình nghiên cứu các kinh nghiệm trong việc phát huy dân chủ cơ sở, phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở một số quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, chưa có công trình nào mang tính khái quát, tính hệ thống trong nghiên cứu về vấn đề phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường của tỉnh Đồng Nai. Vì vậy, đây là nội dung mà luận án sẽ tập trung nghiên cứu. 8
Chương 2 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG 2.1. Quan niệm dân chủ Thuật ngữ dân chủ (Demokratia) được ghép bởi Demos là dân, nhân dân và Kratos là quyền lực hay chính quyền. Theo đó, nghĩa gốc của dân chủ (Demokratia)cũng là nghĩa cơ bản của khái niệm được hiểu là quyền lực của nhân dân. Tư tưởng của C. Mác về dân chủ là một mốc đặc biệt quan trọng đánh dấu một giai đoạn mới có tính cách mạng trong nhận thức về dân chủ. C.Mác nhấn mạnh, chế độ dân chủ xuất phát từ con người và biến nhà nước thành con người được khách thể hóa. Nói cách khác, chính con người, chính nhân dân là chủ thể tạo ra chế độ nhà nước dân chủ theo ý chí, nguyện vọng và quyền tự do của mình, và do đó, nhà nước dân chủ chỉ là biểu hiện ý chí của nhân dân, thể hiện quyền tự do của đại đa số nhân dân. 2.1.1. Quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin về dân chủ Theo C. Mác, dân chủ luôn gắn liền với sự vận động, phát triển của lịch sử loài người, nó là sản phẩm phản ánh tính chất các mối quan hệ xã hội của con người mà quan trọng nhất là mối quan hệ về kinh tế. C. Mác đã kế thừa có chọn lọc những hạt nhân hợp lý và những giá trị nhân văn trong quan niệm về dân chủ của nhiều nhà triết học trước đó. Phát triển tư tưởng của C. Mác và Ph. Ăng-ghen, V.I. Lênin nhiều lần khẳng định rằng "chế độ dân chủ" là một hình thức nhà nước, một trong những hình thái của nhà nước; giai cấp vô sản không thể giành được thắng lợi bằng cách nào tốt hơn là thông qua chế độ dân chủ, gắn liền với từng giai đoạn đấu tranh của họ. Dân chủ xã hội chủ nghĩa là bước phát triển mới của dân chủ trên cơ sở kế thừa thành quả của các thời đại đã qua. 2.1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về của nhân dân Dân chủ có nghĩa dân là chủ, dân làm chủ và ở đó nhân dân được phát huy quyền làm chủ của minh. Đó là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ tư tưởng Hồ Chí Minh. Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến quyền làm chủ của 9
nhân dân, coi đó là mục tiêu cơ bản nhất và xuyên suốt của cuộc cách mạng. Bản chất của mối quan hệ biện chứng “dân là chủ” và “dân làm chủ” là ở sự thống nhất nhận thức và hành động, lý luận và thực tiễn. Kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền làm chủ của nhân dân, Đảng ta luôn đề cao vai trò của nhân dân và quyền làm chủ của nhân dân. Mục tiêu của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa do Đảng ta nêu ra thống nhất với quan điểm “thần linh pháp quyền” trong lịch sử, và được Hồ Chí Minh nhấn mạnh. Chúng ta không coi pháp luật như một công cụ cai trị, mà là công cụ bảo vệ quyền lợi của người lao động, của toàn thể nhân dân. 2.2. Chủ thể, nội dung, phương thức và tiêu chí đánh giá việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân 2.2.1. Chủ thể của việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân Chủ thể của việc phát huy dân chủ là nhân dân. Phát huy dân chủ là tiếp tục làm cho những giá trị của dân chủ trở nên thiết thực hơn, nội dung của nó ngày càng hoàn thiện hơn, có sức lan tỏa và làm cho dân chủ thực sự trở thành sức mạnh nội sinh trong nhân dân – những người làm chủ, theo cách hiểu trực tiếp của khái niệm “dân chủ”. Nhiều nỗ lực của các tầng lớp nhân dân ở nông thôn cũng như của đội ngũ cán bộ, công chức trong các cơ quan, tổ chức được thúc đẩy đã mang lại những tiến bộ đáng kể cho quá trình phát triển dân chủ ở cơ sở. 2.2.2. Nội dung, phương thức và tiêu chí đánh giá việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân Nội dung của việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân bao hàm các quyền cơ bản của công dân, được hiến định trong Hiến pháp, và những biểu hiện cụ thể của nó. Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra và thụ hưởng những thành quả của dân chủ tạo nên nội dung cô đọng, nhưng sinh động của dân chủ. Các yếu tố hợp thành nội dung phát huy quyền làm chủ của nhân dân có mối liên hệ, chi phối và tác động lẫn nhau. Phương thức phát huy quyền làm chủ của nhân dân nằm ở khả năng triển khai các quyền cơ bản thông qua dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp, dân chủ ở tầm mức toàn xã hội, và dân chủ ở từng địa bàn khu vực, ở cơ sở, với những hiến kế thực sự hữu ích cho dân. Là tập hợp các cách thức và phương pháp tiến hành các hoạt động, các biện pháp nhằm làm cho giá trị 10
của dân chủ thấm sâu và lan tỏa vào đời sống xã hội, kích thích tính tích cực chính trị của người dân, làm cho không gian của dân chủ mở rộng và phản ánh đúng bản chất của nền dân chủ. Về tiêu chí đánh giá quyền làm chủ của nhân dân, trước hết cần phải hiểu “tiêu chí” là tính chất, dấu hiệu làm căn cứ để nhận diện, xác định, phân loại một sự vật, hiện tượng, hay một phạm trù, khái niệm. Một chế độ chính trị ưu việt, thì tiêu chí đánh giá của nó cần gắn với: hệ thống quyền lực và mục tiêu của nó; có sức thu hút và lan tỏa, uy tín của hệ thống công quyền thông qua các cuộc trưng cầu hoặc thăm dò xã hội; khả năng tham gia và tính hiệu quả của hệ thống phản biện xã hội, vai trò của nó; vấn đề kiểm soát quyền lực từ nhân dân, nhân dân đóng vai trò gì trong kiểm soát quyền lực. 2.3. Một số nội dung cơ bản về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở phường, xã 2.3.1. Quyền được biết các nội dung liên quan đến đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước, địa phương Nhân dân có quyền được biết các nội dung liên quan đến đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước, địa phương và những vấn đề cụ thể có liên quan trực tiếp đến quyền lợi, nghĩa vụ của bản thân mỗi người dân, cũng như của gia đình và cộng đồng dân cư. Chính quyền cấp xã có trách nhiệm công khai thông tin đối với từng lĩnh vực được thực hiện theo quy định của pháp luật có liên quan. 2.3.2. Một số nội dung nhân dân được bàn và quyết định trực tiếp Trong thực hiện dân chủ, “bàn bạc” và “quyết định” là hai lĩnh vực có liên hệ mật thiết với nhau, vừa phản ánh nội dung, quy trình, cách thức thực hiện quyền dân chủ của người dân. Việc nhân dân được bàn bạc và quyết định những vấn đề thuộc lĩnh vực pháp luật cho phép đã giúp cho nhân dân nâng cao nhận thức, phát huy trí tuệ, tạo động lực thúc đẩy nhân dân tham gia, hưởng ứng nhiệt thành các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước bằng những hành động cụ thể, hiệu quả, hướng đến mục tiêu chung. 2.3.3. Một số nội dung nhân dân được bàn, biểu quyết, tham gia ý kiến để cấp có thẩm quyền quyết định Người dân cần được tham gia bàn bạc, đóng góp ý kiến để giúp cho chính quyền địa phương hoặc cơ quan nhà nước cấp trên có những quyết sách đúng đắn và sáng suốt. việc nhân dân bàn và tham gia ý kiến một số việc chủ 11
yếu là thủ tục bắt buộc trước khi chính quyền xã hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định. Một số nội dung thuộc thẩm quyền của cơ quan quản lý nhà nước các cấp nhưng trong quá trình xây dựng dự thảo cần phải lấy ý kiến đóng góp của nhân dân do những vấn đề này có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của nhân dân, đời sống hàng ngày của nhân dân. 2.3.4. Một số nội dung nhân dân tham gia giám sát Quyền giám sát không chỉ thể hiện thông qua hoạt động của cơ quan chuyên trách giám sát mà còn phải lôi cuốn được đông đảo nhân dân tham gia. Nhân dân cần được giám sát những gì có liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của họ, giám sát việc thực thi nhiệm vụ của các cơ quan Nhà nước ở địa phương, giám sát hoạt động của cán bộ, công chức, những người có trách nhiệm trong việc thực hiện những quy định về tài chính, kinh tế, quản lý, sử dụng đất đai, chính sách kinh tế - xã hội. Tiểu kết chương 2 Từ thực tiễn chính trị Việt Nam có thể khẳng định, một trong những nội dung cốt lõi của nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nước trong tư tưởng Hồ Chí Minh là xây dựng một nhà nước mà ở đó, nhân dân “là chủ” và có thể “làm chủ”. Khâu quan trọng và cấp bách hiện nay là phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở phường, xã, mang lại những quyền lợi thiết thực, chính đáng cho nhân dân. Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở đã tạo ra một bước chuyển biến về chất trong cán bộ, đảng viên và nhân dân. Từ đây, dân chủ không còn là những mệnh đề trừu tượng, những khẩu hiệu trống rỗng mà là những vấn đề cụ thể, thiết thực. Mặc dù chưa phải đã hoàn thiện, nhưng Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở là đòn bẩy để gắn kết Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị gần với dân hơn. Chương 3 THỰC TRẠNG PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY 12
3.1. Khái quát về điều kiện kinh tế - văn hóa - xã hội và sự tác động của nó đến việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay 3.1.1. Về điều kiện kinh tế Đồng Nai là cửa ngõ đi vào vùng kinh tế Đông Nam Bộ - vùng kinh tế phát triển và năng động nhất cả nước, một trong những địa phương quy hoạch, phát triển các khu công nghiệp sớm nhất cả nước. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng nâng cao hàm lượng trí tuệ trong mỗi sản phẩm. Quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa tạo nên chuyển biến tích cực không chỉ trong cơ cấu lao động, mà cả trong ý thức của nhân dân. Sự phát triển kinh tế tác động đến việc nâng cao đời sống của nhân dân, tạo niềm tin vào chế độ từ đó dân có trách nhiệm về quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ chế độ, đấu tranh ngăn chặn âm mưu phá hoại. 3.1.2. Về văn hóa - xã hội Về xã hội, thành phần dân cư trong thời gian qua có nhiều biến động, một mặt do tăng dân cưu cơ học, mặt khác, sự phân tầng trong dân cư do tác động của kinh tế thị trường. Những biến động dân cư tác động hai mặt đến phát huy dân chủ trong nhân dân. Đồng Nai là tỉnh đa dân tộc, nhiều tôn giáo. Việc giải quyết tốt vấn đề tôn giáo là yếu tố quan trọng tác động đến phát huy dân chủ của nhân dân. Về văn hóa, yếu tố giao thoa văn hóa là điểm chung của khu vực vùng Đông Nam bộ, trong đó có Đồng Nai. Sức mạnh nội sinh của văn hóa tác động tích cực đến ý thức làm chủ của người dân, cách người dân thể hiện quyền thụ hưởng và sáng tạo giá trị. Đồng Nai là địa phương có nhiều di tích lịch sử, văn hoá và các điểm du lịch có tiềm năng. 3.2. Thành tựu và nguyên nhân của nó trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay 3.2.1. Thành tựu trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay 13
3.2.1.1. Về quyền được biết, được thông tin Ở nhiều xã, phường, thị trấn thuộc tỉnh Đồng Nai, Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở đã từng bước đi vào cuộc sống, nhiều nơi đã duy trì thành nề nếp, phát huy dân chủ trực tiếp ở thôn, làng được mở rộng và nâng cao hơn, đem lại nhiều kết quả thiết thực. Đặc biệt những nội dung công khai cho dân biết, đã làm cho nhân dân phấn khởi hơn, qua đó tạo điều kiện cho nhân dân thật sự phát huy được quyền làm chủ của mình. Về thực hiện những quyền được biết, nhân dân tích cực, chủ động tìm hiểu các nội dung trong Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở (bao gồm các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước). Qua đó, Quy chế dân chủ cơ sở đã từng bước đi vào ý thức, trở thành hoạt động tự giác, nền nếp của người dân. 3.2.1.2. Về quyền bàn bạc và quyết định trực tiếp Những việc nhân dân bàn và quyết định trực tiếp đã được thực hiện công khai dân chủ tại các cộng đồng dân cư, được nhân dân tham gia hưởng ứng nhiệt tình và trách nhiệm cao, tỷ lệ tham gia họp bàn thường đạt từ 90% đến 95% số đại biểu. Phương thức thực hiện những việc nhân dân bàn và quyết định trực tiếp được thực hiện bằng hình thức họp nhân dân ở từng thôn hoặc đại diện chủ hộ gia đình bàn biểu quyết công khai hoặc bỏ phiếu kín, sau cuộc họp được thiết lập bằng văn bản gửi ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn phê duyệt. 3.2.1.3. Về quyền tham gia ý kiến Các địa phương đã tiến hành theo một quy trình hợp lý: UBND xã căn cứ vào tình hình thực tiễn của địa phương, tổ chức bàn bạc, xin chủ trương của thường vụ Đảng ủy những công trình, dự án về cơ sở hạ tầng cần huy động mức đóng góp của nhân dân, các loại quỹ. Nhờ triển khai tốt, các công trình xây dựng ở Đồng Nai được dân đưa ra thảo luận, bàn bạc kỹ lưỡng nên việc triển khai rất nhanh chóng, thuận lợi. Việc tổ chức tiếp xúc công dân để công khai kiểm điểm, đánh giá hoạt động, phẩm chất đạo đức các chức danh chủ tịch HĐND, UBND, phó chủ tịch HĐND, các phó chủ tịch UBND cấp xã cũng như các trưởng ấp về góp ý kiến phản ánh, phê bình của nhân dân để rút kinh nghiệm. 3.2.1.4. Về quyền kiểm tra, giám sát Chính quyền xã, phường, thị trấn bằng nhiều phương thức tạo điều kiện tốt cho nhân dân thục hiện quyền kiểm tra giám sát các công việc mà HĐND, UBND 14
đã đang và sẽ thực hiện. Ban giám sát các địa phương đã tổ chức các đợt giám sát tại các dự án công trình thi công được triển khai, xây dựng, kiến nghị xử lý 86 vụ việc có biểu hiện tiêu cực, 94 ý kiến tham gia góp ý với đơn vị thi công, các đơn vị thi công ghi nhận và giải quyết kịp thời. 3.2.2. Nguyên nhân của những thành tựu Thứ nhất, các cấp ủy, tổ chức đảng từ tỉnh, huyện đến cơ sở ngày càng nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng trong lãnh đạo phát huy dân chủ ở xã, phường, coi đây là một trong những những nhiệm vụ chính trị cấp bách và lâu dài. Thứ hai, hệ thống các văn bản quy định, hướng dẫn thực hiện dân chủ cơ sở ở tỉnh Đồng Nai đã được ban hành kịp thời, tương đối rõ ràng, cụ thể. Thứ ba, chính quyền địa phương có sự quan tâm nhất định đến các điều kiện bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở. Thứ tư, để huy động được toàn dân tham gia các phong trào ở địa phương, chính quyền đã phối hợp chặt chẽ với Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện, xã, phường và các tổ chức chính trị - xã hội tổ chức nhiều việc làm thiết thực. 3.3. Hạn chế và nguyên nhân của nó trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở xã, phường tỉnh Đồng Nai 3.3.1. Những hạn chế trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở xã, phường tỉnh Đồng Nai 3.3.1.1. Về quyền được biết, được nắm thông tin Thứ nhất, theo quy định của pháp luật, một số nội dung được quy định cần phải công khai cho nhân dân nhưng trên thực tế mức độ công khai của những nội dung này còn hạn chế. Thứ hai, một số hình thức công khai không nhận được sự đánh giá cao của một số người dân. Thứ ba, mức độ công khai thông tin có sự chênh lệch giữa các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội. 3.3.1.2. Về quyền được bàn bạc và quyết định trực tiếp Trong thực tế triển khai, còn một bộ phận nhân dân chưa thực sự chủ động, tích cực trong tìm hiểu nội dung dân chủ ở cơ sở. Ở một số địa phương, 15
công tác tuyên truyền, vận động thực hiện dân chủ ở cơ sở còn mang tính qua loa, chiếu lệ. công tác tuyên truyền, phổ biến các văn bản về thực hiện dân chủ ở ở một số địa phương, cơ quan, đơn vị còn chậm, chưa sâu rộng đến nhân dân. 3.3.1.3. Về quyền được tham gia ý kiến, biểu quyết để cấp có thẩm quyền ra quyết định Nhận thức về dân chủ của một bộ phận lớn nhân dân còn thấp, chưa hiểu được ý nghĩa của dân chủ và thực hiện dân chủ đối với phát triển xã hội. Ở nhiều thôn, tổ dân phố còn hiện tượng người dân thờ ơ khi được mời tham gia góp ý hay bàn bạc các công việc chung của cộng đồng. Tâm lý trông chờ, ỷ lại Nhà nước, chính quyền còn diễn ra ở một bộ phận dân cư. Số lượng người dân tham gia đóng góp ý kiến trực tiếp hoặc qua đại diện còn hạn chế, chất lượng các ý kiến thấp, đôi khi các ý kiến chỉ phản ánh mong muốn chủ quan. Chất lượng xây dựng phiếu lấy ý kiến chưa khoa học, việc tổng kết, báo cáo hằng năm còn chưa nghiêm túc. 3.3.1.4. Về quyền được kiểm tra, giám sát Ở một số địa phương, Ban thanh tra nhân dân hoạt động đơn độc, chưa nhận được sự giúp đỡ tích cực của chính quyền và các cơ quan chuyên môn. Tâm lý ngại đấu tranh, né tránh, nể nang vẫn phổ biến trong nhân dân. Ý thức trách nhiệm của nhân dân khi tham gia đánh giá cán bộ còn bị chi phối bởi quan hệ họ hàng, mang tính chủ quan, cảm tính là chủ yếu gây khó khăn cho cấp uỷ và chính quyền trong công tác cán bộ nếu sử dụng kết qua trên. Một bộ phận nhân dân ở nhiều địa phương lại có nhận thức lệch lạc, thiếu khách quan và khoa học về dân chủ, về thực hiện dân chủ ở cơ sở. 3.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế và một số vấn đề đặt ra 3.3.2.1. Nguyên nhân Một là, ở nông thôn (Đồng Nai) trình độ dân trí còn tương đối thấp, đặc biệt một số xã thuộc vùng sâu, vùng xa có sự khác biệt về văn hóa, ngôn ngữ ở các dân tộc dẫn đến khó khăn trong các hoạt động chung. Hai là, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã ở một số nơi chưa đáp ứng yêu cầu phát huy vai trò làm chủ của nhân dân. Ba là, triển khai thực hiện dân chủ ở cấp xã còn nhiều tồn tại, chưa tạo điều kiện để nhân dân phát huy vai trò làm chủ trong thực tế. 3.3.2.2. Một số vấn đề đặt ra 16
Thứ nhất, xác định việc thực hiện dân chủ ở cơ sở là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị. Thứ hai, thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở phải gắn với việc phát triển kinh tế - xã hội, chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân; Thứ ba, quan tâm củng cố, kiện toàn và phát huy vai trò Ban chỉ đạo quy chế dân chủ các cấp, tăng cường tập huấn, bồi dưỡng, lưu ý chất lượng các cuộc hội nghị, giao ban của BCĐ thực hiện dân chủ ở các cấp; Thứ tư, thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở trước hết phải có sự gương mẫu của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cơ quan, địa phương, đơn vị; Thứ năm, phát huy dân chủ phải đi đôi với kỷ cương, kỷ luật, xử lý nghiêm minh những vụ việc tiêu cực, những hành vi lợi dụng dân chủ gây rối, làm mất ổn định trật tự an toàn xã hội. Tiểu kết chương 3 Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở cơ sở được Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Đồng Nai coi là động lực quan trọng bảo đảm thực hiện thành công mục tiêu phát triển kinh tế, giữ vững ổn định chính trị - xã hội của tỉnh. Nhân dân chủ động, mạnh dạn hơn trong tham gia đóng góp ý kiến, đề xuất kiến nghị xây dựng chủ trương, kế hoạch của cấp uỷ, chính quyền, đồng thời quan tâm và chủ động hơn tham gia hoạt động xây dựng Đảng, chính quyền thông qua các hình thức như; đóng góp ý kiến đánh giá chất lượng cán bộ; thực hiện kiểm tra, giám sát đối với quá trình quản lý của chính quyền; chủ động và trách nhiệm hơn trong khiếu nại, tố cáo. trong quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở, do được cung cấp thông tin đầy đủ hơn, kịp thời hơn nên họ đã nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn quyền và trách nhiệm của mình theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc thực hiện dân chủ ở cơ sở của nhân dân còn hạn chế, như thiếu chủ động trong tìm hiểu chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước; trong thực hiện các quyền được bàn, quyết định còn có tâm lý đám đông, một số cá nhân lợi dụng quyền dân chủ vi phạm pháp luật… Những hạn chế trên có nhiều nguyên nhân, cả chủ quan và khách quan. Từ đó, đặt ra yêu cầu trong thời gian tới, cấp ủy, chính quyền các cấp cần tiếp tục nghiên cứu, thực thi các giải pháp phù hợp để phát huy tốt hơn 17
nữa quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở cơ sở. 18