Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Văn học: Tục ngữ người Việt với việc phản ánh tri thức dân gian (Về văn hóa nông nghiệp)

®¹i häc quèc gia Hμ Néi<br /> tr−êng ®¹i häc khoa häc x· héi vμ nh©n v¨n<br /> <br /> Ng« thÞ thanh quý<br /> <br /> tôc ng÷ ng−êi viÖt<br /> víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian<br /> (vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp)<br /> Chuyªn ngμnh: V¨n häc d©n gian<br /> M· sè: 62.22.36.01<br /> <br /> Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ v¨n häc<br /> <br /> Hμ Néi - 2007<br /> <br /> C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i:<br /> Tr−êng Khoa häc x· héi nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hμ Néi<br /> <br /> danh môc c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu<br /> v¨n häc d©n gian cã liªn quan ®Õn luËn ¸n cña t¸c gi¶<br /> <br /> 1.<br /> Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: GS.TS Lª ChÝ QuÕ<br /> PGS.TS Vò Anh TuÊn<br /> <br /> Ng« ThÞ Thanh Quý (2002), "Tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc<br /> ph¶n ¸nh tri thøc tù nhiªn, tri thøc øng xö x· héi", in kØ yÕu<br /> Th«ng b¸o v¨n ho¸ d©n gian, Nxb Khoa häc x· héi (tr.812).<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Ng« ThÞ Thanh Quý (2005), "Nh÷ng c©u tôc ng÷ nãi vÒ<br /> mèi quan hÖ thÇy trß", T¹p chÝ nguån s¸ng d©n gian, sè<br /> th¸ng 4 (tr.61).<br /> <br /> Ph¶n biÖn 1: PGS.TS. Vâ Quang Träng<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. NguyÔn Xu©n §øc<br /> Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. NguyÔn ChÝ BÒn<br /> <br /> Ng« ThÞ Thanh Quý (2007), "Tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi v¨n<br /> ho¸ Èm thùc", T¹p chÝ V¨n ho¸ d©n gian, sè th¸ng1 (tr.63).<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Ng« ThÞ Thanh Quý (2007), "Gãp phÇn d¹y tèt néi dung<br /> tôc ng÷ trong ch−¬ng tr×nh ng÷ v¨n phæ th«ng qua t×m hiÓu<br /> tri thøc tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp trong ®êi sèng hiÖn<br /> <br /> LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc héi ®ång cÊp Nhµ n−íc chÊm luËn ¸n<br /> tiÕn sÜ häp t¹i:…………………………………………..<br /> Vµo håi: …… giê…… ngµy….. th¸ng …. n¨m 2007<br /> <br /> Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i:<br /> Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam - TT Th«ng tin th− viÖn<br /> §¹i häc Quèc gia Hμ Néi<br /> <br /> ®¹i", T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè 171 th¸ng 9.<br /> <br /> thøc tôc ng÷. Cã lÏ v× thÕ mµ tôc ng÷ ®· ®−îc sù quan t©m cña nhiÒu<br /> <br /> 2.2. Trªn c¬ së nghiªn cøu, kh¶o s¸t, ph©n tÝch t− liÖu tri thøc<br /> n«ng nghiÖp ®−îc ph¶n ¸nh trong tôc ng÷, luËn ¸n võa cã thÓ t×m<br /> hiÓu s©u h¬n nÒn v¨n ho¸ lóa n−íc võa cã thÓ thÊy ®−îc sù chi<br /> phèi cña v¨n ho¸ lóa n−íc ®Õn tôc ng÷.<br /> 2.3. Tõ viÖc nghiªn cøu, chóng ta cã thÓ ®èi chiÕu, kÕ thõa vµ<br /> truyÒn b¸, ph¸t huy nh÷ng −u viÖt cña tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng<br /> nghiÖp trong cuéc sèng míi. LuËn ¸n còng b−íc ®Çu ®Æt ra viÖc t×m<br /> hiÓu tôc ng÷ cña mét giai ®o¹n míi.<br /> <br /> nhµ khoa häc trong nh÷ng n¨m qua.<br /> <br /> 3. LÞch sö vÊn ®Ò<br /> <br /> Më ®Çu<br /> 1. Lý do chän ®Ò tμi<br /> <br /> 1.1. Trong thêi ®¹i ngµy nay, nh÷ng vÊn ®Ò vÒ tôc ng÷ vÉn lu«n<br /> cã tÝnh thêi sù, kh«ng cã mét ngµnh khoa häc nh©n v¨n nµo tõ d©n<br /> téc häc ®Õn ng«n ng÷ häc còng nh− nghiªn cøu v¨n häc, thËm chÝ<br /> ngay kÓ c¶ khoa häc kü thuËt l¹i kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng tµi liÖu vÒ tri<br /> <br /> 1.2. Tôc ng÷ ng−êi ViÖt ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian ViÖt Nam,<br /> thÓ hiÖn t− duy cña d©n téc ViÖt, ph¶n ¸nh lèi nghÜ, lèi c¶m cña ng−êi<br /> ViÖt Nam. V× thÕ viÖc ®i s©u nghiªn cøu tôc ng÷ ®Ó lµm giµu cã thªm<br /> vèn v¨n ho¸ mang b¶n s¾c d©n téc trong mçi ng−êi lµ mét viÖc lµm<br /> cÇn thiÕt.<br /> 1.3. Th«ng qua viÖc nghiªn cøu tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp<br /> ng−êi ®äc thÊy râ h¬n b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam. Chóng ta hiÓu ®Ó tiÕp<br /> thu, biÓu hiÖn v¨n ho¸ d©n téc mét c¸ch tèt h¬n, hiÓu ®Ó nu«i d−ìng, båi<br /> ®¾p cho “dßng sinh mÖnh v¨n ho¸” (Lý §¹i Nguyªn) cña d©n téc m×nh<br /> thªm phong phó trong cuéc héi nhËp quèc tÕ h«m nay.<br /> 1.4. Víi ®Ò tµi nµy, chóng t«i hy väng sÏ cã sù ®ãng gãp trong<br /> viÖc gi¶ng d¹y, nghiªn cøu s©u h¬n vÒ tôc ng÷ ë nh÷ng khÝa c¹nh<br /> míi vµ gãp phÇn nµo ®ã vµo trong c«ng t¸c b¶o tån tôc ng÷ truyÒn<br /> thèng vµ s−u tÇm tôc ng÷ hiÖn ®¹i.<br /> 2. Môc ®Ých nghiªn cøu<br /> <br /> Lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò sau:<br /> 2.1. Nghiªn cøu tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc<br /> d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp lµ sù kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ vµ t¸c dông<br /> cña tôc ng÷ trong kho tµng folklore nãi riªng vµ nÒn v¨n häc d©n téc<br /> nãi chung.<br /> 1<br /> <br /> Ch−a cã c«ng tr×nh nµo ®i s©u nghiªn cøu tôc ng÷ ng−êi ViÖt<br /> víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp, mµ chØ<br /> cã mét sè gi¸o tr×nh, chuyªn luËn, bµi b¸o ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy<br /> trong mét sè ch−¬ng môc nh−:<br /> 3.1. Gi¸o tr×nh ®¹i häc<br /> Trong gi¸o tr×nh ®¹i häc LÞch sö v¨n häc ViÖt Nam, tËp 1 (t¸c gi¶<br /> Bïi V¨n Nguyªn, NguyÔn Ngäc C«n, NguyÔn NghÜa D©n, LÝ H÷u<br /> TÊn, Hoµng TiÕn Tùu, §ç B×nh TrÞ, Lª TrÝ ViÔn, tõ n¨m 1961 ®Õn<br /> n¨m 1978 in n¨m lÇn) khi viÕt vÒ tôc ng÷ c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn<br /> bèn vÊn ®Ò vÒ tôc ng÷: §Þnh nghÜa vÒ tôc ng÷, nguån gèc vµ sù ph¸t<br /> triÓn, néi dung vµ nghÖ thuËt cña tôc ng÷. Víi dung l−îng cña mét<br /> cuèn gi¸o tr×nh vÒ lÞch sö v¨n häc nãi chung vÊn ®Ò tôc ng÷ ng−êi<br /> ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp ch−a<br /> ®−îc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu.<br /> Víi cuèn V¨n häc d©n gian (in lÇn ®Çu n¨m 1972,1973, in<br /> lÇn hai 1977, in lÇn ba 1991), t¸c gi¶ §inh Gia Kh¸nh, Chu Xu©n<br /> Diªn ®· ®Ò cËp phÇn nµo ®Õn tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc ph¶n<br /> ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp, ®iÒu ®ã ®−îc thÓ<br /> hiÖn trong phÇn ph¸c th¶o nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tôc ng÷.<br /> Hoµng TiÕn Tùu trong c«ng tr×nh: V¨n häc d©n gian ViÖt Nam<br /> (1990), tËp II, ®· ®−a ra ®Þnh nghÜa vÒ tôc ng÷, ph©n biÖt tôc ng÷<br /> 2<br /> <br /> víi c¸c h×nh thøc gÇn gòi kh¸c. ChÝnh v× thÕ mµ viÖc ®Ò cËp ®Õn<br /> v¨n ho¸ n«ng nghiÖp qua tôc ng÷ kh«ng nhiÒu.<br /> Trong gi¸o tr×nh V¨n häc d©n gian ViÖt Nam (1990), in l¹i lÇn 2:<br /> n¨m 1996, in l¹i lÇn 3: n¨m1998, nhãm t¸c gi¶ Lª ChÝ QuÕ, Vâ Quang<br /> Nh¬n, NguyÔn Hïng VÜ ®· ®Ò cËp ®Õn nguån t− liÖu vµ nh÷ng c«ng<br /> tr×nh nghiªn cøu tiªu biÓu vÒ tôc ng÷, b¶n chÊt thÓ lo¹i cña tôc ng÷. Khi<br /> ®i vµo néi dung ph¶n ¸nh cña tôc ng÷, t¸c gi¶ ®i s©u vµo kinh nghiÖm<br /> trong lao ®éng n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, chµi l−íi...<br /> Gi¸o tr×nh v¨n häc d©n gian cña nhãm t¸c gi¶ Ph¹m Thu YÕn,<br /> Lª Tr−êng Ph¸t, NguyÔn BÝch Hµ (2002) ®· ®−a ra kh¸i niÖm vÒ tôc<br /> ng÷ vµ kh¸i qu¸t nh÷ng néi dung cô thÓ cña tôc ng÷: Tôc ng÷ vÒ thiªn<br /> nhiªn vµ lao ®éng s¶n xuÊt, tôc ng÷ vÒ x· héi lÞch sö, tôc ng÷ vÒ con<br /> ng−êi. Trong phÇn triÓn khai vÒ néi dung cña tôc ng÷ c¸c t¸c gi¶ phÇn<br /> nµo còng ®· ®Ò cËp ®Õn tôc ng÷ vÒ n«ng nghiÖp. Vµ thùc sù ®©y lµ<br /> nh÷ng gîi më b−íc ®Çu ®Ó chóng t«i tiÕp tôc t×m hiÓu tôc ng÷ ng−êi<br /> ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.<br /> 3.2. C¸c chuyªn luËn<br /> Tr−íc tiªn lµ cuèn s¸ch TiÕng nãi cña ®ång ruéng, ra ®êi 1949<br /> cña t¸c gi¶ NguyÔn Träng Lùc. Cuèn s¸ch nµy ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè<br /> vÊn ®Ò vÒ tri thøc n«ng nghiÖp ®−îc ph¶n ¸nh trong tôc ng÷.<br /> Còng trong h−íng nghiªn cøu nµy, cuèn s¸ch Tôc ng÷ ViÖt Nam<br /> cña ba t¸c gi¶ Chu Xu©n Diªn, L−¬ng V¨n §ang, Ph−¬ng Tri (1975)<br /> lµ cuèn chuyªn luËn cung cÊp kh¸ nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tri thøc<br /> tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.<br /> Gi¸o s− NguyÔn §æng Chi trong trong cuèn §Þa chÝ v¨n ho¸ d©n<br /> gian NghÖ TÜnh (1995), ë ch−¬ng viÕt vÒ Tri thøc d©n gian ®· dµnh<br /> kho¶ng 120 trang ®Ó viÕt vÒ tri thøc d©n gian NghÖ TÜnh. Cã thÓ nãi §Þa<br /> chÝ v¨n ho¸ d©n gian NghÖ TÜnh lµ mét c«ng tr×nh lín mµ trong ®ã bµn<br /> vÒ tri thøc d©n gian cña mét ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc t¸c gi¶ NguyÔn §æng<br /> Chi tr×nh bµy kh¸ gi¶n dÞ, dÔ hiÓu. Nã cã tÝnh chÊt ®Þnh h−íng cho sù<br /> <br /> nghiªn cøu tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp ®−îc thÓ hiÖn qua<br /> tôc ng÷ ng−êi ViÖt nãi chung.<br /> T¸c gi¶ Ng« Xu©n Minh vµ TrÇn V¨n Do·n trong cuèn s¸ch<br /> "Kinh nghiÖm lµm chiªm qua ca dao tôc ng÷" (1961), ®· ®Ò cËp tíi<br /> c¸c vÊn ®Ò vÒ lóa chiªm, tõ ®ã t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh: Tôc ng÷ lµ kho<br /> tµng kinh nghiÖm rÊt phong phó nã ph¶n ¸nh tÝnh chÊt quÇn chóng<br /> cña khoa häc.<br /> T¸c gi¶ Hoµng H÷u TriÕt trong cuèn B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ khÝ<br /> t−îng d©n gian ViÖt Nam (1973) ®· nghiªn cøu ca dao tôc ng÷ nãi vÒ<br /> khÝ hËu thêi tiÕt trong n¨m cña n−íc ta qua c¸c mïa.<br /> T¸c gi¶ Bïi Huy §¸p trong cuèn Ca dao tôc ng÷ víi khoa häc<br /> n«ng nghiÖp (1999) ®· ®i vµo ph©n tÝch nh÷ng c©u tôc ng÷ vÒ chñ ®Ò<br /> ®Êt ®ai vµ lao ®éng, thêi tiÕt vµ mïa vô n«ng nghiÖp trong x· héi.<br /> C¸c chuyªn luËn nghiªn cøu vÒ tôc ng÷ c¬ b¶n tËp trung vµo hai<br /> h−íng nghiªn cøu chÝnh ®ã lµ h−íng nghiªn cøu cña c¸c nhµ ng÷ v¨n<br /> häc vµ h−íng nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc kü thuËt. C¶ hai mÆt<br /> nghiªn cøu ®Òu nh»m môc ®Ých ph¸t hiÖn nh÷ng gi¸ trÞ tri thøc ®−îc<br /> ph¶n ¸nh trong tôc ng÷. Tôc ng÷ hiÖn lªn víi t− c¸ch lµ mét ph−¬ng<br /> tiÖn ng«n ng÷, kho v¨n liÖu quý gi¸ ®−îc nh©n d©n lao ®éng s¸ng t¹o<br /> tÝch luü tõ hµng ngh×n n¨m nay. Trong ®ã, tôc ng÷ ®· kÕt tinh ®−îc c¬<br /> b¶n nhÊt lèi nãi d©n gian, lèi nghÜ cña d©n téc vµ phÇn nµo ®· ph¶n<br /> ¸nh ®−îc vÎ ®éc ®¸o cña v¨n ho¸ n«ng nghiÖp ViÖt nam.<br /> 3.3. C¸c bµi b¸o<br /> 3.3.1. ViÕt vÒ tù nhiªn thêi tiÕt, kü thuËt trång cÊy ch¨n nu«i<br /> 3.3.2. C¸c bµi b¸o viÕt vÒ tôc ng÷ víi vÊn ®Ò ¨n uèng<br /> 3.3.3. C¸c bµi b¸o viÕt vÒ søc sèng cña tôc ng÷<br /> 3.3.4. C¸c bµi viÕt vÒ tôc ng÷ míi ph¶n ¸nh v¨n ho¸ n«ng nghiÖp<br /> VÊn ®Ò tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ<br /> v¨n ho¸ n«ng nghiÖp ë khÝa c¹nh nµy hay khÝa c¹nh kh¸c ®· ®−îc c¸c<br /> bµi b¸o ®Ò cËp ®Õn kh¸ phong phó.<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> §Ò tµi: Tôc ng÷ víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian (vÒ v¨n ho¸<br /> n«ng nghiÖp) sÏ ®−îc kÕ thõa tõ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña ng−êi<br /> ®i tr−íc, nh÷ng th«ng tin cã tÝnh chÊt gîi më, nh÷ng kiÕn gi¶i s©u s¾c<br /> cã c¨n cø, nh÷ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn tÝch cùc. §ã lµ tiÒn ®Ò khoa<br /> häc quý b¸u mµ nÕu thiÕu nã chóng t«i khã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc<br /> luËn ¸n nµy.<br /> 4. §èi t−îng ph¹m vi nghiªn cøu<br /> <br /> 4.1. §èi t−îng<br /> §èi t−îng nghiªn cøu chÝnh cña ®Ò tµi luËn ¸n lµ tôc ng÷ truyÒn<br /> thèng vµ tôc ng÷ míi ph¶n ¸nh v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.<br /> 4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu<br /> Trong kho tµng tri thøc d©n gian cña d©n téc ViÖt, cã rÊt nhiÒu<br /> vÊn ®Ò cã thÓ ®Ò cËp ®Õn nh−: Tri thøc vÒ n«ng nghiÖp, tri thøc vÒ øng<br /> xö x· héi, tri thøc d©n gian vÒ gi¸o dôc, ch÷a bÖnh… Tuy nhiªn trong<br /> ph¹m vi cña luËn ¸n nµy chóng t«i chØ nghiªn cøu tôc ng÷ ng−êi ViÖt<br /> víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.<br /> 5. §ãng gãp cña luËn ¸n<br /> <br /> 5.1. §©y lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch t−¬ng ®èi hÖ<br /> thèng vÒ tôc ng÷ ng−êi ViÖt víi viÖc ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ<br /> v¨n ho¸ n«ng nghiÖp.<br /> 5.2. Còng qua viÖc nghiªn cøu tri thøc d©n gian trong tôc ng÷, ng−êi<br /> ta cã thÓ t×m ra sù chi phèi, sù hiÖn diÖn, l−u truyÒn cña tri thøc tôc<br /> ng÷ trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc, b¸o chÝ. §ã còng lµ mét h−íng<br /> nghiªn cøu ®Æt tôc ng÷ truyÒn thèng trong ®êi sèng v¨n häc, v¨n<br /> hãa hiÖn ®¹i.<br /> 5.3. LuËn ¸n còng gãp phÇn vµo thµnh tùu nghiªn cøu thÓ lo¹i tôc<br /> ng÷ - mét thÓ lo¹i quan träng cña folklore. LuËn ¸n còng b−íc<br /> ®Çu ®Æt ra viÖc nghiªn cøu, s−u tÇm tôc ng÷ ph¶n ¸nh vÒ n«ng<br /> nghiÖp trong mét thêi kú míi, ®ã lµ viÖc lµm cÇn thiÕt trong c«ng<br /> t¸c b¶o tån tôc ng÷.<br /> 5<br /> <br /> 6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> <br /> 6.1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh<br /> 6.2. Ph−¬ng ph¸p hÖ thèng<br /> 6.3. Ph−¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch so s¸nh tæng hîp<br /> 7. CÊu tróc cña ®Ò tμi<br /> <br /> Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, c¸c bµi viÕt cña t¸c gi¶ ®· ®−îc<br /> c«ng bè, tµi liÖu tham kh¶o, luËn ¸n ®−îc chia lµm 3 ch−¬ng.<br /> Ch−¬ng 1: Tôc ng÷ ng−êi ViÖt ph¶n ¸nh tri thøc d©n gian vÒ<br /> v¨n ho¸ n«ng nghiÖp - mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung.<br /> Ch−¬ng 2: Tôc ng÷ ng−êi ViÖt ph¶n ¸nh lèi øng xö n«ng nghiÖp<br /> cña con ng−êi trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng.<br /> Ch−¬ng 3: Tri thøc tôc ng÷ vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp trong x· héi<br /> hiÖn ®¹i.<br /> Ch−¬ng 1<br /> Tôc ng÷ ng−êi viÖt ph¶n ¸nh tri thøc d©n<br /> gian vÒ v¨n ho¸ n«ng nghiÖp - mét sè vÊn ®Ò<br /> lý luËn chung<br /> 1.1. §Æc thï V¨n ho¸ n«ng nghiÖp ViÖt Nam<br /> <br /> 1.1.1. Kh¸i niÖm v¨n ho¸<br /> Trong khoa häc nh©n v¨n, kh¸i niÖm v¨n ho¸ lµ mét trong<br /> nh÷ng kh¸i niÖm ®· t¹o nªn sù tranh luËn hÕt søc phong phó. Tuú<br /> theo tõng gãc ®é tiÕp cËn, c¸c t¸c gi¶ ®· ®−a ra nh÷ng c¸ch hiÓu<br /> kh¸c nhau vÒ v¨n hãa.<br /> Tõ nh÷ng ®Þnh nghÜa vÒ v¨n ho¸, chóng t«i kh¸i qu¸t mét c¸ch<br /> hiÓu vÒ v¨n ho¸ nh− sau: V¨n ho¸ lµ ho¹t ®éng nh»m biÕn ®æi tù<br /> nhiªn s½n cã trong thÕ giíi thµnh tù nhiªn mang dÊu Ên con ng−êi.<br /> Trong qu¸ tr×nh ®ã con ng−êi ®· s¸ng t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ<br /> 6<br /> <br />