Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Văn học Việt Nam: Tiểu thuyết Việt Nam giai đoạn 1986 – 2014 từ góc nhìn phê bình sinh thái

ĐẠI HỌC HUẾ<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC<br /> <br /> NGUYỄN THÙY TRANG<br /> <br /> TIỂU THUYẾT VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1986 – 2014<br /> TỪ GÓC NHÌN PHÊ BÌNH SINH THÁI<br /> <br /> Chuyên ngành: Văn học Việt Nam<br /> Mã số chuyên ngành: 62 22 01 21<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HỌC VIỆT NAM<br /> <br /> Huế - 2018<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại: ...............................................................<br /> ...........................................................................................................................<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: ..........................................................<br /> ...........................................................................................................<br /> Phản biện 1: ...................................................................................................<br /> ...........................................................................................................................<br /> Phản biện 2: .....................................................................................<br /> ...........................................................................................................<br /> Phản biện 3: ......................................................................................<br /> ...........................................................................................................<br /> <br /> Luận án đã được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Đại học<br /> Huế họp tại ........................................................................................<br /> ...........................................................................................................<br /> Vào hồi: .... giờ ngày ... tháng .... năm 2018<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại: ............................................................<br /> ...........................................................................................................<br /> <br /> 1<br /> MỞ ĐẦU<br /> Giáo sư Laurence Buell nhận định: “Văn học sinh thái là văn<br /> học viết về nguy cơ của thế giới”. Ở Việt Nam, có thể thấy rõ dấu ấn<br /> của văn chương sinh thái qua những tiểu thuyết tiêu biểu như Trăm<br /> năm còn lại (Trần Duy Phiên), Thập giá giữa rừng sâu (Nguyễn<br /> Khắc Phê), Chó Bi, đời lưu lạc (Ma Văn Kháng), Sông (Nguyễn<br /> Ngọc Tư), Gần như là sống, Ruồi là ruồi (Đỗ Phấn), Săn cá thần<br /> (Đặng Thiều Quang), Dòng sông chết (Thiên Sơn), Nhắm mắt nhìn<br /> trời (Nguyễn Xuân Thủy), Thân xác (A Sáng), Thiên đường ảo vọng<br /> (Nguyễn Trí), Chúa đất (Đỗ Bích Thúy), Vết thương hoa hồng<br /> (Nguyễn Văn Học)… Với số lượng tác phẩm đáng kể, các nhà văn<br /> Việt Nam đã thể hiện được sự nhạy bén của mình trong việc tri nhận<br /> những vấn đề thời sự mang tính nhân loại. Hướng đến môi trường,<br /> phải chăng văn học đang hướng đến sự sống còn của toàn nhân loại?<br /> Đó cũng chính là sứ mệnh của văn học sinh thái. Vì lẽ đó, chúng tôi<br /> lựa chọn đề tài: Tiểu thuyết Việt Nam giai đoạn 1986 – 2014 từ góc<br /> nhìn phê bình sinh thái, để chỉ ra được tính cấp thiết của việc phát<br /> triển sâu rộng mảng phê bình sinh thái trong văn học Việt Nam. Nó<br /> cho thấy, các nhà văn đã chú ý nhiều hơn đến đề tài môi trường và<br /> mối quan hệ giữa văn học với môi trường, trách nhiệm của nhà văn<br /> với giới tự nhiên và sự an nguy, sự tồn vong của dân tộc, của nhân<br /> loại. Đó chính là tâm thức thời đại, yêu cầu thời đại.<br /> NỘI DUNG<br /> CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Nghiên cứu lí thuyết phê bình sinh thái<br /> 1.1.1. Nghiên cứu lí thuyết phê bình sinh thái trên thế giới<br /> 1.1.1.1. Chặng một từ 1972 đến 1991: Thời kì manh nha<br /> Ở giai đoạn này, phê bình sinh thái vẫn đang bước những<br /> bước đầu tiên chậm rãi và chưa có hệ thống. Các nhà nghiên cứu văn<br /> học và văn hóa đã phát triển lí thuyết và phê bình về phương diện<br /> <br /> 2<br /> sinh thái bằng cách tiếp cận liên ngành. Nhưng các nghiên cứu của họ<br /> được coi là “những nghiên cứu trước tác về tự nhiên” (the study of<br /> nature writing) xuất hiện đơn lẻ với những tên gọi khác nhau như:<br /> chủ nghĩa đồng quê, sinh thái học con người, chủ nghĩa địa phương<br /> (regionalism), phong cảnh trong văn học, nghiên cứu liên ngành<br /> (interdisciplinary studies)… Cho nên, hai mươi năm đầu tiên vẫn là<br /> giai đoạn manh nha hình thành của phê bình sinh thái.<br /> 1.1.1.2. Chặng hai từ 1992 đến 2004: bùng nổ lí thuyết phê bình sinh thái<br /> Giai đoạn này phê bình sinh thái thực sự phát triển sâu rộng, trở<br /> thành một hiện tượng lí luận phê bình văn học – văn hóa toàn cầu. Nhiều<br /> hội thảo liên tiếp được diễn ra, nhiều tổ chức nghiên cứu mối quan hệ<br /> giữa văn học và tự nhiên, sinh thái được thành lập khắp thế giới. Các<br /> chuyên luận phê bình sinh thái giai đoạn này mang tính cô đúc, đi sâu<br /> hơn về học thuật. Tiêu biểu: cuốn Tuyển tập Nghiên cứu Xanh: từ Chủ<br /> nghĩa lãng mạn đến Phê bình sinh thái (The Green Studies Reader:<br /> From Romanticism to Ecocriticism, Routledge, 2000) của Laurence<br /> Coupe. Công trình của Lawrence Buell: Viết vì một Thế giới lâm<br /> nguy: Văn học, Văn hóa, Môi trường nước Mĩ và các quốc gia khác<br /> (Writing for an Endangered World: Literature, Culture, and<br /> Environment in the United States and Beyond, 2001). Cuốn Phê bình<br /> sinh thái (Ecocriticism) xuất bản năm 2004 của Greg Garrard…<br /> 1.1.1.3. Chặng ba từ 2005 đến nay: hoàn thiện và mở rộng phê bình sinh thái<br /> Nhìn vào những công trình ban đầu, các nhà phê bình sinh thái<br /> tập trung tìm hiểu những văn bản tại quốc gia họ sinh sống (gồm văn<br /> bản tiếng Anh, Đức, và những ngôn ngữ thuộc Tây phương), sau đó, phê<br /> bình sinh thái dần dần rời khỏi địa hạt trung tâm, lưu ý đến các văn bản<br /> ngoài Âu – Mĩ để khai mở những tiềm năng lí thuyết mới trong nội tại<br /> chính nó. Cũng trong quá trình nghiên cứu những văn bản ngoài Âu –<br /> Mĩ, cụ thể ở đây là những văn bản Đông Á, các nhà phê bình sinh thái<br /> còn phát hiện ra “sự mơ hồ” trong thái độ, tình cảm của người phương<br /> Đông đối với thiên nhiên (trường hợp của Karen Thornber). Đồng thời,<br /> bắt nhịp về với phương Đông, phê bình sinh thái đã kết nối với các tư<br /> tưởng triết học sinh thái môi trường hiện đại và nguồn mạch tư tưởng<br /> văn hóa phương Đông ngàn xưa (Nho giáo, Đạo giáo, Phật giáo) để đề<br /> <br /> 3<br /> xuất một cách ứng xử mới với tự nhiên, tái thiết môi sinh. Từ đó nó cho<br /> thấy sự cần thiết và cấp bách hiện nay trong việc dẫn nhập, áp dụng lí<br /> thuyết phê bình sinh thái vào nghiên cứu văn học các nước châu Á nói<br /> chung, Việt Nam nói riêng.<br /> 1.1.2. Nghiên cứu lí thuyết phê bình sinh thái ở Việt Nam<br /> Cho đến nay, theo tìm hiểu của chúng tôi, phê bình sinh thái<br /> đang dần được các học giả, nhà nghiên cứu quan tâm, đón nhận và đầu<br /> tư tìm hiểu. Dẫu vậy, số lượng những công trình, bài viết nghiên cứu phê<br /> bình sinh thái ở Việt Nam còn hạn hữu. Đã có những công trình chuyên<br /> sâu, đúng hướng với phê bình sinh thái và gợi mở cho chúng tôi nhiều<br /> điểm thú vị; nhưng vẫn chưa có những chuyên luận về tiểu thuyết, nhất<br /> là tiểu thuyết từ sau Đổi mới – một giai đoạn văn học đang phát triển của<br /> văn học sinh thái Việt Nam.<br /> 1.2. Nghiên cứu tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 nhìn từ lí thuyết<br /> Phê bình sinh thái<br /> 1.2.1. Tiểu thuyết Việt Nam sau 1986 – quá trình đổi mới và tiến<br /> dần đến văn học sinh thái<br /> Ý thức sinh thái trong văn học Việt Nam sau 1986 nói chung,<br /> tiểu thuyết Việt Nam nói riêng bắt đầu manh nha từ dòng chảy văn<br /> học hậu chiến. Về sau, văn học thời kì Đổi mới bắt đầu xuất hiện và<br /> chú ý đến vị thế trong mối quan hệ giữa con người và tự nhiên. Đi<br /> kèm với việc phê phán mặt trái của văn minh, nhiều nhà văn đã ngầm<br /> cảnh báo rằng nguồn gốc của nguy cơ sinh thái chính là tính hiện đại<br /> và căn bệnh của chủ nghĩa tiêu dùng – sự tiêu xài quá độ, sự lên ngôi<br /> của đồng tiền. Có thể thấy rõ điều này qua sáng tác của Nguyễn Huy<br /> Thiệp, Nguyễn Ngọc Tư, Nguyễn Xuân Thủy, Đặng Thiều Quang,<br /> Đỗ Phấn, Đỗ Bích Thúy, Nguyễn Xuân Thủy, Nguyễn Văn Học…<br /> Các nhà văn đã chỉ ra sự hủy hoại môi sinh dẫn tới việc mất cân bằng<br /> tự nhiên; quá trình đô thị hóa, nền kinh tế thị trường khiến con người<br /> rời xa môi trường sinh thái, con người trở thành nạn nhân, công cụ<br /> của thương mại.<br /> 1.2.2. Phê bình sinh thái – một lối tiếp cận mới vào tiểu thuyết Việt<br /> Nam sau 1986<br /> <br />