Triết lý giáo dục Khổng Tử và sự tương thích đối với quá trình xây dựng con người mới ở nước ta - ThS. Trần Thị Thanh Tâm, ThS. Nguyễn Thị Tâm

Bản tin<br /> khoa<br /> học<br /> <br /> TRIẾT LÝ GIÁO DỤC KHỔNG TỬ VÀ<br /> SỰ TƢƠNG THÍCH ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG<br /> CON NGƢỜI MỚI Ở NƢỚC TA<br /> <br /> <br /> – ThS. Trần Thị Thanh Tâm<br /> – ThS. Nguyễn Thị Tâm<br /> Bộ môn Lý luận chính trị<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> rong xã hội hiện đại, giáo dục 1. Triết lý giáo dục của Khổng Tử<br /> <br /> T trở thành vấn đề tồn vong của<br /> một quốc gia. Đảng và Nhà<br /> nước ta luôn ý thức rất rõ về tầm quan<br /> a. Vai trò của giáo dục<br /> Đối với Khổng Tử vai trò quan<br /> trọng bậc nhất của giáo dục là cải tạo<br /> trọng của giáo dục nhà trường nói riêng<br /> và giáo dục đào tạo nói chung. Văn kiện nhân tính. Chính vì vậy trong thuyết<br /> đại hội Đảng lần thứ X viết: “Giáo dục và trung hòa, trung dung của mình, Khổng<br /> đào tạo cùng với khoa học và công nghệ Tử đã chủ trương dùng “đức trị” để cai trị<br /> là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và xã hội. Qua đó, ông đề cao công việc<br /> động lực thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện giáo hóa, xem đó là phương cách tốt<br /> đại hóa đất nước”. nhất để bình ổn xã hội, và tiến tới xây<br /> Mặt khác, với xu thế ngày càng dựng một xã hội thái bình thịnh trị.<br /> “phẳng” của thế giới, việc tiếp thu tinh Khổng Tử cho rằng: “Tính tương cận,<br /> hoa văn hóa của nhân loại không còn là tập tương viễn” [1, tr.284] tức bản tính<br /> điều quá xa vời mà đã trở thành một tất con người khi sinh ra là giống nhau<br /> yếu lịch sử. Xu hướng “mở” để “phẳng” không có sự khác biệt về phương diện<br /> tạo điều kiện cho sự hội nhập nhanh này dù con người đó được sinh ra ở đâu<br /> chóng những luồng tư tưởng khác nhau hay tầng lớp nào trong xã hội, sự khác<br /> của thế giới, song cũng là thách thức của biệt về tính cách, nhân phẩm và trình độ<br /> sự lựa chọn, sàng lọc, gạn đục khơi của mỗi con người chỉ xảy ra khi những<br /> trong cho phù hợp với tình hình của đất con người đó tham gia vào đời sống của<br /> nước. Nền giáo dục Việt Nam phải tiếp xã hội với những ảnh hưởng từ môi<br /> cận được với những nền giáo dục trên trường sống, và điều quan trọng là do<br /> thế giới ở nhiều phương diện khác nhau giáo dục mà mỗi người được hưởng tạo<br /> và lẽ dĩ nhiên không được bỏ qua những nên. Vì thế, chủ trương của Khổng Tử<br /> tinh túy được tích lũy trong kinh nghiệm cần giáo dục cho con người các đức tính<br /> giáo dục của nhân loại, và triết lý giáo như “nhân, lễ, nghĩa, trí, tín, dũng” thì<br /> dục của Khổng Tử là một minh chứng. con người đó mới trở thành con người<br /> <br /> <br /> 1<br />  Bản tin khoa học - Số 24 (Quý IV, 2013)<br /> <br /> có ích cho xã hội. Trong phần mở đầu của mình: người quân tử, theo ông đây<br /> sách Trung dung có viết: “Tu đạo chi vi phải là lớp người có đầy đủ năng lực và<br /> giáo - giáo dục là tu sửa cái đạo làm phẩm chất đạo đức, phải có hướng ra<br /> người” [3, tr. 256]. Sách Đại học cũng làm quan để giúp Vua cai trị đất nước,<br /> viết: “Đại học chi đạo tại minh minh đức - giáo hóa dân chúng, ổn định xã hội và<br /> Cái học làm người lớn ở chỗ làm rạng đây phải là nơi mà người dân hướng<br /> cái đức sáng” [3, tr. 256]. “Tu đạo” và đến để tìm sự công bằng.<br /> “minh đức” là mục đích tối cao của giáo Tuy nhiên, quan điểm của Khổng<br /> dục trong việc cải tạo nhân tính. Theo Tử không phải là hướng đến một nền<br /> Khổng Tử việc cải tạo nhân tính không giáo dục đại đồng mà ông chỉ chú trọng<br /> dừng lại ở việc mở mang tri thức, giải đến một lớp người trong xã hội chứ<br /> thích vũ trụ mà còn phải mở mang cả trí, không phải là tất cả. Đây cũng là điểm<br /> tình lẫn ý, cốt sao dạy người hoàn thành tạo nên mâu thuẫn trong quan điểm của<br /> đạo lý. Với ông, bất cứ một cá nhân nào ông, khi vừa chủ trương “hữu giáo vô<br /> dù có thiên tài lỗi lạc đến đâu mà không loại”, mở rộng giáo dục, bình dân hóa<br /> có giáo dục uốn nắn thì cũng không thể giáo dục. Mặt khác, từ lập trường giai<br /> thành một nhân cách hoàn toàn được. cấp, ông lại cho rằng: “chỉ có thượng trí<br /> Chính vì vậy ông đã dạy cho Trò Do về và kẻ hạ ngu là không thay đổi - duy<br /> sáu điều che lấp rằng: thượng trí dữ hạ ngu bất di” [1, tr. 285].<br /> “Muốn nhân mà không học, cái đó Khổng Tử chủ trương dạy về đạo đức<br /> che thành ra ngu; của Thánh hiền và lục nghệ, không chủ<br /> Muốn trí mà không học, cái che ấy trương dạy những điều thần bí, chiến<br /> là đãng; tranh, bạo lực: “chuyên tâm nghiên cứu<br /> Muốn tín mà không học, cái che ấy những điều cực đoan thì có hại - Công<br /> là giặc; hồ dị đoan, tứ hại giã dĩ” [1, tr. 46].<br /> Muốn thẳng mà không học, cái che b. Mục đích giáo dục<br /> ấy là vội cấp;<br /> Muốn dũng mà không học, cái che Trong các tác phẩm của mình, đặc<br /> ấy là loạn; biệt là trong Luận ngữ, Khổng Tử đã chỉ<br /> Muốn cương mà không học, cái ra ba mục đích chính của giáo dục là:<br /> che ấy là cuồng” [3, tr. 257-258] Thứ nhất, học dĩ chí dụng. Nghĩa<br /> Bên cạnh đó, khi bàn ở phương là, học là để ứng dụng cho có ích với<br /> diện dân tộc, Khổng Tử cũng rất đề cao đời, với quốc gia xã hội chứ không phải<br /> vai trò của giáo dục, một dân tộc yếu là là học để làm quan, để được hưởng<br /> một dân tộc có nền giáo dục kém, theo bổng lộc. Học để biết phân định phải trái,<br /> ông giáo dục, phát triển trí đức là chìa thực hư, điều gì thấy còn nghi ngờ, còn<br /> khóa để phát triển kinh tế, đồng thời phát khuyết thì đừng nói; điều gì thấy ít kinh<br /> triển kinh tế là cơ sở cho phát triển giáo nghiệm, còn có điều khuyết đãi thì không<br /> dục và dân trí. Nhờ giáo dục mà con nên làm; cẩn thận trong lời nói, trong<br /> người biết đến những đức tính của các việc làm thì ít lỗi, ít ăn năn. Học phải có<br /> bậc thánh nhân, quân tử qua đó mà trật gì ích dụng nếu không thì học cũng<br /> tự xã hội được xác lập, bởi theo ông một chẳng để làm gì. Khổng Tử dạy rằng:<br /> xã hội hỗn loạn là do người dân không “Tụng thi tam bách, thụ chi dĩ chính bất<br /> được giáo dục những đức tính trên. Như đạt, sứ ư tứ phương, bất năng chuyên<br /> vậy, khi bàn về giáo dục, Khổng Tử đối, tuy đa việc hề dĩ vi” [3, tr. 258].<br /> không chỉ dừng lại ở quan điểm giáo dục Thứ hai, học để hoàn thành nhân<br /> hình thành nên nhân cách của một con cách, học là phải học cho mình, vì mình<br /> người, mà nó còn quyết định đến vận chứ không vì ai khác. Giáo dục chú trọng<br /> mệnh của một dân tộc, đúng như lời Hồ vào việc dưỡng thành nhân cách để mà<br /> Chủ Tịch đã dạy: “Một dân tộc dốt là một ứng dụng với đời. Do đó, trong chương<br /> dân tộc yếu”. trình giáo dục của Khổng Tử có 4 điều<br /> Con người lý tưởng mà Khổng Tử cốt yếu: văn, hành, trung, tín. Trong đó<br /> hướng đến trong quan điểm về giáo dục để có thể học văn chương thì trước hết<br /> <br /> 2<br />  Bản tin<br /> khoa<br /> học<br /> <br /> phải hoàn thành ba phương diện về một đằng làm một nẽo. Ông chỉ ra:<br /> nhân sinh hành vi “Đệ tử nhập tắc hiếu, “Người quân tử học rộng về thi thư, tự<br /> xuất tắc đễ, cẩn nhi tín, phiếm ái chúng ước thúc bằng lễ, (quy tắc, nghi thức, kỉ<br /> nhi thân nhân. Hành hữu dư lực, tắc dĩ luật tinh thần) như vậy có thể không trái<br /> học văn” [3, tr. 260]. với đạo lý - Quân tử bác học ư văn; ước<br /> Thứ ba, học là để tìm tòi chân lý. chi dĩ lễ, diệc khả dĩ phất bạn hĩ phù.” [1,<br /> Theo Khổng Tử, học không phải để cầu tr. 117]<br /> lợi, tranh đấu vì quyền lợi mà là để tìm Thứ ba, trong giáo dục, cái cốt yếu là<br /> chân lý, đạo lý. Mục đích cao nhất của hướng dẫn đúng với điều kiện tâm sinh lý<br /> giáo dục là tu sửa đạo lý, giáo dục theo của người học chứ không có tính võ đoán.<br /> Khổng Tử là hướng đến tu sửa đạo lý. Quá trình giáo dục phải khởi từ tình cảm<br /> Người quân tử không cần lo đến cơm áo nẩy nở rồi mới đưa vào khuôn phép, sau<br /> gạo tiền, cốt sao giữ được đạo lý “Triêu đó lại phải điều hòa các mâu thuẫn xung<br /> văn đạo, tịch tử khả hỷ” [2, tr. 106], đột ở thâm tâm. “Hứng ư thi, lập ư lễ,<br /> ngược lại thì “sĩ chí ư đạo, nhi sỉ ác y, ác thành ư nhạc – Khởi hứng bằng Kinh thi,<br /> thực giả, vị túc sử nghị dã” [2, tr. 107]. uốn nắn bằng kỷ luật phép tắc, hoàn thành<br /> ở nhạc.” [3, tr. 262]<br /> c. Phƣơng pháp giáo dục<br /> Thứ tư, trong giáo dục, một đức tính<br /> Điều làm cho Khổng Tử trở thành cực kỳ cần thiết với người học là sự cần<br /> nhà giáo dục kiệt xuất của nhân loại nằm cù, phải không ngừng ôn luyện, trau rồi bài<br /> ở hệ thống phương pháp giáo dục chặt vở, ông luôn nhắc nhỏ học trò không được<br /> chẽ và sâu sắc mà ông đề ra. Giáo dục biếng nhác, phải thường xuyên cố gắng,<br /> cần phải có phương pháp và những nỗ lực trong học tập, phải luôn có chí tiến<br /> phương pháp cơ bản mà Khổng Tử đề thủ không được ỷ lại, ông thường nhắc<br /> ra được tập trung chủ yếu trong Luận rằng: “Ôn lại những điều cũ mà biết<br /> ngữ, ta có thể khái quát lại như sau: được điều mới (hoặc: ôn lại điều mình<br /> Thứ nhất, trong giáo dục phải đề đã biết mà thêm điều mới) như vậy có<br /> cao phương pháp đối thoại giữa thầy và thể làm thầy được - Ôn cố nhi tri tân, khả<br /> trò, người thầy khêu gợi tính sáng tạo dĩ vi sư hĩ” [1, tr. 44]. Ông cũng cho rằng,<br /> của người trò, qua đó hướng cuộc đối người học không được vị kỷ, cố chấp mà<br /> thoại đó đến chân lý để học trò nắm lấy, phải có thái độ khách quan trong học tập<br /> đây là phương pháp khai thác khả năng “vô ý, vô tất, vô cố, vô ngã.” [1, tr. 154]<br /> tư duy của người học và nó hoàn toàn<br /> 2. Tính tƣơng thích của triết lý<br /> phù hợp với giáo dục thời hiện đại. Ông<br /> giáo dục Khổng Tử trong công cuộc<br /> nói: “Kẻ nào không phát phẫn để tìm<br /> giáo dục đạo đức cho con ngƣời mới<br /> hiểu thì ta không mở; không rán tỏ ý kiến<br /> ở nƣớc ta<br /> thì ta không khai phát cho. Ta vén cho<br /> một góc rồi mà không tự suy nghĩ tìm ra Có thể nói sợi chỉ đỏ, điểm sáng<br /> ba góc kia thì ta không dạy cho nữa - Bất xuyên suốt trong toàn bộ nội dung cốt lõi<br /> phẫn, bất khải; bất phỉ, bất phát. Cử nhứt trong giáo dục của Khổng Tử chính là<br /> ngung, bất dĩ tam ngung phản, tắc bất việc xây dựng đạo đức cho con người,<br /> phục giã.” [1, tr. 124]. Bên cạch đó, ông coi giáo dục đạo đức là nhiệm vụ cơ<br /> người học phải biết suy nghĩ về điều bản, là cái gốc trong giáo dục con người.<br /> mình đã học, học một phải biết hai, tức Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh có<br /> một yêu cầu đặt ra là người học phải tư dạy: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội<br /> duy, trăn trở đặt ra những thắc mắc về phải có con người xã hội chủ nghĩa”, lời<br /> bài học, có vậy mới đạt đến sự hoàn dạy đó chính là kim chỉ nam trong định<br /> thiện. hướng giáo dục đạo đức con người mới.<br /> Thứ hai, học phải đi đôi với hành, Đồng thời trên cơ sở kế thừa nội dung<br /> tức người học phải biết vận dụng lý giáo dục của Khổng Tử nhằm xây dựng<br /> thuyết vào cuộc sống, việc làm của con người mới trong giai đoạn hiện nay<br /> mình, phải đem đạo của thánh hiền vào ở nước ta cần phải chú trọng trên các<br /> xã hội chứ không phải kiểu học gạo, nói nội dung quan trọng như:<br /> <br /> 3<br />  Bản tin khoa học - Số 24 (Quý IV, 2013)<br /> <br /> - Lòng nhân ái: lấy chữ nhân cốt lõi đó, Khổng Tử hướng sự học đến mục<br /> của tư tưởng Khổng Tử làm nền tảng để đích cao cả là trị nước, cứu đời, cải tạo<br /> hướng con người đến với sự yêu thương xã hội. Việc phò vua, giúp nước không<br /> và cảm thông cho nhau bởi một lẽ mặt chỉ dừng lại ở chỗ phục tùng mệnh lệnh<br /> trái của nền kinh tế thị trường đang dần mà còn phải biết chọn minh quân để<br /> làm cho con người trở nên vô cảm, thờ ơ theo, dám nói và dám can ngăn khi vua<br /> với người khác hoặc do thật giả lẫn lộn làm điều sai quấy. Mười ba năm chu du,<br /> làm cho tình thương đôi khi đặt nhầm truyền bá học thuyết hòng mong tìm<br /> chỗ. Lòng nhân ái cũng là một trong số được minh quân, lập lại trật tự lễ nghĩa<br /> các giá trị truyền thống của dân tộc Việt nhà Chu trong thời vương đạo suy vi, bá<br /> Nam từ ngàn xưa. Chính vì lẽ đó, giáo đạo nổi lên của Khổng Tử dù không như<br /> dục lòng nhân ái cho con người càng trở ý muốn nhưng đã để lại cho đời sau một<br /> nên cần thiết. Tuy nhiên với tính hiện học thuyết đạo đức – chính trị mà cho<br /> thời của nó, giáo dục lòng nhân ái cho đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị.<br /> con người không dừng lại ở tinh thần Quan điểm của Khổng Tử ra đời<br /> của Khổng Tử mà cần mở rộng ra, cần cách thời đại chúng ta hơn 2500 năm<br /> có sự đổi mới cho phù hợp với hoàn trước, nhưng những tư tưởng về giáo<br /> cảnh mới của đất nước. Lòng nhân ái dục của ông vẫn còn giá trị cho nền giáo<br /> phải được nâng lên tầm cao mới ngang dục thế giới nói chung và Việt Nam<br /> bằng với chủ nghĩa nhân đạo của chủ chúng ta nói riêng. Thiết nghĩ, trong điều<br /> nghĩa Mác – Lênin. kiện nước ta hiện nay, chúng ta vẫn loay<br /> - Tu thân: Đây là nội dung có tầm hoay đi tìm một triết lý giáo dục phù hợp<br /> quan trọng bậc nhất trong tư tưởng giáo với con người Việt Nam thì những tư<br /> dục của Khổng Tử, đạo đức của con tưởng của Khổng Tử về giáo dục đã nêu<br /> người không vốn dĩ do tính trời sinh ở trên không thể bỏ qua. Mặt khác, với<br /> dưỡng mà được quyết định bởi chính hiện thực suy thoái đạo đức đang dần<br /> quá trình tu thân của mỗi người. Mỗi trở thành vấn nạn của dân tộc, trở thành<br /> người phải tự nâng cao trình độ nhận rào cản đối với công cuộc xây dựng đất<br /> thức của mình bằng việc học tập; phải nước nói chung và xây dựng con người<br /> rèn luyện bản thân, sửa mình theo lễ, mới nói riêng thì giáo dục buộc phải trở<br /> ứng xử đúng danh phận; phải tự kiểm thành mũi nhọn trong công cuộc xây<br /> điểm bản thân hàng ngày, nghiêm khắc dựng con người mới, trở thành phương<br /> xem xét lại việc mình đã làm. Tuy nhiên, thức hữu hiệu để bình ổn và phát triển<br /> kế thừa tư tưởng tu thân của Khổng Tử xã hội. Vì vậy, trên tinh thần tiếp thu có<br /> cần phải có chọn lọc và bổ sung, phát chọn lọc, chúng ta không máy móc áp<br /> triển cho phù hợp với thời đại. Tu thân dụng mà phải khéo léo vận dụng những<br /> với phương châm “ngọc càng mài càng tư tưởng đó trong thời đại mới của giáo<br /> sáng, vàng càng luyện càng trong”, phải dục hiện đại để nhằm xây dựng nên con<br /> tu dưỡng suốt đời không nóng vội hay người Việt Nam ngày càng hoàn thiện,<br /> bỏ dở giữa chừng. Tu thân không dừng đáp ứng nhu cầu về nhân lực của sự<br /> lại ở tu dưỡng về mặt đạo đức mà đồng nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa<br /> thời phải không ngừng nâng cao tri thức đất nước nhằm đưa nước ta sánh vai<br /> khoa học và rèn luyện thể chất nhằm cùng các cường quốc năm châu như<br /> hướng đến xây dựng con người phát ước nguyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh.<br /> triển toàn diện: trí, đức, thể, mỹ.<br /> - Tính tích cực chính trị: với tinh TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> thần nhập thế nên tư tưởng của Khổng [1]. Khổng Tử (bản dịch Nguyễn Hiến Lê)<br /> Tử đã có ảnh hưởng lớn tới tư tưởng (1995), Luận ngữ, Nxb Văn học.<br /> giáo dục của nhiều nước, trong đó có [2] Khổng Tử (bản dịch Lê Phục Thiện)<br /> Việt Nam. Tính tích cực chính trị của (1995), Luận ngữ, Nxb Văn học.<br /> Khổng Tử được thể hiện trong mục đích [3] Nguyễn Đăng Thục (2001), Lịch sử<br /> của giáo dục: học vì người, học để phò triết học phương Đông, Nxb TP. Hồ Chí<br /> vua, giúp nước, giúp dân. Với mục đích Minh.<br /> <br /> 4<br />  “ Con đƣờng đi lên CHỦ NGHĨA XÃ HỘI –<br /> Lựa chọn khoa học của HỒ CHÍ MINH”<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ThS. Phạm Thị Thùy Dƣơng<br /> Bộ môn Lý luận chính trị<br /> <br /> <br /> <br /> rong quá trình tìm đường cứu cương lĩnh thành lập Đảng: “Làm tư sản<br /> <br /> T nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã<br /> sớm nhận thức được xu thế<br /> phát triển của thời đại. Từ một thanh<br /> dân quyền cách mạng và thổ địa cách<br /> mạng để đi tới xã hội cộng sản”[3,<br /> tr.314]. Thực tiễn cách mạng Việt Nam<br /> niên yêu nước Người đã tiếp cận Chủ trong hơn 80 năm qua chính là bằng<br /> nghĩa Mác - Lênin và trở thành người chứng sinh động khẳng định sự lựa chọn<br /> cộng sản, Người đã rút ra một kết luận con đường đi lên CNXH của Hồ Chí<br /> dứt khoát và chính xác: “Muốn cứu nước Minh là sự lựa chọn khoa học.<br /> giải phóng dân tộc, không còn con Hồ Chí Minh đã nắm bắt được quy<br /> đường nào khác con đường cách mạng luật phát triển của xã hội loài người theo<br /> vô sản”. Đó là con đường cách mạng học thuyết Mác - Lênin: Cách sản xuất<br /> dân chủ tư sản kiểu mới do giai cấp vô và sức sản xuất phát triển biến đổi kéo<br /> sản với đảng tiên phong của họ lãnh theo đó tư tưởng con người cũng biến<br /> đạo, lật đổ đế quốc, phong kiến và tay đổi và xã hội cũng biến đổi, chế độ xã<br /> sai, giành độc lập dân tộc, thực hiện hội cũng phát triển từ công xã nguyên<br /> người cày có ruộng sau đó tiến lên chủ thủy đến tư bản chủ nghĩa. Người khẳng<br /> nghĩa xã hội (CNXH) và chủ nghĩa cộng định rằng: “sớm hay muộn tất cả các dân<br /> sản. tộc sẽ tiến lên CNXH”, đó là con đường<br /> Thực chất, con đường cách mạng chung của toàn nhân loại. Tuy nhiên, đi<br /> vô sản cũng chính là con đường độc lập lên CNXH không phải dễ dàng, nhanh<br /> dân tộc gắn liền với CNXH. Con đường chóng mà phải trải qua quá trình đấu<br /> này đã được Đảng ta khẳng định trong tranh gay go quyết liệt, lâu dài giữa cái<br /> <br /> <br /> 5<br />  Bản tin khoa học - Số 24 (QuýIV, 2013)<br /> <br /> xấu với cái tốt, giữa cái cũ với cái mới, nội tại trong lòng chế độ ấy: "Hiện nay,<br /> giữa cái tiến bộ với cái lạc hậu, giữa cái chế độ tư bản có những mâu thuẫn to,<br /> suy tàn với cái phát triển, nhưng kết quả nó không giải quyết được. Một là nhà tư<br /> là cái mới, cái tiến bộ sẽ thắng, "Từ đời bản sản xuất hàng hóa quá nhiều, quá<br /> xưa đến nay, chế độ công cộng nguyên mau nhưng không bán hết được; vì công<br /> thuỷ sụp đổ do chế độ nô lệ thay thế. nhân thì nghèo khổ, lớp trung và tiểu tư<br /> Chế độ nô lệ sụp đổ do chế độ phong sản thì nhiều người đã phá sản. Hai là<br /> kiến thay thế. Chế độ phong kiến sụp đổ tính chất sản xuất là công cộng - hàng<br /> do chế độ tư bản thay thế. Đó là quy luật vạn người công nhân cùng làm ở một<br /> nhất định trong sự phát triển của xã hội. nhà máy. Mà tư liệu sản xuất thì nằm<br /> Lịch sử loài người là do người lao động trong tay một số ít người. Mâu thuẫn ấy<br /> sáng tạo ra, người lao động sáng tạo ra gây ra nạn thất nghiệp và nạn khủng<br /> của cải, luôn luôn nâng cao sức sản hoảng. Chỉ có chế độ xã hội chủ nghĩa<br /> xuất. Sức sản xuất phát triển tức là xã (cộng sản chủ nghĩa) mới giải quyết<br /> hội phát triển. Chế độ nào phù hợp với được mâu thuẫn ấy"[2, tr.246]. Điều này<br /> sức sản xuất thì đứng vững. Nếu không đã được chứng minh một cách sinh động<br /> phù hợp thì giai cấp đại biểu của sức sản qua cuộc cách mạng tháng Mười Nga vĩ<br /> xuất mới sẽ nổi lên cách mạng lật đổ chế đại, khi Lênin áp dụng sáng tạo học<br /> độ cũ".[2, tr.246] thuyết Chủ nghĩa Mác vào tình hình cụ<br /> Việc giai cấp tư sản đứng lên làm thể nước Nga là làm cuộc cách mạng lật<br /> cuộc cách mạng lật đổ chế độ phong đổ chế độ Nga Hoàng, đưa nước Nga<br /> kiến có nhiều yếu tố tích cực của nó và tiến theo con đường CNXH, biến CNXH<br /> hoàn toàn phù hợp với quy luật phát khoa học thành hiện thực, mở đầu thời<br /> triển của lịch sử xã hội, nhưng sau khi đại mới - thời đại quá độ tiến lên CNXH.<br /> giành được chính quyền thì giai cấp tư Hồ Chí Minh nhận xét "Trong thế giới<br /> sản thiết lập chế độ tư bản chủ nghĩa với bây giờ chỉ có cách mệnh Nga là thành<br /> bộ máy Nhà nước theo đúng nghĩa là công và thành công đến nơi, nghĩa là<br /> một bộ máy trấn áp đặc biệt của giai cấp dân chúng được hưởng cái hạnh phúc tự<br /> này đối với giai cấp khác, của thiểu số do, bình đẳng thật, không phải tự do và<br /> đối với đa số. Một thiểu số người bóc lột bình đẳng giả dối như đế quốc chủ nghĩa<br /> muốn tiền hành có kết quả việc trấn áp Pháp khoe khoang bên An Nam”. [1,<br /> đối với đa số người còn lại thì đương tr.280]<br /> nhiên phải hung ác, phải tàn bạo,... tất Hồ Chí Minh chỉ rõ, kể từ sau thắng<br /> cả chỉ nhằm mục đích là làm sao để đem lợi của cách mạng tháng Mười Nga vĩ<br /> lại lợi ích cao nhất cho thiểu số người đại, CNXH không chỉ còn là ước mơ cao<br /> đó, bất kể tất cả những bộ phận người đẹp của loài người mà đã trở thành hiện<br /> còn lại phải chịu khổ đau mất mát như thực trong xã hội và đang là phong trào<br /> thế nào. Rõ ràng chế độ đó đã trở nên cách mạng rộng lớn nhất trong lịch sử,<br /> phản động lạc hậu đối với sự phát triển bao gồm hàng ngàn triệu người vì hoà<br /> của lịch sử loài người. Nhận thức được bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ<br /> vấn đề này, sau khi khảo sát nghiên cứu, xã hội trên khắp trái đất.<br /> Hồ Chí Minh đã phát hiện ra sự hạn chế Vậy CNXH là gì? Theo tư tưởng Hồ<br /> trong các cuộc cách mạng tư sản trên Chí Minh: CNXH là một xã hội thực hiện<br /> thế giới hồi thế kỷ XVII, XVIII: "Cách sự tôn trọng và đề cao con người, bảo<br /> mệnh Pháp cũng như cách mệnh Mỹ, đảm cho nhân cách của mỗi cá nhân<br /> nghĩa là cách mệnh tư bản, cách mệnh phát triển lành mạnh trong sự hài hoà<br /> không đến nơi, tiếng là cộng hoà và dân với xã hội,... CNXH được Hồ Chí Minh<br /> chủ, kỳ thực trong thì nó tước lục công nói nhiều lần và nhiều cách khác nhau<br /> nông, ngoài thì nó áp bức thuộc địa".[1, nhưng tất cả đều chứa đựng nội dung<br /> tr.280] quan trọng: CNXH là con đường tất yếu<br /> Hơn ai hết, Hồ Chí Minh rất hiểu của các dân tộc trong thời đại ngày nay.<br /> bản chất của chế độ tư bản chủ nghĩa, Với câu hỏi trên, bằng ngôn ngữ rất Việt<br /> Người cũng thấy rõ những mâu thuẫn Nam, Người đã diễn đạt lại quan điểm<br /> <br /> 6<br /> của Lênin một cách rất ngắn gọn và dễ Tóm lại, con đường độc lập dân tộc<br /> hiểu "Cộng sản là gì? Lênin trả lời rất gắn liền với CNXH mà Hồ Chí Minh lựa<br /> đơn giản, vắn tắt: Cộng sản là nhà máy, chọn từ những năm 20 của thế kỷ XX là<br /> ruộng đất đều là của chung; lao động một sự lựa chọn hoàn toàn đúng đắn, nó<br /> cũng chung của toàn dân" [2, tr.243]. Và phù phợp với nguyện vọng ngàn đời của<br /> Người còn trả lời một cách tổng quát "Xã dân tộc Việt Nam – một dân tộc hòa<br /> hội ngày càng tiến, vật chất ngày càng hiếu, nhân văn, nó cũng hoàn toàn phù<br /> tăng, tinh thần ngày càng tốt, đó là hợp với xu thế phát triển tất yếu của lịch<br /> CNXH”[4, tr.591]. Ngoài ra, Người còn sử nhân loại. Tính khoa học của sự lựa<br /> giải đáp một cách cụ thể hóa xã hội chủ chọn con đường tiến lên CNXH của Hồ<br /> nghĩa là "mọi người được ăn no mặc ấm, Chí Minh còn được chứng minh một<br /> sung sướng, tự do", là "làm cho mọi cách sinh động, hùng hồn bằng chính<br /> người dân được ấm no, hạnh phúc và thực tiễn cách mạng Việt Nam – một dân<br /> học hành tiến bộ" [4, tr. 97]. tộc từ trong bóng đêm của chế độ thực<br /> Qua hàng chục năm bôn ba ở dân phong kiến đã vùng lên đấu tranh<br /> nhiều nước tư bản và thuộc địa, bằng giành được những thắng lợi vĩ đại trong<br /> nhiều nghề lao động chân tay để kiếm thế kỷ XX và vươn lên thành một đất<br /> sống như làm phụ bếp trên tàu, quét nước phát triển toàn diện như hiện nay.<br /> tuyết, thợ ảnh... Hồ Chí Minh có điều Lịch sử nhân loại có thể phải trải<br /> kiện thâm nhập trực tiếp vào cuộc sống qua nhiều bước quanh co, phức tạp,<br /> của những người lao động, vào phong CNXH cho dù đang ở giai đoạn thoái<br /> trào công nhân. Quan sát chủ nghĩa tư trào, nhưng sự phát triển mạnh mẽ của<br /> bản với sự tàn bạo của nó đối với những các quốc gia đang đi theo con đường<br /> dân tộc thuộc địa cũng như đối với giai CNXH hiện nay, sự trỗi dậy của phong<br /> cấp công nhân ngay ở chính quốc, kết trào cánh tả ở các nước Mỹ latinh từ<br /> hợp với việc tiếp thu Chủ nghĩa Mác - những năm đầu thế kỷ XXI càng củng cố<br /> Lênin thông qua ảnh hưởng của cách lòng tin mãnh liệt vào sự tất thắng của<br /> mạng tháng Mười Nga và đặc biệt là CNXH đồng thời chính là cơ sở khoa học<br /> thông qua nghiên cứu "Sơ thảo lần thứ và thực tiễn để một lần nữa chứng minh<br /> nhất những luận cương về vấn đề dân cho sự lựa chọn con đường đi lên CNXH<br /> tộc và vấn đề thuộc địa" của Lênin. Hồ của Hồ Chí Minh từ những năm 20 của<br /> Chí Minh đã đi đến lựa chọn con đường thế kỷ XX là hoàn toàn đúng đắn.<br /> cách mạng vô sản cho công cuộc giải TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> phóng dân tộc Việt Nam. Đó là kết quả<br /> của quá trình khảo sát thực tiễn, nghiên [1] Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, tập 2,<br /> cứu lý luận một cách kỹ lưỡng, công Nxb CTQG, Hà Nội.<br /> phu. Nói cách khác, đó là một sự lựa [2] Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, tập 7,<br /> chọn hoàn toàn có cơ sở khoa học. Nxb CTQG, Hà Nội.<br /> Đúng như Đại tướng Võ Nguyên [3] Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, tập 9,<br /> Giáp đã khẳng định: Công lao to lớn nhất Nxb CTQG, Hà Nội.<br /> của Chủ tịch Hồ Chí Minh là đã tìm ra [4] Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, tập 10,<br /> Nxb CTQG, Hà Nội.<br /> con đường giải phóng dân tộc, đó là con<br /> [5] Nguyễn Đức Bình (2003), Về Chủ<br /> đường cách mạng vô sản, là độc lập dân<br /> nghĩa xã hội và con đường đi lên CNXH ở<br /> tộc gắn liền với CNXH. Tìm ra con Việt Nam, Nxb CTQG, Hà Nội.<br /> đường giải phóng dân tộc thực sự là một [6] Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn<br /> phát hiện khoa học và hơn nữa rất sáng quốc gia, Uỷ ban Quốc gia Unesco của<br /> tạo mà trước đó chưa ai tìm thấy. Phát Việt Nam (1995), Hội thảo quốc tế: Chủ<br /> hiện đó đã thổi vào linh hồn người Việt tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng<br /> Nam vốn nhiều truyền thống tốt đẹp, kết dân tộc, Nhà văn hoá lớn, Nxb KHXH, Hà<br /> hợp với sức mạnh thời đại, đã làm nên Nội.<br /> nhiều kỳ tích rực rỡ trong lịch sử chống [7] Võ Nguyên Giáp (2000): Tư tưởng Hồ<br /> ngoại xâm, giành lại độc lập dân tộc và Chí Minh và con đường cách mạng Việt<br /> tiến lên CNXH [7; tr.6, tr.7, tr.268, tr.372] Nam, Nxb CTQG, Hà Nội.<br /> <br /> 7<br />  Giới thiệu về ĐÀO TẠO NGHỀ<br /> Ở CỘNG HOÀ LIÊN BANG ĐỨC<br /> <br /> ThS. Đinh Văn Tuyên<br /> Phó Hiệu trƣởng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T<br /> háng 10/2010, Đoàn công<br /> tác của Bộ Công Thương đi<br /> học tập kiến thức quản lý<br /> kinh tế của Cộng hoà Liên bang Đức<br /> (CHLB Đức). Tại thủ đô Berlin, đoàn<br /> được tham dự trao đổi các chuyên đề về<br /> Kinh tế thị trường mang tính xã hội tại Bộ<br /> Kinh tế và Công nghệ; Đào tạo nguồn<br /> nhân lực phục vụ Kinh tế thị trường<br /> mang tính xã hội (tại Bộ Giáo dục và<br /> Khoa học Đức, Phòng Công nghiệp và Ngành giáo dục của một bang<br /> Thương mại Berlin, Trường Đại học kỹ được quản lý trong một bộ riêng, thường<br /> thuật Berlin, hãng sản xuất ôtô có tên chung là Bộ Giáo dục và Văn hóa;<br /> Mercedes, hãng Volkswagen và Tập đây là cơ quan chức trách cao nhất của<br /> đoàn Metro Cash&Carry)… một bang đối với ngành giáo dục bang<br /> Qua thực tiễn, có nhiều kinh đó. Bộ Giáo dục và Văn hóa cùng Ban<br /> nghiệm hữu ích tại CHLB Đức mà Đoàn quản lý của mỗi nhà trường chịu trách<br /> đã tiếp thu được, chẳng hạn về đào tạo nhiệm về nhân sự đội ngũ giáo viên và<br /> nguồn nhân lực trong lĩnh vực đào tạo nội dung công việc ở các trường.<br /> nghề nghiệp; Xin giới thiệu cùng bạn đọc CHLB Đức là một trong những<br /> về công tác đào tạo nghề của nước bạn. quốc gia đã tạo được sự phát triển kinh<br /> tế - xã hội cao nhờ làm tốt chiến lược<br /> 1. Hệ thống đào tạo nghề kép ở<br /> phát triển nguồn nhân lực, trong đó hệ<br /> CHLB Đức<br /> thống đào tạo nghề kép được coi là mô<br /> CHLB Đức là quốc gia có chế độ hình đào tạo có hiệu quả, được công<br /> liên bang, giáo dục nằm trong thẩm nhận trên thế giới.<br /> quyền của mỗi bang. Ở Đức, theo quy Hệ thống đào tạo nghề kép là sự<br /> định của hiến pháp, toàn bộ ngành giáo phát triển trên hai nền tảng, kết hợp giữa<br /> dục chịu sự quản lý của nhà nước. việc học trong một môi trường có sự gần<br /> Nghĩa vụ bắt buộc đến trường được quy gũi với chuyên môn tại các công ty và<br /> định trong Hiến pháp các bang. Có sự nghiệp vụ dạy nghề của các trường;<br /> phân biệt giữa nghĩa vụ học phổ thông Theo đó, các công ty tập trung vào việc<br /> và nghĩa vụ học nghề. Nghĩa vụ học phổ cung cấp các kiến thức và kỹ năng thực<br /> thông kéo dài đến khi kết thúc năm thứ 9 tế, đặc biệt là kiến thức và kỹ năng phù<br /> đến trường. Nghĩa vụ học nghề là 3 hợp với công nghệ sản xuất của công ty<br /> năm, bắt đầu sau khi kết thúc nghĩa vụ đi đó; các nhà trường cung cấp khối kiến<br /> học phổ thông. thức lý thuyết về cơ bản.<br /> <br /> <br /> 8<br /> Bản tin khoa học - Số 24 (QuýIV, 2013)<br /> <br /> Hiện nay, trong chương trình học nghề nếu điểm thi chung đạt mức trung<br /> của hệ thống đào tạo nghề kép thì các bình trở lên. Hình thức đánh giá kết quả<br /> môn chuyên ngành chiếm 60% còn các đào tạo này nhằm đảm bảo tính khách<br /> môn đại cương chiếm 40% thời lượng. quan và kỹ năng cần thiết chung trong<br /> Các học sinh tham gia hệ thống này đào tạo giữa các trường và công ty; mục<br /> được dạy các kỹ năng cơ bản cho ngành đích là để các trường và công ty phải có<br /> nghề đã chọn và sau đó được đào tạo chương trình đào tạo sát thực tế và tổ<br /> chuyên sâu. Học sinh có thể theo học chức đào tạo thực chất.<br /> ngành của mình 3 ngày mỗi tuần tại Sau khi tốt nghiệp từ hệ thống đào<br /> công ty, những ngày còn lại học tại tạo nghề kép này, tình hình việc làm của<br /> trường nghề hoặc học sinh có thể sử học sinh nói chung tốt, phần lớn học sinh<br /> dụng nhiều thời gian hơn tại công ty, và xin được việc làm ngay. Theo báo cáo<br /> cũng có thể tham gia học ngoài giờ tại của Bộ Giáo dục và Khoa học Đức; sau<br /> trường nghề. 6 tháng học sinh tốt nghiệp, khoảng 60%<br /> Chương trình đào tạo học sinh tại học sinh nhận được việc làm với hợp<br /> các trường nghề do các trường tự xây đồng không hạn chế, 10% thất nghiệp,<br /> dựng. Các trường chủ động tổ chức 17% tham gia quân ngũ hoặc nhận hợp<br /> giảng dạy cho học sinh về các học phần đồng ngắn hạn và 13% tham gia đào tạo<br /> lý thuyết, chứng minh cho học sinh hiểu tiếp; khoảng 80% học sinh tốt nghiệp học<br /> và hướng dẫn kỹ năng thực hành theo lý nghề được ở lại làm việc tại công ty đã<br /> thuyết; tổ chức thi tốt nghiệp, cấp chứng đào tạo.<br /> nhận tốt nghiệp về lý thuyết chương trình Như vậy, có thể nhận thấy hệ thống<br /> đào tạo cho học viên. đào tạo nghề kép của CHLB Đức mang<br /> Chương trình đào tạo học sinh tại tính tách biệt giữa đào tạo lý thuyết ở<br /> công ty do các công ty trực tiếp xây các trường với đào tạo thực hành ở các<br /> dựng. Công ty chủ động từ quá trình lựa công ty, cũng như tính tách biệt về tự<br /> chọn học viên cho đến duy trì một đánh giá kết quả đào tạo của các trường<br /> chương trình học hiện đại, kiểm soát và các công ty. Điều này có ý nghĩa<br /> chất lượng và tổ chức thi tốt nghiệp, cấp mang tính chuyên sâu trong đào tạo lý<br /> chứng nhận tốt nghiệp về mặt thực hành thuyết ở các trường và đào tạo thực<br /> cho học viên. hành ở các công ty, học sinh chỉ được<br /> công nhận tốt nghiệp khi đáp ứng các<br /> yêu cầu khắt khe của việc đánh giá về<br /> kiến thức và kỹ năng trong mặt bằng<br /> chung.<br /> 2. Giáo viên làm nhiệm vụ đào<br /> tạo tại công ty và tại trƣờng<br /> Một yếu tố chủ chốt tạo ra hiệu quả<br /> cao của hệ thống đào tạo nghề kép ở<br /> Đức là chất lượng của giáo viên trong cả<br /> Việc tổ chức thi tốt nghiệp và cấp hai bộ phận, tại trường nghề và tại công<br /> bằng nghề không do các trường tự tổ ty. Khả năng cung cấp các giáo viên có<br /> chức mà do Bộ Giáo dục và Văn hóa các chất lượng cao là một tiêu chuẩn chính<br /> bang thực hiện. Học viên các trường yếu, cho phép các trường và công ty<br /> nghề thuộc bang được tổ chức thi chung thực hiện quá trình đào tạo trong hệ<br /> (lý thuyết và thực hành) từng đợt trong thống đào tạo kép.<br /> năm theo đúng nghề được đào tạo. Một Các giáo viên làm nhiệm vụ đào tạo<br /> học sinh được dự thi khi bản thân có tại công ty được lựa chọn từ các xưởng<br /> chứng nhận tốt nghiệp về lý thuyết do và phòng làm việc của nội bộ công ty và<br /> một trường cấp và chứng nhận tốt phải có ít nhất 5 năm kinh nghiệm làm<br /> nghiệp về thực hành do một công ty cấp, việc. Họ còn phải là những người có đủ<br /> được công nhận tốt nghiệp và cấp bằng năng lực sư phạm và chuyên môn để<br /> <br /> <br /> 9<br />  Bản tin khoa học - Số 24 (QuýIV, 2013)<br /> <br /> tham gia giảng dạy. Các yêu cầu chuyên và phải biết nắm bắt các thành tích của<br /> môn là một chứng chỉ thợ chính thức của học sinh trên cơ sở các thước đo đánh<br /> ngành cộng với 1,5 năm đào tạo thêm tại giá minh bạch.<br /> các lớp học buổi tối của trường kỹ thuật Lĩnh vực năng lực đổi mới và phát<br /> và kỳ thi tốt nghiệp, xác nhận trình độ về triển: Yêu cầu giáo viên phải biết liên tục<br /> cả chuyên môn lẫn sư phạm. Đối với phát triển tiếp tục các năng lực của<br /> những người được lựa chọn làm giáo mình; ý thức được các yêu cầu đặc biệt<br /> viên, họ có quyền lợi đi kèm là được của nghề giáo viên; hiểu nghề mình như<br /> chuyển hẳn từ vị trí sản xuất như là là một viên chức công với trách nhiệm và<br /> “công nhân cổ xanh” sang vị trí làm việc nghĩa vụ đặc biệt; hiểu nghề của mình<br /> của tầng lớp “nhân viên cổ trắng”, với 20 như là nhiệm vụ học thường xuyên cũng<br /> giờ dạy trong một tuần, thay cho khoảng như biết tham gia vào việc lập kế hoạch<br /> thời gian tăng gấp đôi làm việc tại nơi và triển khai các dự án, dự định của nhà<br /> sản xuất. Những quyền lợi này là động trường.<br /> cơ cho phép lớp trẻ tham gia đội ngũ Trong quá trình hoạt động nghề<br /> giảng dạy tại hệ thống đào tạo nghề kép nghiệp, giáo viên được tham gia bồi<br /> Tại các trường nghề, chuẩn đào tạo dưỡng nhằm mở rộng và củng cố những<br /> giáo viên được sử dụng như một công kiến thức, khả năng tiếp thu được trong<br /> cụ để đảm bảo chất lượng đào tạo. đào tạo và thực tiễn nghề nghiệp, cũng<br /> Chuẩn tạo ra sự rõ ràng về mục tiêu và như giúp thích ứng về nội dung với các<br /> nền tảng cho việc kiểm tra có hệ thống điều kiện khung và yêu cầu nghề nghiệp<br /> việc đạt mục tiêu. Chuẩn đào tạo giáo đang thay đổi. Nghĩa vụ tham gia bồi<br /> viên được xây dựng dựa trên mô hình dưỡng của các giáo viên cũng được quy<br /> năng lực nghề nghiệp giáo viên, bao định trong luật nhà trường của một số<br /> gồm những lĩnh vực năng lực sau: bang.<br /> Lĩnh vực năng lực dạy học: Yêu Như vậy, có thể nhận thấy giáo<br /> cầu giáo viên phải biết lập kế hoạch dạy viên làm nhiệm vụ đào tạo tại công ty và<br /> học phù hợp với chuyên môn, công việc tại trường nghề của CHLB Đức phải là<br /> và tiến hành nó khách quan, cụ thể về những người có nền kiến thức chuyên<br /> chuyên môn; phải biết hỗ trợ việc học môn lẫn sư phạm giỏi trên cơ sở các lĩnh<br /> của học sinh qua việc tổ chức các tình vực năng lực, đồng thời trong quá trình<br /> huống học; động viên học sinh và tạo giảng dạy luôn luôn được bồi dưỡng để<br /> cho họ năng lực thiết lập các mối liên hệ cập nhật kiến thức, kỹ năng mới phù hợp<br /> và vận dụng kiến thức đã học, cũng như với thực tiễn cuộc sống.<br /> khuyến khích các khả năng tự quyết định<br /> học và làm việc. TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Lĩnh vực năng lực giáo dục: Yêu<br /> [1] Bộ Kinh tế và Công nghệ CHLB Đức<br /> cầu giáo viên phải biết các điều kiện (2010), Tài liệu bồi dưỡng "Chuyên đề<br /> sống về xã hội và văn hóa của học sinh Kinh tế thị trường mang tính xã hội".<br /> và tác động đến sự phát triển cá nhân [2] Bộ Giáo dục và Khoa học Đức<br /> của họ trong khuôn khổ nhà trường; phải (2010), Tài liệu bồi dưỡng "Chuyên đề<br /> biết truyền đạt các giá trị, chuẩn mực và Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ Kinh tế<br /> hỗ trợ việc đánh giá, hành động tự quyết thị trường mang tính xã hội".<br /> của học sinh cũng như tìm ra các giải [3] Trường Đại học kỹ thuật Berlin.<br /> pháp tiếp cận cho những khó khăn và (2010), Tài liệu bồi dưỡng "Chuyên đề<br /> xung đột trong nhà trường và giờ học. Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ Kinh tế<br /> Lĩnh vực năng lực đánh giá: Yêu<br /> thị trường mang tính xã hội".<br /> cầu giáo viên phải biết thực thi nhiệm vụ [4] Hãng sản xuất ôtô Volsvagen (2010),<br /> đánh giá của mình một cách công bằng Tài liệu bồi dưỡng "Chuyên đề Đào tạo<br /> và có ý thức trách nhiệm; chẩn đoán các nguồn nhân lực phục vụ Kinh tế thị<br /> tiền đề và quá trình học tập của học sinh; trường mang tính xã hội",<br /> khuyến khích học sinh học có mục đích;<br /> tư vấn cho người học, cha mẹ học sinh<br /> <br /> 10<br /> Bản tin khoa học - Số 24 (QuýIV, 2013)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN THÀNH CÔNG CỦA<br /> <br /> <br /> TRONG NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG<br /> <br /> ThS. Tống Phƣớc Phong<br /> Khoa Quản trị kinh doanh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2. Nội dung<br /> Có một số phương pháp phổ biến<br /> và công cụ thông dụng để thu thập dữ<br /> liệu trong nghiên cứu định tính, đó là<br /> 1. Đặt vấn đề<br /> thảo luận tay đôi (in-deep interviews),<br /> Sẽ là quá đơn giản khi cho rằng sự thảo luận nhóm (focus groups), quan sát<br /> thành công của một cuộc điều tra phỏng (observations). Đối với nghiên cứu định<br /> vấn chỉ dựa vào sự hợp tác giữa người lượng trong marketing và quản trị có hai<br /> được hỏi (được phỏng vấn) và người phương pháp chính, đó là khảo sát<br /> phỏng vấn, khả năng lựa chọn người để (survey method) và thử nghiệm<br /> hỏi của người phỏng vấn. Một cuộc (experimentation); với công cụ thu thập<br /> phỏng vấn là kết quả cuối cùng của rất dữ liệu chủ yếu là phỏng vấn: phỏng vấn<br /> nhiều yếu tố hữu hình, vô hình, việc hợp trực diện (face to face), gửi thư (mail<br /> tác tốt trước khi người phỏng vấn và survey) và qua mạng internet (electronic<br /> người được phỏng vấn gặp nhau. Bài survey).<br /> viết này làm rõ trách nhiệm của người Quá trình phỏng vấn điều tra chịu<br /> quản lý một cuộc khảo sát theo hình tác động bởi nhiều yếu tố khác nhau làm<br /> thức điều tra phỏng vấn, phải hiểu được ảnh hưởng đến chất lượng và kết quả<br /> các yếu tố trên, phân tích chúng, xác của cuộc điều tra khảo sát. Nhiều nghiên<br /> định các yếu tố ảnh hưởng lớn nhất cứu của các tác giả nước ngoài cho<br /> trong mỗi môi trường; từ đó đào tạo, bồi rằng, ba yếu tố rõ ràng có ảnh hưởng<br /> dưỡng các phỏng vấn viên để họ có thể đến thành công của một cuộc phỏng vấn<br /> xử lý tốt nhằm đem lại kết quả cao nhất điều tra đó là: (1) môi trường xã hội, (2)<br /> cho cuộc khảo sát. thiết kế điều tra, và (3) trạng thái tâm lý<br /> Với những lý do khách quan và chủ của người được mời tham gia phỏng vấn.<br /> quan khác nhau, bài viết chỉ đề cập đến<br /> 2.1. Môi trường xã hội<br /> những yếu tố ảnh hưởng đến việc tham<br /> gia điều tra phỏng vấn theo cách tiếp cận Hai thành phần (factors) thuộc môi<br /> tổng quan, sâu sát hơn trong phỏng vấn trường này có ảnh hưởng tới việc tham<br /> điều tra của nghiên cứu định lượng. gia điều tra, đó là: trách nhiệm xã hội và<br /> liên kết xã hội. Các yếu tố này mô tả môi<br /> <br /> 11<br />  Bản tin khoa học - Số 24 (QuýIV, 2013)<br /> <br /> trường mà cuộc điều tra tiến hành. Trách Tiền thưởng nhằm khuyến khích<br /> nhiệm xã hội đề cập đến nhận thức và tham gia điều tra. Mặc dù tiền thưởng<br /> hành động của người quản lý, những đối dường như không bóp méo chất lượng<br /> tượng liên quan cuộc phỏng vấn điều tra dịch vụ; tuy nhiên, việc sử dụng tiền<br /> đối với xã hội. Liên kết xã hội đề cập đến thưởng nhằm khuyến khích tham gia<br /> tính kết nối, tương tác của các đối tượng điều tra đã được chứng minh là sẽ phản<br /> tham gia phỏng vấn tác động đến sự tác dụng nếu việc tham gia điều tra<br /> thành công của cuộc điều tra. Trong khi không được đảm bảo trong lần gặp đầu<br /> trách nhiệm xã hội mang tính đơn lẻ, cá tiên. Trong các cuộc điều tra kinh doanh<br /> nhân thì liên kết xã hội mang tính cộng thì nên sử dụng các biện pháp khuyến<br /> đồng, quy mô. (Groves, Cialdini, Couper khích phi tiền tệ như là tặng sách hoặc<br /> 1992). các tài liệu khác; trong đó nêu bật những<br /> lợi ích thực tế của cuộc điều tra đối với<br /> 2.2. Thiết kế điều tra<br /> các cá nhân trả lời phỏng vấn, nhấn<br /> Thiết kế điều tra đòi hỏi phải có mạnh việc sử dụng nguồn dữ liệu thu<br /> nhiều lựa chọn khác nhau về phương thập được và ảnh hưởng của các cuộc<br /> pháp điều tra, đơn vị điều tra và tính điều tra trước đó.<br /> cách của người phỏng vấn và những yếu Thời điểm thực hiện phỏng vấn là<br /> tố liên quan khác nhằm thu hút sự tham một yếu tố cần được lưu ý khi lên lịch<br /> gia vào các cuộc điều tra, trong đó có hẹn gặp. Cần tránh phỏng vấn ở các thời<br /> điều tra thị trường, khách hàng; điều tra điểm như khi đang làm việc, trong ngày<br /> xã hội học. Chất lượng của phương lễ, hoặc thời kỳ kinh tế suy thoái. Vì như<br /> pháp điều tra chịu ảnh hưởng bởi vậy, có thể làm cho người phỏng vấn<br /> phương thức điều tra ban đầu, độ dài gặp khó khăn hơn và có thể có phản ứng<br /> cuộc phỏng vấn, và chủ đề của cuộc tiêu cực từ những người được phỏng<br /> điều tra. Những người phỏng vấn sử vấn.<br /> dụng những chiến lược khác nhau như Độ dài của bảng hỏi gắn liền với<br /> một phương thức liên lạc đầu tiên nhằm thời gian phỏng vấn, cũng là một yếu tố<br /> thúc đẩy tham gia điều tra. Các chiến khác đôi khi có ảnh hưởng đến sự thành<br /> lược này liên quan đến việc sử dụng công của cuộc phỏng vấn. Bảng hỏi quá<br /> những thư giới thiệu, tiền thưởng, cung dài được cho là tạo nên gánh nặng đối<br /> cấp sách hoặc tài liệu khác và thời điểm với người được phỏng vấn. Một trong<br /> thực hiện phỏng vấn. những lý do phổ biến nhất khiến người<br /> Vẫn chưa có kết luận rõ ràng là được mời phỏng vấn từ chối hợp tác<br /> việc sử dụng các thư giới thiệu có đem điều tra là bởi họ có cảm tưởng rằng<br /> lại kết quả tích cực đối việc thu hút tham việc tham gia điều tra làm lãng phí thời<br /> gia điều tra hay không. Tuy nhiên, theo gian của họ. Một vấn đề nữa mà các nhà<br /> Dillman, Gallegos, và Frey (1976), quản lý điều tra cần quan tâm đó là mục<br /> những bức thư này làm tăng thêm sự đích của cuộc điều tra. Một khi, nó không<br /> hưởng ứng của người được phỏng vấn. thu hút được sự quan tâm của người<br /> Vì vậy, nên khuyến khích việc sử dụng được mời tham gia phỏng vấn thì họ có<br /> những bức thư để giới thiệu vấn đề điều thể trả lời là không có đủ thời gian để<br /> tra sắp tới và để tạo cơ sở pháp lý cho tham gia.<br /> cuộc điều tra. Những bức thư giới thiệu Độ dài của bảng hỏi điều tra có tác<br /> chỉ nên được sử dụng để thông báo động đến người được phỏng vấn, chính<br /> trước và nhằm xây dựng cơ pháp lý cho xác hơn là tác động đến việc tham gia<br /> cuộc điều tra. Thư nên nêu rõ mục đích điều tra. Có trường hợp người được mời<br /> cuộc điều tra nhằm thu hút sự quan tâm, phỏng vấn từ chối hợp tác nếu họ cho<br /> đồng thời đề cập đến những đặc điểm rằng cuộc phỏng vấn diễn ra quá lâu, khi<br /> đáng chú ý và lợi ích thực tế của cuộc họ tham gia, sự mệt mỏi sẽ làm sai lệch<br /> điều tra. Trong thư giới thiệu nên nói đến độ chính xác của thông tin mà họ cung<br /> việc người phỏng vấn sẽ gọi điện tới để cấp trong cuộc phỏng vấn kéo dài đó.<br /> sắp xếp một cuộc hẹn.<br /> <br /> 12<br /> Bản tin khoa học - Số 24 (QuýIV, 2013)<br /> <br /> Chủ đề của cuộc phỏng vấn cũng Hình thức và kinh nghiệm làm việc<br /> ảnh hưởng đến thành công của cuộc của người phỏng vấn sẽ ảnh hưởng đến<br /> điều tra. Chủ đề nên liên quan đến mục quyết định tham gia của người được yêu<br /> đích nghiên cứu, không nên tạo cho cầu phỏng vấn. Ấn tượng ban đầu, kinh<br /> người được phỏng vấn hay trả lời bảng nghiệm làm việc (như kỹ năng, sự tự<br /> hỏi có cảm giác lo ngại, thiếu yên tâm; tin,…) sẽ cho thấy cách người phỏng<br /> không nên đề cập đến vấn đề cá nhân, vấn giải quyết các tình huống khó khăn<br /> những vấn đề liên quan đến bí mật kinh và thu hút sự quan tâm của người được<br /> doanh. tham gia phỏng vấn. Đối với sinh viên,<br /> Đặc điểm của người được mời những phỏng vấn viên làm việc bán thời<br /> tham gia phỏng vấn như: tuổi, giới tính, gian (part - time) thì người quản lý cần<br /> thu nhập, tình trạng sức khỏe, trình độ được cảnh báo về sự quá tin tưởng vào<br /> học vấn, đặc điểm địa lý của nơi cư trú, các sinh viên, trẻ về tuổi đời có thể sẽ<br /> các kinh nghiệm có được và sự nhàm tạo ra những khó khăn khi phỏng vấn.<br /> chán đối với các cuộc điều tra là tất cả Kinh nghiệm thực tế cho thấy<br /> các yếu tố cần được xem xét. Những những dự tính và tâm trạng của những<br /> yếu tố này ảnh hưởng đến thái độ và sự người phỏng vấn có ảnh hưởng tới sự<br /> hợp tác của người được mời tham gia hợp tác của người được mời tham gia<br /> phỏng vấn. Yếu tố tâm lý rất quan trọng điều tra và độ chính xác của thông tin thu<br /> trong việc khuyến khích tham gia phỏng thập được. Những người phỏng vấn cho<br /> vấn. Động cơ đầu tiên là mong muốn là cuộc điều tra sẽ gặp khó khăn thì cũng<br /> được tự thể hiện bản thân mình. Người sẽ có ảnh hưởng nhất định dù nhỏ đối<br /> ta thường có được sự thỏa mãn trong với số lượng người đồng ý trả lời phỏng<br /> việc thể hiện những ý kiến của bản thân vấn. Như vậy, điều quan trọng đối với sự<br /> về các chủ đề mà mình quan tâm. Đôi thành công của một cuộc điều tra không<br /> khi lòng mong muốn giúp đỡ người chỉ đơn giản là phải đào tạo tất cả các<br /> phỏng vấn hoàn thành nhiệm vụ và sự phỏng vấn viên mà còn hiểu được khía<br /> hài lòng với vị trí là người được phỏng cạnh tâm lý thúc đẩy họ tham gia tích<br /> vấn sẽ là nguồn tích cực khuyến khích cực vào cuộc điều tra. Tuy nhiên, cũng<br /> những người được mời quyết định tham có cả những yếu tố tiêu cực làm giảm sự<br /> gia. Tuy nhiên, cũng có những yếu tố có nhiệt tình của người phỏng vấn đối với<br /> tác động tiêu cực đến suy nghĩ của cuộc điều tra như sự thất vọng về tiền<br /> người được mời tham gia phỏng vấn. Lo lương, tiền công, các chi phí, tâm lý bị<br /> lắng sự xâm phạm đời tư một cách rõ giám sát, tâm trạng mệt mỏi, lo sợ, cảm<br /> ràng, thái độ bực bội đối với phỏng vấn giác chán nản khi đi tìm địa chỉ người<br /> viên có thể cản trở sự hợp tác điều tra. đư