Tự chủ trong giáo dục đại học ở các trường ngoài công lập – thực trạng và giải pháp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết Tự chủ trong giáo dục đại học ở các trường ngoài công lập – thực trạng và giải pháp chỉ ra được thực trạng, các cơ hội cũng như thách thức của các trường ngoài công lập trong quá trình thực hiện việc tự chủ trong giáo dục đại học. Từ đó, có thể kiến nghị một số giải pháp để các trường ngoài công lập có thể vượt qua được các thách thức này trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tự chủ trong giáo dục đại học ở các trường ngoài công lập – thực trạng và giải pháp

TỰ CHỦ TRONG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC Ở CÁC TRƯỜNG NGOÀI CÔNG LẬP – THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Trương Thị Lê Hồng Trường Đại học Ngoại ngữ - Tin học Tp.HCM (HUFLIT) Tóm tắt: Trong xu thế phát triển xã hội hiện nay, tự chủ trong giáo dục đại học là xu hướng. Các quốc gia phát triển trên thế giới đã áp dụng từ rất lâu; những năm gần đây, Việt Nam đã bắt đầu áp dụng thí điểm cho một số trường đại học công lập được tự chủ về chuyên môn, tự chủ về tài chính, tự chủ về nhân sự… Quá trình này cũng cho thấy một số cơ hội và thách thức nhất định. Khác với các trường công lập, các trường đại học ngoài công lập từ khi thành lập đã có những sự tự chủ nhất định về quyền quyết định sứ mạng và chương trình hoạt động của mình. Tuy nhiên, sự tự chủ cho các trường ngoài công lập vẫn là tự chủ có điều kiện, các trường cần phải có đề án tự chủ và phải được cơ quan các cấp quản lý phê duyệt. Đối với các trường ngoài công lập, sự đồng thuận giữa hội đồng trường và Ban giám hiệu trong các vấn đề chuyên môn, quản lý tài chính, nhân sự… luôn được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng đào tạo cũng như vị thế của trường trong hệ thống giáo dục Việt Nam. Chính vì vậy, từ khi Luật giáo dục đại học (sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2018) có hiệu lực thi hành cũng đã đem lại nhiều cơ hội và thách thức cho các trường đại học nói chung và các trường ngoài công lập nói riêng. Qua bài viết này, tác giả mong muốn chỉ ra được thực trạng, các cơ hội cũng như thách thức của các trường ngoài công lập trong quá trình thực hiện việc tự chủ trong giáo dục đại học. Từ đó, có thể kiến nghị một số giải pháp để các trường ngoài công lập có thể vượt qua được các thách thức này trong thời gian tới. Từ khóa: tự chủ giáo dục, đại học ngoài công lập, thực trạng, cơ hội và thách thức, giải pháp 1. Đặt vấn đề Tự chủ trong giáo dục đại học là một trong những điều kiện cần để quản trị đại học được phát triển và nâng cao chất lượng đào tạo. Tự chủ đại học đã xuất hiện từ rất lâu trên thế giới. Có nhiều định nghĩa, cách hiểu khác nhau về “tự chủ đại học”. Có thể hiểu “Tự chủ đại học” là mức độ độc lập cần thiết đối với các tác nhân can thiệp từ bên ngoài mà nhà trường cần có để có thể thực hiện được việc quản trị và tổ chức nội bộ, việc phân bổ các nguồn lực tài chính trong phạm vi nhà trường, việc tạo và sử dụng các nguồn tài chính ngoài ngân sách công, việc tuyển dụng nhân sự, việc xây dựng các tiêu chuẩn cho học tập và nghiên cứu, và cuối cùng, là quyền tự do trong việc tổ chức thực hiện nghiên cứu và giảng dạy. N.V. Varghese, Michaela Martin, Thomas Estermann cho rằng khi bàn về “tự chủ đại học” là xét đến các mối quan hệ đang thay đổi giữa nhà nước và các trường đại học. Đây là xu hướng thay đổi tất yếu của xã hội nhằm phát huy sự tự do trong học thuật và giảm dần sự kiểm soát, quản lý trực tiếp của các cơ quan công quyền dôid với các trường đại học. Hay nói một cách khác, quyền tự quyết của các 65
trường được tăng lên mức tối đa tuy nhiên vẫn theo khuôn khổ quản lý chung của nhà nước; điều này có nghĩa là các trường đại học có quyền tự quyết định và thực thi các hoạt động nội bộ của đại học mà không có sự kiểm soát hay can thiệp của nhà nước và bất kỳ sự can thiệp nào của nhà nước cũng đều phải dựa trên cơ sở pháp luật. Tự chủ đại học là tự chủ thể chế đại học với nghĩa là tự chủ của trường đại học và tự chủ này được thể chế hóa bởi hệ thống các chính sách, pháp luật của nhà nước. Ở trên thế giới, với các nền văn hóa khác nhau thì cũng có những cách hiểu khác nhau về tự chủ đại học, chẳng hạn như ở Đức thì tự chủ đại học đồng nghĩa với việc được tự do trong học tập và tự do trong giảng dạy, là không có sự can thiệp của nhà nước. Tuyên bố “Magna Charta Universitatum” của Liên hiệp các đại học Châu Âu năm 1988 đã chỉ rõ tự chủ đại học trong đó tự do học thuật là một phần của trường đại học tự chủ “để đáp ứng nhu cầu của thế giới xung quanh, trường đại học nghiên cứu và giảng dạy một cách độc lập về trí tuệ và theo đạo đức đối với tất cả quyền lực kinh tế và chính trị”. Theo báo cáo tổng quan về xu thế quản trị đại học trên thế giới của World Bank (2008) khái quát bốn mô hình quản trị đại học với các mức độ tự chủ khác nhau: • mô hình Nhà nước kiểm soát hoàn toàn (state control) • mô hình bán tự chủ (semi - autonomous) • mô hình bán độc lập (semi - independent) • mô hình độc lập (independent) Đối với mô hình độc lập thì vẫn có những quy định hoặc mặc định ngầm về quyền Nhà nước nắm giữ một số kiểm soát về mặt chiến lược và có quyền yêu cầu tính giải trình cao ở các cơ sở giáo dục đại học Ở Việt Nam, khái niệm “tự chủ đại học” mới xuất hiện và phát triển trong quá trình đổi mới quản lý nhà nước đối với cơ sở giáo dục đại học theo tinh thần xã hội hóa nhằm bảo đảm thống nhất, kỷ cương quản lý nhà nước vừa phân cấp quản lý, tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của trường đại học và thu hút sự tham gia của các bên liên quan. Tự chủ đại học ở Việt Nam là các cơ sở giáo dục tự chủ theo quy định pháp luật, gắn với tự chịu trách nhiệm và được thể chế hóa từng phần trong từng lĩnh vực hoạt động của các cơ sở đại học. Theo Điều 7 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật giáo dục đại học 2018 đã nêu rõ cơ sở giáo dục đại học được phân loại thành 2 loại hình cơ sở giáo dục đại học là cơ sở giáo dục đại học công lập do Nhà nước đầu tư và cơ sở giáo dục đại học tư thục do nhà đầu tư trong nước hoặc nước ngoài đầu tư, đảm bảo điều kiện hoạt động. Theo số liệu thống kê năm 2019 của Bộ Giáo dục và đào tạo, hiện nay Việt Nam có 237 trường đại học gồm 172 trường công lập và 65 trường ngoài công lập, số trường ngoài công lập chiếm gần 27.5% trong tổng số trường đại học tại Việt Nam, chiếm hơn ¼ tổng số cơ sở giáo dục tạo Việt Nam. Theo điều 4, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật giáo dục đại học 2018 đã giải thích cụm từ “Quyền tự chủ” như sau: Quyền tự chủ là quyền của cơ sở giáo dục đại học được tự xác định mục tiêu và lựa chọn cách thức thực hiện mục tiêu; tự quyết định và có trách nhiệm giải trình về hoạt động chuyên môn, học thuật, tổ chức, nhân sự, tài chính, tài sản và hoạt động khác trên cơ sở quy định của pháp luật và năng lực của cơ sở giáo dục đại học. Đối với các trường đại học ngoài công lập ở Việt Nam thì cụm từ “tự chủ” khá là quen thuộc khi các trường tự chủ về tài chính, tự chủ về nhân 66
sự, tự chủ về phương hướng và chương trình đào tạo. Tuy nhiên, sự tự chủ đó vẫn phải nằm trong tầm kiểm soát và quản lý của Nhà nước. Chính vì vậy, sự tự chủ của các trường ngoài công lập vẫn phải nằm trong khuôn khổ, thực hiện theo quy định và chịu sự quản lý, kiểm soát của nhà nước. Vậy, cốt lõi của việc tự chủ đại học là gì? Các quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học gồm những quyền gì và được thực hiện như thế nào nhằm nâng cao hiệu quả chất lượng giáo dục đại học và đảm bảo sự công bằng chung cho các cơ sở giáo dục? Đây là những vấn đề cấp thiết được Nhà nước, Bộ Giáo dục và đào tạo cùng các cơ sở giáo dục đang quan tâm trong những năm gần đây, và đang dần biến chuyển theo chiều hướng tích cực thông qua các văn bản Luật bổ sung, các quy định, nghị định sửa đổi và bổ sung nhằm đem lại một quá trình thay đổi trong phương thức quản trị đại học để hướng đến sự cải tiến, đổi mới và nâng cao chất lượng đào tạo, đóng góp cho xã hội nguồn nhân lực có trình độ và có chất lượng cao, góp phần xây dựng và phát triển quốc gia Việt Nam ngày càng vững mạnh, khẳng định vị trí của Việt Nam ở khu vực và trên toàn cầu. Theo Nghị định 99/2019/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn về việc thi hành một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học, cơ sở giáo dục đại học thực hiện quyền tự chủ về: học thuật và hoạt động chuyên môn; tổ chức bộ máy và nhân sự; tài chính và tài sản. Trong Nghị định này đã liệt kê rõ các thành tố trong tự chủ giáo dục bao gồm: • Quyền tự chủ về học thuật và hoạt động chuyên môn • Quyền tự chủ về tổ chức bộ máy và nhân sự • Quyền tự chủ về tài chính và tài sản Trong giới hạn nghiên cứu của tác giả, bài viết này chỉ đề cập tới các vấn đề về quyền tự chủ về học thuật và hoạt động chuyên môn và quyền tự chủ về tổ chức bộ máy và nhân sự của các trường đại học ngoài công lập ở Việt Nam, thực trạng cũng như các cơ hội và thách thức của các cơ sở giáo dục ngoài công lập khi áp dụng Luật sửa đổi 2018. Từ đó kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện hơn nữa về vấn đề tự chủ đối với các trường ngoài công lập. 2. Thực trạng vấn đề tự chủ giáo dục đại học của các trường ngoài công lập Vấn đề tự chủ đại học đã được đặt ra từ những năm 2000 nhưng đến năm 2018, Quôc hội mới đưa ra thể chế bằng Luật số 34/2018/QH14 và Nghị định 99/2019/NĐ- CP đưa ra quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều sửa đổi của Luật Giáo Dục Việt Nam. Đối với Luật Giáo dục sử đổi năm 2018 này, đã cụ thể hóa các nội dung về vấn đề tự chủ giáo dục với các cơ sở giáo dục nói chung. Tuy nhiên, các trường ngoài công lập từ khi thành lập cũng đã có được những sự tự chủ nhất định nên dường như Luật sửa đổi này cũng đã cụ thể hóa hơn một số điểm mới; nhưng vẫn còn những rào cản cũng như thách thức đối với các trường ngoài công lập. Về cơ bản, Luật sửa đổi 2018 đem lại nhiều quyền tự chủ hơn cho các trường công lập, điều này vừa là động lực vừa là thách thức với các trường ngoài công lập để khẳng định vị trí và chỗ đứng của mình, phát triển và hoàn thiện chương trình đào tạo nhằm tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng nhu cầu của xã hội. 67
Ở Việt Nam, các trường đại học ngoài công lập đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển giáo dục, mỗi trường có tầm nhìn, sứ mệnh riêng và tham gia vào hệ thống giáo dục đại học của Việt Nam, cung cấp nguồn nhân lực theo các phân khúc thị trường lao động khác nhau. Chẳng hạn như trường đại học Thành Đô có tầm nhìn là đến năm 2030 sẽ là một trong những trường đại học tư thục hàng đầu ở Việt Nam với đặc tính nổi trội là tính thực hành và tính hướng nghiệp. Từ đó, Đại học Thành Đô xây dựng mục tiêu đào tạo mũi nhọn về các lĩnh vực công nghệ, du lịch, ngôn ngữ, kinh tế, quản lý…Hoặc trường đại học Hòa Bình với mục tiêu phát triển năng lực toàn diện cho người học và thực hiện phương pháp đào tạo mới “lấy người học là trung tâm, tự học và nghiên cứu làm nền tảng” nên tập chung chủ đạo phát triển các ngành công nghệ, quan hệ công chúng, luật. Ở miền Trung có trường đại học Duy Tân là trường đại học tư thục đầu tiên được thành lập vào năm 1994. Với hơn 25 năm hình thành và phát triển cùng với phương châm “đứng trên vai người khổng lồ” để nâng tầm bản thân, hiện nay đại học Duy Tân đã có sự hợp tác, liên kết với rất nhiều trường nước ngoài danh tiếng để nâng cao chất lượng đào tạo. Với sự nỗ lực không ngừng, năm 2020 trường đại học Duy Tân lần đầu tiên và là trường tư thục đầu tiên của Việt Nam được có mặt trong bảng xếp hạng top 500 các trường đại học của châu Á do QS Ranking công bố. Đây là tiền đề, là động lực để các trường đại học ngoài công lập tiếp tục phát triển sự nghiệp giáo dục trong giai đoạn sắp tới. Cũng trải qua hơn 25 năm hình thành và phát triển, trường đại học Ngoại ngữ - Tin học thành phố Hồ Chí Minh (HUFLIT) là trường đại học dân lập đầu tiên của phía Nam, với mục tiêu “không vì lợi nhuận” và phương châm đào tạo theo hướng ứng dụng nhằm tạo ra lực lượng lao động có chất lượng cao, thành thạo chuyên môn và bảo đảm các kỹ năng cần thiết đáp ứng nhu cầu thị trường lao động với hai mũi nhọn là ngoại ngữ và tin học. Đến năm 2015, Trường chính thức được chuyển đổi loại hình đào tạo từ trường đại học dân lập sang loại hình trường đại học tư thục theo Quyết định số 1757/QĐ-TTg ngày 15/10/2015 của Thủ tướng Chính phủ. Việc chuyển sang loại hình đại học tư thục nhưng trường vẫn theo mục tiêu “ không vì lợi nhuận”, ngừng cải tiến chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy, hệ thống quản lý, cũng như tích cực chủ động hội nhập khu vực và quốc tế…Qua một số liệt kê trên cho thấy, các trường đại học ngoài công lập đều có những mục tiêu, hướng đi riêng cũng như những ngành nghề đào tạo thế mạnh khác nhau với mục đích cuối cùng là tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng nhu cầu xã hội, và điểm chung của hầu hết các trường ngoài công lập đó là đào tạo theo hướng ứng dụng thực tế nhiều hơn so với các trường công lập. Tuy nhiên, số lượng trường ngoài công lập theo tác giả thống kê được từ trang web của Bộ giáo dục từ năm học 2014 – 2015 đến năm học 2018 – 2019 chỉ tăng từ 60 lên 65 trường, trong khi số trường công lập tăng từ 159 lên 172 trường ( số liệu này không tính các trường thuộc khối An ninh, Quốc phòng). Số liệu cụ thể từng năm học được thể hiện qua bảng sau: 2014 - 2015 2015 - 2016 2016 - 2017 2017 - 2018 2018 - 2019 Công lập 159 163 170 171 172 Ngoài công lập 60 60 65 65 65 Nguồn: cổng thông tin Bộ giáo dục và đào tạo Theo Quyết định số 121/2007/QĐ-TTG của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Quy hoạch mạng lưới các trường ĐH và CĐ giai đoạn 2006 – 2020 đưa ra mục 68
tiêu đến năm 2020 nước ta có 30% - 40 % sinh viên học trong các cơ sở giáo dục ngoài công lập. Tuy nhiên, tính đến năm học 2018 - 2019, số lương trường ngoài công lập chỉ chiếm 27,5%, số lượng sinh viên các trường ngoài công lập Việt Nam mới đạt xấp xỉ 17,33%. Con số này cho thấy vị thế và vai trò của các trường ngoài công lập còn nhiều hạn chế so với các trường công lập. Và đến năm 2018, Luật giáo dục sửa đổi về cơ chế trao quyền tự chủ cho các trường công lập thì các trường ngoài công lập càng phải nỗ lực và cố gắng hơn nữa để tồn tại và phát triển bền vững trước sự thay đổi của các chính sách, cơ chế cũng như môi trường chung của thế giới. Tại Điều 7 Luật sửa đổi có nội dung cơ sở giáo dục đại học phân loại 2 loại hình cơ sở giáo dục đại học là cơ sở giáo dục đại học công lập do Nhà nước đầu tư và cơ sở giáo dục đại học tư thục do nhà đầu tư trong nước hoặc nước ngoài đầu tư, đảm bảo điều kiện hoạt động. Cơ sở giáo dục đại học tư thục hoạt động không vì lợi nhuận là cơ sở giáo dục đại học mà nhà đầu tư cam kết hoạt động không vì lợi nhuận, được ghi nhận trong quyết định cho phép thành lập hoặc quyết định chuyển đổi loại hình cơ sở giáo dục đại học; hoạt động không vì lợi nhuận, không rút vốn, không hưởng lợi tức; phân lợi nhuận tích lũy hằng năm thuộc sở hữu chung hợp nhất không phân chia để tiếp tục đầu tư phát triển cơ sở giáo dục đại học. Hiện nay, hệ thống giáo dục Việt Nam có 237 trường đại học, bao gồm 172 trường công lập, 60 trường tư thục và dân lập, 5 trường có 100% vốn nước ngoài. Tuy nhiên, đa số các văn bản luật đều đưa ra những quy định chung cho trường công lập và ngoài công lập, thiết nghĩ nên chăng có sự phân bổ Luật rõ ràng và chi tiết hơn nữa dựa trên loại hình cơ sở giáo dục để Bộ giáo dục và đào tạo có thể kiểm soát dễ dàng và chặt chẽ hơn. Chẳng hạn như đối với hệ thống các trường ngoài công lập được phân thành 2 loại: hoạt động không vì lợi nhuận và hoạt động có lợi nhuận (do các cơ sở giáo dục này xác định mục tiêu lợi nhuận đi kèm với mục tiêu đào tạo hoặc được doanh nghiệp đầu tư hoặc là các trường có vốn nước ngoài…). Vậy. với mục tiêu khác nhau thì phương thức hoạt động, cách thức tổ chức và thực hiện cũng ít nhiều có sự khác biệt. Tuy nhiên, các điểm trong Điều 17 của Luật sửa đổi bổ sung năm 2018 hầu hết lại đưa ra cho các trường tư thục không vì lợi nhuận về việc thành lập Hội đồng trường…Bởi vì khi có nhà đầu tư, có mục tiêu lợi nhuận thì Hội đồng trường vẫn chịu sự chi phối của các nhà đầu tư. Hiện nay, tập đoàn Nguyễn Hoàng đang đầu tư cho 4 trường đại học tư thục và dần phát triển thành một hệ thống, đang ngày càng phát triển. Năm 2015 Nguyễn Hoàng có trường đại học quốc tế Hồng Bàng, đến 2016 có thêm trường đại học Bà rịa – Vũng Tàu và đến 2018 có trường đại học Gia Định và Hoa Sen. Với việc tạo ra được hệ thống như vậy, tập đoàn Nguyễn Hoàng có thể có sự chi phối đến cơ cấu tổ chức, chi phối nhân sự của các trường này, đồng thời, lực lượng giảng viên của mỗi trường cũng có thể hỗ trợ cho các trường khác trong hệ thống. Đây có thể là một ưu thế so với các trường ngoài công lập khác. Hay nói theo một cách khác, mô hình các trường này được quản trị như một doanh nghiệp để đem về lợi nhuận cho tổ chức. Đối với các trường ngoài công lập, trường tư thục hoạt động không vì lợi nhuận không có nghĩ là không sinh ra lợi nhuận, nhưng lợi nhuận này dung để phục vụ cho việc phát triển cơ sở vật chất, đào tạo chuyên môn cho người giảng dạy, nâng cao chất lượng đào tạo, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên học tập và phát triển. Và theo Luật sửa đổi năm 2018, chúng ta có thể thấy được mô hình quản trị các trường đại học công lập và ngoài công lập đang dịch chuyển theo hướng dần dần xóa bỏ quản lý trực tiếp của Bộ giáo dục và đào tạo bằng cách được giao quyền tự chủ về tài chính, nhân sự, hoạt động chuyên môn. Hiện nay, có một số trường công lập đã được quyền tự quyết về 69
tài chính, nhân sự…như các trường thành viên của Đại học Quốc Gia, đây sẽ là tiền đề để chuyển dịch mô hình quản trị của các trường đại học ở Việt Nam trong tương lai. Đây là quá trình tất yếu của xu hướng phát triển ngành giáo dục Việt Nam, điều này vừa là cơ hội vừa là thách thức đối với các trường cả công lập và ngoài công lập. Riêng đối với các trường ngoài công lập sẽ cần phải cố gắng xây dựng và phát triển chiến lược đào tạo để có thể tạo ra môi trường học tập tốt cho sinh viên, đồng thời có thể cạnh tranh công bằng về vị thế của mình so với các trường công lập. Đây sẽ là một thách thức vô cùng to lớn với các trường ngoài công lập, các trường này sẽ xây dựng các chương trình đào tạo gắn liền với mục tiêu, tầm nhìn và sứ mạng của trường nhằm tạo ra sự khác biệt, sự đặc trưng và nổi bật của mình so với các trường khác; đồng thời cũng phải phát triển đội ngũ nhân sự có trình độ cao để duy trì và phát triển trường một cách bền vững. Theo như Luật Giáo dục cũ, Bộ Giáo dục và đào tạo quy định thạc sĩ là trình độ chuẩn đối các giảng viên đại học, thì Luật sửa đổi năm 2018 quy định thạc sĩ chỉ là trình độ tối thiểu của các giảng viên, trừ trợ giảng. Các trường đại học ưu tiên tuyển dụng người có trình độ tiến sĩ làm giảng viên. Giảng viên giảng dạy trình độ thạc sĩ, tiến sĩ phải có trình độ tiến sĩ. Đây hiện đang là một bài toán khó cho các trường đại học ngoài công lập. Làm thế nào để tuyển dụng được đội ngũ giảng viên đúng ngành nghề, chuyên môn và đáp ứng quy định của pháp luật. Hằng năm, các trường ngoài công lập luôn có những đợt tuyển giảng viên để đáp ứng nhu cầu giảng dạy, tăng quy mô về số lượng sinh viên cũng như chất lượng đào tạo. Ví dụ như trường đại học Văn Lang tuyển giảng viên cho 47 chuyên ngành của trường, trường đại học Công nghệ TP. HCM đăng tin tuyển dụng lãnh đạo và giảng viên các khoa, ngành trường đào tạo, trường đại học Bình Dương cũng đăng tin tuyển dụng giảng viên theo đợt hoặc trường đại học PHENIKAA đăng tin tuyển dụng giảng viên dựa trên tiêu chuẩn riêng của từng khoa…Bên cạnh đó, cũng có nhiều trường đăng tin tuyển dụng giảng viên thỉnh giảng. Điều này cho thấy một thực tế rằng các trường ngoài công lập hiện đang thiếu về lực lượng giảng dạy, các trường phải nỗ lực rất nhiều trong việc tuyển dụng giảng viên cho trường, dẫn đến một số tình trạng như có bằng cấp đúng theo yêu cầu nhưng lại không có khả năng sự phạm khiến cho chất lượng đào tạo cũng khó để kiểm soát. Hoặc, có trường hợp các giảng viên đi thỉnh giảng và việc giảng dạy ở nhiều trường khác nhau khiến họ không còn thời gian để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học hoặc phát triển trình độ chuyên môn. Có thể thấy rằng, lực lượng giảng viên ở các trường công lập phần lớn là những giảng viên lớn tuổi, sau khi hết tuổi công tác ở các trường công lập nhưng vẫn tiếp tục muốn cống hiến cho xã hội, họ chọn các trường ngoài công lập để tiếp tục công việc giảng dạy và quản lý của mình. Với nhóm lực lượng này, các trường ngoài công lập sẽ có lợi thế là có giảng viên có tuổi đời, tuổi nghề và kinh nghiệm để truyền đạt cho sinh viên những kiến thức quan trọng cũng như chia sẻ những kinh nghiệm giảng dạy của mình cho thế hệ giảng viên trẻ ở các trường ngoài công lập. Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ, trong kỷ nguyên cách mạng công nghệ 4.0 hiện nay, các giảng viên cần phải có một sự nhạy bén để tiếp cận với kiến thức mới và truyền đạt cho sinh viên. Vì vậy, một số trường ngoài công lập hiện nay vừa có chính sách tuyển dụng gảing viên có thâm niên, vừa có chính sách đào tạo người trẻ để bổ sung lực lượng giảng dạy có tâm và có tầm, có chuyên môn để giảng dạy cho sinh viên. Điển hình như trường HUFLIT từng có chính sách giữ những sinh viên xuất sắc lại đào tạo và phát triển để trở thành nguồn lực giảng viên cho trường. Hiện nay, trường có một số cán bộ quản lý là cựu sinh viên của trường cũng như nhiều giảng viên là cựu sinh viên của trường. Điều này có một lợi thế là lực lượng này có thời gian gắn bó lâu dài 70
với trường, hiểu được mục tiêu, phương hướng và sự phát triển của trường, từ đó có những sự nỗ lực, đóng góp và cống hiến cho trường. Cũng theo Luật mới sửa đổi năm 2018 này, giảng viên độc lập về quan điểm chuyên môn trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học; được ký hợp đồng thỉnh giảng và nghiên cứu khoa học với các trường đại học, cơ sở nghiên cứu khác… theo quy định của trường đại học mà mình đang làm việc. Đây là một điểm mới của Luật giáo dục, tuy nhiên hầu hết các trường đại học nói chung và ngoài công lập nói riêng vẫn chưa có nhưunxg quy định cụ thể về việc việc giảng viên của trường mình đi thỉnh giảng hoặc nghiên cứu khoa học với các trường đại học và cơ sở khác. Thực tế cho thấy tình trạng thiếu giảng viên của các trường đại học ngoài công lập đang là một vấn đề cần được quan tâm và giải quyết sớm trong thời gian tới. Theo Luật giáo dục quy định, một giảng viên chỉ được ký hợp đồng cơ hữu với một trường đại học; tuy nhiên với sự thiếu hụt nguồn giảng viên như hiện nay thì các trường cũng ký rất nhiều hợp đồng thỉnh giảng và cũng từng có trường hợp một giảng viên có hồ sơ cơ hữu ở nhiều trường. Điều này là không phù hợp, do đó, cần có sự kiểm tra trước khi cơ sở giáo dục ký hợp đồng cơ hữu với giảng viên. Nên chăng Bộ giáo dục sẽ có giải pháp để đảm bảo chất lượng đào tạo của trường, vì số lượng giảng viên của một trường cũng sẽ ảnh hưởng đến số lượng tuyển sinh, chất lượng giảng dạy và nhiều yếu tố liên quan khác. Với nhiều điểm sửa đổi trong Luật giáo dục 2018 đã đem lại nhiều cơ hội phát triển cho các trường ngoài công lập. Thêm một điểm mới nữa là nhiệm kỳ hoặc thời gian bổ nhiệm của hiệu trưởng do Hội đồng trường quyết định trong phạm vi nhiệm kỳ của Hội đồng, không còn hạn chế ở mức 5 năm. Bên cạnh đó, thay vì quy định hiệu trưởng phải đã tham gia quản lý cấp khoa, phòng của trường ít nhất 05 năm, thì nay, Luật mới cũng đã bỏ quy định này. Thay vào đó, chỉ còn yêu cầu phải có kinh nghiệm quản lý giáo dục đại học. Chính những sự thay đổi này tạo điều kiện cho các trường ngoài công lập xây dựng chiến lược quản lý và phát triển trường. 3. Một số kiến nghị/giải pháp để tối ưu hóa việc tự chủ giáo dục của các trường ngoài công lập Với các thực trạng được liệt kê ở nội dung trên, tác giả bài viết nhận thấy cần có những sự điều chỉnh, thay đổi nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho việc tự chủ giáo dục của các trường ngoài công lập. Một là, cần có những quy định riêng biệt cho hai nhóm trường ngoài công lập, nhóm trường tư thục “phi lợi nhuận” và nhóm trường tư thục vì lợi nhuận từ cơ chế tổ chức, hoạt động đến chính sách, các trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền hạn hay nói cách khác cần tách bạch rõ ràng 2 loại hình trường đại học tư thục không vì lợi nhuận và vì lợi nhuận. Chẳng hạn như nhóm trường “phi lợi nhuận” sẽ có những sự ưu đãi nhất định từ Nhà nước, tuy nhiên nếu không tuân thủ đúng tiêu chí “phi lợi nhuận” sẽ bị phạt hoặc bị tước các quyền ưu đãi. Hai là, Nhà nước cần ban hành các Luật, chính sách riêng biệt cho 2 nhóm trường ngoài công lập vì nếu để chung như hiện nay sẽ dẫn đến việc khó thực hiện; cũng như khi có điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp với từng loại hình trường tư thục phi lợi nhuận và vì lợi nhuận. Dù là trường tư thục phi lợi nhuận hay vì lợi nhuận thì đều xuất phát từ mục tiêu chung là phát triển giáo dục Việt Nam, nên khi có chính sách rõ ràng thì các trường cũng sẽ thực hiện và đạt được mục tiêu mà Đảng và Nhà nước đặt 71
ra. Các trường ngoài công lập đều mong muốn cung cấp những dịch vụ giáo dục chất lượng cao và tạo ra đội ngũ nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội. Ba là, Nhà nước cần có sự quy hoạch dài hạn cho sự phát triển đội ngũ giảng viên trong tương lai, đáp ứng đủ số lượng và chất lượng. Thực tế cho thấy, mất từ 5 đến 10 năm mới có thể đào tạo và phát triển một người trở thành giảng viên có trình độ và năng lực thật sự. Hiện nay, Đảng và Nhà nước cũng đã có những chính sách hỗ trợ sinh viên sư phạm thông qua Nghị định số 116/2020/NĐ-CP của Chính phủ. Đây là một tín hiệu đáng mừng, cho thấy Chính phủ đã có kế hoạch và chiến lược nhằm xây dựng và phát triển nguồn nhân lực cho tương lai. Bốn là, xem xét việc tự chủ trong việc tìm kiếm và phát triển đội ngũ giảng viên, các giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên ở các trường đại học ngoài công lập trong thời gian tới. Bởi vì, để đào tạo ra một người giảng viên có năng lực chuyên môn và có đạo đức tốn nhiều thời gian và chi phí. Một mặt, các trường ngoài công lập phát triển số lượng giảng viên theo tiêu chí ưu tiên tuyển chọn những người có trình độ cao, mặt khác, các trường cũng cần có chiến lược chiêu dụ nhân tài, giữ những sinh viên của trường có học lực xuất sắc, có đạo đức để đầu tư cho những sinh viên này học lên Thạc sĩ, Tiến sĩ, đóng góp vào đội ngũ giảng viên của trường. Năm là, cần có quy trình thống nhất và chặt chẽ về việc tuyển dụng giảng viên trong các cơ sở giáo dục đại học nói chung và đại học tư thục nói riêng. Các trường đại học tư thục có trách nhiệm thực hiện các quy định của Nhà nước về tuyển dụng giảng viên và được tự chủ trong việc tổ chức tuyển dụng. Đồng thời, Bộ Giáo dục và đào tạo cần có một kho cơ sở dữ liệu các giảng viên của các trường đại học để dễ dàng kiểm soát và quản lý; các trường cũng dễ dàng rà soát hồ sơ trong quá trình tuyển dụng, tránh được trường hợp một người nhưng cơ hữu ở nhiều trường. Sáu là, cần hoàn thiện chính sách đảm bảo quyền tự chủ trong hoạt động đào tạo. Tự chủ của trường đại học tư thục là nói đến sự tự quyết định và tự chịu trách nhiệm về quyết định của mình; tự tổ chức các hoạt động giáo dục và tự giải trình trước pháp luật và trước xã hội về các hoạt động của mình. Để đảm bảo quyền tự chủ của các trường đại học tư thục, Nhà nước cần sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các chính sách nhằm quy định cụ thể hơn quyền tự chủ và những nội dung tự chủ của từng loại hình đại học tư thục “ phi lợi nhuận” và vì lợi nhuận bao gồm tự chủ trong công tác đào tạo, chiến lược phát triển của trường, chương trình đào tạo, tuyển sinh, tuyển dụng… Tức là quyền tự chủ này hoàn toàn không có nghĩa là nằm ngoài sự chi phối của luật pháp. Đây là sự tự chủ có điều kiện và các điều kiện này được xác định bởi mối quan hệ giữa Nhà nước, xã hội và cơ sở đào tạo và phải được quy định cụ thể. Bảy là, Nhà nước tiếp tục thực hiện việc rà soát lại hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến phát triển trường ngoài công lập để sửa đổi, bổ sung và điều chỉnh kịp thời, tránh mâu thuẫn, chồng chéo. Vì vậy, muốn tổ chức quản lý, quản trị có hiệu quả, hạn chế được phức tạp, phát huy được ưu thế của giáo dục đại học ngoài công lập cần phải có một hành lang pháp lý đầy đủ, minh bạch, phù hợp và một chế tài thực thi nghiêm túc, đủ mạnh, đồng thời cần được đảm bảo bằng những chính sách ổn định lâu dài để các nhà đầu tư, các nhà giáo dục có thể toàn tâm, toàn lực đầu tư vào việc thành lập, xây dựng và phát triển nhà trường. Tám là, cần xây dựng Luật Nhà giáo nói chung hoặc Luật giảng viên dành cho các giảng viên của các cơ sở giáo dục nói chung để đảm bảo quyền và nghĩa vụ của giảng viên, đặc biệt là các giảng viên ở các trường tư thục; đảm bảo chính sách công 72
bằng nhằm phát triển giảng viên cho toàn hệ thống giáo dục nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập. Bởi vì giáo dục đại học đóng vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển của nguồn nhân lực lao động của một quốc gia, người giảng dạy cần có được những chính sách ưu đãi và phát triển chứ không như thực trạng hiện nay ngày càng có nhiều đánh giá tiêu cực, không đúng về nghề giáo nói chung và giảng viên nói riêng. Vì vậy, cần có hành lang pháp lý để bảo vệ quyền lợi cho những giáo viên nói chung và giảng viên nói riêng. 4. Kết luận Tự chủ giáo dục là một xu thế tất yếu của xã hội, và các trường ngoài công lập ở Việt Nam là những trường được trao quyền tự chủ đầu tiên; hiện nay tự chủ giáo dục đã bắt đầu được áp dụng sang các trường công lập và đang dần có những điều chỉnh, bổ sung, thay đổi cho phù hợp với chính sách phát triển của Nhà nước. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học năm 2018 tạo cơ sở pháp lý quan trọng, thúc đẩy tự chủ đại học, sử dụng hiệu quả các nguồn lực, thực hiện tốt công tác quản lý ngành và đổi mới quản trị cơ sở giáo dục. Hầu hết các trường ngoài công lập đào tạo theo hướng ứng dụng, gắn kết với nhu cầu của doanh nghiệp. Sự phát triển các trường đại học ngoài công lập thời gian qua đã khẳng định được vị trí, vai trò quan trọng không thể thiếu được trong hệ thống giáo dục của Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên được học tập nâng cao trình độ, đồng thời thu hút được nhiều nguồn lực, tiềm năng lớn trong xã hội đầu tư cho giáo dục đại học phát triển. Sự hình thành và phát triển của các trường đại học ngoài công lập trong hơn 25 năm qua cũng trải qua nhiều khó khăn, bất cập, đặc biệt trong cơ chế, chính sách của Nhà nước chưa tạo môi trường thuận lợi cho các trường ngoài công lập phát triển. Tuy nhiên, với những điểm đổi mới trong Luật giáo dục 2018 cũng đã phần nào tạo điều kiện để các trường ngoài công lập được quan tâm hơn và phát triển trong thời gian tới. Với góc nhìn của người đang trực tiếp tham gia công tác giảng dạy tại một trường đại học tư thục, tác giả đã chỉ ra được thực trạng, các cơ hội cũng như thách thức của các trường ngoài công lập trong quá trình thực hiện việc tự chủ trong giáo dục đại học. Đồng thời, tác giả kiến nghị một số giải pháp nhằm tối ưu hóa việc tự chủ giáo dục của các trường ngoài công lập, đem lại diện mạo mới cũng như giúp cho các trường ngoài công lập có thể phát triển hơn, có những sự sáng tạo và hướng đi đột phá mới trong tương lai của các trường ngoài công lập. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nghị định số 99/2019/NĐ-CP của Chính phủ: Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học 2. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục Đại học số 34/2018/QH14 ngày 19/11/2018, hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2019 truy cập tại http://tulieuvankien.dangcongsan.vn/he-thong-van-ban/van-ban-quy-pham- phap-luat/luat-sua-doi-bo-sung-mot-so-dieu-cua-luat-giao-duc-dai-hoc-so- 342018qh14-ngay-19112018-hieu-luc-thi-hanh-tu-ngay-01072019-5075 3. Quyền tự chủ của cơ sở giáo dục đại học, 2020, truy cập tại http://vpcp.chinhphu.vn/Home/Quyen-tu-chu-cua-co-so-giao-duc-dai- hoc/20201/26938.vgp 73
4. Luật Giáo dục đại học sửa đổi 2018 có gì mới? 2019, truy cập tại https://luatvietnam.vn/tin-phap-luat/luat-giao-duc-dai-hoc-sua-doi-2018-co-gi-moi- 230-18317-article.html 1. Triển khai Nghị định hướng dẫn thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học. 2020, truy cập tại https://moet.gov.vn/tintuc/Pages/tin- tong-hop.aspx?ItemID=6431 2. Phát triển trường đại học tư thục ở Việt Nam: Thực trạng và khuyến nghị, Thái Vân Hà, 2019, truy cập tại http://tapchitaichinh.vn/nghien-cuu-trao-doi/phat- trien-truong-dai-hoc-tu-thuc-o-viet-nam-thuc-trang-va-khuyen-nghi- 313427.html 3. Tự Chủ Đại Học: Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới và khuyến nghị cho Việt Nam, 2017, truy cập tại http://chuongtrinhkhgd.moet.gov.vn/tintuc- sukien/Pages/tin-hoat-dong.aspx?ItemID=4478 4. 25 năm hình thành phát triển, đại học tư thục ngày càng đóng vai trò quan trọng, TS Trần Văn Hùng, 2019, truy cập tại https://giaoduc.net.vn/giao-duc-24h/25- nam-hinh-thanh-phat-trien-dai-hoc-tu-thuc-ngay-cang-dong-vai-tro-quan- trong-post203348.gd 5. Cổng thông tin Bộ giáo dục và đào tạo https://moet.gov.vn/thong- ke/Pages/thong-ko-giao-duc-dai-hoc.aspx 6. Cổng thông tin Trường Đại học Ngoại ngữ - Tin học Tp.Hồ Chí Minh https://huflit.edu.vn/ 7. Cổng thông tin tập đoàn Nguyễn Hoàng https://nhg.vn/vi 8. Cổng thông tin Trường Đại học Văn Lang https://www.vanlanguni.edu.vn/ 9. Cổng thông tin Trường Đại học Duy Tân https://duytan.edu.vn/ 10. Cổng thông tin Trường Đại học Thành Đô https://thanhdo.edu.vn/ 11. Cổng thông tin Trường Đại học Hòa Bình http://daihochoabinh.edu.vn/ 12. Cổng thông tin Trường Đại học Phenikaa https://phenikaa-uni.edu.vn/ 74