Vai trò của X quang động trong chẩn đoán chứng táo bón

Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> VAI TROØ CUÛA X QUANG ÑOÄNG<br /> TRONG CHAÅN ÑOAÙN CHÖÙNG TAÙO BOÙN<br /> Nguyeãn Ñình Hoái*, Döông Phöôùc Höng*, Traàn Vaên Phôi*, Nguyeãn Hoaøng Baéc*,<br /> Nguyeãn Trung Tín*, Nguyeãn Vaên Haäu *<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Ñaët vaán ñeà: X quang quan saùt hoaït ñoäng ñaïi traøng baèng vieân Sitzmarks, X quang tröïc traøng hoaït<br /> ñoäng, giuùp chaån ñoaùn nguyeân nhaân chöùng taùo boùn do giaûm ñoäng ñaïi traøng, hay taéc ngheõn ñöôøng ra<br /> Phöông phaùp: Böôùc I: loaïi tröø taùo boùn do u, nhöôïc giaùp, cöôøng phoù giaùp, duøng thuoác. Böôùc II: X<br /> quang ñaùnh daáu hoaït ñoäng ñaïi traøng baèng vieân Sitzmarks, X quang tröïc traøng hoaït ñoäng.<br /> Keát quaû: X quang tröïc traøng hoaït ñoäng 390 ca, bình thöôøng 27, Co thaét cô mu tröïc traøng 46, Loàng<br /> tröïc traøng oáng haäu moân 166, Sa tröïc traøng kieåu tuùi 148, Sa tröïc traøng kieåu tuùi + Loàng tröïc traøng oáng haäu<br /> moân 45, Sa tröïc traøng kieåu tuùi+co thaét cô mu tröïc traøng 1, Sa ñaïi traøng xích ma 3. X quang ñaùnh daáu<br /> hoaït ñoäng ñaïi traøng 79 ca, Giaûm ñoäng ñaïi traøng 19.<br /> Keát luaän: X quang ñoäng laø caùc phöông tieän chaån ñoaùn hình aûnh xaùc ñònh nguyeân nhaân taùo boùn do<br /> giaûm ñoäng ñaïi traøng hay taéc ngheõn ñöôøng ra<br /> <br /> SUMMARY<br /> ASSESSMENT OF THE CAUSES OF THE CONSTIPATION:<br /> DEFECOGRAPHY & COLONIC TRANSIT<br /> Nguyen Dinh Hoi, Duong Phuoc Hung, Tran Van Phoi, Nguyen Hoang Bac, Nguyen Trung Tin,<br /> Nguyen Van Hau * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 1 – 9<br /> <br /> Introduction: Colonic transit with Sitzmarks, Defecography to diagnose the causes of constipation<br /> due to slow transit or obstructed defecation.<br /> Methods: Step I: to exclude constipation due to tumor, hypothyroidism, hyperparathyroidism,<br /> medicine. Step II: Colonic transit with Sitzmarks, Defecography to look for the causes of constipation due<br /> to slow transit or obstructed defecation.<br /> Results: Of the 390 patients who had defecography, normal 27, anismus 46, recto-anal intussusception<br /> 166, rectocele 148, combined rectocele and recto-anal intussusception 45, combined rectocele and anismus<br /> 1, sigmoidocele 3. Of the 30 patients who had colonic transit Sitzmarks, slow transit 8.<br /> Conclusion: Colonic transit Sitzmarks, Defecography, to diagnose constipation due to slow transit or<br /> obstructed defecation.<br /> <br /> ÑAËT VAÁN ÑEÀ<br /> Chaån ñoaùn vaø ñieàu trò nguyeân nhaân taùo boùn<br /> chöa ñöôïc ñeå yù nhieàu ôû caùc cô sôû y teá cuûa Vieät<br /> Nam. Beänh nhaân taùo boùn thöôøng ñöôïc thaày thuoác<br /> khuyeân neân uoáng nhieàu nöôùc, aên nhieàu chaát xô vaø<br /> <br /> ñöôïc keâ ñôn thuoác nhuaän traøng, thoâng khoan.<br /> Trong tröôøng hôïp khoâng khoûi chöùng taùo boùn beänh<br /> nhaân thöôøng phaûi chòu thoâng khoan suoát ñôøi. Theo<br /> quan ñieåm hieän nay, neáu tìm ñöôïc nguyeân nhaân seõ<br /> chöõa khoûi chöùng taùo boùn 1.<br /> <br /> * Beänh vieän Ñaïi hoïc Y Döôïc TP Hoà Chí Minh<br /> <br /> Ngoaïi Toång Quaùt<br /> <br /> 1<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> • Töø ngaøy 02/02/2004, taïi Beänh Vieän Ñaïi hoïc Y<br /> Döôïc thaønh phoá Hoà Chí Minh, chuùng toâi ñaõ thöïc hieän<br /> X quang quan saùt hoaït ñoäng ñaïi traøng baèng vieân<br /> Sitzmarks, X quang tröïc traøng hoaït ñoäng, ñeå chaån<br /> ñoaùn nguyeân nhaân chöùng taùo boùn do giaûm ñoäng ñaïi<br /> traøng hay taéc ngheõn ñöôøng ra vaø chöõa trò theo<br /> nguyeân nhaân.<br /> <br /> • Khoâng tieâu phaân loûng vaø khoâng ñuû tieâu chuaån<br /> hoäi chöùng ruoät kích thích<br /> Treû em<br /> <br /> Phaân cöùng nhö ñaù cuoäi trong haàu heát caùc laàn ñi<br /> caàu trong toái thieåu 2 tuaàn<br /> • Ñi caàu < 2 laàn / tuaàn trong toái thieåu hai tuaàn<br /> • Khoâng coù beänh veà noäi tieát, bieán döôõng, caáu truùc<br /> <br /> PHÖÔNG PHAÙP<br /> Beänh nhaân taùo boùn ñeán khaùm seõ ñöôïc chuùng toâi<br /> tieán haønh caùc böôùc nhö sau:<br /> Böôùc I<br /> •Ñaùnh giaù trieäu chöùng taùo boùn döïa theo ñònh<br /> nghóa taùo boùn cuûa tieâu chuaån Rome II, ñaùnh giaù möùc<br /> ñoä naëng nheï theo thang ñieåm Wexner(2, 3, 4, 5, 6.)<br /> Hoûi beänh söû, khaùm laâm saøng<br /> Sieâu aâm buïng, noäi soi ñaïi traøng, xeùt nghieäm T3,<br /> T4, TSH, Ion ñoà nhaèm tìm xem beänh nhaân coù bò U ñaïi<br /> traøng, U tieåu khung, Nhöôïc giaùp, Cöôøng phoù giaùp,<br /> duøng thuoác gaây taùo boùn 1, 2, 3, 4<br /> Böôùc II (khi Böôùc I khoâng phaùt hieän<br /> baát thöôøng)<br /> X quang ñaùnh daáu hoaït ñoäng ñaïi traøng baèng vieân<br /> Sitzmarks(7,16) (Colonic Transit)<br /> X quang tröïc traøng hoaït ñoäng(8, 9, 10, 11, 12, 13, 14)<br /> (15, 17)<br /> <br /> Thang ñieåm Wexner(5)<br /> Döïa treân 8 thang ñieåm: (0 ñieåm: bình thöôøng 30<br /> ñieåm: taùo boùn naëng)<br /> 1. Soá laàn ñi caàu<br /> 2. Ñi caàu ñau, khoù khaên<br /> 3. Caûm giaùc ñi caàu khoâng heát phaân<br /> 4. Ñau buïng khi ñi caàu<br /> 5. Thôøi gian ngoài trong caàu<br /> 6. Caàn duøng thuoác nhuaän tröôøng kích thích –<br /> thuït thaùo, moùc phaân<br /> 7. Moïi coá gaéng giuùp ñi caàu trong voøng 24 giôø ñeàu<br /> khoâng thaønh coâng<br /> 8. Tieàn söû taùo boùn (naêm)<br /> Soá laàn ñi caàu (ñieåm)<br /> • 1-2 laàn trong 1-2 ngaøy: 0 ñieåm<br /> <br /> • 2 laàn trong tuaàn: 1 ñieåm<br /> <br /> Sieâu aâm haäu moân<br /> <br /> • 1 laàn trong tuaàn: 2 ñieåm<br /> <br /> Nhaèm muïc ñích tìm nguyeân nhaân cuûa taùo boùn.<br /> <br /> • Ít hôn 1 laàn trong tuaàn: 3 ñieåm<br /> <br /> Tieâu chuaån rome II(5)<br /> Ngöôøi lôùn<br /> <br /> Coù 2 hay hôn 2 tieâu chuaån sau, toái thieåu 12 tuaàn<br /> (khoâng caàn lieân tuïc) trong 12 thaùng:<br /> • Raën > 1/4 soá laàn ñi caàu<br /> • Phaân cuïc loån nhoån > 1/4 soá laàn ñi caàu<br /> • Caûm giaùc khoâng heát phaân >1/4 soá laàn ñi caàu<br /> • Caûm giaùc phaân bò ngheït laïi ôû haäu moân– tröïc<br /> traøng > 1/4 soá laàn ñi caàu<br /> • Phaûi duøng tay giuùp deã ñi caàu > 1/4 soá laàn ñi caàu<br /> • Ñi caàu < 3 laàn / tuaàn<br /> <br /> 2<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> • Ít hôn moät laàn trong thaùng: 4 ñieåm<br /> Ñi caàu ñau, khoù khaên<br /> <br /> • Khoâng coù: 0 ñieåm<br /> • Hieám: 1 ñieåm<br /> • Ñoâi khi: 2 ñieåm<br /> • Thöôøng: 3 ñieåm<br /> • Luoân luoân: 4 ñieåm<br /> Caûm giaùc ñi caàu khoâng heát phaân<br /> • Khoâng coù: 0 ñieåm<br /> • Hieám: 1 ñieåm<br /> • Ñoâi khi: 2 ñieåm<br /> • Thöôøng: 3 ñieåm<br /> • Luoân luoân: 4 ñieåm<br /> <br /> Chuyeân ñeà Ngoại Saûn<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> Ñau buïng khi ñi caàu<br /> • Khoâng coù: 0 ñieåm<br /> • Hieám: 1 ñieåm<br /> • Ñoâi khi: 2 ñieåm<br /> • Thöôøng: 3 ñieåm<br /> • Luoân luoân: 4 ñieåm<br /> Thôøi gian ngoài trong caàu<br /> • Ít hôn 5 phuùt: 0 ñieåm<br /> • 5- 10 phuùt: 1 ñieåm<br /> • 11 – 20 phuùt: 2 ñieåm<br /> • 21 – 30 phuùt: 3 ñieåm<br /> • Hôn 30 phuùt: 4 ñieåm<br /> Caàn duøng thuoác nhuaän tröôøng kích<br /> thích, thuït thaùo, moùc phaân<br /> • Khoâng caàn: 0 ñieåm<br /> • Caàn nhuaän tröôøng: 1 ñieåm<br /> • Caàn thuït thaùo, moùc phaân: 2 ñieåm<br /> Moïi coá gaéng giuùp ñi caàu trong voøng 24<br /> giôø ñeàu khoâng thaønh coâng<br /> • Khoâng: 0 ñieåm<br /> <br /> Keát quaû:<br /> Taùo boùn ñaïi traøng co boùp bình thöôøng, soá voøng<br /> caûn quang coøn laïi döôùi 20% (4 voøng) treân phim chuïp<br /> buïng vaøo ngaøy thöù 6 (hình 3). •<br /> Taùo boùn do giaûm ñoäng ñaïi traøng, soá voøng caûn<br /> quang coøn laïi treân 80 % (20 voøng) vaø naèm raûi raùc treân<br /> khung ñaïi traøng treân phim chuïp buïng vaøo ngaøy thöù 6<br /> <br /> Ngoaïi Toång Quaùt<br /> <br /> • 1- 3 laàn: 1 ñieåm<br /> • 4- 6: 2 ñieåm<br /> • 7 – 9: 3 ñieåm<br /> • Hôn 9: 4 ñieåm<br /> Tieàn söû taùo boùn (naêm)<br /> • 0: 0 ñieåm<br /> • 1 – 5: 1 ñieåm<br /> • 6 – 10: 2 ñieåm<br /> • 11 – 20: 3 ñieåm<br /> • Hôn 20: 4 ñieåm<br /> <br /> X quang hoaït ñoäng ñaïi traøng baèng<br /> vieân Sitzmarks(7,16)<br /> 1. Ngaøy I: BN uoáng 1 vieân thuoác SITZMARKS<br /> (hình 1 vaø 2), coù 24 voøng caûn quang<br /> 2. Ngaøy VI: chuïp phim buïng, yeáu toá vaø tö theá<br /> gioáng chuïp boä nieäu khoâng chuan bò, khoâng thoâng<br /> khoan (bình thöôøng coøn 20% soá voøng caûn quang)<br /> 3. Töø ngaøy I ñeán ngaøy VI, khoâng ñöôïc uoáng<br /> nhuaän traøng, khoâng thuït thaùo.<br /> <br /> (hình 4).<br /> Taùo boùn do hoäi chöùng taéc ngheõn ñöôøng ra, soá<br /> voøng caûn quang coøn laïi treân 80% (20 voøng) vaø naèm<br /> taäp trung ôû tröïc traøng treân phim chuïp buïng vaøo ngaøy<br /> thöù 6 (hình 5).<br /> <br /> 3<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> ñöôïc quay phim laïi qua heä thoáng X Quang taêng saùng<br /> truyeàn hình (hình 6) (hình 7) Chuïp toái thieåu 3 phim<br /> X Quang ôû 3 thôøi ñieåm: Raën toái ña (hình 8), nghæ<br /> (hình 9), nhíu haäu moân (hình 10). Lieàu tia X laø 3 – 7<br /> mSv (lieàu chieáu). Khoaûng caùch phim vaø ñaàu ñeøn tia X<br /> laø 1 meùt. Khoaøng caùch ñaàu ñeøn tia X vaø beänh nhaân laø<br /> 0,75 m. Kích thöôùc thaät cuûa toån thöông baèng chieàu<br /> daøi ño treân phim chuïp X quang chia vôùi 1,45.<br /> <br /> Hình 5: 80% voøng taäp trung ôû tröïc traøng<br /> <br /> X<br /> quang<br /> tröïc<br /> (8,9,10,11,12,13,14)<br /> ñoäng<br /> <br /> traøng<br /> <br /> hoaït<br /> <br /> Beänh nhaân sau khi ñöôïc bôm 150 ml Baryt paste<br /> vaøo tröïc traøng seõ ngoài ñi caàu treân gheá chuïp coù beä ngoài<br /> ñi caàu vaø ñöôïc thöïc hieän vôùi maùy X Quang taêng saùng<br /> truyeàn hình<br /> <br /> Hình 6,7: Gheá chuïp X Quang tröïc traøng hoaït ñoäng,<br /> Heä thoáng X quang taêng saùng truyeàn hình<br /> <br /> Beänh nhaân ñöôïc höôùng daãn raën, nghó, nhíu haäu<br /> moân. Quaù trình hoaït ñoäng ñi caàu cuûa beänh nhaân seõ<br /> <br /> 4<br /> <br /> Chuyeân ñeà Ngoại Saûn<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> Goùc haäu moân tröïc traøng taïo bôûi hai ñöôøng<br /> thaúng keû theo truïc ñöùng ñi qua trung taâm oáng haäu<br /> moân vaø ñöôøng tieáp tuyeán vôùi bôø sau tröïc traøng taïi choã<br /> khuyeát cuûa cô mu tröïc traøng.<br /> Giaù trò bình thöôøng cuûa goùc haäu moân tröïc traøng:<br /> -Luùc raën: 125 0 ± 19<br /> -Luùc nghæ: 107 0 ± 24<br /> -Luùc nhíu haäu moân: 830 ± 22<br /> Khoaûng caùch giöõa goùc haäu moân- tröïc traøng so vôùi<br /> ñöôøng mu-cuït (hình 11), ñaùnh giaù tình traïng sa taàng<br /> sinh moân<br /> -Luùc nghæ 18mm<br /> <br /> Hình 8: Raën<br /> <br /> -Luùc raën 57mm<br /> <br /> Hình 9: Nghæ<br /> <br /> Hình 11 Khoaûng caùch giöõa goùc haäu moân- tröïc traøng<br /> so vôùi ñöôøng mu-cuït<br /> <br /> Sa tröïc traøng kieåu tuùi (Rectocele): Thaønh tröôùc<br /> tröïc traøng sa vaøo thaønh sau aâm ñaïo (Nöõ) (hình12 a, b)<br /> hay hoác tieàn lieät tuyeán (nam). ÔÛ thì raën toái ña, luùc gaàn<br /> heát baryt trong tröïc traøng, luoân coøn thuoác baryt trong<br /> tuùi sa. Kích thöôùc tuùi sa ño töø choã loài nhaát ñeán giao<br /> ñieåm vôùi ñöôøng ñi qua trung taâm oáng haäu moân. Ñoä I:<br /> tuùi sa < 1cm, Ñoä II: 2cm < tuùi sa < 3cm, Ñoä III tuùi<br /> sa > 3cm.<br /> <br /> Hình 10: Nhíu haäu moân<br /> <br /> Ngoaïi Toång Quaùt<br /> <br /> 5<br /> <br />