văn hóa và con người: phần 2 - nxb hội nhà văn

PHẦN B. VĂN HOÁ CHÍNH TRỊ<br /> <br /> <br /> <br /> I. Chính trị và Cấu trúc đời sống Chính trị<br /> <br /> <br /> <br /> 1.Chính trị, quản lý và cơ chế của sự lựa chọn<br /> Vì văn hoá bao trùm tất cả các mặt của đời sống, nên rất tự nhiên, chúng<br /> ta có thể nói về văn hoá của các mặt riêng biệt của cuộc sống. Tuy nhiên,<br /> tầm quan trọng của các mặt riêng biệt của đời sống không giống nhau. Lĩnh<br /> vực chính trị, chẳng hạn, đóng vai trò đặc biệt lớn, nếu như không muốn nói<br /> là lớn nhất, trong đời sống xã hội. Chính vì lẽ đó, những học thuyết có nhiều<br /> ảnh hưởng nhất trong lịch sử nhân loại, như học thuyết của Không Tử hay<br /> của Marx đều thực chất là những học thuyết chính trị. Và đó cũng chính là lý<br /> do khiến tôi muốn dành toàn bộ phần hai của cuốn sách này cho văn hoá<br /> chính trị.<br /> Nhưng trước khi bàn về văn hoá chính trị, phải bàn về chính trị. Việc sử<br /> dụng và lạm dụng thuật ngữ "chính trị" khiến nó thường bị hiểu sai và bị<br /> tầm thường hoá. Nhiều khi người ta nhầm nó với triết học. Nhiều khi lại<br /> được hiểu là những chính sách của chính phủ. Thậm chí có lúc người ta<br /> đồng nhất nó với những thủ đoạn, thường là không chính đáng, để tranh<br /> giành quyền lực. Nhưng một trong những sai lầm phổ biến nhất và cũng căn<br /> bản nhất, là sự nhầm lẫn giữa chính trị và quản lý, giữa nhà chính trị và nhà<br /> quản lý.<br /> Chính trị, theo chúng tôi, là một loại nghề nghiệp đặc biệt, một loại hoạt<br /> động đặc biệt để tập hợp nhân dân hay cộng đồng, nhằm giải quyết các vấn<br /> đề xuất hiện trong quá trình sống và phát triển của nhân dân hay cộng đồng<br /> ấy. Trong một cộng đồng, mỗi cá nhân, tầng lớp hay giai cấp đều có những<br /> xu hướng hoặc đòi hỏi chính trị của mình với sự khác nhau nhất định. Nguồn<br /> gốc của chính trị chính là tính khuynh hướng về nhận thức của các thành<br /> viên và lực lượng trong xã hội - tính khuynh hướng phong phú và tự nhiên<br /> như tính phong phú và tự nhiên của cuộc sống. Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng<br /> các khuynh hướng nhận thức chỉ trở thành chính trị khi nó phát triển đến một<br /> trình độ nhất, khi tư duy mang tính định hướng đã trở nên chuyên nghiệp ở<br /> mức độ nhất định.<br /> Quản lý, nói một cách khái lược, là hoạt động cua một cá nhân hay một<br /> tổ chức tác động lên một cộng đồng nhằm hướng hoạt động hoặc phối hợp<br /> các hoạt động của cộng đồng đó tới việc thực hiện một nhiệm vụ nhất định.<br /> Hoạt động quản lý xuất hiện cùng với sự xuất hiện của loài người, nhưng với<br /> sự ra đời của tư hữu và những tác nhân kích thích mang tính xã hội đối với<br /> sự phát triển, hoạt động quản lý cũng có một sự thay đổi vượt bậc. Trong<br /> một xã hội cào bằng một cách ngây thơ và đơn giản như xã hội công xã<br /> nguyên thuỷ, hoạt động quản lý chỉ có thể là tự phát và sơ khai. Kể từ khi xã<br /> hội bị phân chia thành các giai cấp, quản lý trở thành hoạt động quyết định<br /> sự phát triển của xã hội.<br /> <br /> Như vậy, chính trị là hoạt động có tính xã hội, còn quản lý là trạng thái<br /> hoạt động nhà nước của nhà chính trị. Khi là nhà chính trị thì anh phải tuân<br /> thủ hai hệ điều chỉnh, thứ nhất anh phải tuân thủ nền văn hoá nói chung, nền<br /> văn hoá chính trị nói riêng, của cộng đồng ấy; thứ hai, anh phải phấn đấu để<br /> được lựa chọn. Còn khi nhà chính trị được lựa chọn làm nhà quản lý xã hội,<br /> anh ta còn phải tuân thủ những bộ luật điều chỉnh hành vi của công chức và<br /> những nguyên tắc của văn hoá công chức.<br /> Dĩ nhiên, trong khi anh hoạt động và tuân thủ các tiêu chuẩn văn hoá<br /> công chức, anh ta không được đánh mất những phẩm chất văn hoá chính trị.<br /> Việc nhà quản lý nhà nước nghỉ hưu cũng không làm họ mất đi phẩm chất<br /> của nhà chính trị. Nhà chính trị tồn tại giống như một quá trình liên tục, ở đó<br /> anh tạo ra nền tảng chính trị của đời sống xã hội. Tiêu chuẩn xem xét và<br /> đánh giá công chức là kết quả hoàn thành những nhiệm vụ cụ thể của nhà<br /> nước và chính phủ. Trong một số xã hội không chuyên nghiệp người ta<br /> thường nhầm lẫn việc làm chính trị với làm quan. Trong xã hội Việt Nam<br /> chẳng hạn; người ta thường gặp cách gọi lẫn lộn "công chức" với "cán bộ"<br /> hoặc sự đồng nhất hai khái niệm "cán bộ” và "đảng viên". Đó là một sự<br /> nhầm lẫn phổ biến. Chúng ta quên mất rằng đảng viên là nhà chính trị, còn<br /> cán bộ là người hoạt động quản lý nhà nước, rằng cán bộ và đảng viên là hai<br /> khái niệm buộc phải tách bạch: khi là đảng viên anh đại diện cho xu thế<br /> chính trị riêng của đảng, nhưng khi trở thành cán bộ anh đại diện cho các<br /> tiêu chuẩn hoạt động nhà nước nói chung. Sự đồng nhất hai khái niệm nhà<br /> quản lý và nhà chính trị có thể gây ra rất nhiều phiền phức cho xã hội và là<br /> một nguyên nhân dẫn đến tình trạng lợi dụng chức quyền trong bộ máy nhà<br /> nước để bảo vệ các quyền lợi chính trị của đảng mình. Nó vô hại khi quyền<br /> lợi của Đảng phù hợp với quyền lợi của quốc gia, nhưng sẽ vô cùng có hại<br /> nếu như hai quyền lợi này không đồng nhất.<br /> Trong mỗi quốc gia, hoạt động quản lý thể hiện tập trung nhất và là<br /> nhiệm vụ quan trọng nhất của các cơ quan quản lý, như Chính phủ và các cơ<br /> quan Chính phủ. Với tư cách là người quản lý xã hội nói chung, Chính phủ<br /> không phải và không được phép thực hiện các nhiệm vụ chính trị chung<br /> chung, mà chỉ thực hiện những nhiệm vụ chính trị đã được pháp chế hoá.<br /> Tất nhiên, với tư cách là đảng viên của một đảng cầm quyền, khi tham<br /> gia bộ máy nhà nước, nhà chính trị luôn luôn có xu hướng cố gắng sao cho<br /> đảng của anh ta có ảnh hưởng quyết định đến đường lối chính trị của đất<br /> nước. Nhưng đó là nhiệm vụ thường xuyên, còn nhiệm vụ trong giai đoạn<br /> công chức mà anh ta thực thi phải tuân theo các tiêu chuẩn độ xã hội quy<br /> định thông qua pháp luật. Các công chức, kể cả công chức cấp cao như bộ<br /> trưởng hay thủ tướng, đều là người làm thuê cho đất nước và nhận tiền công<br /> thông qua lương bổng mà nhân dân trả thông qua việc đóng thuế. Trong khi<br /> đó, với tư cách nhà chính trị, anh ta có thể thuyết trình, thuyết phục nhân dân<br /> <br /> chấp thuận tư tưởng của mình hay tư tưởng của đảng mình, phái mình.<br /> Nhà chính trị có nhiều quan hệ tương tác, trong đó đặc biệt quan trọng là<br /> hai mối liên hệ, hay tương tác sau đây. Thứ nhất là tương tác với chính cộng<br /> đồng mà anh ta đại diện. Dù thuộc hệ thống nào, cộng đồng nào và đại diện<br /> cho ai, nhà chính trị đều không có quyền nói tiếng nói của riêng mình; thể<br /> hiện ý chí và nguyện vọng của riêng mình, mà là người tập hợp ý chí,<br /> nguyện vọng, tình cảm của một cộng đồng cụ thể. Và chính cộng đồng đó<br /> thiết lập nên kỷ luật đại diện. Nếu không có tính đại điện, người ta không<br /> phải và không thể là nhà chính trị, cho dù có thể có kiến thức sâu rộng về<br /> chính trị. Đại diện cho một cộng đồng cũng có nghĩa là đại điện cho xu<br /> hướng, lý tưởng và quyền lợi của cộng đồng đó.<br /> Nhà chính trị luôn luôn không tự do, vĩnh viễn không tự do. Anh ta bị<br /> ràng buộc bởi địa vị của người đại điện - đó là bản chất và cũng là khía cạnh<br /> văn hoá số một của nhà chính trị. Nếu anh quên cộng đồng mà anh làm đại<br /> diện, nếu anh quên mất lý tưởng và quyền lợi của cộng đồng, anh đã không<br /> còn là nhà chính trị nữa.<br /> Thứ hai là mối liên hệ của nhà chính trị với các cộng đồng mà anh đối<br /> thoại. Khi đại diện cho một cộng đồng, nhà chính trị phải giải quyết mối<br /> quan hệ với các cộng đồng khác trong những vấn đề liên quan đến quyền lợi<br /> hoặc chính in cụ thể. Nhà chính trị chuyên nghiệp là nhà chính trị có khả<br /> năng đối thoại với nhiều cộng đồng. Trong thời đại toàn cầu hoá, tất cả các<br /> quan hệ song phương đều chứa đựng các yếu tố đa phương, vì thế, hiểu biết<br /> về các cộng đồng khác hay cũng như về cộng đồng toàn nhân loại là một<br /> trong những tố chất quan trọng nhất của nhà chính trị. Những đối thoại của<br /> nhà chính trị khác hẳn đối thoại của các chuyên gia, của nhà tài chính chẳng<br /> hạn. Các chuyên gia đàm phán về các vấn đề và lĩnh vực chuyên biệt của<br /> hoạt động chuyên môn. Nhà chính ta phải biết phối hợp tất cả các chuyên gia<br /> trong bộ áo khoác chính trị, biến các yếu tố chuyên môn thành nội dung và<br /> lợi thế của các đối thoại chính trị. Vì thế, đàm phán chuyên môn hoàn toàn<br /> khác đàm phán chính trị. Mục tiêu của đàm phán chuyên môn là giành được<br /> những thoả thuận có lợi cho những lợi ích cụ thể, còn mục đích của đối thoại<br /> chính trị xa, rộng và khó nhìn thấy hơn. Đàm phán chính trị là thể hiện ý chí<br /> chính trị của cộng đồng mình nhằm tạo ra sự êm thuận lâu đài trong sự quan<br /> hệ với các cộng đồng khác để thực hiện những chiến lược và mục tiêu phát<br /> triển của đời sống chính trị. Vì thế, nhà chính trị phải hiểu biết và có thể mô<br /> tả một cách tổng hợp ý chí cộng đồng trong toàn bộ cuộc đối thoại. Khả năng<br /> đó chính là sở hữu riêng, là đóng góp của nhà chính trị. Và cái đảm bảo cho<br /> thành công của đàm phán chính trị chính là nền tảng văn hoá chính trị của<br /> anh ta.<br /> Mặc dù mọi cá nhân, mọi tầng lớp xã hội đều có xu hướng chính trị của<br /> mình, nhưng không phải ai cũng là hoặc cũng có thể là nhà chính trị. Chúng<br /> <br />