Về đánh giá sử dụng công quỹ “Chuyên gia” và những phán xét giá trị - Nguyễn Quang A (dịch)

Tác phẩm dịch DC-12<br /> <br /> Về đánh giá sử dụng công quỹ<br /> “Chuyên gia” và những phán xét giá trị<br /> Kornai János<br /> Nguyễn Quang A dịch<br /> <br /> © 2011 Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách<br /> <br /> Tác phẩm dịch DC-12<br /> <br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> Về đánh giá sử dụng công quỹ<br /> “Chuyên gia” và những phán xét giá trị<br /> Kornai János<br /> Nguyễn Quang A1 dịch<br /> <br /> Quan điểm được trình bày trong bài nghiên cứu này là của (các) tác giả và không nhất thiết<br /> phản ánh quan điểm của người dịch và VEPR.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Email: anguyenquang@gmail.com<br /> <br /> Mục lục<br /> Dẫn nhập………………………………………………………………………………………….1<br /> Tiền riêng và tiền công, điều phối thị trường và điều phối quan liêu…………………………….3<br /> Các quyết định kỹ trị không mang giá trị…………………………………………………………7<br /> Phục vụ các lợi ích……………………………………………………………………………….10<br /> <br /> Về đánh giá sử dụng công quỹ<br /> “Chuyên gia” và những phán xét giá trị*<br /> Kornai János<br /> Dẫn nhập<br /> Tại Hungary được bàn luận nhiều về liệu người ta có sử dụng đúng tiền của những người đóng thuế,<br /> “tiền công cộng”, hay không. Thường không chỉ là về tiền của những người đóng thuế Hungary, mà cả<br /> tiền từ nguồn nước ngoài nào đó, thí dụ từ các quỹ khác nhau của Liên minh Châu Âu (EU). Trong tất<br /> cả các nước, nhiều người, trước hết là các chính trị gia và các quan chức nhà nước có thẩm quyền, tham<br /> gia vào việc quyết định phải sử dụng tiền công cộng như thế nào. Bên cạnh đó có nhóm chuyên gia ở<br /> mức độ nào đó tách biệt khỏi các nhà ra quyết định, nhóm đó tuy không được trao thẩm quyền quyết<br /> định, nhưng có nhiệm vụ một mặt là chuẩn bị quyết định và mặt khác là đánh giá các hoạt động xảy ra<br /> sau quyết định. Thực ra, việc chuẩn bị quyết định cũng là một loại đánh giá đặc biệt: phải đối sánh các<br /> khả năng lựa chọn khả dĩ có thể được tính đến và thông báo cho các nhà ra quyết định về các hệ quả dự<br /> kiến của từng quyết định cụ thể, về các thuận lợi và bất lợi của các lựa chọn khả dĩ khác nhau. Các<br /> chuyên gia đảm nhiệm lĩnh vực rất quan trọng và đầy trách nhiệm này, được gọi chung là các chuyên<br /> gia đánh giá (tiếng Anh là appraisal). Đấy là đội ngũ chuyên gia đông đảo ở tất cả các nước; một phần<br /> họ làm việc trong lĩnh vực công, một phần khác trong lĩnh vực kinh doanh-doanh nghiệp, một phần thứ<br /> ba trong số họ làm việc ở các tổ chức khác nhau không thuộc chính phủ cũng chẳng thuộc lĩnh vực<br /> kinh doanh. Với đa số những người này việc đánh giá trở thành nghề chính của họ. Đa số họ là các nhà<br /> kinh tế, có thể có trình độ luật gia, nhưng việc đánh giá trước hay sau từng hoạt động được tài trợ bằng<br /> tiền công cộng không chỉ cần đến những cân nhắc kinh tế học hay luật học. Phải cân nhắc các tác động<br /> chính trị, xã hội và văn hóa, phải sử dụng các kết luận không chỉ của khoa học kinh tế và khoa học luật<br /> mà cả của chính trị học, xã hội học và tâm lý học xã hội nữa. Khi đánh giá trước hay sau từng quyết<br /> định phải cân nhắc sâu sắc các khía cạnh đạo đức của hành động nữa – ở mức độ ấy chuyên gia tham<br /> gia đánh giá cũng phải thành thạo về các vấn đề triết học chính trị và đạo đức học.<br /> Các chuyên gia đánh giá nhiều lần tổ chức các cuộc gặp mặt, để nâng cao trình độ công việc khó<br /> * A közpénzek felhasználásának értékeléséről – A “szakember” és az értékitéletek, Mozgó Világ 2010/11 tr. 30-38<br /> (Nguyễn Quang A dịch)<br /> <br /> Kornai János: Về đánh giá sử dụng công quỹ<br /> khăn của họ bằng việc trao đổi suy nghĩ và kinh nghiệm. Cục Phát triển Quốc tế đã tổ chức một cuộc<br /> gặp mặt đáng chú ý ở Hungary vào ngày 6 và 7 Tháng Năm 2010, Hội nghị quốc tế về Đánh giá và<br /> Phương pháp luận. Những người tổ chức đã mời tôi trình bày báo cáo khai mạc. Đáng tiếc vì mắc bệnh<br /> đích thân tôi đã không đến được hội nghị, nhưng tôi đã chuẩn bị bài trình bày. Theo dự kiến ban đầu,<br /> bài trình bày và cùng với các tư liệu khác của hội nghị sẽ được xuất bản trong một tập kỷ yếu. Số phận<br /> của tập kỷ yếu chưa chắc chắn – vì thế tôi tận dụng cơ hội để công bố nội dung muốn nói của mình trên<br /> các cột báo của Mozgó Világ (Thế giới Chuyển động).<br /> Văn bản được công bố ở đây không được trang bị bằng bộ máy quen thuộc của tiểu luận khoa học<br /> (với việc giới thiệu các tiền đề tài liệu tham khảo, với các chú thích và dẫn chiếu). Tôi giữ nguyên đặc<br /> trưng của bản gốc: nghĩa là, đây là một bài trình bày khởi động tranh luận của một hội nghị chuyên<br /> môn.<br /> Những nhận xét của tôi được chuẩn bị cho một hội nghị ở Budapest – nhưng tôi không bày tỏ ý kiến<br /> về các vấn đề của nước Hungary. Tôi diễn đạt điều mình muốn nói sao cho chúng thảo luận các vấn đề<br /> đánh giá của tất cả các chương trình được tài trợ toàn bộ hay một phần bằng tiền công cộng (từ tiền<br /> công cộng được hình thành ở trong nước hay do các tổ chức quốc tế cung cấp) với đòi hỏi khái quát<br /> hóa.1<br /> Tôi coi là nghĩa vụ của mình để cảnh báo bạn đọc ngay lúc mở đầu: có nhiều ngàn chuyên gia<br /> chuyên ngành hoạt động trong lĩnh vực đánh giá việc sử dụng tiền công cộng – và tôi không thuộc đội<br /> ngũ này. Chuyên ngành của tôi – lý thuyết kinh tế học nói chung, so sánh các hệ thống, các vấn đề kế<br /> hoạch, cải cách nhà nước phúc lợi, vân vân – tuy có quan hệ với lĩnh vực này và đôi nơi có những sự<br /> chồng lấn, nhưng vẫn có thể coi là lĩnh vực khác. Khi tôi nhận lời mời và chuẩn bị bài trình bày của<br /> mình tôi đã cố gắng đọc vài công trình trong vô vàn tài liệu tham khảo và đã nói chuyện với các đồng<br /> nghiệp Hungary về kinh nghiệm của họ.2 Thế nhưng cuối cùng tôi vẫn phải khẳng định: ở đây, bây giờ<br /> là một người ngoài thử nêu ý kiến về các vấn đề mà những người tham dự hội nghị và các chuyên gia<br /> hành nghề chuyên nghiệp về đánh giá hiểu kỹ hơn tôi từ bên trong. Nhưng có lẽ chính điều này cũng có<br /> thể có lợi nào đó: đôi khi người ngoài với con mắt mới tinh có thể nhận thấy cái gì đó mà con mắt của<br /> 1 Tôi không muốn giới hạn những giãi bày của mình chỉ ở việc phân tích sự phân bổ các nguồn lực do EU tài trợ. Nhiều tổ<br /> chức quốc tế (khu vực hay toàn cầu) tài trợ các khoản hỗ trợ tài chính cho nhiều loại mục đích, theo các quá trình khác<br /> nhau. Tôi cố gắng sao cho các nhận xét và các kiến nghị của mình có giá trị cho nhóm càng rộng càng tốt của các tổ<br /> chức quốc tế.<br /> 2 Tôi cảm ơn các bình luận có giá trị của Ember László, Gyene Gyöngyvér, Kenyeres Kinga, Soproni-Harsztyánszki<br /> Dorottya và Szűrszabó Péter cho một phiên bản sớm hơn của bản thảo. Tất nhiên tác giả chịu trách nhiệm hoàn toàn về<br /> văn bản được công bố ở đây.<br /> <br /> 2<br /> <br />