Tham khảo tài liệu 'vẻ đẹp cổ điển và hiện đại trong bài thơ tràng giang', tài liệu phổ thông, ôn thi đh-cđ phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Vẻ đẹp cổ điển và hiện đại trong bài thơ tràng giang
- Công ty C ổ phần Đầu tư Công ngh ệ Giáo d ục IDJ
VẺ ĐẸP CỔ ĐIỂN V À HIỆN ĐẠI TRONG B ÀI THƠ TRÀNG GIANG
Nhà thơ Huy C ận tên thật là Cù Huy C ận, với giọng th ơ rất riêng đã khẳng định t ên
tuổi của m ình trong phong trào th ơ mới 1930-1945. Ông v ốn quê quán Hương Sơn, Hà T ĩnh,
sinh năm 1919 và m ất năm 2005. Tr ước Cách mạng tháng tám, th ơ ông mang n ổi sầu về
kiếp người và ca ng ợi cảnh đẹp của thi ên nhiên, t ạo vật với các tác phẩm ti êu biểu nh ư:
"Lửa thiêng", "Vũ trụ ca", Kinh cầu tự". Nh ưng sau Cách m ạng tháng tám, hồn th ơ của ông
đã trở nên lạc quan, đ ược khơi ngu ồn từ cuộc sống chiến đấu v à xây dựng đất n ước của
nhân dân lao đ ộng: "Trời mỗi ng ày lại sáng", "Đất nở hoa", "B ài thơ cu ộc đời"... Vẻ đẹp
thiên nhiên n ỗi ưu sầu nhân thế, một nét th ơ tiêu biểu của Huy Cận, đ ược thể hiện khá r õ
nét qua bài thơ "Tràng Giang". Đây là m ột bài thơ hay, tiêu bi ểu và nổi tiếng n hất của Huy
Cận trước Cách mạng tháng tám. B ài thơ đư ợc trích từ tập "Lửa thi êng", đư ợc sáng tác khi
Huy Cận đứng ở bờ Nam bến Ch èm sông H ồng, nh ìn cảnh mênh mông sóng nư ớc, lòng vời
vợi buồn, cám cảnh cho kiếp ng ười nhỏ bé, nổi trôi giữa d òng đời vô định. Mang nỗi u buồn
hoài như th ế nên bài thơ v ừa có nét đẹp cổ điển lại vừa đ ượm nét hiện đại, đem đến sự
thích thú, yêu m ến cho ng ười đọc.
Bâng khuâng tr ời rộng nhớ sông d ài
Sóng gợi tràng giang bu ồn điệp điệp
....
Không khói hoàng hôn c ũng nhớ nh à.
Ngay t ừ thi đề, nhà thơ đ ã khéo g ợi lên vẻ đẹp cổ điển lại hiện đại cho b ài thơ.
"Tràng giang" là m ột cách nói chệch đầy sáng tạo của Huy Cận. Hai âm "anh" đi liền nhau
đã gợi lên trong ngư ời đọc cảm giác về con sông, không chỉ d ài vô cùng mà còn r ộng mênh
mông, bát ngát. Hai ch ữ "tràng giang" mang s ắc thái cổ điển trang nh ã, gợi liên tưởng về
dòng Trường giang trong th ơ Đường thi, một d òng sông c ủa muôn thuở vĩnh hằng, dòng
sông của tâm t ưởng.
Tứ thơ "Tràng giang" mang nét c ổ điển nh ư thơ xưa: Nhà thơ thư ờng ẩn đằ ng sau
cái mênh mông sóng nư ớc, không nh ư các nhà thơ m ới thường thể hiện cái tôi của m ình.
Nhưng n ếu các thi nhân x ưa tìm đến thiên nhiên đ ể mong ho à nhập, giao cảm, Huy C ận lại
tìm về thiên nhiên đ ể thể hiện nỗi ưu tư, bu ồn bã về kiếp ng ười cô đơn, nh ỏ bé trước vũ trụ
bao la. Đó c ũng là vẻ đẹp đầy sức quyến rũ của tác phẩm, ẩ n chứa một tinh thần hiện đại.
Câu đề từ giản dị, ngắn gọn với chỉ bảy chữ nh ưng đã thâu tóm được cảm xúc chủ
đạo của cả b ài: "Bâng khuâng tr ời rộng nhớ sống d ài". Trư ớc cảnh "trời rộ ng", "sông dài"
sao mà bát ngát, mênh mông c ủa thiên nhiên, lòng con ng ười dấy l ên tình c ảm "bâng
khuâng" và nh ớ. Từ láy "bâng khuâng" đ ược sử dụng rất đắc địa, nó nói l ên được tâm trạng
của chủ thể trữ t ình, bu ồn bã, u sầu, cô đơn, lạc lõng. Và con "sông dài", nghe miên man tít
Biên tập viên: Trần Hải Tú http://www.hoc360.vn
- Công ty C ổ phần Đầu tư Công ngh ệ Giáo d ục IDJ
tắp ấy cứ vỗ sóng đều đặn khắp các khổ th ơ, cứ cuộn sóng l ên mãi trong lòng nhà th ơ làm
rung đ ộng trái tim ngư ời đọc.
Và ngay t ừ khổ th ơ đầu, người đọc đã bắt gặp những con sóng l òng đầy ưu tư, sầu
não như thế:
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,
Con thuyền xuôi mái n ước song song.
Thuyền về n ước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy d òng.
Vẻ đẹp cổ điển của b ài thơ đư ợc thể hiện khá r õ ngay t ừ bốn câu đầu ti ên này. Hai
từ láy nguy ên "điệp điệp", "song song" ở cuối hai câu th ơ mang đậm sắc thái cổ kính của
Đường thi. V à không ch ỉ mang nét đẹp ấy, nó c òn đầy sức gợi h ình, gợi liên tưởng về những
con sóng c ứ loang ra, lan xa, gối l ên nhau, dòng n ước thì cứ cuốn đi xa tận n ơi nào, miên
man miên man. Trên dòng sông g ợi sóng "điệp điệ p", nước "song song" ấy l à một "con
thuyền xuôi mái", lững lờ trôi đi. Trong cảnh có sự chuyển động l à thế, nhưng sao ch ỉ thấy
vẻ lặng tờ, m ênh mông c ủa thiên nhiên, m ột dòng "tràng giang" dài và r ộng bao la không
biết đến nh ường nào.
Dòng sông thì bát ngá t vô cùng, vô t ận, nỗi buồn của con ng ười cũng đầy ăm ắp
trong lòng
Thuyền về n ước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng.
Thuyền và nước vốn đi liền nhau, thuyền trôi đi nhờ n ước xô, n ước vỗ vào thuyền.
Thế mà Huy Cận lại thấy thuyền v à nước đang chia lìa, xa cách "thuy ền về n ước lại", nghe
sao đầy xót xa. Chính lẽ v ì thế mà gợi nên trong lòng ng ười nỗi "sầu trăm ngả". Từ chỉ số
nhiều "trăm" hô ứng c ùng từ chỉ số "mấy" đ ã thổi vào câu thơ n ỗi buồn vô hạn.
Tâm hồn của chủ thể trữ t ình được bộc lộ đầy đủ nhất qua câu th ơ đặc sắc: "Củi
một càng khô l ạc mấy d òng". Huy C ận đã khéo dùng phép đảo ngữ kết hợp với các từ ngữ
chọn lọc, thể hiện nổi cô đ ơn, lạc lõng trước vũ trụ bao la. "Một" gợi l ên sự ít ỏi, nhỏ bé,
"cành khô" g ợi sự khô héo, cạn kiệt nhựa sống, "lạc" mang nỗi sầu vô định, trôi nổi, bập
bềnh trên "mấy dòng" nước thiên nhiên r ộng lớn m ênh mông. Cành c ủi khô đó trôi dạc đi
nơi nào, h ình ảnh giản dị, không tô vẽ m à sao đầy rợn ngợp, khiến l òng ng ười đọc cảm thấy
trống vắng, đ ơn côi.
Nét đẹp cổ điển "tả cảnh ngụ t ình" thật khéo léo, t ài hoa c ủa tác giả, đ ã gợi mở về
một nỗi buồn, u sầu nh ư con sóng s ẽ còn vỗ mãi ở các khổ th ơ còn lại để người đọc có thể
cảm thông, thấu hiểu về một nét tâm trạng th ường gặp ở các nh à thơ m ới. Nh ưng bên cạnh
đó ta cũng nhìn ra m ột vẻ đẹp hiện đại rất thi vị của khổ th ơ. Đó là ở cách nói "Củi một
Biên tập viên: Trần Hải Tú http://www.hoc360.vn
- Công ty C ổ phần Đầu tư Công ngh ệ Giáo d ục IDJ
cành khô" th ật đặc biệt, không chỉ thâu tóm cảm xúc của to àn kh ổ, mà còn hé m ở tâm
trạng của nhân vật trữ t ình, một nỗi niềm đ ơn côi, lạc lõng.
Nỗi lòng ấy được gợi mở nhiều hơn qua h ình ảnh quạnh vắng của không gian lạnh
lẽo:
Lơ thơ c ồn nhỏ gió đ ìu hiu
Đâu tiếng làng xa vãn ch ợ chiều.
Hai từ láy "lơ thơ" và "đ ìu hiu" được tác giả khéo sắp xếp tr ên cùng m ột dòng thơ đã
vẽ nên m ột quang cảnh vắng lặng. "L ơ thơ" g ợi sự ít ỏi, b é nhỏ "đìu hiu" lại gợi sự quạnh
quẽ. Giữa khung cảnh "cồn nhỏ", gió th ì "đìu hiu", m ột khung cảnh lạnh lẽo, ti êu điều ấy,
con người trở nên đơn côi, r ợn ngợp đến độ thốt l ên "Đâu ti ếng làng xa vãn ch ợ chiều". Chỉ
một câu th ơ mà mang nhi ều sắc thái, vừa gợ i "đâu đó", âm thanh xa xôi, không r õ rệt, có
thể là câu h ỏi "đâu" nh ư một nỗi niềm khao khát, mong mỏi của nh à thơ về một chút sự
hoạt động, âm thanh sự sống của con ng ười. Đó cũng có thể l à "đâu có", m ột sự phủ định
hoàn toàn, chung quanh đây ch ẳng hề có chút gì s ống động để xua bớt cái tịch liêu của
thiên nhiên.
Đôi mắt nhân vật trữ t ình nhìn theo n ắng, theo d òng trôi của sông:
"Nắng xuống, trời l ên sâu chót vót,
Sông dài, trời rộng, bến cô li êu."
"Nắng xuống, trời l ên" gợi sự chuyển động, mở rộng về khô ng gian, và g ợi cả sự
chia lìa: b ởi nắng v à trời mà lại tách bạch khỏi nhau. "sâu chót vót" l à cảnh diễn đạt mới
mẻ, đầy sáng tạo của Huy Cận, mang một nét đẹp hiện đại. Đôi mắt nh à thơ không ch ỉ
dừng ở bên ngoài c ủa trời, của nắng, m à như xuyên th ấu và cả vũ trụ, cả không gian bao
la, vô tận. Cõi thiên nhiên ấy quả là mênh mông v ới "sông d ài, trời rộng", c òn những gì
thuộc về con ng ười thì lại bé nhỏ, c ô đơn biết bao: "bến cô li êu". Vẻ đẹp cổ điển của khổ
thơ hiện ra qua các thi liệu quen thuộc trong Đ ường thi như: sông, tr ời, nắng, cuộc sống
con người thì buồn tẻ, chán ch ường với "v ãn ch ợ chiều", mọi thứ đ ã tan rã, chia lìa.
Nhà thơ l ại nhìn về dòng sông, nhìn c ảnh xung quanh mong mỏi có chút g ì quen
thuộc mang lại h ơi ấm cho tâm hồn đang ch ìm vào giá l ạnh, về cô đ ơn. Nhưng thiên nhiên
đã đáp trả sự khao khát ấy bằng những h ình ảnh càng quạnh quẽ, đ ìu hiu:
Bèo dạt về đâu, h àng n ối hàng,
Mênh mông không m ột chuyến đ ò ngang.
Không cần gợi chút niềm thân mật,
Lặng lẽ bờ xanh tiếp b ãi vàng.
Biên tập viên: Trần Hải Tú http://www.hoc360.vn
- Công ty C ổ phần Đầu tư Công ngh ệ Giáo d ục IDJ
Hình ảnh cánh b èo trôi bồng bềnh tr ên sông là hình ảnh thường dùng trong thơ c ổ
điển, nó gợi l ên một cái g ì bấp bênh, n ổi trôi của kiếp ng ười vô định giữa d òng đời. Nh ưng
trong thơ Huy C ận không chỉ có một hay hai cánh b èo, mà là "hàng n ối hàng". Bèo trôi hàng
hàng càng khi ến lòng người rợn ngộp tr ước thiên nhiên, đ ể từ đó c õi lòng càng đau đớn, cô
đơn. Bên c ạnh hàng n ối hàng cánh bèo là "b ờ xanh tiếp b ãi vàng" nh ư mở ra một không
gian bao la vô cùng, vô t ận, thiên nhiên n ối tiếp thi ên nhiên, dư ờng không có con ng ười,
không có chút sinh ho ạt của con ng ười, không có s ự giao ho à, nối kết:
Mênh mông không m ột chuyến đ ò ngang
Không c ầu gợi chút niềm thân mật.
Tác giả đưa ra cấu trúc phủ định. "...không...không" để phủ định ho àn toàn nh ững
kết nối của con ng ười. Trước mắt nh à thơ gi ờ đây không có chút g ì gợi niềm thân mật để
kéo mình ra kh ỏi nỗi cô đ ơn đang bao trùm, vây kín, ch ỉ có một thi ên nhiên mênh mông,
mênh mông. C ầu hay chuyến đ ò ngang, ph ương ti ện giao kết của con ng ười, dường nh ư đã
bị cõi thiên nhi ên nhấn ch ìm, trôi đi nơi nào.
Huy Cận lại khéo vẽ nét đẹp cổ điển v à hiện đại cho bầu trời tr ên cao:
Lớp lớp mây cao đ ùn núi bạc,
Chim n ghiêng cánh nh ỏ bóng chiều sa.
Bút pháp ch ấm phá với "mây cao đ ùn núi bạc" thành "lớp lớp" đ ã khiến người đọc
tưởng tượng ra những núi mây trắng được ánh nắng chiếu v ào như dát b ạc. H ình ảnh mang
nét đẹp cổ điển thật trữ t ình và lại càng thi v ị hơn khi nó đư ợc khơi nguồn cảm hứng từ m ột
tứ thơ Đường cổ của Đỗ Phủ:
Mặt đất mây đ ùn cửa ải xa.
Huy Cận đã vận dụng rất t ài tình động từ "đ ùn", khiến mây như chuy ển động, có nội
lực từ bên trong, t ừng lớp từng lớp mây cứ đ ùn ra mãi. Đây cũng là một nét th ơ đầy chất
hiện đại, bởi nó đ ã vận dụng sáng tạo từ th ơ cổ điển quen thuộc. Và nét hi ện đại càng bộc
lộ rõ hơn qua d ấu hai chấm thần t ình trong câu th ơ sau. Dấu hai chấm n ày gợi mối quan hệ
giữa chim v à bóng chi ều: Chim nghi êng cánh nh ỏ kéo bóng chiều, c ùng sa xu ống mặt tr àng
giang, hay chính bóng chi ều sa, đè nặng lên cánh chim nh ỏ làm nghiêng l ệch cả đi. Câu th ơ
tả không gian nh ưng gợi được thời gian bởi nó sử dụng "cánh chim" v à "bóng chi ều", vốn l à
những h ình tượng thẩm mỹ để tả ho àng hôn trong thơ c a cổ điển.
Nhưng gi ữa khung cảnh cổ điển đó, ng ười đọc lại b ắt gặp nét tâm trạng hiện đại:
Lòng quê d ợn dợn vời con n ước,
Khôn g khói hoàng hôn c ũng nhớ nh à.
"Dợn dợn" là một từ láy nguy ên sáng t ạo của Huy Cận, ch ưa từng thấy tr ước đó. Từ
láy này hô ứng cùng cụm từ "vời con n ước" cho thấy một nỗi niềm bâng khuâng, cô đ ơn của
Biên tập viên: Trần Hải Tú http://www.hoc360.vn
- Công ty C ổ phần Đầu tư Công ngh ệ Giáo d ục IDJ
"lòng quê". N ỗi niềm đó l à nỗi niềm nhớ qu ê hương khi đang đ ứng giữa qu ê hương, nhưng
quê hương đ ã không còn. Đây là nét tâm tr ạng chung của nh à thơ m ới lúc bây giờ, một nỗi
lòng đau xót trư ớc cảnh mất n ước.
Bên cạnh tâm trạ ng hiện đại ấy l à tứ thơ cổ điển được gợi từ câu th ơ: "Trên sông
khói sóng cho bu ồn lòng ai" c ủa Thôi Hiệu. X ưa Thôi Hi ệu cần vịn v ào sóng đ ể mà buồn, mà
nhớ, còn Huy Cận th ì buồn mà không c ần ngoại cảnh, bởi từ nỗi buồn nó đ ã sâu sắc lắm rồi.
Thế mới biết tấm l òng yêu quê h ương th ắm thiết đến n hường nào của nh à thơ hôm nay.
Cả bài thơ v ừa mang nét đẹp cổ điển, vừa mang nét hiện đại. Vẻ đẹp cổ điển đ ược
thể hiện qua lối th ơ bảy chữ mang đậm phong vị Đ ường thi, qua cách d ùng từ láy nguy ên,
qua việc sử dụng các thi liệu cổ điển quen thuộc n hư: mây, sông, cánh chim... Và trên h ết là
cách vận dụng các tứ th ơ cổ điển, gợi cho b ài thơ không khí c ổ kính, trầm mặc của th ơ
Đường. Vẻ đẹp hiện đại lan toả qua các câu chữ sáng tạo, độc đáo của nh à thơ như "sâu
chót vót", d ấu hai chấm thần t ình. Nh ưng vẻ đẹp ấy đọng lại cuối c ùng là tâm tr ạng nhớ
quê hương ngay khi đ ứng giữa qu ê hương, nét tâm tr ạng hiện đại của các nh à tri th ức
muốn đóng góp sức m ình cho đất nước mà đành bất lực, không làm gì được.
Bài thơ sẽ còn mãi đi vào l òng ng ười với phong cách ti êu biểu rất "Huy Cận", với vẻ
đẹp cổ điển trang nh ã sâu lắng và vẻ đẹp hiện đại mang nặng một tấm l òng yêu n ước, yêu
quê hương.
Tài liệu sưu tầm
Biên tập viên: Trần Hải Tú http://www.hoc360.vn
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
