Xác định tỷ lệ và mối liên quan giữa hội chứng chuyển hóa với thời gian tu hành và chế độ luyện tập thiền ở tu sĩ Phật giáo tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu năm 2016

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> <br /> XÁC ĐỊNH TỶ LỆ VÀ MỐI LIÊN QUAN GIỮA HỘI CHỨNG CHUYỂN HÓA<br /> VỚI THỜI GIAN TU HÀNH VÀ CHẾ ĐỘ LUYỆN TẬP THIỀN Ở<br /> TU SĨ PHẬT GIÁO TỈNH BÀ RỊA - VŨNG TÀU NĂM 2016<br /> Trương Đình Cẩm1; Nguyễn Thị Kim Anh1<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá mối liên quan giữa hội chứng chuyển hóa với thời gian tu hành và chế độ<br /> luyện tập thiền ở các tu sĩ phật giáo tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Đối tượng và phương pháp:<br /> điều tra dịch tễ học mô tả trên 560 đối tượng là tu sĩ phật giáo. Xác định hội chứng chuyển hóa<br /> theo tiêu chuẩn Liên đoàn Đái tháo đường Quốc tế (IDF - 2005) và theo Hội Tim mạch và<br /> Viện Tim - Phổi - Huyết học Quốc gia Mỹ (AHA/NHLBI - 2005). Kết quả: tỷ lệ mắc hội chứng<br /> chuyển hóa theo tiêu chuẩn IDF là 18,6%, theo tiêu chuẩn AHA/NHLBI là 22,9%. Tỷ lệ hội chứng<br /> chuyển hóa cao hơn có ý nghĩa ở nhóm đối tượng có thời gian tu hành > 20 năm (18,4% so<br /> với 7,1%, p < 0,05), thấp hơn ở đối tượng có luyện tập thiền (40,4% so với 78,1%, p < 0,001)<br /> và giảm có ý nghĩa theo thời gian luyện tập thiền (p < 0,05). Kết luận: tỷ lệ hội chứng chuyển<br /> hóa tăng có ý nghĩa theo thời gian tu hành, thấp hơn có ý nghĩa ở người luyện tập thiền và<br /> giảm đáng kể theo thời gian luyện tập thiền.<br /> * Từ khóa: Hội chứng chuyển hóa; Tu sĩ Phật giáo; Mối liên quan.<br /> <br /> The Prevalence and Association between Metabolic Syndrome and<br /> Duration of Being Cloistered and Meditation in Buddhist Monks of<br /> Baria - Vungtau Province in 2016<br /> Summary<br /> Objectives: To evaluate the relationship between metabolic syndrome and durations of being<br /> cloistered meditation in Buddhist monks of Baria - Vungtau province. Subjects and method:<br /> A descriptive epidemiological survey on 560 Buddhist monks. Metabolic syndrome was defined<br /> by IDF standards and AHA/NHLBI standards 2005. Results: The incidence of metabolic syndrome<br /> according to the IDF standard was 18.6%, AHA/NHLBI was 22.9%. The prevalence of metabolic<br /> syndrome was significantly higher in group with 20 years longer durations of being cloistered<br /> (18.4% vs. 7.1%, p < 0.05), was lower in ones doing meditations (40.4% vs. 78.1%, p < 0.001)<br /> and was significantly reduced over time of meditation practice (p < 0.05). Conclusion: Rate of<br /> metabolic syndrome was increased significantly over time being cloistered, lowers significantly<br /> in meditators and decreased significantly over time meditation practice.<br /> * Keywords: Metabolic syndrome; Buddhist monk; Association.<br /> 1. Bệnh viện Quân y 175<br /> Người phản hồi (Corresponding): Trương Đình Cẩm (truongcam1967@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 30/08/2018; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 29/10/2018<br /> Ngày bài báo được đăng: 04/12/2018<br /> <br /> 19<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hội chứng chuyển hóa (HCCH) đã và<br /> đang trở thành yếu tố nguy cơ cho xuất<br /> hiện một số bệnh nguy hiểm như tăng<br /> huyết áp, đái tháo đường týp 2, bệnh tim<br /> thiếu máu cục bộ mạn, đột quỵ não, bệnh<br /> gout mạn tính. Phát hiện sớm HCCH ở<br /> đối tượng chưa biểu hiện thành bệnh là cơ<br /> sở có giá trị cho các biện pháp dự phòng,<br /> điều trị tích cực nhằm ngăn ngừa hữu hiệu<br /> xuất hiện các bệnh liên quan đến HCCH [7].<br /> Tại Việt Nam, trong những năm gần đây,<br /> tỷ lệ đối tượng có HCCH cũng không ngừng<br /> tăng nhanh chóng và là nguyên nhân dẫn<br /> đến xuất hiện ngày càng nhiều những<br /> bệnh liên quan. Trong xã hội, Phật giáo<br /> chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống<br /> tâm linh và có tác động tích cực đối với<br /> sự phát triển chung của đất nước. Bên<br /> cạnh những nét đặc thù riêng, tu sĩ Phật<br /> giáo vẫn chịu ảnh hưởng tác động của<br /> một số yếu tố chung như môi trường,<br /> chủng tộc, vẫn có nguy cơ mắc một số<br /> bệnh, hội chứng của xã hội hiện đại như<br /> tăng huyết áp, đái tháo đường týp 2, bệnh<br /> tim thiếu máu cục bộ và HCCH… [4, 5].<br /> Đã có nhiều nghiên cứu về HCCH ở các<br /> đối tượng dân số khác nhau, tuy nhiên<br /> chưa có nhiều nghiên cứu về HCCH ở<br /> đối tượng tu sĩ Phật giáo ăn chay trường.<br /> Với những lý do nêu trên, chúng tôi thực<br /> hiện đề tài này nhằm mục tiêu: Đánh giá<br /> mối liên quan giữa HCCH với thời gian tu<br /> hành và chế độ luyện tập thiền ở các tu sĩ<br /> phật giáo tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> 560 tu sĩ phật giáo của tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu được thu thập số liệu nghiên<br /> cứu từ tháng 2 - 2015 đến 5 - 2016.<br /> 20<br /> <br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn:<br /> - Các tu sĩ Phật giáo.<br /> - Thời gian tu hành > 3 năm.<br /> - Bao gồm cả hai giới nam và nữ.<br /> - Ăn chay trường thuần túy.<br /> - Tuổi từ 20 đến 89.<br /> - Được khám và có đủ các chỉ số<br /> nghiên cứu.<br /> - Đối tượng có luyện tập thiền hay không<br /> thiền (thiền > 1 năm).<br /> - Bao gồm cả những bệnh nhân đã xác<br /> định mắc một số bệnh tim mạch, chuyển<br /> hóa mạn tính trước thời điểm nghiên cứu<br /> như tăng huyết áp, đái tháo đường týp 2,<br /> bệnh tim thiếu máu cục bộ, rối loạn lipid máu.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - Đang mắc các bệnh cấp tính nặng,<br /> bệnh hiểm nghèo.<br /> - Người đang nằm điều trị tại bệnh viện<br /> trong thời gian nghiên cứu.<br /> - Tuổi < 20, thời gian tu hành < 3 năm.<br /> - Mắc một số bệnh mạn tính như đái tháo<br /> đường týp 1, đái tháo đường có nguyên<br /> nhân, bệnh gan, suy thận mạn tính các<br /> giai đoạn.<br /> - Không làm đủ các xét nghiệm cần<br /> thiết cho nghiên cứu.<br /> - Không đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> - Không ăn chay thuần túy.<br /> * Cỡ mẫu nghiên cứu: cỡ mẫu được<br /> tính theo công thức tính cho nghiên cứu<br /> cắt ngang của dịch tễ học mô tả:<br /> n = (Z21-α/2 x pxq) x DE<br /> d2<br /> <br /> Trong đó, n: cỡ mẫu tối thiểu; DE<br /> (design effect) = 2; Z1-α/2: hệ số tin cậy (dự<br /> kiến 95%) = 1,96; d: sai số tuyệt đối của<br /> nghiên cứu sử dụng (dự kiến 5%) = 0,05;<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> p: tỷ lệ có rối loạn chuyển hóa (dự kiến<br /> 20%) = 0,2; q = (1 - p). Từ các thông số trên,<br /> cỡ mẫu tối thiểu của nghiên cứu 492 người.<br /> Thực tế đã thu thập được 560 đối tượng.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang<br /> có phân tích.<br /> <br /> - Chẩn đoán HCCH theo Hội Tim mạch<br /> và Viện Tim - Phổi - Huyết học Quốc gia Mỹ<br /> (AHA/NHLBI - 2005), Liên đoàn Đái tháo<br /> đường Quốc tế (IDF - 2005).<br /> - Phân loại rối loạn lipid máu theo Hội<br /> Tim mạch Việt Nam (2008).<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> <br /> * Nội dung nghiên cứu:<br /> Nghiên cứu thực hiện trong các đợt<br /> khám sức khỏe định kỳ theo kế hoạch<br /> của Ban Phật giáo tỉnh.<br /> - Phỏng vấn, thu thập thông tin cá<br /> nhân: thời gian tu hành, thời gian ăn chay<br /> trường thuần túy, tiền sử bệnh của người<br /> thân trong gia đình, tiền sử bệnh, mức độ<br /> hoạt động thể lực, hình thức rèn luyện thể<br /> lực, thời gian không hoạt động thể lực<br /> trong ngày (tụng kinh), thời gian, chế độ<br /> thiền (nếu có).<br /> - Xác định các chỉ số nhân trắc: chiều<br /> cao, cân nặng, chu vi vòng bụng, chỉ số<br /> khối cơ thể (BMI), chỉ số vòng bụng trên<br /> mông (WHR).<br /> - Khám lâm sàng, xét nghiệm: huyết học,<br /> sinh hóa máu (ure, creatinin, glucose,<br /> HbA1c, Na+, K+, Ca2+, Cl-, cholesterol,<br /> triglycerid, HDL-C, LDL-C, CK, CKMB,<br /> hs-ttroponin T, axít uric, ALT, AST), sinh<br /> hóa nước tiểu 11 chỉ tiêu, X quang tim phổi,<br /> điện tâm đồ 12 đạo trình, siêu âm tim,.<br /> * Xử lý số liệu: bằng phần mềm<br /> Epi.iInfo 7.0, Excel 2007.<br /> * Các tiêu chuẩn sử dụng trong nghiên<br /> cứu:<br /> - Phân loại BMI theo Hiệp hội Đái tháo<br /> đường châu Á Thái Bình Dương.<br /> - Phân độ huyết áp theo JNC VI cho<br /> người ≥ 18 tuổi (2003).<br /> <br /> 1. Tỷ lệ HCCH ở tu sĩ Phật giáo ăn<br /> chay trường.<br /> Bảng 1: Tỷ lệ HCCH theo IDF và<br /> AHA/NHLBI.<br /> Tiêu chuẩn<br /> HCCH<br /> <br /> Số lượng<br /> (n = 560)<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> IDF<br /> <br /> 104<br /> <br /> 18,6<br /> <br /> AHA/NHLBI<br /> <br /> 128<br /> <br /> 22,9<br /> <br /> Tỷ lệ đối tượng có HCCH theo tiêu chuẩn<br /> AHA/NHLBI cao hơn so với tiêu chuẩn IDF.<br /> 2. Mối liên quan giữa HCCH theo IDF<br /> với một số thông số.<br /> Bảng 2: Mối liên quan giữa HCCH theo<br /> IDF với thời gian tu hành.<br /> HCCH<br /> Thời gian tu<br /> hành (năm)<br /> <br /> < 20 (n = 28)<br /> <br /> (1)<br /> <br /> 20 - 40 (n = 98)<br /> > 40 (n = 434)<br /> p<br /> <br /> (2)<br /> <br /> (3)<br /> <br /> HCCH (+)<br /> (n = 104)<br /> <br /> HCCH (-)<br /> (n = 456)<br /> <br /> 2 (7,1%)<br /> <br /> 26 (92,9%)<br /> <br /> 18 (18,4%)<br /> <br /> 80 (81,6%)<br /> <br /> 84 (19,4%) 350 (80,6%)<br /> p1-2,1-3 < 0,05<br /> p2-3 > 0,05<br /> <br /> Cũng như bất kỳ đối tượng nào, ở tu sĩ<br /> Phật giáo khi xuất hiện HCCH sẽ có các<br /> yếu tố nguy cơ liên quan, ảnh hưởng theo<br /> hai chiều hướng khác nhau hoặc làm gia<br /> tăng, hoặc làm giảm tỷ lệ HCCH. Có thể ở<br /> đối tượng đặc thù là tu sĩ Phật giáo sẽ có<br /> các yếu tố nguy cơ liên quan đặc biệt,<br /> 21<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> không hoặc rất hiếm gặp ở những đối<br /> tượng khác. Đặc điểm đầu tiên cần kể đến<br /> đó là chế độ ăn chay trường của tu sĩ.<br /> Thời gian tu hành càng dài, đồng nghĩa với<br /> thời gian ăn chay trường càng lâu. Do đó,<br /> thời gian tu hành có ảnh hưởng đến tỷ lệ<br /> HCCH. Kết quả cho thấy khi thời gian tu<br /> hành tăng lên đồng nghĩa với tăng tỷ lệ<br /> HCCH, trong đó khác biệt về tỷ lệ HCCH<br /> rõ nét nhất là thời gian tu < 20 năm và<br /> > 20 năm. Thời gian tu hành từ 20 - 40 năm,<br /> tỷ lệ HCCH đã là 18,4%, nhất là khi thời<br /> gian tu > 40 năm, tỷ lệ HCCH đạt cao nhất<br /> (19,4%). Thời gian tu hành liên quan với<br /> tuổi của đối tượng. Khi tu sĩ có tuổi đời<br /> càng thấp, thời gian tu hành càng ngắn.<br /> Ngược lại, tuổi đời càng cao, thời gian tu<br /> hành càng lâu. Do đó, mối liên quan giữa tỷ<br /> lệ HCCH gia tăng theo thời gian tu hành<br /> cũng là mối liên quan giữa tỷ lệ HCCH với<br /> tuổi đời của tu sĩ Phật giáo. Một đặc điểm<br /> cần nhấn mạnh là khi thời gian tu hành<br /> 20 - 40 năm và thời gian tu hành > 40 năm,<br /> tỷ lệ HCCH khác biệt không có ý nghĩa<br /> thống kê. Điều đó có nghĩa với thời gian tu<br /> > 20 năm, các yếu tố sinh hoạt, luyện tập<br /> đều tương đương nhau và không phụ<br /> thuộc nhiều vào những năm tiếp theo.<br /> Nguyễn Hải Thuỷ (2005) cũng có nhận xét:<br /> một số chỉ số lipid, glucose biến đổi ở tu sĩ<br /> Phật giáo ăn chay trường sẽ xuất hiện với<br /> khởi điểm ≥ 20 năm [5].<br /> Bảng 3: Mối liên quan giữa HCCH theo<br /> IDF với luyện tập thiền.<br /> HCCH (+) HCCH (-)<br /> HCCH (n = 104) (n = 456)<br /> Chế độ luyện tập<br /> Thiền (n = 412)<br /> Không thiền (n = 148)<br /> <br /> 22<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> OR<br /> <br /> %<br /> <br /> 56 53,8 356 78,1<br /> <br /> OR:3,05<br /> CI: 1,90 - 4,87<br /> 48 46,2 100 21,9 p < 0,0001<br /> < 0,001<br /> <br /> Đối tượng luyện tập thiền có tỷ lệ HCCH<br /> theo IDF thấp hơn đối tượng không tập thiền.<br /> Đối tượng không thiền có tỷ lệ HCCH cao<br /> hơn rõ rệt so với nhóm có tập thiền. Tập<br /> thiền có tác dụng làm giảm tỷ lệ HCCH<br /> với tỷ suất chênh OR = 3,05; p < 0,0001.<br /> Bảng 4: Mối liên quan giữa tỷ lệ HCCH<br /> theo IDF với thời gian luyện tập thiền.<br /> HCCH (+)<br /> <br /> HCCH (-)<br /> <br /> (n = 56)<br /> <br /> (n = 342)<br /> <br /> < 5 (n = 99)<br /> <br /> 26 (26,3%)<br /> <br /> 73 (73,7%)<br /> <br /> 5 - 10 (n = 208)<br /> <br /> 24 (11,5%)<br /> <br /> 184 (88,5%)<br /> <br /> 6 (6,6%)<br /> <br /> 85 (93,4%)<br /> <br /> HCCH<br /> Thời gian<br /> luyện tập (năm)<br /> <br /> > 10 (n = 91)<br /> p ANOVA<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Tỷ lệ HCCH theo IDF giảm dần theo<br /> thời gian luyện tập thiền có ý nghĩa thống<br /> kê (p < 0,05).<br /> Luyện tập thiền là một trong những hình<br /> thức luyện tập đang được áp dụng và phổ<br /> biến rộng rãi ở nhiều đối tượng trong cộng<br /> đồng, phù hợp với một số đặc điểm liên<br /> quan đến tuổi, tình trạng sức khoẻ, công<br /> việc và tôn giáo. Luyện tập thiền cùng với<br /> chế độ ăn chay trường sẽ bổ sung cho<br /> nhau, hạn chế xuất hiện một số yếu tố nguy<br /> cơ tim mạch, chuyển hoá. Tuy không phải<br /> là hình thức luyện tập thể lực tiêu tốn nhiều<br /> năng lượng, nhưng luyện tập thiền sẽ giúp<br /> cơ thể điều chỉnh, cân bằng một số quá<br /> trình chuyển hoá trong cơ thể, điều chỉnh<br /> cân đối giữa thể lực và tinh thần, giữa chế<br /> độ ăn uống với các chỉ số nhân trắc. Kết<br /> quả phân tích trình bày tại bảng 3 cho thấy<br /> những đối tượng luyện tập thiền có tỷ lệ<br /> HCCH thấp hơn có ý nghĩa so với những<br /> người không luyện tập thiền. Cũng theo<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> kết quả phân tích, luyện tập thiền sẽ giảm<br /> nguy cơ mắc HCCH với tỷ suất chênh 3,05,<br /> p < 0,001 (CI: 1,90 - 4,87). Rõ ràng, chế độ<br /> luyện tập thiền không những ảnh hưởng có<br /> ý nghĩa theo chiều hướng giảm mắc bệnh<br /> tăng huyết áp, đái tháo đường týp 2, rối<br /> loạn lipid máu mà chế độ luyện tập thiền<br /> còn ảnh hưởng tích cực đối với xuất hiện<br /> tỷ lệ HCCH. Đây là hiệu quả có lợi của<br /> luyện tập dưỡng sinh, luyện tập thiền trong<br /> cộng đồng nói chung và ở tu sĩ Phật giáo<br /> nói riêng được một số tác giả đề cập [2, 3].<br /> Bản thân có hay không có luyện tập thiền<br /> cũng đã ảnh hưởng đến tỷ lệ HCCH. Thời<br /> gian luyện tập thiền qua phân tích cho thấy<br /> có ảnh hưởng tới tỷ lệ HCCH, thời gian<br /> luyện tập thiền càng lâu, tỷ lệ HCCH càng<br /> giảm có ý nghĩa. Nếu đối tượng có thời<br /> gian luyện tập thiền < 5 năm, tỷ lệ HCCH<br /> gặp ở mức khá cao (26,3%). Thời gian<br /> luyện tập thiền 5 - 10 năm, tỷ lệ HCCH đã<br /> giảm đi một nửa so với đối tượng luyện tập<br /> < 5 năm (11,5%). Khi thời gian luyện tập<br /> thiền > 10 năm, tỷ lệ HCCH chỉ là 6,6%.<br /> Có lẽ kết quả trên về mối liên quan giữa<br /> tỷ lệ HCCH với luyện tập thiền cũng như<br /> thời gian luyện tập đã minh chứng cho<br /> hiệu quả, giá trị của phương pháp rèn<br /> luyện thể lực đặc biệt này trong điều chỉnh<br /> xuất hiện các yếu tố nguy cơ tim mạch,<br /> chuyển hoá nói riêng và HCCH nói chung.<br /> Trong y văn chưa tìm thấy kết quả về tỷ lệ<br /> HCCH trong mối liên quan với luyện tập<br /> thiền, nhưng với kết quả trên cũng như<br /> nhận xét gián tiếp về mối liên quan giữa<br /> hình thức luyện tập dưỡng sinh, luyện tập<br /> thiền với tình trạng tăng glucose máu, tình<br /> trạng dư cân, béo ở đối tượng ăn chay<br /> trường mà một số tác giả quan sát có thể<br /> <br /> khẳng định bước đầu về giá trị của hình<br /> thức luyện tập thiền trong việc ngăn ngừa<br /> các yếu tố nguy cơ tim mạch, chuyển hoá<br /> nói riêng cũng như trong củng cố, nâng cao<br /> sức khoẻ của đối tượng nói chung [2, 3,<br /> 4, 5]. Theo khuyến cáo của Liên đoàn<br /> Đái tháo đường Quốc tế (IDF - 2005),<br /> có thể điều trị HCCH hoàn toàn chủ yếu<br /> bằng thay đổi lối sống, bao gồm các biện<br /> pháp: tiết chế ăn uống hợp lý để giảm cân<br /> nặng dư thừa, hạn chế uống rượu, bia,<br /> giảm sử dụng muối, chế độ ăn đầy đủ<br /> các thành phần như canxi, kali, magie,<br /> hạn chế hoặc không sử dụng mỡ bão<br /> hòa, cholesterol, tăng cường hoạt động<br /> thể lực, sử dụng thuốc để điều chỉnh các<br /> thành tố của HCCH như kháng insulin,<br /> rối loạn lipid máu, giảm cân, thậm chí có<br /> thể can thiệp phẫu thuật để loại bỏ bớt<br /> lớp mỡ dưới da khi chỉ số BMI ≥ 40 kg/m2<br /> mà thất bại, bằng tiết chế ăn uống, luyện<br /> tập thể lực kèm theo có hay không có<br /> dùng thuốc [1, 5, 6].<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu mối liên quan giữa<br /> HCCH với thời gian tu hành > 20 năm ở<br /> 560 tu sĩ Phật giáo ăn chay trường thuộc<br /> tỉnh Bà Rịa - VũngTàu với thời gian tu<br /> hành và chế độ luyện tập thiền, chúng tôi<br /> rút ra kết luận: tỷ lệ HCCH cao hơn có<br /> ý nghĩa ở nhóm đối tượng có thời gian tu<br /> hành > 20 năm so với tu hành < 20 năm<br /> (18,4% so với 7,1%, p < 0,05). Tỷ lệ HCCH<br /> thấp hơn rõ rệt ở đối tượng có tập thiền<br /> so với không thiền (40,4% so với 78,1%,<br /> p < 0,001) và giảm có ý nghĩa theo thời<br /> gian luyện tập thiền (p < 0,05).<br /> 23<br /> <br />