Xây dựng mô hình liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm từ cây dược liệu (Tam thất, Đương quy, Cát cánh) theo hướng GACP-WHO nhằm nâng cao thu nhập cho người dân vùng đồng bào dân tộc Phù Lá và H’Mông trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Xây dựng được mô hình liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm từ cây dược liệu (Tam thất bắc, Đương quy nhật bản và Cát cánh) theo hướng GACP - WHO nhằm nâng cao thu nhập cho người dân vùng đồng bào dân tộc Phù Lá và H’Mông trên địa bàn huyện Bắc Hà tỉnh Lào Cai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Xây dựng mô hình liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm từ cây dược liệu (Tam thất, Đương quy, Cát cánh) theo hướng GACP-WHO nhằm nâng cao thu nhập cho người dân vùng đồng bào dân tộc Phù Lá và H’Mông trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai

Thông tin chung Tên Dự án: Xây dựng mô hình liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm từ cây dược liệu (Tam thất, Đương quy, Cát cánh) theo hướng GACP-WHO nhằm nâng cao thu nhập cho người dân vùng đồng bào dân tộc Phù Lá và H’Mông trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. Thời gian thực hiện: 11/2019-03/2021 Cơ quan chủ trì: Công ty cổ phần VietRAP Đầu tư Thương mại Chủ nhiệm dự án: ThS. Nguyễn Thị Hương ĐTDĐ: 0968729269 Email: huong83bm@gmail.com 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Một trong những nội dung quan trọng của tái cơ cấu (TCC) ngành nông nghiệp là chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ để thúc đẩy ngành trồng trọt phát triển theo hướng hàng hóa lớn, có khả năng canh tranh, có giá trị gia tăng (GTGT) cao và bền vững. Việt Nam là nước có tiềm năng to lớn, có thể trở thành một "cường quốc" về dược liệu, trong khi nhu cầu sử dụng dược liệu để phòng và chữa bệnh ngày càng tăng nhanh, kể cả trong nước và thế giới. Theo thống kê của WHO, ở Trung Quốc doanh số thị trường thuốc từ dược liệu đạt 26 tỷ USD (năm 2008, tăng trưởng hàng năm đạt trên 20%); Mỹ đạt 17 tỷ USD (2005); Nhật Bản đạt 1,1 tỷ USD (2006); Hàn Quốc 250 triệu USD (2007)… Tính chung toàn thế giới, hàng năm doanh thu thuốc từ dược liệu ước đạt trên 820 tỷ USD. Tại Việt Nam, ngành dược hàng năm sử dụng khoảng 60.000 tấn dược liệu các loại. Nhu cầu ngày ngày càng tăng theo xu thế chung của thế giới và định hướng phát triển ngành dược liệu nước ta đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Chuyển đổi những cây trồng kém hiệu quả sang trồng cây dược liệu hàng hóa là một hướng đi đúng đắn của ngành trồng trọt, có thể áp dụng cho nhiều địa phương trong cả nước. Một mặt, việc chuyển đổi này góp phần đổi mới mô hình tăng trưởng cho ngành nông nghiệp, nâng cao GTGT, tăng thu nhập cho người dân, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc. Mặt khác, phát triển cây dược liệu là giải pháp tất yếu và cấp bách để giải pháp các vấn đề lớn hiện nay của ngành Dược Việt Nam. Tuy nhiên, việc chuyển đổi, phát triển tập trung cây dược liệu như một ngành hàng có hiệu quả cao và bền vững đòi hỏi phải có sự đồng bộ của tất cả các thành tố, như hệ thống thể chế chính sách, quy hoạch, kế hoạch, căn cứ khoa học và công nghệ (KHCN), tổ chức sản xuất (SX) và trình độ nguồn nhân lực… Lâu nay ở nước ta có nhiều mô hình trồng dược liệu của nông dân mang lại giá trị kinh tế tới hàng trăm triệu đồng/ha, cao hơn nhiều lần so với nhiều loại cây trồng khác, nhưng còn chưa phát huy hết hiệu quả kinh tế thực sự của dược liệu, sự phát triển còn cầm chừng, còn kém bền vững. Mà nguyên nhân chính là thói quen “ăn xổi”, chặt tận gốc, tróc tận rễ của người sản xuất; là quy mô còn nhỏ lẻ, manh mún, thiếu 544
tổ chức, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ; còn thiếu các quy trình công nghệ tiến bộ đảm bảo tăng năng suất, chất lượng và thời gian bảo quản của dược liệu… Công ty Cổ phần VietRAP đầu tư thương mại (gọi tắt là CTy VietRAP) là một doanh nghiệp đã và đang phát triển có hiệu quả cây dược liệu trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc trong đó có tỉnh Lào Cai, đồng thời có mối liên kết với nhiều đơn vị khoa học công nghệ và doanh nghiệp trong ngành dược liệu, có tham vọng tiếp tục phát triển cây dược liệu ở Việt Nam. Để giúp cho tỉnh Lào Cai phát huy tốt hơn lợi thế vốn có, khắc phục được những hạn chế, yếu kém trong sản xuất, tiêu thụ cây dược liệu, đồng thời làm mô hình điểm để nhân rộng cho cả nước, Bộ Nông nghiệp và PTNT và Chương trình Khoa học và Công nghệ phục vụ xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2018-2020 đã giao cho Công ty cổ phần VietRAP Đầu tư Thương mại triển khai thực hiện Dự án " Xây dựng mô hình liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm từ cây dược liệu (Tam thất, Đương quy, Cát cánh ) theo hướng GACP-WHO nhằm nâng cao thu nhập cho người dân vùng đồng bào dân tộc Phù Lá và H’Mông trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai.". Đây là nhiệm vụ KHCN rất cấp bách và có ý nghĩa thực tiễn. 2. MỤC TIÊU CỦA DỰ ÁN 2.1. Mục tiêu chung -Xây dựng được mô hình liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm từ cây dược liệu (Tam thất bắc, Đương quy nhật bản và Cát cánh) theo hướng GACP - WHO nhằm nâng cao thu nhập cho người dân vùng đồng bào dân tộc Phù Lá và H’Mông trên địa bàn huyện Bắc Hà tỉnh Lào Cai. - Chuyển giao kỹ thuật trồng trọt, sơ chế, chế biến và bảo quản sản phẩm sau thu hoạch cho người dân và giúp người dân tiếp nhận để ứng dụng được các quy trình công nghệ nhân giống, sản xuất và thu hoạch sơ chế cây dược liệu Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh vào thực tế sản xuất. -Tạo mô hình thực tiễn và mô hình liên kết có tính nhân rộng về chuyển đổi cơ cấu sản xuất bằng cây dược liệu phù hợp lợi thế, tạo sản phẩm có giá trị gia tăng cao, tăng thu nhập, góp phần XĐGN cho đồng bào miền núi. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Xây dựng được mô hình nhân cây giống với quy mô: Xây dựng được 2,5 ha vườn nhân giống Tam thất bắc, đương quy Nhật Bản và Cát cánh để phát triển trồng cây thương phẩm (trong đó: Tam thất bắc 0,5 ha; Đương quy Nhật Bản 01 ha; Cát cánh 01 ha). - Xây dựng mô hình sản xuất: Mô hình sản xuất cây Tam thất lấy củ và hoa theo hướng tiêu chuẩn GACP - WHO với quy mô 02 ha; Mô hình sản xuất cây Đương quy Nhật Bản theo hướng tiêu chuẩn GACP - WHO với quy mô 05 ha; Mô hình sản xuất 545
cây Cát cánh theo hướng tiêu chuẩn GACP - WHO với quy mô 02 ha; Mô hình thu hoạch, sơ chế, chế biến Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh lấy củ và sử dụng phụ phẩm vào sản xuất thành trà thảo mộc, với quy mô 1,2 ha. - Xây dựng cửa hàng trưng bày giới thiệu các sản phẩm từ Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh được sản xuất tại Bắc Hà - Lào Cai; Xây dựng bộ nhãn mác bao bì, catalog giới thiệu quy trình nhân giống, trồng, sơ chế, chế biến, công dụng cách dùng của các sản phẩm từ Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh nhằm quảng bá giới thiệu và phục vụ xúc tiến thương mại, du lịch… cho các sản phẩm có nguồn gốc nguyên liệu từ Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh … - Đào tạo được 04 kỹ thuật viên và tập huấn được cho 100 người dân nắm vững kỹ thuật về sản xuất, thu hoạch cây Tam thất, Cát cánh, Đương quy và 04 kỹ thuật viên, 30 người dân nắm rõ về quy trình sản xuất trà hoa thảo mộc từ phụ phẩm của Đương quy, Cát cánh , Tam thất. Các sản phẩm được các tỉnh Lào Cai chấp thuận. 3. CÁC KẾT QUẢ CHÍNH CỦA NHIỆM VỤ ĐÃ ĐẠT ĐƯỢC 3.1. Hoàn thiện được 03 quy trình công nghệ nhân giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch, chế biến và bảo quản dược liệu phù hợp với điều canh tác huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai: + 01 quy trình nhân giống dược liệuTam thất bắc. + 01 quy trình trồng, thu hoạch dược liệu đương quy Nhật Bản. + 01 quy trình trồng, thu hoạch dược liệu Cát cánh. Công ty CP VietRAP Đầu tư Thương mại, Chủ nhiệm dự án và các đơn vị phối hợp đã thực hiện công việc hoàn thiện quy trình nhân giống, trồng dược liệu dược liệu nhân giống Tam thất bắc và hoàn thiện quy trình nhân giống, trồng, thu hoạch, chế biến, bảo quản dược liệu Đương quy Nhật Bản, quy trình nhân giống, trồng, thu hoạch, chế biến, bảo quản dược liệu Cát cánh đảm bảo nội dung, quy mô, đúng tiến độ dự án đã được phê duyệt. Quy trình nhân giống, trồng dược liệu dược liệu Tam thất bắc; Quy trình nhân giống, trồng, thu hoạch, chế biến, bảo quản dược liệu Đương quy Nhật Bản và quy trình nhân giống, trồng, thu hoạch, chế biến, bảo quản dược liệu Cát cánh được Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Lào Cai tiếp nhận theo công văn số: 2766 /SNN- TT&BVTV ký ngày 18/12/2020 Các quy trình đã được Hội đồng đánh giá, nghiệm thu cấp cơ sở góp ý, hoàn thiện, được Hội đồng cấp Nhà nước thông qua. 3.2. Xây dựng được 03 mô hình nhân giống cây dược liệu Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh. 546
+ Mô hình nhân giống Tam thất bắc: Triển khai tại xã Nậm Mòn, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với quy mô 0,5 ha: Dự án đã xây dựng được 0,1 ha vườn giống gốc cây Tam thất bắc (Panax notoginseng F.H. Chen ex C.Y.Wu et K.M. Feng) tại thôn Cồ Dề Chải xã Nậm Mòn, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. Cây trong mô hình sinh trưởng, phát triển tốt, ít sâu bệnh hại, năm đầu thu được 5,2 kg nụ hoa làm trà hoa dược liệu. Và tại địa điểm này Dự án cũng đã xây dựng được 0,4 ha vườn ươm giống cây Tam thất bắc (Panax notoginseng F.H. Chen ex C.Y.Wu et K.M. Feng), thu được 250.186 cây giống đạt tiêu xuất vườn (cây giống khỏe mạnh, không sâu bệnh). Sản phẩm từ vườn ươm giống (cây giống Tam thất bắc) được sửa dụng để xây dựng mô hình sản xuất dược liệu Tam thất bắc. + Mô hình nhân giống Đương quy Nhật: Triển khai tại xã Tả Van Chư, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với diện tích 01 ha (vườn giống: 0,3 ha; vườn ươm: 0,7 ha) trồng đúng loài Đương quy Nhật Bản (Angelica acutiloba Kitagawa), cây sinh trưởng, phát triển tốt, không nhiễm sâu bệnh hại. Dự án đã thu được 115,6 kg hạt giống/0,3 ha và đưa ra được Tiêu chuẩn cây giống đủ tiêu chuẩn xuất vườn: Cây có sức sinh trưởng khỏe mạnh, mập mạp cao từ 8 - 10 cm, không sâu bệnh hại. Tỷ lệ nảy mầm của hạt đạt 88,60%. Tỷ lệ sống 85,1 %, tỷ lệ cây xuất vườn 80,5%. + Mô hình nhân giống Cát cánh: Triển khai tại xã Lùng Phình, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với diện tích 01 ha (vườn giống gốc: 0,3 ha; vườn ươm: 0,7 ha), trồng đúng loài Cát cánh (Platycodon grandiflorus (Jacq.) A. DC), cây sinh trưởng, phát triển tốt, không nhiễm sâu bệnh hại. Dự án đã thu được 30,5 kg hạt giống Cát cánh và đã đưa ra được Tiêu chuẩn cây giống đủ tiêu chuẩn xuất vườn: Cây có sức sinh trưởng khỏe mạnh, mập mạp, chiều cao cây đạt dao động trong khoảng 10-15 cm, số lá thật từ 4-5 lá. Các mô hình sản xuất giống dược liệu Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh đã được thực hiện đảm bảo nội dung, quy mô, đúng tiến độ theo dự án đã phê duyệt. Mô hình nhân giống cây dược liệu Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh đã được Sở NN&PTNT tỉnh Lào Cai tiếp nhận theo công văn số 2766 /SNN- TT&BVTV ký ngày 18/12/2020. 3.3. Xây dựng mô hình trồng dược liệu thương phẩm + Mô hình trồng Tam thất bắc theo GACP: Triển khai tại xã Nậm Mòn, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với quy mô 02 ha, trồng đúng loài Tam thất bắc (Panax notoginseng F.H. Chen), chất lượng dược liệu đạt theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam 547
V. Vùng trồng Tam thất bắc được Cục Quản lý Y dược cổ truyền, Bộ Y tế cấp Giấy chứng nhận dược liệu đạt GACP. + Mô hình trồng Đương quy Nhật theo GACP: Triển khai tại xã Lùng Phình, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với quy mô 05 ha, trồng đúng loài Đương quy Nhật Bản (Angelica acutiloba Kitagawa), năng suất bình quân đạt 8,96 tấn/ha, dược liệu khô thu được 2,26 tấn /ha, chất lượng dược liệu đạt theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V. Vùng trồng Đương quy Nhật Bản được Cục Quản lý Y dược cổ truyền, Bộ Y tế cấp Giấy chứng nhận dược liệu đạt GACP. + Mô hình trồng Cát cánh theo GACP: Triển khai tại xã Tả Van Chư, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với quy mô 02 ha, trồng đúng loài Cát cánh (Platycodon grandiflorus (Jacq.) A. DC), năng suất bình quân đạt 9,73 tấn/ha. Năng suất khô đạt 2,2, tấn/ha, chất lượng dược liệu đạt theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V. Vùng trồng Cát cánh được Cục Quản lý Y dược cổ truyền, Bộ Y tế cấp Giấy chứng nhận dược liệu đạt GACP. + Mô hình thu hoạch, sơ chế, chế biến Tam thất bắc, Đương quy Nhật và Cát cánh lấy củ và sử dụng phụ phẩm vào sản xuất trà thảo mộc: Ngoài dược liệu chính là củ Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh, dự án còn tạo 4.000 lọ trà hoa thảo mộc (loại 500 ml) từ phụ phẩm của Đương quy Nhật Bản và Tam thất bắc. Các mô hình trồng dược liệu thương phẩm dược liệu Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh đã được thực hiện đảm bảo nội dung, quy mô, đúng tiến độ theo dự án đã phê duyệt. Mô hình trồng dược liệu thương phẩm cây dược liệu Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh đã được Sở NN&PTNT tỉnh Lào Cai tiếp nhận theo công văn số: 2766 /SNN-TT&BVTV ký ngày 18/12/2020. 3.4. Xây dựng mô hình liên kết chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm cây dược liệu tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai: - Mô hình liên kết chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai: + Thành lập 03 tổ hợp tác, mỗi mô hình (tổ hợp tác) có từ 30 hội viên. + Thu nhập của hội viên tham gia mô hình tăng 3-5 lần so với trước khi tham gia mô hình. + Mô hình được Sở NN&PTNT tỉnh Lào Cai chấp thuận . 548
Doanh nghiệp bao HĐ mua vật tư tiêu sản phẩm (VietRAP) Đ.Lý Tổ chức KH&CN; Đ.l giống Thông Hợp đồng ý tin thị Tổ chức Dịch vụ trương, mua sản Đ.L đặt hàng phảm ý HTX/ Giám sát, hỗ Tổ hợp tác HĐ mua Chính trợ Cung Tổ sản quyền địa ứng vật Giám chức sát phương tư SX Tư Dịch vụ vấn, công nhà Hộ hỗ trợ nước Mô hình Sản xuất dược liệu Sơ đồ liên kết sản xuất và tiêu thụ dược liệu trong mô hình Dự án 3.5. Đào tạo bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công nhân kỹ thuật thực hành tốt nuôi trồng, thu hái dược liệu và các nguyên tắc, tiêu chuẩn khai thác dược liệu tự nhiên” theo Hướng dẫn của Tổ chức Y tế thế giới (GACP-WHO) 3.5.1. Đào tạo kỹ thuật - Đối tượng: Cán bộ kỹ thuật viên chỉ đạo mô hình - Mục tiêu: Đào tạo cho cán bộ kỹ thuật viên chỉ đạo mô hình thực hành sản xuất cây thuốc tốt theo hướng dẫn GACP-WHO; kỹ thuật và phương pháp trồng, chăm sóc, chế biến và bảo quản sản phẩm đối với 04 loài dược liệu trên. Sau khi được đào tạo các đối tượng trên sẽ thao tác thành thạo các khâu quy trình kỹ thuật, hỗ trợ, hướng dẫn và giám sát người dân thực hiện mô hình. - Nội dung đào tạo: i) Các bước thực hành sản xuất cây thuốc tốt theo hướng dẫn GACP-WHO. + Nhận thức chung về GACP-WHO: 2003. + Giống, trồng trọt, chăm sóc và thu hoạch theo GACP-WHO: 2003. + Các phương diện kỹ thuật theo GACP-WHO: 2003. + Các vấn đề liên quan khác. 549
+ Xây dựng hệ thống tài liệu theo GACP-WHO: 2003. + Hướng dẫn ghi chép sổ sách theo GACP-WHO: 2003. ii) Các quy trình nhân giống, quy trình trồng trọt, quy trình thu hoạch, sơ chế và bảo quản dược liệu theo hướng GACP-WHO:2003. iii) Một số văn bản pháp lý quy định về quản lý, sản xuất, chứng nhận thực hành sản xuất cây thuốc tốt theo hướng dẫn GACP-WHO:2003. - Số lượng và quy mô: 04 kỹ thuật viên, nhân viên hỗ trợ - Thời gian: từ tháng 03/2020-07/2020 3.5.2. Tập huấn kỹ thuật - Đối tượng: Người dân sống trong vùng dự án. - Mục tiêu: Tập huấn cho cộng đồng sản xuất cây thuốc tốt theo hướng dẫn GACP- WHO; kỹ thuật và phương pháp nhân giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch, sơ chế, bảo quản sản phẩm thu được từ 03 loài dược liệu trên và quy trình sản xuất trà hoa thảo mộc từ phụ phẩm của Đương quy Nhật Bản, Cát cánh, Tam thất bắc. Sau khi được tập huấn, người dân có thể tự thao tác thành thạo các bước trong quy trình kỹ thuật. - Số lượng và quy mô: 100 nông dân về kỹ thuật nhân giống, trồng trọt, thu hoạch Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh; 30 nông dân về quy trình sản xuất trà hoa thảo mộc từ phụ phẩm của Đương quy Nhật Bản, Cát cánh, Tam thất bắc. - Thời gian: từ tháng 07/2020 - 12/2020. - Địa điểm: Tại UBND xã triển khai dự án. 3.5.3. Tổ chức Hội nghị khoa học - Số lượng Hội nghị: 01 cuộc, 30 đại biểu/hội nghị - Nội dung: Giới thiệu sản phẩm từ cây Đương quy Nhật Bản, Cát cánh, Tam thất bắc và công bố các quy trình được hoàn thiện từ dự án. - Địa điểm: Tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai - Kết quả hội nghị: Công ty cổ phần VietRAP Đầu tư Thương mại chuyển giao gói quy trình kỹ thuật kỹ thuật nhân giống, trồng, thu hoach và sơ chế, chế biến các sản phẩm từ 03 cây dược liệu (Đương quy Nhật Bản, Cát cánh, Tam thất bắc) theo GACP-WHO áp dụng trong sản xuất của dự án cho địa phượng để triển khai nhân rộng mô hình. Công ty cổ phần VietRAP Đầu tư Thương mại lồng ghép với các nhiệm vụ của UBND huyện, phòng Nông nghiệp và phát triển nông thôn để tuyên truyền, mở rộng mô hình trong vùng quy hoạch sản xuất dược liệu tại các địa phương (huyện Bắc Hà, tỉnh 550
Lào Cai) để phát triển vùng nguyên liệu sản xuất dược liệu theo tiêu chuẩn GACP- WHO. 3.6. Xúc tiến thương mại - Xây dựng 01 bộ Catalogue và 03 bộ mẫu mã, tem nhãn sản phẩm của dự án. - Xây dựng được 01 bộ Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật nhân giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch, sơ chế và bảo quản dược liệu Tam thất bắc. + 01 Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật nhân giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch, sơ chế và bảo quản dược liệu Đương quy Nhật Bản. +01 Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật nhân giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch, sơ chế và bảo quản dược liệu Cát cánh. -Xây dựng được 01 cửa hàng giới thiệu các sản phẩm trà hoa thảo mộc O’HAYGE tại Thôn Cồ Dề Chải, xã Nậm Mòn, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai để giới thiệu cho khách tham quan du lịch tại địa phương từ đó các sản phẩm sẽ được lan tỏa rộng khắp. - Tham gia 02 hội nghị xúc tiến thương mại, giới thiệu, quảng bá sản phẩm của dự án tới người tiêu dùng, các doanh nghiệp thu mua, sơ chế, chế biến sản phẩm dược liệu. - Tham gia 01 hội chợ ngành nông nghiệp hàng năm tại Hà Nội nhằm quảng bá, giới thiệu sản phẩm của dự án. 4. KẾT LUẬN Trong thời gian thực hiện dự án (tháng 11/2019 đến 03/2021), dự án đã hoàn thành đúng tiến độ toàn bộ các nội dung và đạt được đầy đủ các sản phẩm theo hợp đồng. Cụ thể: (1) Hoàn thiện được 03 quy trình công nghệ nhân giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch, chế biến và bảo quản dược liệu phù hợp với điều canh tác huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai: + 01 quy trình nhân giống Tam thất bắc. + 01 quy trình trồng, thu hoạch dược liệu đương quy Nhật Bản. + 01 quy trình trồng, thu hoạch dược liệu Cát cánh. (2) Xây dựng được 03 mô hình nhân giống cây dược liệu Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh. + Mô hình nhân giống Tam thất bắc: Triển khai tại xã Nậm Mòn, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với quy mô 0,5 ha (vườn giống gốc: 0,1 ha; vườn ươm: 0,4 ha), trồng đúng loài Tam thất bắc (Panax notoginseng F.H. Chen), cây sinh trưởng, phát triển tốt, không nhiễm sâu bệnh hại. + Mô hình nhân giống Đương quy Nhật: Triển khai tại xã Tả Van Chư, huyện 551
Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với diện tích 01 ha (vườn giống gốc: 0,3 ha; vườn ươm: 0,7 ha) trồng đúng loài Đương quy Nhật Bản (Angelica acutiloba Kitagawa), cây sinh trưởng, phát triển tốt, không nhiễm sâu bệnh hại. + Mô hình nhân giống Cát cánh: Triển khai tại xã Lùng Phình, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với diện tích 01 ha (vườn giống gốc: 0,3 ha; vườn ươm: 0,7 ha), trồng đúng loài Cát cánh (Platycodon grandiflorus (Jacq.) A. DC), cây sinh trưởng, phát triển tốt, không nhiễm sâu bệnh hại. (3) Xây dựng mô hình trồng dược liệu thương phẩm: + Mô hình trồng Tam thất bắc theo GACP: Triển khai tại xã Nậm Mòn, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với quy mô 02 ha, trồng đúng loài Tam thất bắc (Panax notoginseng F.H. Chen), chất lượng dược liệu đạt theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V. + Mô hình trồng Đương quy Nhật theo GACP: Triển khai tại xã Lùng Phình, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với quy mô 05 ha, trồng đúng loài Đương quy Nhật Bản (Angelica acutiloba Kitagawa), năng suất bình quân đạt 8,9 tấn củ tươi/ha, chất lượng dược liệu đạt theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V. Vùng trồng Đương quy Nhật Bản được Cục Quản lý Y dược cổ truyền, Bộ Y tế cấp Giấy chứng nhận dược liệu đạt GACP. + Mô hình trồng Cát cánh theo GACP: Triển khai tại xã Tả Van Chư, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai với quy mô 02 ha, trồng đúng loài Cát cánh (Platycodon grandiflorus (Jacq.) A. DC), năng suất bình quân đạt 9,73 tấn củ tươi/ha, chất lượng dược liệu đạt theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V. Vùng trồng Cát cánh được Cục Quản lý Y dược cổ truyền, Bộ Y tế cấp Giấy chứng nhận dược liệu đạt GACP. + Mô hình thu hoạch, sơ chế, chế biến Tam thất bắc, Đương quy Nhật và Cát cánh lấy củ và sử dụng phụ phẩm vào sản xuất trà thảo mộc: Ngoài dược liệu chính là củ Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh, dự án còn tạo 4.000 lọ trà hoa thảo mộc (loại 500 ml) từ phụ phẩm của Đương quy Nhật Bản và Tam thất bắc. Ngoài ra, Dự án còn chủ động triển khai một số nội dung vượt kế hoạch được giao. Đặc biệt, đã liên kết sản xuất - tiêu thụ với người dân địa phương, cung cấp giống và hướng dẫn người dân trồng dược liệu dưới tán rừng trên diện tích hơn 30 ha, tạo ra mô hình sản xuất nông – lâm nghiệp bền vững, nâng cao thu nhập cho người dân, đồng thời góp phần làm đa dạng sinh học. Đây là hướng đi mở ra khả năng khai thác tiềm năng về phát triển dược liệu không chỉ của các tỉnh vùng Tây Bắc, mà còn cho các tỉnh miền núi, có lợi thế về rừng nói chung. (4) Xây dựng mô hình liên kết chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm cây dược liệu tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai: gồm 3 tổ hợp tác, mỗi tổ có 30 thành viên tham gia, thu nhập của hội viên tham gia mô hình tăng từ 3-5 lần so với trước khi tham gia mô hình. (5) Dự án đã tổ chức đào tạo, tập huấn cho các đối tượng liên quan đến triển khai thực 552
hiện các mô hình của Dự án, như cán bộ quản lý và công nhân kỹ thuật vận hành mô hình nhân giống, mô hình sơ chế, bảo quản dược liệu; cán bộ cơ sở và người sản xuất/hộ nông dân tham gia các mô hình sản xuất dược liệu… Đào tạo bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công nhân kỹ thuật thực hành tốt nuôi trồng, thu hái dược liệu và các nguyên tắc, tiêu chuẩn khai thác dược liệu tự nhiên” theo Hướng dẫn của Tổ chức Y tế thế giới (GACP- WHO)..Tổng số: + Đào tạo 04 kỹ thuật viên về kỹ thuật nhân giống, trồng trọt, thu hoạch Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh; 04 kỹ thuật viên về quy trình sản xuất trà hoa thảo mộc từ phụ phẩm của Đương quy, Cát cánh, Tam thất. + Tập huấn cho 100 nông dân về kỹ thuật nhân giống, trồng trọt, thu hoạch Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh; 30 nông dân về quy trình sản xuất trà hoa thảo mộc từ phụ phẩm của Đương quy Nhật Bản, Cát cánh, Tam thất bắc. Kết quả tập huấn đã giúp hình thành độ ngũ công nhân kỹ thuật tham gia mô hình nhân giống và sơ chế bảo quản dược liệu; giúp đông đảo người dân các địa phương sản xuất cây dược liệu theo quy trình thâm canh có năng suất và chất lượng cao hơn trước khi tham gia Dự án. (6) Tổ chức Hội nghị “Giới thiệu một số biện pháp nhân giống, trồng và sơ chế dược liệu từ cây Tam thất bắc, Đương quy Nhật Bản và Cát cánh”. 7) Thông qua thực hiện Dự án cơ sở vật chất kỹ thuật của Công ty VietRAP về sản xuất giống cung cấp cho người dân và thu mua, sơ chế nguyên liệu của địa phương được nâng cấp, mở rộng; là doanh nghiệp tin cậy trong liên kết sản xuất chế biến và tiêu thụ dược liệu cho hai huyện Bắc Hà và các vùng lân cận. 8) Kết quả của Dự án đã có tác động lớn đến việc chuyển đổi cây trồng sang trồng cây dược liệu của các địa phương, nhất là 03 xã tham gia thực hiện Dự án, nhờ hiệu quả kinh tế rõ rệt và các tác động về kinh tế, xã hội, xây dựng nông thôn mới của các mô hình. Mặc dù Dự án đã kết thúc thời gian thực hiện chính thức, nhưng quy mô sản xuất cây dược liệu ở các địa phương vẫn tiếp tục được mở rộng theo các quy trình kỹ thuật của Dự án chuyển giao, góp phần thúc đẩy xây dựng nông thôn mới ở các xã. 5. KIẾN NGHỊ 1) Đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Ban Chủ nhiệm Chương trình KHCN phục vụ xây dựng nông thôn mới công nhận kết quả của Dự án. Xem xét cho phép triển khai giai đoạn tiếp theo của Dự án, mở rộng địa bàn sang các tỉnh khác của khu vực trung du miền núi phía Bắc, phục vụ xây dựng nông thôn mới bền vững ở vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số. 553
2) Khuyến cáo mở rộng kết quả của Dự án ra các địa phương của tỉnh Lào Cai với 03 loại cây dược liệu đã được nghiên cứu hoàn thiện quy trình nhân giống và sản xuất thâm canh. 554
Tài liệu tham khảo 1. Ban chỉ đạo Trung ương Chương trình Mục tiêu QG xây dựng Nông thôn mới: Báo cáo Kết quả thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2014 và phương hướng, nhiệm vụ đến năm 2015 2. Ban chỉ đạo Trung ương Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới: Kỷ yếu Hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2010- 2015, tại Hà Nội ngày 08/12/2015. 3. Bộ Nông nghiệp và PTNT: Chiến lược hội nhập Kinh tế Quốc tế ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn đến năm 2030. Tài liệu lưu tại Bộ. 4. Bộ Nông nghiệp và PTNT: Báo cáo kế hoạch phát triển nông nghiệp, nông thôn giai đoạn 2016- 2020. Tài liệu lưu trữ của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. 5. Bộ Y tế: Quyết định số 2614/QĐ-BYT ngày 16/7/2014 của Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành "Kế hoạch triển khai thực hiện Chiến lược quốc gia phát triển ngành Dược Việt Nam giai đoạn đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 theo Quyết định số 68/QĐ-TTg ngày 10 tháng 01 năm 2014 của Thủ tướng Chính phủ". 6. Bộ Y tế, Cục Quản lý dược: Đề án “Quy hoạch chi tiết đề án phát triển công nghiệp dược Việt Nam giai đoạn đến 2020 và tầm nhìn đến 2030”. 7. Đảng ủy xã Thanh Vân: Báo cáo số 53-BC/ĐU ngày 02/12/2016 về Kết quả thực hiện nhiệm vụ năm 2016; phương hướng, nhiệm vụ năm 2017. 8. Đề tài cấp Bộ Nông nghiệp và PTNT từ 6/2010 - 12/2012: “Nghiên cứu phát triển trồng 3 cây thuốc bản địa: Ngũ gia bì gai, Sì to, Hà thủ ô đỏ trong cộng đồng các dân tộc vùng cao thuộc huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai” do TS Phạm Thanh Huyền chủ trì. 9. Dự án “Xây dựng mô hình liên kết sản xuất cây dược liệu nhằm khai thác lợi thế và thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu sản xuất nhằm tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo cho đồng bào dân tộc miền núi tại 3 xã Quyết Tiến, Thanh Vân huyện Quản Bạ (Hà Giang) và xã Y Tý huyện Bát Xát (Lào Cai) góp phần xây dựng nông thôn mới. Đơn vị chủ trì: Công ty Cổ phần thương mại Bình Minh; Chủ nhiệm đề tài: Sái Minh Đạo, Dự án cấp Nhà nước, nghiệm thu năm 2018, thuộc Chương trình KH&CN phục vụ xây dựng NTM giai doan 2011-2015 10. Đề tài KHCN 11-05: "Nghiên cứu xây dựng mô hình chọn giống cây thuốc chất lượng cao” do TS Nguyễn Văn Thuận chủ trì. 11. Đỗ Huy Bích và cs (2004). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam tập II. NXB khoa học kỹ thuật. 12. Nguyễn Thị Lan, Phạm Tiến Dũng. Giáo trình phương pháp thí nghiệm. Nhà xuất bản Nông nghiệp Hà Nội, 2012. 13. Đỗ Tất Lợi (1999), Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học. 14. Viện Dược liệu (1976). Kỹ thuật trồng cây thuốc. NXB Y học. 555
15. Nguyễn Văn Thuận (2001), Xây dựng quy trình trồng và chế biến một số dược liệu sạch để bào chế một số chế phẩm chất lượng cao. Dự án cấp Bộ Y tế 16. Dược điển Việt Nam IV 17. QCVN 01-38: 2010/BNNPTNT.Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về phương pháp điều tra phát hiện dịch hại cây trồng. Ban soạn thảo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về phương pháp điều tra phát hiện dịch hại cây trồng biên soạn, Cục Bảo vệ thực vật trình duyệt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành tại Thông tư số 71/2010/TT-BNNPTNT ngày 10 tháng 12 năm 2010. 18. Fen L, Pan X, Sun Z. Advance on pharmacological functions of Panax noto-ginseng. China Pharm 2008;11:1185e7. 19. Guo HB, Cui XM, An N, Cai GP. Sanchi ginseng (Panax notoginseng (Burkill) F. H.Chen) in China: distribution, cultivation and variations. Genet Resour CropEvol 2010;57:453e60. 20. Guo HB, Cui XM, An N, Cai GP. Sanchi ginseng (Panax notoginseng (Burkill) F. H.Chen) in China: distribution, cultivation and variations. Genet Resour CropEvol 2010;57:453e60. 21. Sun S, Wang CZ, Tong R, Li XL, Fishbein A, Wang Q, He TC, Du W, Yuan CS.Effects of steaming the root of Panax notoginseng on chemical composition andanticancer activities. Food Chem 2010;118:307e14. 22. Wen J, Zimmer EA. Phylogeny and biogeography of Panax L. (the Ginsenggenus, Araliaceae): inferences from its sequences of nuclear ribosomal DNA.Mol Phylogenet Evol 1996;6:167e77. 23. World Health Organization. Quality control methods for medicinal plant materials. Geneva, 1998: 47 - 63 24. Xia P, Guo H, Liang Z, Cui X, Liu Y, Liu F. Nutritional composition of Sanchi(Panax notoginseng) seed and its potential for industrial use. Genet ResourCrop Evol 2014;61:663e7. 556