Xây dựng mô hình và cơ chế quản lý vận hành mô hình du lịch cộng đồng ở vùng Tây Bắc

TẠP HÍ KHOA HỌ<br /> Khoa học X hội Số 13 6/2018) tr. 96 - 107<br /> <br /> ÂY DỰNG MÔ H NH VÀ C CHẾ QUẢN LÝ VẬN HÀNH<br /> MÔ H NH DU LỊCH CỘNG ĐỒNG Ở VÙNG TÂY BẮC<br /> <br /> Đỗ Thúy Mùi<br /> Trường Đại học Tây Bắc<br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Xây dựng mô hình để phát triển du lịch cộng đồng (DLCĐ) đang là vấn đề được quan tâm ở<br /> nhiều vùng, nhất là vùng Tây Bắc. Để xây dựng mô hình DLCĐ cần phải có những cơ sở như: tài nguyên du lịch<br /> hấp dẫn, cơ sở vật chất kỹ thuật, cơ sở hạ tầng phục vụ khách du lịch, có bộ máy tổ chức, khả năng hoạt động<br /> kinh doanh, có quy ước về hoạt động du lịch… Khi triển khai mô hình cần phải có những nguyên tắc: tập trung<br /> dân chủ, vì lợi ích chung của cộng đồng, phát triển theo quy hoạch ngành, quy hoạch kinh tế - xã hội của vùng,<br /> phát triển hài hòa giữa lợi ích kinh tế và xã hội… Xây dựng mô hình phát triển DLCĐ phải đảm bảo được các<br /> mục tiêu: Cải thiện chất lượng cuộc sống; giúp có thời gian trải nghiệm thú vị, hài lòng với hoạt động du lịch<br /> đó; khai thác sử dụng các nguồn tài nguyên một cách bền vững. Dựa trên tiềm năng về tự nhiên, về kinh tế - xã<br /> hội ở vùng Tây Bắc các mô hình phát triển DLCĐ được triển khai như: mô hình hoạt động theo quy luật cung -<br /> cầu, mô hình tổng quát, mô hình cơ cấu tổ chức, quản lý và các hoạt động DLCĐ, mô hình phục vụ khách du<br /> lịch, mô hình phân phối thu nhập. Để triển khai thực hiện mô hình du lịch cần qua 6 bước: nghiên cứu nhu cầu<br /> khách, các yếu tố ảnh hưởng, lựa chọn tuyến, điểm du lịch, nội dung chương trình du lịch, thử nghiệm và đưa<br /> chương trình vào vận hành.<br /> <br /> Từ khóa: Cơ chế quản lý, du lịch cộng đồng, điểm du lịch, mô hình, Tây Bắc.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> D Đ là loại hình du lịch mà mọi hoạt động của nó gắn liền với cộng đồng n cư.<br /> gười n địa phư ng được tham gia và chịu trách nhiệm ra quyết định th c thi điều hành<br /> các hoạt động du lịch. Mục đ ch là tạo cho mọi thành viên trong cộng đồng được tham gia vào<br /> hoạt động du lịch, phát tri n đời sống vật chất, tinh thần n ng cao đời sống của cộng đồng<br /> n cư địa phư ng. Đ phát tri n D Đ mang lại hiệu quả kinh tế cao cần có những mô hình<br /> phát tri n đúng hướng và c c chế quản lý, vận hành phù hợp. Bài viết sẽ đề cập đến xây d ng<br /> mô h nh và c chế quản lý, vận hành mô hình D Đ ở vùng Tây Bắc.<br /> <br /> 2. Nội dung<br /> 2.1. Cơ sở để xây dựng mô hình du lịch cộng đồng<br /> Muốn phát tri n và xây d ng được mô hình D Đ cần phải có các yếu tố đ hình thành<br /> đi m D Đ như tài nguyên u lịch các điều kiện về kinh tế, xã hội: c sở hạ tầng c sở vật<br /> chất kỹ thuật, chính sách phát tri n du lịch và s đồng thuận của người dân tại các đi m du lịch<br /> đ . ụ th , cần phải đảm bảo các yêu cầu sau:<br /> - Có tài nguyên du lịch đủ hấp dẫn đ thu hút khách du lịch.<br /> - c sở vật chất c sở hạ tầng và ịch vụ đảm ảo đáp ứng nhu cầu khách u lịch.<br /> <br /> gày nhận ài: 15/01/2018. gày nhận đăng: 23/02/2018<br /> iên lạc: Đỗ Thúy Mùi e-mail: maithuydotb@gmail.com<br /> 96<br />  - Có bộ máy tổ chức quản lý D Đ, do cộng đồng tín nhiệm và bầu và được cấp có<br /> thẩm quyền công nhận.<br /> - Có khả năng t chủ hoạt đông kinh oanh chủ động sẵn sàng trong các hoạt động kinh<br /> doanh và hội nhập được xu thế của quốc tế.<br /> - đủ điều kiện về tư cách pháp nh n và các điều kiện khác đảm bảo cho liên kết, hợp<br /> tác với các nhà đầu tư các đi m du lịch khác trong khu v c và các t nh thành trong vùng.<br /> - Cộng đồng phải xây d ng được quy ước về hoạt động du lịch của m nh và được cấp<br /> chính quyền phê chuẩn.<br /> - chư ng tr nh hoạt động, kinh doanh, dịch vụ đáp ứng yêu cầu khách du lịch, phát<br /> tri n bền vững và đúng định hướng.<br /> - Cộng đồng n cư tham gia và hưởng lợi ích hợp pháp từ hoạt động du lịch; có trách<br /> nhiệm bảo vệ tài nguyên du lịch, bản sắc văn hóa địa phư ng; giữ gìn an ninh, trật t , an toàn<br /> xã hội, vệ sinh môi trường đ tạo s hấp dẫn du lịch.<br /> - Hoạt động kinh doanh dịch vụ phải đăng ký kinh oanh và được cấp có thẩm quyền<br /> cho phép.<br /> - Có thị trường khách đủ lớn về số lượng và đảm bảo chất lượng ổn định cho vùng, từ<br /> đ đảm bảo về nguồn thu nhập và tạo được công ăn việc làm ổn định cho nhân dân trong<br /> vùng.<br /> <br /> 2.2. Các nguyên tắc triển khai mô hình<br /> D Đ muốn phát tri n ền vững cần phải c c chế quản lý và vận hành đúng đắn.<br /> chế quản lý đ cần được x y ng trên những nguyên tắc nhất định. ác nguyên tắc chủ<br /> yếu đ tri n khai mô h nh là:<br /> - Tập trung dân chủ, vì lợi ích chung của cộng đồng. Các thành viên của cộng đồng dân<br /> cư địa phư ng tham gia vào quá tr nh tổ chức th c hiện và ki m soát các hoạt động du lịch tại<br /> cộng đồng. Từ đ , lợi ích kinh tế sẽ được chia sẻ công bằng và rộng khắp, không ch riêng<br /> cho các công ty du lịch mà còn dành cho các thành viên của cộng đồng.<br /> - Phát tri n D Đ đúng theo quy hoạch ngành và quy hoạch phát tri n kinh tế - x hội<br /> của địa phư ng của t nh và quốc gia.<br /> - Mô hình D Đ góp phần gìn giữ, phát huy những giá trị văn h a tốt đẹp của các dân<br /> tộc ở địa phư ng n ng cao n tr ảo vệ môi trường, bảo tồn văn h a tạo việc làm nhằm<br /> xóa đ i giảm nghèo.<br /> - Phát tri n hài hòa giữa lợi ch kinh tế và phát tri n x hội.<br /> - Mô h nh tổ chức quản lý phù hợp với điều kiện tr nh độ sản xuất ịch vụ của cộng<br /> đồng. Vận ụng mô h nh sáng tạo và linh hoạt phù hợp với điều kiện của địa phư ng; phân<br /> công lao động phải phù hợp với năng l c tr nh độ kỹ thuật của người lao động; ph n chia lợi<br /> ích phù hợp với sở hữu tài nguyên u lịch tư liệu sản xuất kết quả và năng suất lao động quan<br /> hệ sản xuất phải phù hợp với l c lượng sản xuất).<br /> - Mô hình D Đ giúp cho cộng đồng địa phư ng nhận thức được vai trò và vị trí của<br /> m nh cũng như những lợi, hại mà việc phát tri n du lịch mang đến. Từ đ , góp phần gìn giữ,<br /> phát huy những giá trị văn h a tốt đẹp của các dân tộc, nâng cao dân trí, bảo vệ môi trường,<br /> bảo tồn văn h a tạo việc làm nhằm giảm nghèo.<br /> 97<br /> 2.3. Các mục tiêu cần đạt được của mô hình du lịch cộng đồng<br /> <br /> Phát tri n D Đ c ý nghĩa rất lớn đối với các t nh miền núi đặc iệt là đối với các t nh<br /> vùng T y ắc. Phát tri n D Đ trong vùng phải đảm ảo các mục tiêu c ản là:<br /> - ải thiện chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phư ng.<br /> - Mang lại cho u khách những chuyến u lịch c chất lượng và ấn tượng tốt c thời<br /> gian trải nghiệm thú vị hài lòng với hoạt động u lịch đ .<br /> - ng cao hi u iết của mọi thành viên trong x hội về các tác động từ các hoạt động<br /> u lịch tới môi trường và tập quán sinh sống của cộng đồng và ngược lại.<br /> - Đảm ảo ph n chia công ằng các lợi ch c được từ hoạt động phát tri n u lịch. Đảm<br /> ảo quyền quyết định của mọi thành phần trong x hội đối với các nguồn l c mà ngành u lịch<br /> và các ngành kinh tế khác cùng sử ụng đ phát tri n.<br /> - Khai thác sử ụng các nguồn tài nguyên một cách ền vững: ao gồm cả tài nguyên<br /> thiên nhiên x hội và văn hoá. Việc sử ụng ền vững tài nguyên là nền tảng c ản nhất cho<br /> mô hình D Đ tồn tại l u ài.<br /> - D Đ c s tham gia của các thành viên trong cộng đồng nên ễ àng giúp u<br /> khách hi u được những giá trị của cộng đồng tại đi m đến.<br /> - D Đ g p phần vào quá tr nh ảo vệ tôn tạo nguồn tài nguyên u lịch t nhiên và<br /> nh n văn ao gồm: s đa ạng sinh thái phong tục tập quán i t ch văn h a - lịch sử...<br /> - D Đ g p phần giảm ngh o và x y ng s thịnh vượng kinh tế cho cộng đồng địa<br /> phư ng thông qua việc hưởng lợi từ phát tri n c sở hạ tầng tạo thêm c hội việc làm tăng<br /> thu nhập...<br /> - D Đ cung cấp những sản phẩm u lịch với các đặc trưng tiêu i u về văn h a x<br /> hội và môi trường của cộng đồng địa phư ng.<br /> - Giữ g n ảo vệ được tài nguyên u lịch cả tài nguyên u lịch t nhiên và tài<br /> nguyên u lịch nh n văn đồng thời g p phần ảo vệ môi trường trong thôn ản.<br /> <br /> 2.4. Xây dựng mô hình du lịch cộng đồng ở vùng Tây Bắc<br /> 2.4.1. Cơ sở để xây dựng mô hình du lịch cộng đồng ở vùng Tây Bắc<br /> Tây Bắc bao gồm 4 t nh: ai h u Điện iên S n a và Hòa nh. Diện tích t<br /> nhiên của vùng là 3.741,6 km2, chiếm 11,3% diện tích cả nước. Dân số năm 2015 là 2.629 3<br /> ngh n người, chiếm 2,8% dân số cả nước [2].<br /> Tây Bắc là vùng có nhiều tiềm năng đ phát tri n D Đ vị tr địa lý thuận lợi đ kết<br /> nối các đi m du lịch trong vùng. Tài nguyên thiên nhiên giàu có, có nhiều phong cảnh đẹp,<br /> nhiều cao nguyên rộng lớn, núi non hùng vĩ nhiều hang động thác nước đẹp, khí hậu ôn hòa.<br /> Đ y là điều kiện thuận lợi đ Tây Bắc phát tri n D Đ. Du khách c th tham quan, ngắm<br /> cảnh, trải nghiệm cuộc sống của đồng ào vùng cao như làm nư ng hái ch trồng hoa, thu<br /> hoạch hoa… Vùng c nhiều di sản văn h a nhiều di tích lịch sử đặc biệt vùng có những nét<br /> văn h a riêng trong ăn mặc, sinh hoạt, có nhiều m n ăn đặc sản, nhiều lễ hội, làng nghề<br /> truyền thống. Các lễ hội mang màu sắc riêng của từng dân tộc đ y là điều kiện đ phát tri n<br /> D Đ và đa ạng hóa các sản phẩm du lịch.<br /> 98<br />  Tây Bắc có nhiều đặc sản, mỗi t nh, thành, mỗi địa phư ng đều có những sản vật đặc<br /> trưng riêng thuận lợi cho du khách mua sắm và thưởng thức đặc sản của từng vùng miền.<br /> Vùng c rượu s u ch t Điện iên) rượu Hang Chú (S n a) c nếp tan Mường hanh S n<br /> La), nếp nư ng Điện Biên), có khoai sọ Cụ ang S n a) gà đen nh m hoa quả, các loại<br /> rau đặc sản…<br /> Từ năm 2005, vùng Tây Bắc đ c nhiều chiến lược đ phát tri n du lịch nói chung và<br /> D Đ. Trong các t nh của vùng, Hòa Bình là t nh có hoạt động du lịch cộng đồng sớm và có<br /> hiệu quả nhất. S n a từ năm 2006 đ được Tổ chức S V Hà an hỗ trợ tư vấn x y ng<br /> mô hình D Đ 1 ản tại Phụ Mẫu x hiềng Yên, Mộc h u cũ). ăm 2013, Sở Văn h a<br /> Th thao và Du lịch đ và đang tri n khai hỗ trợ x y ng 04 ản D Đ và ước đầu đ thu<br /> hút được khách u lịch trong và ngoài nước. Điện iên D Đ đ phát tri n ở một số ản<br /> thuộc các huyện: Thành phố Điện iên huyện Điện iên huyện Tuần Giáo. ai h u cũng<br /> đ khai thác nhiều đi m D Đ hiệu quả nhất là ản Vàng Pheo huyện Phong Thổ. h n<br /> chung vùng đ ước đầu phát tri n một số h nh thức kinh oanh ịch vụ u lịch với a h nh<br /> thức chủ yếu là: cá th hộ gia đ nh hộ gia đ nh kết hợp với oanh nghiệp đầu tư hợp tác x<br /> tập hợp một số hộ gia đ nh cùng làm u lịch). ác h nh thức đ c những ưu đi m nhược<br /> đi m cụ th là:<br /> - Cá thể hộ gia đình<br /> u đi m của hình thức này là: ác gia đ nh ở địa phư ng c điều kiện t đầu tư và<br /> đ n khách u lịch lưu trú tại gia đ nh c điều kiện đ phục vụ khách ăn uống, thậm chí có th<br /> tổ chức các hoạt động dịch vụ khác cho thuê mướn trang phục phư ng tiện xe đạp, xe máy,<br /> ô tô, xe ng a x ch lô…) mang vác thuê…<br /> Hạn chế của hình thức này là: Loại hình này còn mang tính t phát đ n lẻ, vì vậy hạn<br /> chế của mô h nh này là chưa huy động được cộng đồng bản cùng tham gia làm du lịch điều<br /> đ c những kh khăn nhất định trong quá tr nh đ n và phục vụ khách du lịch.<br /> - Hộ gia đình kết hợp doanh nghiệp đầu tư<br /> u đi m của hình thức này là: Công ty du lịch liên kết với chủ hộ đi m đến du lịch<br /> đầu tư x y ng c sở vật chất, ch nh trang nâng cấp ngôi nhà sàn truyền thống và trang bị<br /> những vật dụng cần thiết tổ chức đ n và phục vụ khách du lịch (chủ yếu là khách nước ngoài)<br /> lưu trú và tham gia các hoạt động trải nghiệm, ẩm th c giao lưu văn nghệ… tại bản nhằm<br /> khai thác những tiềm năng u lịch của địa phư ng.<br /> Hạn chế của hình thức này là: hưa huy động được sức mạnh của cộng đồng cùng<br /> tham gia phát tri n du lịch.<br /> - Hợp tác xã (tập hợp một số hộ gia đình tại điểm du lịch)<br /> u đi m của hình thức này là: phát huy được sức mạnh của cộng đồng cùng chung tay<br /> làm du lịch phát huy được vốn đầu tư chung tạo điều kiện nâng cấp c sở hạ tầng và các điều<br /> kiện dịch vụ chung trong bản.<br /> Hạn chế của hình thức này là: mới ch dừng lại là D Đ cung cấp các dịch vụ du lịch<br /> theo nhu cầu khách du lịch và mang tính t phát chứ phát tri n chưa đồng bộ chưa c s liên<br /> kết giữa các nhà kinh doanh lữ hành với các tổ chức cộng đồng làng bản cho nên s phát tri n<br /> D Đ chưa khai thác hiệu quả và đảm bảo cho s phát tri n bền vững.<br /> 99<br />  Việc nghiên cứu x y ng mô h nh D Đ là cả quá tr nh đúc rút kinh nghiệm th c tiễn<br /> từ các hoạt động cụ th của các địa phư ng. Mô h nh phải th hiện được vấn đề c ản là tất cả<br /> các hoạt động u lịch đ o cộng đồng n cư tại đi m đến th c hiện kết hợp với việc khai thác<br /> tài nguyên u lịch của địa phư ng mang lại lợi ch cho cộng đồng. Đ y là một mô h nh kinh<br /> tế nếu x y ng thành công mô h nh này kết hợp cùng những mô h nh kinh tế khác như: mô<br /> h nh kinh tế trang trại vừa và nhỏ mô h nh nông thôn mới mô h nh vườn ao chuồng áp ụng<br /> cho kinh tế hộ gia đ nh và liên kết hộ gia đ nh làm kinh tế,... sẽ g p phần th c hiện c hiệu<br /> quả mục tiêu giảm ngh o.<br /> Mô hình D Đ có c chế hoạt động thông qua việc th c hiện quy ước hư ng ước của<br /> cộng đồng a trên s hợp tác trong lĩnh v c sản xuất và ịch vụ. ợi ch được ph n ổ hài hòa<br /> hợp lý đối với cộng đồng. Từ đ , sẽ khuyến kh ch được cộng đồng tham gia phát huy t nh nội l c<br /> của cộng đồng. Đồng thời khi phát tri n D Đ sẽ g p phần n ng cao nhận thức trách nhiệm của<br /> cộng đồng trong việc giữ g n ảo vệ tài nguyên thiên nhiên và ảo tồn phát huy các giá trị văn<br /> hóa truyền thống và là tiền đề cho u lịch S n a phát tri n theo hướng ền vững. ên cạnh đ , sẽ<br /> thu hút được s tham gia của các đ n vị kinh oanh các nhà đầu tư trong nước và quốc tế vào<br /> lĩnh v c phát tri n u lịch vùng nông thôn miền núi.<br /> Mô hình D Đ ao gồm cả về các yếu tố kinh tế - x hội gắn với ảo vệ môi trường ảo<br /> tồn giá trị văn h a ản sắc n tộc một cách ền vững. D Đ ch thành công khi c s đồng<br /> thuận và tham gia tr c tiếp của cộng đồng vào hoạt động u lịch o đ hoạt động u lịch c hiệu<br /> quả và phát tri n ền vững hay không là o cộng đồng quyết định. Đ mô h nh D Đ hoạt động<br /> tốt đem lại hiệu quả cao rất cần các yếu tố tác động ên ngoài như: các định hướng ch nh sách và<br /> các cộng cụ quản lý điều tiết của hà nước hỗ trợ thúc đẩy mô h nh hoạt động phát tri n đúng<br /> hướng và mang t nh phổ iến.<br /> <br /> 2.4.2. Xây dựng mô hình du lịch cộng đồng ở vùng Tây Bắc<br /> D Đ mang lại cho u khách những trải nghiệm về ản sắc cộng đồng địa phư ng<br /> trong đ cộng đồng địa phư ng tham gia tr c tiếp vào hoạt động u lịch được hưởng lợi ch<br /> kinh tế - x hội từ hoạt động u lịch và c trách nhiệm ảo vệ tài nguyên môi trường ản sắc<br /> văn h a của cộng đồng. h n chung mô h nh D Đ ao gồm hai yếu tố c ản:<br /> - Một là: Phát tri n l c lượng sản xuất ịch vụ D Đ và ộ máy tổ chức quản lý của<br /> cộng đồng c nhu cầu c tài nguyên u lịch chưa được khai thác cộng đồng đồng thuận làm<br /> dịch vụ u lịch chưa c oanh thu từ u lịch thiếu tổ chức - quản lý - chưa c lợi ch cộng<br /> đồng);<br /> - Hai là: Mô h nh về quan hệ sản xuất ịch vụ D Đ phù hợp với l c lượng sản xuất<br /> đ c khách u lịch tài nguyên u lịch đang được khai thác c ịch vụ u lịch c oanh thu từ<br /> u lịch nhưng thiếu về tổ chức - quản lý - chia sẻ lợi ch).<br /> <br /> hà đầu tư hà cung ứng<br /> Du khách dịch vụ du lịch<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Cộng đồng dân<br /> Chính quyền địa phư ng<br /> tại đi mdu lịch<br /> <br /> Hình 1: Mô hình hoạt động theo quy luật cung - cầu<br /> 100<br />  Mô hình du lịch cộng đồng = ộng đồng(1) + tài nguyên u lịch(2) + Khách u lịch(3) +<br /> Môi trường(4) = ợi ch lợi ch kinh tế - lợi ch x hội - ảo vệ môi trường).<br /> Khởi động từ cộng đồng (nhận thức - tổ chức - hành động), vận hành từ (1) - (2) - (3) -<br /> 4) và ngược lại; các hoạt động du lịch theo c chế thị trường có s quản lý của hà nước.<br /> - chế hoạt động của mô h nh thông qua quy chế quản lý thu chi tài ch nh o cộng<br /> đồng thống nhất x y ng thông qua lao động và lợi ch cộng đồng.<br /> - chế vận hành mô hình về yếu tố khách quan là c chế thị trường, các hoạt động<br /> D Đ nhằm đáp ứng nhu cầu của khách hàng (khách du lịch), yếu tố cạnh tranh, sức thu hút<br /> khách do thị trường khách du lịch quyết định, s cạnh tranh giữa các đi m du lịch vùng lân cận và<br /> giữa các đi m du lịch là điều kiện tồn tại và phát tri n của mô h nh. Đối với lĩnh v c kinh tế của<br /> mô hình, quy luật cung - cầu và quy luật thị trường xác định, chi phối s vận động và xu hướng<br /> phát tri n của mô hình.<br /> - Các yếu tố tác động đến mô h nh là các c chế ch nh sách động l c thúc đẩy mô<br /> hình hoạt động. ác c chế quản lý, vận dụng các chính sách kinh tế xã hội đề xuất những c<br /> chế hoạt động phù hợp cho việc phát tri n hoạt động kinh oanh đầu tư c sở hạ tầng một cách<br /> phù hợp với cảnh quan môi trường.<br /> - S điều tiết và định hướng thông qua các nguyên tắc, quy chế của cộng đồng và Luật du<br /> lịch Việt am. Đi m D Đ các hoạt động được gắn với thiết chế quản lý thôn, bản với hình thức<br /> sở hữu tư liệu sản xuất và hình thức phân chia (phân phối) lợi ích, lợi nhuận đan xen giữ tư nh n<br /> và cá th , giữa tập th và cộng đồng.<br /> Xuất phát từ th c tiễn hoạt động D Đ vùng Tây Bắc chúng tôi đề xuất mô hình phát<br /> tri n D Đ tổng quát như sau:<br /> <br /> <br /> Môi trường đầu tư<br /> và các nhân tố tác<br /> động khác<br /> <br /> <br /> <br /> Các sản phẩm<br /> và dịch vụ Tổ chức quản lý<br /> du lịch Khách DL và cộng đồng<br /> dân cư<br /> (khách hàng)<br /> tại điểm du lịch<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tài nguyên<br /> du lịch tại điểm đến<br /> <br /> <br /> Hình 2: Mô hình du lịch cộng đồng tổng quát<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 101<br />  Ban chỉ đạo phát triển DLCĐ cấp xã<br /> (có 2 đến 3 người)<br /> <br /> <br /> <br /> Các nhàđầu tư đơn vị<br /> Các nguồn Tổ TQDLCĐ bản<br /> tài trợ khác cung ứng dịch vụ du<br /> (có 3 đến 5 người)<br /> lịch<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Đội V n hóa Đội dịch vụ<br /> Đội hướng dẫn Đội ẩm thực<br /> v n nghệ viên du lịch lưu trú<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Khách du lịch (Khách hàng)<br /> <br /> <br /> Hình 3: Cơ cấu tổ chức quản lý và các hoạt động của cộng đồng<br /> chế hoạt động thông qua quy định của hư ng ước quy ước)<br /> <br /> 2.4.3. Khái quát mô hình theo các nội dung cơ bản<br /> <br /> 2.4.3.1. cấu tổ chức quản lý và các hoạt động của cộng đồng n cư tại đi m u lịch cộng đồng<br /> <br /> h nh quyền địa phư ng và các c quan quản lý u lịch giữ vai trò quản lý vĩ mô tạo<br /> điều kiện thuận lợi cho việc phát tri n D Đ: đặt ra các khung pháp lý về u lịch ảo tồn quản<br /> lý môi trường sử ụng lao động... nhằm hướng các hoạt động u lịch trong cộng đồng theo<br /> hướng ền vững và giúp uy tr hoạt động của mô h nh phát tri n D Đ ở địa phư ng.<br /> ộng đồng n cư địa phư ng đ ng vai trò là người thụ hưởng các kiến thức và các<br /> nguồn hỗ trợ đ c th chủ động tham gia vào hoạt động u lịch từ kh u hoạch định quản lý<br /> tới tr c tiếp kinh oanh. V thế cộng đồng ch nh là nh n tố uy tr s phát tri n u lịch<br /> cộng đồng sau khi mô h nh D Đ đ được x y ng và áp ụng tại địa phư ng.<br /> Mô h nh quản lý tổ chức ph n công lao động) c cấu tổ chức an ch đạo tổ t quản<br /> đội ịch vụ gồm những người th c hiện các hoạt động ịch vụ u lịch tại cộng đồng quy chế<br /> hoạt động và các văn ản mang t nh định hướng trong công tác quản lý hoạt động u lịch cho<br /> một đi m u lịch gắn với cộng đồng; ph n phối được th hiện rõ trong nội ung quy chế quản lý<br /> thu chi tài ch nh của cộng đồng tu n theo quy ước cộng đồng ản u lịch và hư ng ước của ản.<br /> <br /> 2.4.3.2. Phát tri n về l c lượng sản xuất ịch vụ u lịch cộng đồng<br /> <br /> - Về l c lượng sản xuất: Tạo lập l c lượng sản xuất nguồn l c lao động tr nh độ lao<br /> động các đội ịch vụ là những người c tr nh độ kỹ thuật tay nghề c ản nhất định đ phục<br /> vụ ịch vụ u lịch kết hợp với các yếu tố t nhiên tài nguyên u lịch) và nh n văn nét độc<br /> đáo ản sắc văn hóa n tộc) c sở vật chất kỹ thuật các công cụ phư ng tiện lao động trên<br /> c sở được định hướng quy hoạch và kế hoạch khai thác hợp lý các yếu tố đầu vào cho mô<br /> 102<br /> h nh điều kiện cần đ mô h nh hoạt động được). X y ng l c lượng sản xuất tại cộng đồng<br /> ao gồm:<br /> + hững người n làm ịch vụ u lịch c kỹ năng kỹ thuật hi u iết văn hóa ản<br /> địa kiến thức về ngoại ngữ khả năng iễn đạt tr nh độ của người làm ịch vụ và hoạt động du<br /> lịch. Đ y là vấn đề mấu chốt c ản nhất của ịch vụ D Đ.<br /> + Tư liệu lao động ịch vụ D Đ ao gồm: ông cụ lao động là các chư ng tr nh u<br /> lịch các phư ng án ịch vụ u lịch sử ụng kết hợp với các kỹ năng tr nh độ của cộng đồng đ<br /> phục vụ khách u lịch.<br /> - Về quan hệ sản xuất nhiệm vụ nghiên cứu thiết lập quan hệ sản xuất phù hợp với l c<br /> lượng sản xuất ao gồm 3 yếu tố: Sở hữu của cộng đồng sở hữu tập th ) và sở hữu tư nh n về<br /> tài nguyên u lịch tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên nh n văn) tư liệu lao động và phư ng<br /> tiện lao động các ụng cụ nhà cửa sức lao động...), trong đ xác lập quyền sở hữu và s<br /> tham gia của cộng đồng đối với tài nguyên thiên nhiên văn h a truyền thống của địa phư ng<br /> theo hướng phát tri n u lịch ền vững.<br /> <br /> Tổ tự quản DL cộng đồng đón<br /> tiếp, phân công, giao nhiệm vụ<br /> <br /> <br /> Dịch vụ hướng Các điểm th m<br /> dẫn, mang vác quan DL: Cảnh<br /> hành lý Khách DL quan thiên nhiên,<br /> (khách hàng) hoạt động trải<br /> nghiệm…<br /> <br /> <br /> Dịch vụ<br /> lưu trú Dịch vụ v n<br /> nghệ, thể thao<br /> Dịch vụ ẩm<br /> thực đặc sản<br /> địa phương<br /> <br /> Hình 4: Phục vụ khách du lịch của bản du lịch cộng đồng<br /> <br /> 4.4. Quy trình triển khai vận hành mô hình du lịch cộng đồng<br /> <br /> Bước 1: Nghiên cứu nhu cầu khách<br /> Với quan đi m kinh doanh gắn với thị trường và quy luật cung - cầu nên ước này cần<br /> nghiên cứu tr c tiếp nhu cầu th c tế cụ th cho 1 đoàn khách u lịch. Các luồng khách có tổ<br /> chức theo đoàn khách t o khách đi theo chư ng tr nh tour. ụ th , đối với các đối tượng là:<br /> - Khách hàng và thị trường mục tiêu: Đối với thị trường mục tiêu là khách nước ngoài<br /> thường có nhu cầu lớn đối với loại hình du lịch gắn với cộng đồng và có khả năng chi trả lớn<br /> đồng thời cũng c ý thức rất cao về loại hình du lịch sinh thái gắn với cộng đồng còn đối với<br /> 103<br /> khách nội địa thì tỷ lệ tham gia loại hình du lịch này hiện nay chưa nhiều, chủ yếu là đối<br /> tượng thanh niên và trung niên thích khám phá những vùng đất mới c nét văn h a hay cảnh<br /> quan độc đáo.<br /> - Khách đi t do, t tổ chức chuyến du lịch: Đối với các khách du lịch đi theo nh m nhỏ,<br /> đ n lẻ không c hướng dẫn viên (k cả khách nội địa và quốc tế) chưa c chư ng tr nh u lịch,<br /> chưa c nhiều thông tin về khu v c họ đang đến thì việc xây d ng chư ng trình du lịch là một<br /> việc rất quan trọng cần th c hiện có bài bản, khoa học và t m nhằm giới thiệu một cách rõ nhất<br /> về sản phẩm dịch vụ, giá cả đ khách l a chọn và quyết định mua.<br /> - Khách đi theo chư ng tr nh và tour của đ n vị lữ hành: Thường khách quốc tế đến Việt<br /> Nam họ đi u lịch theo tour đ được các công ty lữ hành quốc tế án và c chư ng tr nh u lịch<br /> cụ th trên c sở các các đi m du lịch và tuyến du lịch đ được xác định.<br /> - Khi khách đ đến với đi m D Đ thì phải ph n t ch đối tượng khách một cách rất t<br /> m và cụ th đ c phư ng án giải pháp phục vụ thích hợp với đoàn khách và đưa ra những<br /> lời khuyên, khuyến cáo đối với những trở ngại khi họ tham gia chư ng tr nh v ụ, người cao<br /> tuổi, sức yếu, sợ độ cao nhưng lại quyết t m đi tour c nhiều nguy hi m như leo thác trượt<br /> dốc; người bị dị ứng với một số loại c y như c y s n nhưng tour c đi qua vùng c y này th<br /> khuyến cáo cho khách biết và chọn mua tour khác...). Xác định rõ khách ở đ u đến là nước<br /> nào, thuộc châu lục nào; (Khách nội địa ở t nh, thành phố nào); độ tuổi, sức khỏe, các yếu tố<br /> liên quan đến chuyến đi của khách.<br /> - Thành phần đặc đi m đoàn khách cần chú ý 3 vấn đề quan trọng là:<br /> + Sức khỏe độ tuổi, giới tính. Tùy theo sức khỏe độ tuổi, giới tính của các đoàn khách<br /> mà tổ chức những tour du lịch hợp với đoàn khách tạo cho họ tâm lý thoải mái và ấn tượng tốt<br /> trong chuyến đi.<br /> + Sở thích sinh hoạt ăn uống; ví dụ người châu Âu, Úc, Mỹ về cách sinh hoạt ăn<br /> uống cần chú ý về thức ăn ày tr cảnh quan xung quanh khi ăn uống (ví dụ, thích ngồi ghế<br /> cao c àn ăn m n ăn tinh ột dạng cháo, súp, canh, dụng cụ ăn ao ĩa không quen ùng đũa<br /> nhưng rất thích học cách ăn ằng đũa không ùng tay xé thức ăn hoặc cầm nắm thức ăn)...<br /> Uống: th ch đồ uống từ hoa quả vắt, chiết ép và c ướp lạnh, hoặc nước đá xay viên nhỏ,<br /> không thích có vị đắng, cay, thích chua, ngọt; thích uống nước lá do dân t chế nấu nước uống<br /> nhưng rất quan t m đến t nh năng ổ, chữa bệnh gì, giải khát, giải nhiệt, giảm huyết áp, có lợi<br /> cho tim mạch, bệnh đái đường và rất quan tâm tác dụng phụ nếu có), thích uống đồ uống có cồn<br /> thấp, thích uống rượu cần nhưng đầu hút phải được thay mỗi khi đổi nhau chú ý đến vệ sinh, an<br /> toàn th c phẩm).<br /> + Sở thích du lịch sinh thái: Ngắm cảnh quan thăm thác nước, tắm nước khoáng<br /> nóng đi ộ trong rừng và tham gia tất cả các loại hình du lịch sinh thái gắn với cộng đồng.<br /> - Giá cả các khoản chi ph trong chư ng tr nh và giá cả một số sản phẩm, dịch vụ hiện<br /> tại của khu v c khách đến v thường giá chào án chư ng tr nh được xây d ng từ thời đi m gửi<br /> đi chào án thời đi m quảng cáo, tuyên truyền, ghi trên tờ r i hoặc thời đi m ký kết các hợp<br /> đồng giữa ban quản lý D Đ với các công ty lữ hành có s chênh lệch về giá cả thị trường biến<br /> động theo thời đi m. Trước hết, phải tuân thủ giá đ ký hợp đồng với các công ty lữ hành, hoặc<br /> 104<br /> với khách. Đối với những thông tin đ niêm yết giá trong các ấn phẩm tuyên truyền đ n chào<br /> hàng nếu có s thay đổi thì phải thư ng lượng và thống nhất trước khi th c hiện các chư ng<br /> trình du lịch.<br /> Bước 2: Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến việc thiết kế chương trình du lịch<br /> Phải xác định các yếu tố ảnh hưởng đến chư ng tr nh u lịch đ có những phư ng án<br /> giải pháp, biện pháp, cách thức tổ chức phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ, hạ giá<br /> thành của chư ng tr nh nhưng vẫn đảm bảo tính hấp dẫn và đáp đúng đủ chất lượng các dịch vụ<br /> đ chào án cho khách.<br /> Phư ng tiện đi lại: Phải phù hợp với cấp loại đường địa hình, thời tiết. Có th tổ chức đi<br /> xe đạp ở những khu v c địa h nh tư ng đối bằng ph ng, có th đi ộ đi thuyền trên sông đi xe<br /> ô tô... Đặc biệt, vùng Tây Bắc có hai hồ thủy điện lớn nên bố tr phư ng tiện đi lại bằng thuyền<br /> trên hồ đ u khách được tham quan phong cảnh, tham quan các lồng, bè cá, nhất là lồng nuôi<br /> cá tầm...<br /> Bước 3: Lựa chọn tuyến, điểm, sản phẩm du lịch khác và dịch vụ phụ trợ<br /> Việc l a chọn các đi m du lịch c ý nghĩa quan trọng hàng đầu. L a chọn được đi m,<br /> tuyến đi đúng th khách u lịch mới hài lòng. Mỗi địa phư ng đều có tài nguyên du lịch đặc<br /> trưng riêng. Đối với miền núi Tây Bắc, có các phong cảnh thu hút được khách du lịch như:<br /> Thác nước hang động, cảnh quan núi khu v c cánh đồng, rừng, cảnh quan sinh hoạt của các<br /> bản dân tộc, tham gia một số sản xuất nghề thủ công truyền thống, tham gia trải nghiệm các<br /> hoạt động như hái ch vắt sữa bò, hái mận, trồng hoa, gặt lúa, bắt cá trên sông hồ các trò ch i<br /> dân gian...<br /> L a chọn các sản phẩm du lịch và các dịch vụ phải phù hợp với thị hiếu của khách. Du<br /> khách có th đi ộ ngắm cảnh núi rừng, cảnh quan làng bản, tắm, chụp ảnh đi xe đạp địa<br /> h nh đi tham quan tham gia trồng cây, sản xuất, tham gia lễ hội văn h a văn nghệ truyền<br /> thống, tiệc rượu cần ăn c m cùng n trong ản, ngh lại nhà n c đăng ký cho phép khách<br /> ngh qua đêm trong ản.<br /> Du khách cần l a chọn các dịch vụ kết hợp: như chỗ ngh ăn uống các phư ng tiện đi<br /> lại như thuê xe hoặc xe ôm... Du khách cũng l a chọn hướng dẫn viên, thuyết minh viên, dịch<br /> vụ mang vác đồ, dịch vụ ch đường, các dịch vụ tắm nước n ng thuê đồ chụp ảnh thuê đồ...<br /> Bước 4: Nội dung một chương trình du lịch<br /> Đ tổ chức một hoạt động du lịch đ n nhận một đoàn khách cần phải chuẩn bị một<br /> nội dung phù hợp và chu đáo. Trong nội dung của chư ng tr nh du lịch phải đảm bảo các yếu<br /> tố c ản sau:<br /> - Lịch trình: Về thời gian từ khi khởi hành đến khi kết thúc; đưa ra thời gian cụ th cho<br /> từng đi m đến về thời tham quan, ngh ng i.<br /> - Hình thức di chuy n: Đi bộ phư ng tiện đi lại tại đi m du lịch, luồng di chuy n,<br /> hướng di chuy n.<br /> - Đi m dừng chân, các dịch vụ bổ sung như i u diễn văn nghệ, sinh hoạt văn hóa<br /> cộng đồng, lễ hội, cúng lễ (nếu có).<br /> - sở lưu trú n i ăn uống (nếu khách có nhu cầu).<br /> - Giá từng dịch vụ, hoặc giá trọn gói, giá toàn bộ chư ng tr nh du lịch.<br /> 105<br />  Bước 5. Thử nghiệm chương trình<br /> - Mời khách tham gia không thu tiền, hoặc giảm giá, hoặc t tổ chức th c tập trong<br /> cộng đồng. Mục đ ch t m ra những đi m chưa phù hợp, những thuận lợi; chưa thuận lợi của<br /> chư ng tr nh u lịch; đánh giá và c các iện pháp khắc phục, bổ sung.<br /> - Luôn có s nâng cấp đổi mới nâng cao chất lượng chư ng tr nh kế cả khi đ án<br /> được cho khách.<br /> - Hoàn ch nh chư ng tr nh. Tiếp thu những ý kiến đ ng g p của các khách thử nghiệm<br /> đ xây d ng chư ng tr nh hoàn hảo, thu hút khách du lịch đông.<br /> Bước 6. Đưa chương trình vào vận hành<br /> - Đưa chư ng tr nh vào vận hành, thông báo rộng r i chư ng tr nh đến với khách du<br /> lịch trên các phư ng tiện thông tin đại chúng. Có th xây d ng website về du lịch địa phư ng<br /> có th in thành các tập tờ r i hay các đĩa D tặng cho khách.<br /> - Phối hợp với các công ty lữ hành đ án chư ng tr nh du lịch.<br /> 3. Kết luận<br /> D Đ đang là hướng phát tri n kinh tế mới của nhiều t nh thành, nhất là các t nh miền<br /> núi. Đ phát tri n D Đ hiệu quả và bền vững cần có các mô hình phát tri n. Các mô hình<br /> cần phải có những nguyên tắc nhất định như: Tập trung dân chủ, vì lợi chung của cộng đồng;<br /> Phát tri n du lịch đúng theo quy hoạch ngành và quy hoạch phát tri n kinh tế - xã hội của địa<br /> phư ng của t nh và quốc gia; mô hình D Đ góp phần gìn giữ, phát huy những giá trị văn<br /> hóa tốt đẹp của các dân tộc ở địa phư ng n ng cao n tr ảo vệ môi trường, bảo tồn văn<br /> hóa, tạo việc làm nhằm xóa đ i giảm nghèo; phát tri n hài hòa giữa lợi ích kinh tế và phát<br /> tri n xã hội. Th c hiện việc vận hành các mô hình D Đ theo sáu ước đ khai thác hiệu quả<br /> h n những tiềm năng u lịch của vùng Tây Bắc.<br /> Mô h nh D Đ ở vùng T y ắc được x y ng phát tri n theo hướng ền vững tập<br /> trung uy tr mối quan hệ t ch c c của cộng đồng với nguồn tài nguyên t nhiên nh n văn;<br /> đồng thời chia sẻ lợi ch kinh tế thông qua việc trao quyền cho cộng đồng n cư địa<br /> phư ng trong tổ chức và th c hiện các hoạt động u lịch ở vùng đáp ứng được nhu cầu và<br /> xu thế phát tri n u lịch Việt am trong giai đoạn hiện nay.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1] Nguyễn Văn Đ nh Trần Thị Minh Hòa (2006), Giáo trình Kinh tế du lịch Trường Đại<br /> học Kinh tế Quốc dân, Nxb ao động - Xã hội.<br /> [2] Đỗ Thúy Mùi (2017), Tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững<br /> vùng Tây Bắc, Thực trạng và những giải pháp, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ.<br /> [3] Sở Thư ng mại và Du lịch S n a 2006) Đề án Điều tra, khảo sát thị trường du lịch<br /> sinh thái cộng đồng t nh S n a số 25/ĐA-STMD ngày 08 tháng 11 năm 2006.<br /> [4] Sở Văn h a Th thao và Du lịch S n a D án Hỗ trợ 4 bản du lịch cộng đồng giai<br /> đoạn 1 trên địa bàn t nh S n a.<br /> [5] Thủ tướng Chính phủ, Quyết định về việc phê duyệt “Quy hoạch tổng th phát tri n du<br /> lịch Việt am đến năm 2020 tầm nh n đến năm 2030” số 201/QĐ-TTg ngày 22/01/2013.<br /> 106<br />  THE MODELLING AND MANAGEMENT MECHANISM<br /> FOR THE COMMUNITY-BASED TOURISM (CBT) MODEL<br /> OPERATION IN NORTHWESTERN VIETNAM<br /> <br /> Do Thuy Mui<br /> Tay Bac University<br /> <br /> <br /> Abstract: The modelling for community-based tourism (CBT) development, a matter paid much<br /> attention in many regions of Vietnam, especially in the Northwest, requires sufficient resources such as<br /> attractive tourism resources, facilities and infrastructure for tourists, organizational structures, business<br /> capacity, convention on tourism activities, etc. The deployment of the model must be based on principles<br /> including democratic centralism, the common interests of the community, branch planning followed<br /> development, regionalsocio-economic plan, harmonious development between economic and social benefits, etc.<br /> The CBT development model must ensureto improve the life quality, bring aboutexperience of enjoyable tourism<br /> activities, and utilize the resources sustainablely. With thenatural and socio-economic potentialities in the<br /> Northwest, there are a number of CBT models such as the supply-demand model, the general model, the<br /> structure, management and operationmodel, the tourist service model and the income distribution model. It is<br /> necessary to go through 6 steps to implement the tourism model including the study of visitor demand;<br /> influencing factors; selection of routes, destinations, tour content; testing and commissioning.<br /> <br /> Keywords: Management mechanism, community-based tourism (CBT), tourist destination, model,<br /> Northwest<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 107<br />