Ý nghĩa biểu trưng của một số loài hoa điển hình trong ca dao Việt Nam

nguyÔn thïy v©n<br /> <br /> <br /> ý NGHÜA BIÓU TR¦NG CñA MéT Sè<br /> LOµI HOA §IÓN H×NH TRONG CA DAO VIÖT NAM<br /> <br /> nguyÔn thïy v©n *<br /> <br /> Tãm t¾t: Bµi viÕt t×m hiÓu ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh trong ca dao ng­êi<br /> ViÖt, ph©n tÝch nh÷ng líp nghÜa biÓu tr­ng cña tõng loµi hoa khi g¾n víi nh÷ng ng÷ c¶nh cô thÓ, ®Æc<br /> biÖt lµ nh÷ng liªn t­ëng phong phó, ®a ®¹ng g¾n víi ®êi sèng con ng­êi. Qua thao t¸c ph©n tÝch ng÷<br /> nghÜa, kÕt hîp víi nh÷ng luËn gi¶i dùa trªn yÕu tè v¨n hãa, t«n gi¸o, tÝn ng­ìng vµ t©m thøc b¶n ®Þa,<br /> bµi viÕt gãp phÇn chøng minh biÓu tr­ng hoa trë thµnh trung t©m, h¹t nh©n, vµ motif nÒn t¶ng h×nh<br /> thµnh cÊu tø c¸c bµi ca dao cña ng­êi ViÖt.<br /> Tõ khãa: Ca dao; d©n ca; biÓu tr­ng; biÓu t­îng; hoa ®µo; hoa sen; hoa hång; hoa cóc; hoa lan;<br /> hoa huÖ; motif; kÝn ®¸o; d©n gian; b×nh d©n.<br /> Ngµy nhËn bµi: 3/7/2013; Ngµy duyÖt ®¨ng bµi: 30/9/2013<br /> <br /> Nghiªn cøu vÒ biÓu tr­ng, biÓu t­îng lµ thiªn nhiªn, c¸c biÓu tr­ng vÒ hoa ®· ®­îc<br /> lÜnh vùc hiÖn ®­îc c¸c nhµ khoa häc quan h×nh thµnh, mçi loµi hoa víi nh÷ng tÝnh<br /> t©m d­íi gãc ®é nghiªn cøu liªn ngµnh. chÊt, ®Æc ®iÓm, tr¹ng th¸i kh«ng gièng<br /> ThÕ giíi biÓu t­îng ®ãng mét vai trß quan nhau ®· gîi cho d©n gian nh÷ng liªn<br /> träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña con t­ëng phong phó, ®a ®¹ng vÒ ®êi sèng con<br /> ng­êi. Mèi quan hÖ gi÷a thÕ giíi biÓu ng­êi. Hoa trë thµnh trung t©m, h¹t<br /> t­îng vµ thÕ giíi con ng­êi gîi ra nh÷ng nh©n, vµ m«-tÝp nÒn t¶ng h×nh thµnh cÊu<br /> quy ­íc thÈm mü cña mét céng ®ång. tø c¸c bµi ca dao, t¹o nªn mét lèi giao tiÕp,<br /> Ngµy cµng cã nhiÒu h¬n nh÷ng kh¸m ph¸, mét c¸ch diÔn ®¹t kÝn ®¸o, tao nh·, c«<br /> ph¸t hiÖn míi, ®éc ®¸o tõ thÕ giíi biÓu ®äng, sóc tÝch cña ng­êi b×nh d©n x­a.<br /> t­îng. HÖ thèng biÓu t­îng nghÖ thuËt Nãi ®Õn hoa lµ nãi ®Õn c¸i ®Ñp, hoa biÓu<br /> trong ca dao nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· thu tr­ng cho vÎ ®Ñp cña con ng­êi, ®Æc biÖt lµ<br /> hót ®­îc nhiÒu sù quan t©m cña c¸c nhµ ng­êi phô n÷. Tõ cuéc sèng, hoa ®i vµo<br /> nghiªn cøu, gãp phÇn ®em l¹i cho ng­êi v¨n häc víi nh÷ng biÓu tr­ng thÈm mü,<br /> tiÕp nhËn nh÷ng Ên t­îng s©u s¾c, thó vÞ tÝn ng­ìng vµ triÕt lý nh©n sinh. Nh÷ng<br /> vÒ b¶n chÊt thÈm mü cña lo¹i th¬ ca d©n biÓu tr­ng cña hoa ®­îc kh¬i nguån tõ<br /> gian ®Æc biÖt nµy. v¨n häc d©n gian. Trong tiÕng ViÖt, “hoa”<br /> Bµi viÕt t×m hiÓu vÒ ý nghÜa biÓu tr­ng cã nhiÒu nghÜa kh¸c nhau, trong ®ã nghÜa<br /> cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh trong ca dao c¬ b¶n, nghÜa gèc lµ: “C¬ quan sinh s¶n<br /> ng­êi ViÖt. Trªn c¬ së mét sè nÐt nghÜa h÷u tÝnh cña c©y h¹t kÝn, th­êng cã mµu<br /> chung phæ biÕn lµ biÓu thÞ cho ng­êi phô s¾c vµ h­¬ng th¬m”(1). Hoa cã nh÷ng nÐt<br /> n÷, khi g¾n víi tõng ng÷ c¶nh cô thÓ, mçi chung phæ biÕn nh­: hoa lµ hiÖn th©n cña<br /> loµi hoa l¹i mang nh÷ng nÐt nghÜa biÓu<br /> tr­ng riªng biÖt. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng quan (*)<br /> NCS Khoa Ng«n ng÷ häc, Häc viÖn Khoa häc x· héi.<br /> s¸t cña d©n gian vÒ thÕ giíi hoa cá trong (1)<br /> Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, tr. 552 .<br /> <br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 67<br /> ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...<br /> <br /> sù sèng (dÊu hiÖu cña thùc vËt ®Õn kú Trung Hoa cæ ®¹i th× "®µo" cßn lµ mét tõ<br /> sinh tr­ëng dåi dµo); hoa lµ biÓu t­îng mang nghÜa bãng ®Ó chØ nh÷ng c« d©u<br /> cña c¸i ®Ñp (thuéc tÝnh ®iÓn h×nh); hoa lµ míi, v× vËy nã còng ®­îc chän lµm biÓu<br /> biÓu t­îng cña phót gi©y tho¸ng qua (mau t­îng cho lÔ c­íi. Qu¶ ®µo ®­îc xem lµ cã<br /> në, chãng tµn); hoa lµ thùc thÓ thô ®éng t¸c dông phßng chèng nh÷ng ¶nh h­ëng<br /> (yÕu ®uèi, phô thuéc). Trªn c¬ së mét nÐt xÊu, trõ tµ ma(3). Gç ®µo ®­îc cho lµ cã<br /> nghÜa chung Êy, mçi biÕn thÓ kÕt hîp cña kh¶ n¨ng b¶o vÖ tuyÖt vêi chèng l¹i ma<br /> “hoa” l¹i gîi ra nh÷ng ý nghÜa riªng, thÓ quû. Ngoµi ra, c©y ®µo vµ qu¶ ®µo th­êng<br /> hiÖn nh÷ng s¾c th¸i trong thÕ giíi néi t©m biÓu tr­ng cho sù tr­êng sinh bÊt tö g¾n<br /> phong phó vµ tinh tÕ cña con ng­êi. víi huyÒn tho¹i vÒ c©y ®µo cña T©y V­¬ng<br /> Trong ca dao, hoa kh«ng chØ xuÊt hiÖn MÉu 3000 n¨m míi ra qu¶ mét lÇn. Kh«ng<br /> víi líp nghÜa ®en thuÇn tóy mµ cßn ®­îc nh÷ng thÕ, hoa ®µo còng ®­îc chän lµm<br /> t¸c gi¶ d©n gian kho¸c cho c¸c líp nghÜa biÓu t­îng cho s¾c ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷.<br /> biÓu t­îng. Hoa lµ c¸i ®Ñp, lµ ng­êi yªu, lµ Còng víi ng­êi Trung Quèc, v­ên ®µo<br /> hiÖn th©n cho nh÷ng gi¸ trÞ thiªng liªng ngoµi viÖc g¾n víi ®Ò tµi lÞch sö - Lêi thÒ<br /> cao ®Ñp, lµ biÓu tr­ng cho lèi sèng, t©m v­ên ®µo trong Tam Quèc DiÔn NghÜa cña<br /> hån vµ cèt c¸ch cña ng­êi ViÖt. §Æc biÖt, La Qu¸n Trung, nã cßn ®­îc xem lµ khu<br /> hoa trong ca dao cßn biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp v­ên ®Þa ®µng, v­ên cña sù tr­êng sinh,<br /> vµ th©n phËn cña ng­êi phô n÷. sù tíi ®Ých cña hµnh tr×nh thô ph¸p. Cßn<br /> Qua kh¶o s¸t tËp Kho tµng ca dao theo quan niÖm cña ng­êi NhËt, hoa ®µo<br /> ng­êi ViÖt víi 11.847 c©u ca dao, bµi viÕt t­îng tr­ng cho sù trong tr¾ng vµ thñy<br /> tËp trung kh¶o s¸t vµ t×m hiÓu nghÜa biÓu chung, t­îng tr­ng cho sù trinh tiÕt cña<br /> tr­ng cña c¸c tõ thuéc tiÓu tr­êng nghÜa ng­êi phô n÷(4).<br /> chØ c¸c loµi hoa víi 7 loµi hoa xuÊt hiÖn Trong v¨n hãa ViÖt Nam, hoa ®µo còng<br /> nhiÒu nhÊt trong ca dao ng­êi ViÖt. §ã lµ nh­ c©y ®µo, qu¶ ®µo kh«ng hµm chøa hÕt<br /> c¸c loµi hoa nh­ : hoa ®µo (146 lÇn, chiÕm c¸c líp nghÜa biÓu t­îng ë trªn mÆc dï<br /> 7%), hoa sen (101 lÇn, chiÕm 4,7%), hoa nh÷ng ý nghÜa Êy kh«ng xa l¹ g× ®èi víi<br /> hång (67 lÇn, chiÕm 3%), hoa lan (45 lÇn, ng­êi ViÖt Nam qua lÞch sö, v¨n hãa<br /> chiÕm 2%), hoa cóc (50 lÇn, chiÕm 2,3%) Trung Quèc còng nh­ NhËt B¶n. Hoa ®µo<br /> vµ hoa huÖ (25 lÇn, chiÕm 1%). ®· ®i vµo lÞch sö, ng«n ng÷ hµng ngµy vµ<br /> 1. Hoa ®µo thi ca mét c¸ch ®Ëm ®µ ý vÞ. VÒ lÞch sö,<br /> Theo Tõ ®iÓn biÓu t­îng v¨n hãa thÕ vµo tÕt Kû DËu (1789), vua Quang Trung<br /> giíi, hoa ®µo cã nh÷ng líp nghÜa biÓu sau khi ®em ®oµn qu©n tèc chiÕn tõ Nam<br /> tr­ng phong phó: Hoa ®µo biÓu tr­ng cho ra B¾c, ®¹i ph¸ ®­îc 20 v¹n qu©n Thanh<br /> mïa xu©n, lµ h×nh ¶nh cña sù ®æi míi vµ x©m l­îc, liÒn sai qu©n sÜ chän lÊy mét<br /> søc sinh s¶n dåi dµo(2). §µo ®­îc biÕt ®Õn cµnh bÝch ®µo ®Ñp nhÊt Th¨ng Long, cho<br /> t¹i Trung Quèc vµ NhËt B¶n kh«ng chØ<br /> nh­ lµ mét lo¹i qu¶ phæ biÕn mµ cßn g¾n (2)<br /> Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), Tõ ®iÓn<br /> liÒn víi nhiÒu truyÒn thuyÕt d©n gian vµ biÓu t­îng v¨n hãa thÕ giíi, Nxb. §µ N½ng, Tr­êng<br /> tÝn ng­ìng. ë Trung Hoa, qu¶ ®µo lµ biÓu viÕt v¨n NguyÔn Du, §µ N½ng, tr. 282.<br /> (3)<br /> Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 282.<br /> t­îng cña sù tr­êng thä. Trong v¨n hãa (4)<br /> Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 282.<br /> <br /> <br /> 68 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />  nguyÔn thïy v©n<br /> <br /> ngùa phi gÊp mang vµo Phó Xu©n ®Ó tÆng vÞ trÝ cao nhÊt trong b¶ng xÕp lo¹i. Hoa<br /> cho c«ng chóa Ngäc H©n, thay cho thiÖp ®µo ®­îc xem lµ lo¹i hoa ®Æc tr­ng cho<br /> b¸o tin mõng chiÕn th¾ng. Trong ng«n mïa xu©n vµ lµ mét di s¶n tinh thÇn cña<br /> ng÷ hµng ngµy th× mµu ®µo, dïng ®Ó t¶ ng­êi ViÖt. Theo thèng kª cô thÓ, cã 69 lêi<br /> mµu hång th¾m hay ®á t­¬i nh­: lôa ®µo, ca nãi tíi h×nh ¶nh cña hoa ®µo vµ v­ên<br /> cê ®µo, m¸u ®µo. ®µo víi nhiÒu líp nghÜa biÓu tr­ng cô thÓ.<br /> Theo quan niÖm cña ng­êi ViÖt, hoa Hoa ®µo biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp cña<br /> ®µo në vµo mïa xu©n - mïa cña sù phån ng­êi thiÕu n÷: Hoa ®µo xuÊt hiÖn víi<br /> sinh, ®em l¹i sinh lùc vµ h¹nh phóc míi nghÜa biÓu tr­ng víi tÇn sè cao trong c¸c<br /> nªn loµi hoa nµy biÓu t­îng cho sù may lêi ca cã tõ ®µo. Víi 17 lÇn lÆp l¹i, hoa ®µo<br /> m¾n, h¹nh phóc, cho t×nh b¹n kh¨ng khÝt, ®­îc liªn t­ëng víi vÎ ®Ñp cña ng­êi thiÕu<br /> th©n thiÕt vµ tr­êng tån. Mïa xu©n còng n÷ vµ xuÊt hiÖn víi nhiÒu biÕn thÓ. C¸c<br /> lµ thêi gian tèt nhÊt cho nh÷ng ®«i trai g¸i t¸c gi¶ d©n gian ®· kh¾c häa vÎ ®Ñp ng­êi<br /> lËp gia ®×nh, v× vËy, ®µo còng lµ biÓu phô n÷ trong sù t­¬ng quan víi hoa ®µo,<br /> t­îng cña h«n nh©n. Ch­ng mét c©y ®µo ®«i khi lµ bóp ®µo, nô hoa, nhÞ hoa, thËm<br /> trong nhµ hoÆc ®em tÆng cho mét ng­êi chÝ c¶ th©n cµnh vµ céi rÔ hoa. H×nh ¶nh<br /> mµ b¹n yªu mÕn lµ thÓ hiÖn lêi cÇu chóc bóp ®µo hay nô hoa chím në ®Çy e Êp, ãng<br /> cuéc sèng tèt ®Ñp, h¹nh phóc mü m·n, ¸nh nh­ chÝnh vÎ ®Ñp tù nhiªn c¨ng ®Çy<br /> niÒm vui vµ sù yªn Êm. Theo phong thñy nhùa sèng thanh t©n cña thiÕu n÷:<br /> ph­¬ng §«ng, c©y ®µo t­îng tr­ng cho sù §i ngang thÊy bóp hoa ®µo<br /> tr­êng thä nªn ®Æc biÖt cã hiÖu qu¶ trong Muèn vµo mµ bÎ sî rµo l¾m gai.<br /> viÖc thu hót sinh khÝ vµo phßng, lµ vËt cã (KTCDNV, tr. 822)<br /> kh¶ n¨ng thu hót vËn may ®èi víi gia chñ. B«ng ®µo chªnh chÕch në ra<br /> C©y ®µo còng lµ mét trong nh÷ng lo¹i c©y ThÊy hoa liÒn h¸i biÕt hoa ai trång.<br /> cã vÞ trÝ quan träng trong nhiÒu lo¹i h×nh (KTCDNV, tr. 794)<br /> nghÖ thuËt vµ tËp qu¸n, phong tôc cña Mµu s¾c vµ h­¬ng th¬m lµm nªn vÎ<br /> nhiÒu n­íc ë ph­¬ng §«ng. Trong ch¹m ®Ñp cña hoa. S¾c th¾m t­¬i hång cña hoa<br /> kh¾c trang trÝ ®×nh lµng cña ng­êi ViÖt, ®µo hay tr¸i ®µo chÝn h©y h©y m¸ ®á<br /> ®µo ®­îc c¸ch ®iÖu víi m«tÝp “®µo ho¸ l©n” còng ®­îc vÝ víi vÎ ®Ñp rùc rì cña ng­êi<br /> hoÆc “®µo ho¸ rång”. §©y lµ lo¹i m«tÝp cã con g¸i. VÎ ®Ñp Êy ®Ó l¹i bao nhiªu niÒm<br /> tÝnh l­ìng nguyªn: võa lµ c©y, võa lµ vËt. tiÕc nuèi cho c¸c chµng trai. Tõ m¸ ®µo<br /> NÕu nh­ v¨n hãa Trung Quèc vµ NhËt xuÊt hiÖn 9 lÇn trong sù chuyÓn nghÜa<br /> B¶n chó träng chñ yÕu vµo ý nghÜa cña chØ vÎ ®Ñp t­¬i t¾n, hång hµo cña ng­êi<br /> qu¶ ®µo th× v¨n hãa ViÖt Nam chó träng con g¸i. §«i m¸ öng hång cña ng­êi<br /> chñ yÕu vµo ý nghÜa cña hoa ®µo, v­ên thiÕu n÷ nh­ hoa ®µo, nãi m¸ ®µo lµ nãi<br /> ®µo. Trong kho tµng ca dao ng­êi ViÖt, ®Õn ng­êi con g¸i ®Ñp.<br /> hoa ®µo thuéc nhãm 7 loµi hoa xuÊt hiÖn ThÊy ai h©n hÊn m¸ ®µo<br /> nhiÒu nhÊt trong thÕ giíi mu«n hoa. Thanh t©n mµy liÔu d¹ nµo ch¶ th­¬ng.<br /> Trong Kho tµng ca dao ng­êi ViÖt, qua (KTCDNV, tr.204)<br /> kh¶o s¸t 11.847 c©u ca dao, h×nh ¶nh hoa C¸nh hoa ®µo mong manh tr­íc c¶nh<br /> ®µo xuÊt hiÖn 146 lÇn, (chiÕm 7%) ®øng ë d·i dÇu giã m­a cña thiªn nhiªn còng<br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 69<br /> ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...<br /> <br /> gièng nh­ t©m tr¹ng ng­êi con g¸i e sî, dÌ cã nghÜa nh»m chØ ng­êi con g¸i ®· phai<br /> dÆt tr­íc khi trao th©n, göi phËn m×nh cho m¸ ®µo mµ vÉn ch­a t×m ®­îc n¬i trao<br /> ng­êi ®µn «ng mµ m×nh lùa chän g¾n bã: th©n göi phËn, ch­a yªn bÒ gia thÊt:<br /> Vãc bå liÔu e dÌ giã bôi Chång cßn m« cã anh nµo<br /> §ãa hoa ®µo sî h·i n¾ng s­¬ng. Em cßn lËn ®Ën v­ên ®µo sím tr­a.<br /> (KTCDNV, tr.2338) (KTCDNV, tr.633)<br /> Hoa ®µo cßn biÓu tr­ng cho t×nh yªu ®«i Hoa ®µo lµ biÓu tr­ng cho c¸i ®Ñp, cho<br /> løa. H×nh ¶nh hoa ®µo th­êng g¾n bã víi nhan s¾c ng­êi con g¸i. Song quy luËt<br /> t×nh yªu vµ duyªn nî cña trai g¸i n«ng nghiÖt ng· cña thêi gian ®· khiÕn cho<br /> th«n, xuÊt hiÖn trong rÊt nhiÒu bµi ca dao. ng­êi con g¸i kh«ng gi÷ m·i ®­îc nÐt<br /> V­ên ®µo trong ca dao lµ v­ên yªu, v­ên thanh t©n, quyÕn rò, c¸m c¶nh tuæi xu©n<br /> t×nh ¸i, lµ n¬i t×nh tù. Trong 11.847 c©u ca mét ®i kh«ng trë l¹i, sù luyÕn tiÕc cuéc<br /> dao kh¶o s¸t, h×nh ¶nh biÓu t­îng nµy ®êi, luyÕn tiÕc c¸i ®Ñp còng ®­îc thÓ hiÖn<br /> xuÊt hiÖn 33 lÇn, chiÕm tØ lÖ cao trong c¸c bëi h×nh ¶nh “hoa ®µo hÐo nhôy”:<br /> lêi ca dao cã xuÊt hiÖn h×nh ¶nh ®µo. Hoa ®µo hÐo nhôy anh th­¬ng,<br /> V­ên ®µo lµ khu v­ên cña nhan s¾c, Anh mong bÎ l¸ che s­¬ng cho ®µo.<br /> v­ên yªu, v­ên t×nh ¸i, n¬i dËp d×u ong (KTCDNV, tr.1093)<br /> b­ím, dËp d×u kh¸ch ghÐ th¨m vµ khao Hoa ®µo hÐo nhôy, tuæi xu©n tr«i ®i,<br /> kh¸t h¸i hoa, bÎ nhôy, kh¸t khao chinh song kh«ng h¼n duyªn cña ng­êi con g¸i<br /> phôc t×nh yªu: ®· kÐm mÆn mµ. Lêi tr¸ch mãc chua xãt<br /> B­ím vµng, b­ím tr¾ng, b­ím xanh cña kiÕp hoa còng lµm ®¾ng lßng c¸c bËc<br /> Bay qua l­în l¹i, quÊn quanh v­ên ®µo. qu©n tö:<br /> (KTCDNV, tr. 604) Th©n thiÕp nh­ c¸nh hoa ®µo,<br /> §i qua tr­íc cöa v­ên ®µo §ang t­¬i ®ang tèt thiÕp trao cho chµng.<br /> ThÊy hoa thiªn lÝ muèn vµo h¸i ch¬i. B©y giê nhÞ r÷a hoa tµn,<br /> (KTCDNV, tr.827) V­ên xu©n nã kÐm sao chµng l¹i chª?<br /> Trong v­ên t×nh ¸i Êy, v­ên ®µo trë (KTCDNV, tr.2034)<br /> thµnh kh«ng gian tá t×nh lÝ t­ëng, kÝn ®¸o Nh­ vËy, víi nh÷ng líp nghÜa biÓu<br /> nhÊt cho c¸c chµng trai c« g¸i ®­¬ng ®é tr­ng ®a d¹ng, hoa ®µo trë thµnh mét biÓu<br /> xu©n th×. §«i khi, nh©n vËt tr÷ t×nh còng tr­ng ®Æc biÖt trong ca dao d©n ca ViÖt<br /> hãa th©n vµo “®µo”, “mËn” ®Ó bµy tá Nam, ngoµi nh÷ng nÐt nghÜa biÓu t­îng<br /> nh÷ng lêi ­ím hái s©u kÝn: h»ng t¹i ®· ®i vµo ký tÝch v¨n hãa vµ t©m<br /> §ªm qua mËn míi hái ®µo: thøc d©n téc, nã cßn biÓu tr­ng cho c¸i<br /> V­ên xu©n ®· cã ai vµo h¸i hoa? ®Ñp, søc trÎ, cho t©m hån vµ cèt c¸ch con<br /> B«ng ®µo chªnh chÕch në ra ng­êi, ®Æc biÖt lµ ng­êi phô n÷ ViÖt Nam.<br /> Dang tay muèn h¸i sî nhµ cã c©y 2. Hoa sen<br /> L¹ lïng anh míi tíi ®©y Hoa sen lµ lo¹i hoa xuÊt hiÖn nhiÒu<br /> ThÊy hoa liÒn h¸i, biÕt c©y ai trång? trong ca dao ng­êi ViÖt. Hoa sen lµ biÓu<br /> (KTCDNV, tr.7944) t­îng cña sù thuÇn khiÕt gi÷a bôi trÇn tôc<br /> VÉn lµ biÓu t­îng v­ên ®µo nh­ng khi lôy. Theo quan niÖm cña ng­êi ViÖt, hoa<br /> v­ên ®µo Êy v¾ng bãng b­ím ong qua l¹i sen héi tô ®Çy ®ñ trong m×nh ý nghÜa triÕt<br /> <br /> 70 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />  nguyÔn thïy v©n<br /> <br /> häc - nh©n sinh cao quý, mang ý nghÜa vÒ tho¸t, gi¸c ngé PhËt ph¸p. ë ViÖt Nam,<br /> ©m d­¬ng ngò hµnh vµ søc v­¬n dËy cña nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc tiªu biÓu víi<br /> mét ý chÝ sèng m·nh liÖt nh­ d©n téc ViÖt. h×nh t­îng hoa sen th­êng xuÊt hiÖn<br /> Tõ vÎ ®Ñp t¹o h×nh, sù hµi hßa mµu s¾c, trong nh÷ng giai ®o¹n h­ng thÞnh cña<br /> hoa sen ®· ®­îc chän lµ “Quèc hoa ViÖt PhËt gi¸o nh­: Chïa Mét Cét - Hµ Néi;<br /> Nam” víi nhôy vµng gîi liªn t­ëng tíi th¸p Cöu phÈm liªn hoa, Chïa Bót Th¸p -<br /> mµu l¸ cê tæ quèc, sù thanh tao, tinh B¾c Ninh; Chïa T©y Ph­¬ng - Hµ Néi,<br /> khiÕt; vëi vÎ ®Ñp v­¬n lªn tõ bïn gièng Chïa Kim Liªn - Hµ Néi... H·ng hµng<br /> nh­ ng­êi ViÖt tõ nghÌo khæ, tõ n« lÖ mµ kh«ng Vietnam Airline còng lÊy hoa sen<br /> ®øng lªn – hoa sen ®· trë thµnh lo¹i hoa vµng lµm biÓu t­îng cña m×nh. BiÓu t­îng<br /> biÓu tr­ng cho cèt c¸ch, t©m hån ViÖt míi cña du lÞch ViÖt Nam còng lµ biÓu<br /> Nam. Kh«ng riªng ViÖt Nam, Ên §é - t­îng ®ãa hoa sen ®ang hÐ në.<br /> quèc gia cña ®¹o PhËt còng ®· t«n hoa sen Tån t¹i tõ ngµn n¨m cïng víi c©y cá<br /> tr¾ng lµm “Quèc hoa”, víi ý nghÜa b¶n thÓ thiªn nhiªn ®Êt n­íc, hoa sen kh«ng chØ lµ<br /> lµ loµi hoa tõ nguån céi. ng­êi b¹n th©n thiÕt mµ cßn ®­îc xem<br /> Hoa Sen trong PhËt gi¸o lµ biÓu t­îng nh­ lµ biÓu tr­ng v¨n ho¸ bÐn rÔ s©u<br /> cña sù thuÇn khiÕt vµ sinh hãa hån nhiªn trong t©m thøc ng­êi d©n ViÖt. ë ViÖt<br /> bëi ë sen cã 5 phÈm chÊt c¬ b¶n: tÝnh v« Nam, sen ®­îc xÕp vµo bé tø quý (4 mïa):<br /> nhiÔm (kh«ng bÞ v­¬ng bÈn mïi bïn); tÝnh Lan, sen, cóc, mai vµ xÕp vµo hµng “tø<br /> thanh läc (dßng n­íc n¬i sen sinh tr­ëng qu©n tö” cïng tïng, tróc, cóc. §i vµo trong<br /> trë nªn trong m¸t); tÝnh thuú mÞ (sen táa ca dao, sen t­îng tr­ng cho cèt c¸ch thanh<br /> h­¬ng thanh khiÕt); tÝnh thuÇn khiÕt (ong tao cña con ng­êi:<br /> b­ím kh«ng lai v·ng hót nhôy); tÝnh kiªn Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen<br /> nhÉn (trong qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, v­¬n L¸ xanh b«ng tr¾ng l¹i chen nhÞ vµng<br /> lªn). C¸c hoa sen cã mµu s¾c kh¸c nhau sÏ NhÞ vµng b«ng tr¾ng l¸ xanh<br /> mang nh÷ng ý nghÜa biÓu tr­ng kh¸c Gµn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn.<br /> nhau. Tõ ®êi sèng, hoa sen ®· ®i vµo t©m (KTCDNV, tr .2227)<br /> thøc cña ng­êi ViÖt, trë thµnh h×nh t­îng Hoa sen biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp thiÕu n÷:<br /> ®Æc biÖt trong nghÖ thuËt, trong kiÕn tróc G­¬ng mÆt thanh tó, hång hµo cña thiÕu<br /> vµ ®iªu kh¾c. n÷ th­êng ®­îc vÝ víi hoa sen, nhÊt lµ<br /> Ng­êi ViÖt vèn sèng trong m«i tr­êng bóp sen:<br /> cña hÖ sinh th¸i nhiÖt ®íi, c©y cá cã ý Bóp hoa sen lai l¸ng gi÷a hå<br /> nghÜa quan träng trong ®êi sèng vËt chÊt Anh ®­a tay bÎ sî trong chïa cã s­.<br /> vµ t©m linh cña con ng­êi. Sèng, tån t¹i Cã s­ th× mÆc cã s­<br /> trong c©y cá, nhê c©y cá vµ chÕt còng ho¸ Gi¬ tay anh bÎ cã h­ anh ®Òn.<br /> th©n trong c©y cá. Cho nªn tõ xa x­a (KTCDNV, tr.304)<br /> ng­êi ViÖt ®· cã tÝn ng­ìng thê c©y, v× §µo t¬ sen ngã xanh xanh<br /> thÕ, hoa sen còng lµ loµi c©y cá ®­îc dïng Ngäc lµnh cßn ®îi, gi¸ lµnh ®Ñp duyªn.<br /> lµm m« tÝp trang trÝ chñ ®¹o trong chïa. (KTCDNV, tr.734)<br /> Trong kiÕn tróc PhËt gi¸o ¸ §«ng, h×nh Hoa sen còng ®­îc dïng ®Ó biÓu thÞ<br /> t­îng hoa sen mang ý nghÜa vÒ sù gi¶i phÈm c¸ch cao quý cña con ng­êi nãi chung:<br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 71<br /> ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...<br /> <br /> Hoa sen sao khÐo gi÷ mµu, 3. Hoa hång<br /> N¾ng nång kh«ng nh¹t, m­a dÇu kh«ng Hoa hång lµ loµi hoa ®Ñp, cã s¾c vµ cã<br /> phai. h­¬ng th¬m. Hoa hång ®Ñp nh­ng nhanh<br /> (KTCDNV, tr.1095) tµn, cµnh hoa cã gai. Víi vÎ ®Ñp, h×nh<br /> Sen mäc lªn tõ bïn nh­ng sen rùc rì, d¸ng vµ h­¬ng th¬m næi bËt, hoa hång lµ<br /> th¬m ng¸t vµ thanh tao “gÇn bïn”- “ch¼ng loµi hoa biÓu tr­ng ®­îc ­a chuéng nhÊt ë<br /> h«i tanh mïi bïn”. Nãi ®Õn hoa sen, ng­êi ph­¬ng T©y, cã vai trß nh­ h×nh t­îng hoa<br /> ta th­êng cã nh÷ng liªn t­ëng vÒ phÈm sen ë ch©u ¸, c¶ hai ®Òu gÇn gòi víi biÓu<br /> gi¸ t©m hån cña con ng­êi víi vÎ ®Ñp t­îng b¸nh xe. Trong v¨n hãa Ên §é,<br /> thuÇn khiÕt, th¸nh thiÖn vµ trong tr¾ng: b«ng hång vò trô Triparasundari ®­îc<br /> Hoa sen mäc b·i c¸t lÇm dïng lµm vËt ®èi chiÕu víi vÎ ®Ñp cña<br /> Tuy r»ng lÊm l¸p vÉn mÇm hoa sen. ng­êi MÑ th¸nh thÇn, biÓu thÞ mét sù<br /> (KTCDNV, tr.1095) hoµn mÜ trän vÑn vµ kh«ng cã thiÕu sãt(5).<br /> Sen biÓu tr­ng cho nh©n c¸ch s¸ng ngêi Bªn c¹nh ®ã, hoa hång cßn t­îng tr­ng<br /> cña ng­êi b×nh d©n dï trong bÊt cø hoµn cho phÇn th­ëng cuéc sèng, t©m hån, tr¸i<br /> c¶nh nµo còng kh«ng thay ®æi. Nhê mèi tim, t×nh yªu, ®­îc chiªm ng­ìng vµ<br /> quan hÖ cña hoa víi nh÷ng h×nh ¶nh gÇn ng­ìng väng. Trong hÖ tranh t­îng Kit«<br /> nh­ ®èi lËp mµ nã thu nhËn thªm cho gi¸o, hoa hång hoÆc lµ c¸i chÐn høng m¸u<br /> m×nh nh÷ng gi¸ trÞ míi. Loµi hoa d©n d· cña Chóa Kit«, hoÆc lµ sù hãa th©n cña<br /> mäc tõ bïn lÇy l¹i lµ loµi hoa gi÷ ®­îc nh÷ng giät m¸u nµy vµ thËm chÝ, lµ chÝnh<br /> mµu s¾c bÊt kÓ m­a n¾ng cuéc ®êi. Hoa vÕt th­¬ng cña Chóa(6). Trong thÇn<br /> sen cã søc sèng thËt vÜnh cöu, dÇm m­a, tho¹i Hy L¹p, n÷ thÇn Aphorodite khi ®Õn<br /> d·i n­íc vÉn kh«ng phai nh¹t s¾c mµu: cøu Adonis bÞ tö th­¬ng ®· bÞ ®©m ph¶i<br /> BÊy l©u cßn l¹ ch­a quen mét c¸i gai vµ m¸u ®· nhuém thÉm nh÷ng<br /> Hái hå ®· cã hoa sen ch­a hå. b«ng hång cung tiÕn nµng, v× vËy hoa hång<br /> (KTCDNV, tr.260) ®· trë thµnh biÓu t­îng cña t×nh yªu vµ<br /> Sen còng ®­îc nh©n c¸ch hãa ®Ó t­îng cßn h¬n thÕ, cña sù d©ng hiÕn t×nh yªu,<br /> tr­ng cho t×nh nghÜa con ng­êi, biÓu tr­ng cña t×nh yªu trong tr¾ng. Ng­êi Hy L¹p<br /> cho sù thñy chung, g¾n bã s¾t son, bÒn chÆt: cho r»ng hoa hång lµ tÆng phÈm quÝ b¸u<br /> Sen xa hå sen kh« tµn t¹ mµ n÷ thÇn Kibela ®· göi ®Õn cho loµi<br /> Lùu xa bån, lùu ng¶ cµnh nghiªng. ng­êi ®Ó t«n vinh nh÷ng t×nh c¶m cao ®Ñp,<br /> Vµng cÇm trªn tay rít xuèng kh«ng phiÒn, tõ ®ã hoa hång ®­îc mang tªn "Quµ tÆng<br /> PhiÒn ng­êi béi nghÜa, biÕt mÊy niªn cña thiªn thÇn". Víi vÎ ®Ñp, h×nh d¸ng vµ<br /> cho hÕt sÇu. h­¬ng th¬m ®Æc tr­ng ®Çy søc l«i cuèn, lµ<br /> (KTCDNV, tr. 1833) biÓu t­îng cña cuéc sèng, t×nh yªu, sù tËn<br /> Lµ mét loµi hoa v­¬n lªn tõ bïn lÇy ®Ó tôy còng nh­ s¾c ®Ñp vµ sù vÜnh h»ng, hoa<br /> ®ãn ¸nh s¸ng, hoa sen t­îng tr­ng cho sù hång lµ loµi hoa biÓu tr­ng ®­îc lùa chän<br /> thanh cao, bÊt khuÊt cña con ng­êi tr­íc nhiÒu nhÊt t¹i c¸c n­íc ph­¬ng T©y.<br /> mäi nghÞch c¶nh, t­îng tr­ng cho vÎ ®Ñp<br /> néi t©m vµ t©m hån, cèt c¸ch con ng­êi (5)<br /> Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d tr. 429.<br /> ViÖt Nam. (6)<br /> Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 429.<br /> <br /> <br /> 72 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />  nguyÔn thïy v©n<br /> <br /> NhiÒu ®Êt n­íc ®· chän hoa hång lµm trong nh÷ng lêi ca vÒ hoa hång:<br /> “Quèc hoa” nh­: Bulgaria, Mü, Anh, Iraq, MËn hái th× ®µo xin th­a<br /> lµ Maldives, CH Czech, ®¶o SÝp, Ecuador, V­ên hång cã lèi nh­ng ch­a ai vµo.<br /> Luxembourg, Slovakia, Morocco. ë ViÖt (KTCDNV, tr. 2175)<br /> Nam, hoa hång còng mang nghÜa biÓu Lêi ­ím hái t×nh tø cña mËn - ®µo, lèi<br /> t­îng tr¶i réng theo c¸c nÒn v¨n hãa vµo v­ên hång chÝnh lµ c©u chuyÖn cña<br /> ph­¬ng T©y, hoa hång b­íc vµo thÕ giíi anh - em vµ con ®­êng ®Õn víi tr¸i tim<br /> thi ca vµ kho¸c lªn m×nh nh÷ng nÐt nghÜa t×nh yªu ®­îc t¸c gi¶ d©n gian thÓ hiÖn<br /> biÓu tr­ng tiªu biÓu, ®Æc biÖt lµ trong thÕ khÐo lÐo. Mu«n ngµn con ®­êng, mu«n<br /> giíi ca dao, d©n ca. ngµn c¸ch nãi béc lé tiÕng lßng thæn thøc<br /> Trong ca dao ViÖt Nam, hoa hång ®­îc cña tr¸i tim yªu:<br /> biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp thiÕu n÷. T¸c gi¶ VÝ dï chµng h·y cßn kh«ng<br /> d©n gian ®· lÊy bé phËn cña hoa hång §Ó em xin tíi v­ên hång h¸i hoa.<br /> (cµnh hoa), h×nh d¸ng cña hoa (bóp hoa) (KTCDNV, tr.1628)<br /> hay mµu s¾c cña loµi hoa ®Ó chØ vÎ ®Ñp cña C¸i ®Æc s¾c trong lêi ca lµ ë chç, c« g¸i<br /> ng­êi thiÕu n÷. Tù hµo v× m×nh nh­ bóp lµ ng­êi chñ ®éng xin tíi h¸i hoa trong<br /> hoa hång, ng­êi thiÕu n÷ tù ý thøc vÒ vÎ v­ên hång nÕu chµng trai vÉn ch¨n ®¬n<br /> ®Ñp xu©n s¾c cu¶ m×nh: gèi chiÕc. C¸i “vÝ dï” Êy thËt ®¸ng tr©n<br /> Em nh­ c¸i bóp hoa hång träng. Suy nghÜ t¸o b¹o Êy trong t×nh yªu<br /> Anh nh­ ngßi bót häa ®å trong tranh. ®· më ®­êng cho hµnh ®éng “x¨m x¨m<br /> (KTCDNV, tr.965) b¨ng lèi v­ên khuya mét m×nh” cña Thóy<br /> LÊy bé phËn vµ mµu s¾c cña hoa ®Ó chØ KiÒu ®Õn víi t×nh yªu theo tiÕng gäi cña<br /> vÎ ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷ qua c¸ch nãi con tim r¹o rùc.<br /> quen thuéc trong nghÖ thuËt. Ca dao ThÕ råi, ë lêi ca kh¸c, ta l¹i gÆp lêi<br /> kh«ng hiÕm nh÷ng lêi ca ®Ñp nh­ thÕ: khÈn cÇu thay cho lêi kh­íc tõ ý nhÞ cña<br /> BÊy l©u giã dËp m­a vïi c« g¸i. V­ên hång ®· cã chñ, tr¸i tim c«<br /> LiÔu xanh cßn m¾t, ®µo t­¬i m¸ hång. g¸i ®· cã ng­êi th­¬ng:<br /> (KTCDNV, tr.261) V­ên hång ®· cã ng­êi coi<br /> §Ñp, xinh, mÒm m¹i, máng manh vµ Xin anh chí cã v·ng lai v­ên hång.<br /> yÕu ít nh­ c¸nh hoa hång. VËy mµ, thËt (KTCDNV, tr.666)<br /> trí trªu, khi ®Æt c¸nh hoa tuyÖt mü Êy bªn ChÝnh nhê vµo mïi h­¬ng dÞu dµng,<br /> c¹nh c¸i thø uÕ t¹p vµ h«i h¸m. C©u ca cÊt thanh tho¸t, sang träng vµ h×nh d¸ng tao<br /> lªn nghe ai o¸n vµ xãt xa: nh·, hµi hßa, yªu kiÒu, ®Ñp ®Ï mét c¸ch tù<br /> Th©n em nh­ c¸nh hoa hång nhiªn mµ hoa hång ®­îc vÝ nh­ vÎ ®Ñp cña<br /> LÊy ph¶i th»ng chång nh­ cøt bß kh«. ng­êi mÑ, cña n÷ giíi nãi chung. §i vµo<br /> (KTCDNV, tr. 2026) trong ca dao, hoa hång ®· trë thµnh mét<br /> Trong ca dao ViÖt Nam hoa hång cßn tÝn hiÖu thÈm mü v« cïng ®Æc s¾c.<br /> biÓu tr­ng cho t×nh yªu ®«i løa: còng nh­ 4. Hoa lan, hoa huÖ<br /> v­ên ®µo, v­ên xu©n trong ca dao, v­ên Trong quan niÖm cña ng­êi ViÖt, lan vµ<br /> hång lµ ®Þa chØ giao duyªn, lµ v­ên t×nh ¸i huÖ lµ hai loµi hoa ®Ñp vµ quý. ¤ng bµ ta<br /> ng¸t h­¬ng. V­ên hång xuÊt hiÖn 15 lÇn vÉn cã c©u: “Vua ch¬i Lan, quan ch¬i Trµ”<br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 73<br /> ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...<br /> <br /> ®Ó kh¼ng ®Þnh ®¼ng cÊp cña hoa Lan. Lan víi nÒn v¨n minh cæ cña ng­êi Do Th¸i, nã<br /> lµ lo¹i hoa v­¬ng gi¶, cã sù kÕt hîp hµi hoµ còng ®­îc xem nh­ lµ hoa thiªng liªng.<br /> gi÷a c¸i ®Ñp trong tù nhiªn vµ b¶n tÝnh Theo Tõ ®iÓn biÓu t­îng v¨n hãa thÕ giíi,<br /> h­íng thiÖn cña ng­êi ®êi. Lµ loµi hoa quÝ hoa huÖ cã kh¶ n¨ng kh«i phôc cuéc sèng<br /> hiÕm, lan t­îng tr­ng cho vÎ ®Ñp sang trong s¹ch, lµ lêi høa hÑn vÒ bÊt tö vµ<br /> träng, lÞch l·m. Trong thÕ giíi biÓu t­îng, vÜnh phóc(7). ë ViÖt Nam, huÖ lµ thø hoa<br /> hoa lan tõ l©u ®· ®­îc liªn kÕt víi kh¶ ®­îc dïng nhiÒu trong viÖc cóng, lÔ mµ Ýt<br /> n¨ng sinh s¶n vµ sinh lùc. ë Hy L¹p cæ ®¹i, dïng ®Ó tÆng nhau.<br /> ng­êi ta tin r»ng viÖc dïng c¸c lo¹i c¸c lo¹i Trong kho tµng ca dao ViÖt Nam, lan vµ<br /> cñ rÔ cña lan cã thÓ gióp x¸c ®Þnh giíi tÝnh huÖ th­êng xuÊt hiÖn song song trong<br /> cña thai nhi ch­a sinh, v× vËy, hoa lan ®· cïng mét lêi ca. Sù xuÊt hiÖn cña c¸i nµy<br /> trë thµnh quµ tÆng phæ biÕn cho c¸c cÆp vî gäi c¸i kia ®Ó cïng biÓu ®¹t mét ý t­ëng<br /> chång ®ang mong con. ë Trung Quèc cæ nµo ®ã cña t¸c gi¶ d©n gian.<br /> ®¹i, hoa lan ®· ®­îc xem lµ biÓu t­îng con Lµ nh÷ng loµi hoa quý, hoa huÖ, hoa<br /> ®µn ch¸u ®èng, kh«ng nh÷ng thÕ, ng­êi lan mang nÐt ®Ñp kiªu sa mµ kh«ng loµi<br /> Trung Quèc cæ ®¹i cßn xem c¸nh hoa lan lµ hoa nµo s¸nh kÞp, ®i vµo cÊu tø ca dao, lan<br /> h×nh ¶nh thu nhá cña sù hoµn h¶o cña con vµ huÖ trë thµnh tÝn hiÖu kh¼ng ®Þnh vµ<br /> ng­êi. ë NhËt B¶n cæ ®¹i, hoa lan ®­îc ca ngîi cña ng­êi ®êi:<br /> tr©n träng trong hoµng gia, ®­îc coi lµ biÓu NhÊt th¬m hoa huÖ, hoa mai<br /> t­îng cña sù giµu cã, thÞnh v­îng. Hoa lan, hoa cóc ai mµ ch¼ng ­a.<br /> Hoa huÖ cã mµu tr¾ng, bao hoa h×nh (KTCDNV, tr.1806)<br /> phÔu, h­¬ng th¬m ngµo ng¹t, táa h­¬ng vÒ Trong ca dao, hoa lan, hoa huÖ biÓu<br /> ®ªm. C©y hoa huÖ ­a ¸nh s¸ng, cho hoa tr­ng cho vÎ ®Ñp cña ng­êi thiÕu n÷: Ca<br /> quanh n¨m. Kh¸c víi hoa lan, hoa huÖ lµ dao nãi nhiÒu vÒ lan vµ huÖ. Ng­êi ta<br /> mét biÓu tr­ng cho sù tinh khiÕt, ©n sñng, th­êng so s¸nh lan víi hoa lùu, hoa lª, hoa<br /> ®øc h¹nh, lßng chung thuû, cao th­îng, lÝ, vµ ca tông lan víi nh÷ng c« g¸i ®Ñp:<br /> ng©y th¬ vµ hy väng. HuÖ lµ loµi hoa mang H«m nay lan huÖ s¸nh bµy<br /> mµu tr¾ng thanh lÞch, víi h­¬ng th¬m dÞu §µo ®«ng ­ím hái liÔu t©y mét lêi.<br /> dµng, trë thµnh h×nh ¶nh xuÊt hiÖn nhiÒu (KTCDN, tr.1115)<br /> trong v¨n häc, th¬ ca, lÞch sö, thÇn tho¹i, Nhí con nguyÖt ®æi sao tµn<br /> vµ thÕ giíi nghÖ thuËt. Trong thÇn tho¹i Cïng nhau thu cóc xu©n lan s¸nh bµy.<br /> Hy L¹p, hoa nµy ®­îc sinh ra chÝnh tõ vµi (KTCDNV, tr.1664)<br /> giät s÷a r¬i xuèng mÆt ®Êt cña n÷ thÇn Hoa lan, hoa huÖ cßn biÓu tr­ng cho t×nh<br /> Hera, vî cña thÇn Zeus. Ng­êi ta còng tin yªu ®«i løa: Lan huÖ lu«n song hµnh, quÊn<br /> r»ng hoa nµy khi tù mäc trªn nh÷ng ng«i quýt bªn nhau, ®an lång trong nhau, thÓ<br /> mé cña nh÷ng ng­êi trong s¹ch, v« téi bÞ hiÖn kh¸t väng hßa hîp trong t×nh yªu:<br /> xö oan, ®ã ®­îc xem nh­ lµ ®iÒm chøng Nhí r»ng nhí kh¸ch Ch­¬ng §µi<br /> minh cho sù thanh khiÕt. Theo truyÒn Nhí lan, nhí huÖ, nhí ng­êi tµi hoa.<br /> thuyÕt trong nh÷ng ngô ng«n cña T©y (KTCDNV, tr 1671)<br /> Ban Nha, ai bÞ biÕn thµnh qu¸i vËt, ¨n<br /> hoa nµy sÏ ®­îc biÕn l¹i thµnh ng­êi. §èi (7)<br /> Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 459.<br /> <br /> <br /> 74 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />  nguyÔn thïy v©n<br /> <br /> Lêi lan huÖ lµ lêi ®¸ vµng thñy chung: ®­îc xÕp trong hµng tø quý: “Tïng, cóc,<br /> ¤ng t¬ sao khÐo ®a ®oan tróc, mai”. C¸c cô ta yªu quý hoa cóc, v×<br /> Mét lêi lan huÖ, ®¸ vµng thñy chung. nã lµ mét loµi hoa trong s¹ch, thanh cao.<br /> (KTCDNV, tr.1574) L¸ hoa cóc kh«ng bao giê rông khái cµnh,<br /> Yªu nhau xa còng nªn gÇn dï ®· hÐo qu¾t. Hoa cóc në vµo mïa thu<br /> Hoa lan chùc tiÕt, hoa xu©n ®îi chê. d­íi s¾c n¾ng vµng nh¹t:<br /> (KTCDNV, tr.2171) Tr¨m hoa ®ua në mïa xu©n<br /> ThÕ nh­ng, gÆp ph¶i c¶nh ngé trí trªu, Cí sao cóc l¹i muén m»n tiÕt thu.<br /> lan vµ huÖ ph¶i xa nhau th× “lôy hång (KTCDNV, tr.2159)<br /> tu«n r¬i”, “lan sÇu huÖ”, “lan huÖ hÐo”: Trong ca dao ViÖt Nam, hoa cóc th­êng<br /> Lµm cho ®au khæ tÊm lßng biÓu tr­ng cho vÎ ®Ñp thiÕu n÷: C« g¸i nä<br /> Lan xa huÖ c¸ch lôy hång tu«n r¬i. trong ca dao so s¸nh m×nh víi loµi hoa cóc<br /> (KTCDNV, tr.2357) ®Ó thÓ hiÖn niÒm kiªu h·nh vÒ vÎ ®Ñp cña<br /> C¸ sÇu ai c¸ ch¼ng quËt ®u«i m×nh qua c¸ch nãi ®Çy t¸o b¹o:<br /> Nh­ lan sÇu huÖ, nh­ t«i sÇu chång. §­îc nh­ hoa cóc, hoa quú<br /> (KTCDNV, tr.319) Th× em còng bá mét th× ch¬i hoa.<br /> 5. Hoa cóc (KTCDNV, tr.973)<br /> Cóc lµ mét loµi hoa ®Ñp, d¸ng thanh tao Cóc mäc bê giÕng cheo leo<br /> vµ mang mét mïi th¬m dÞu dµng. Hoa cóc §è ai d¸m trÌo h¸i cóc mµ ch¬i.<br /> víi mµu vµng rùc rì, thuéc hµnh thæ, biÓu (KTCDNV, tr.516)<br /> t­îng cho sù giµu sang, phó quý, v­¬ng Hoa cóc còng biÓu tr­ng cho t×nh yªu<br /> gi¶. Nh÷ng c¸nh hoa cóc ®­îc s¾p xÕp cã ®«i løa: M­în loµi hoa trong hµng “tø h÷u<br /> quy cñ nh­ nh÷ng tia s¸ng ph¸t ra tõ mét thanh nhµn” ®Ó nãi vÒ mét sù gÆp gì t×nh<br /> t©m, khiÕn hoa cóc trë thµnh biÓu t­îng cê xøng duyªn, ®ã lµ mong ­íc cña bao<br /> cña mÆt trêi, liªn kÕt víi nh÷ng ý niÖm vÒ chµng trai c« g¸i ViÖt. Kh¸t väng h¹nh<br /> sù tr­êng thä vµ bÊt tö(8). Hoa cóc cßn lµ phóc xøng ®«i võa løa ®­îc ngÇm Èn trong<br /> biÓu t­îng cña mïa thu, ng­êi x­a gäi c©u hái ®Çy ¸m ¶nh:(8)<br /> th¸ng chÝn lµ “cóc nguyÖt”, hoa cóc vµ mïa Mai lan cóc tróc tø h÷u thanh nhµn<br /> thu cã mét mét sù giao t×nh kú l¹. §­îc LiÖu t×nh cê c©y mäc gÆp l¸ vµng cã<br /> mÖnh danh lµ “B¨ng thanh ngäc khiÕn", xøng kh«ng?<br /> hoa cóc lµ loµi chÞu s­¬ng chÞu giã, t­îng (KTCDNV, tr.1308)<br /> tr­ng cho phÈm chÊt cao th­îng, tinh Hoa cóc cßn biÓu tr­ng cho kh¸t väng<br /> khiÕt, cho nÕp sèng khiªm tèn, ®iÒm ®¹m h¹nh phóc: C¸ch nãi nh©n hãa ë c©u ca<br /> cña con ng­êi. Tõ NhËt B¶n ®Õn Trung d­íi ®©y ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã. ChuyÖn<br /> Quèc vµ ViÖt Nam, hoa cóc lµ biÓu t­îng cña cóc hay chuyÖn cña trai g¸i yªu nhau,<br /> cña sù hoµn h¶o, toµn bÝch vµ cña niÒm vui chuyÖn to hång vÊn v­¬ng:<br /> chiªm ng­ìng c¸i ®Ñp(9). Ng­êi Trung Quèc Tay b­ng chËu cóc ba b«ng<br /> xem cóc nh­ biÓu t­îng cña ng­êi Èn sÜ vµ Cóc x©y lª lùu, t¬ hång vÊn v­¬ng.<br /> sù thanh cao, cóc còng lµ mét trong nh÷ng (KTCDNV, tr.1881)<br /> biÓu t­îng cña héi häa Trung Hoa.<br /> Tõ l©u hoa cóc ®· cã mÆt trong ®êi sèng (8)<br /> Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 222.<br /> t©m linh cña ng­êi ViÖt. ë ViÖt Nam, cóc (9)<br /> Jean Cheralier Alain Greerbrant (1997), S®d, tr. 222.<br /> <br /> <br /> Sè 5-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 75<br /> ý nghÜa biÓu tr­ng cña mét sè loµi hoa ®iÓn h×nh...<br /> <br /> Chµng trai tr©n träng loµi hoa ®Ñp l¹i ®­îc dån nÐn vµo hÖ thèng biÓu tr­ng.<br /> hay tr©n träng ng­êi thiÕu n÷ m×nh §ã lµ con ®­êng tÊt yÕu cña ®êi sèng vµ<br /> ®em lßng yªu th­¬ng. Trång hoa cóc hay còng lµ xu h­íng tån t¹i vµ ph¸t triÓn tÊt<br /> trång c©y h¹nh phóc bªn ng­êi thiÕu n÷ yÕu cña biÓu tr­ng.<br /> cã nghÜa cã t×nh: Trong thi ca nãi chung vµ ca dao nãi<br /> Tay b­ng chËu cóc n¨m b«ng riªng, biÓu tr­ng hoa th­êng khiÕn cho<br /> ThÊy em cã nghÜa muèn trång xuèng ®©y. ng­êi ta liªn t­ëng tíi vÎ ®Ñp thanh cao vµ<br /> (KTCDNV, tr.1881) tao nh·. Lµ nghÜa ®en hay nghÜa bãng th×<br /> Lêi kh¼ng ®Þnh vÒ vÎ ®Ñp cña hoa cóc sau biÓu tr­ng hoa lu«n kho¸c cho m×nh mét<br /> bao “nguyÖt ®æi sao tµn” lµ lêi kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp dÔ khiÕn ta rung ®éng. Ngoµi ra,<br /> vÎ ®Ñp nhan s¾c vµ vÎ ®Ñp cña t×nh yªu: hoa trong ca dao cßn biÓu tr­ng cho phÈm<br /> Nhí c¬n nguyÖt ®æi sao tµn chÊt vµ nh©n c¸ch, t©m hån con ng­êi, ®Æc<br /> Cïng nhau thu cóc xu©n lan s¸nh bµy. biÖt lµ ng­êi phô n÷. Hoa còng ®­îc biÓu<br /> (KTCDNV, tr.1164) tr­ng cho t×nh yªu ®«i løa víi ®Çy ®ñ c¸c<br /> Nh­ vËy, tõ nh÷ng b«ng hoa cô thÓ cung bËc cña t×nh yªu.<br /> trong ®êi sèng cho ®Õn nh÷ng b«ng hoa<br /> TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> biÓu t­îng trong ca dao lµ c¶ mét qu¸<br /> 1. NguyÔn Ph­¬ng Ch©m (2000), “BiÓu<br /> tr×nh quan s¸t, tr¶i nghiÖm, tÝch lòy... l©u<br /> t­îng hoa sen trong v¨n ho¸ ViÖt Nam”,<br /> dµi cña d©n gian. §Ó thÓ hiÖn nghÜa biÓu<br /> T¹p chÝ V¨n hãa d©n gian, sè 4, tr.53 - 61.<br /> t­îng, hoa ®­îc ®Æt trong nhiÒu mèi quan<br /> 2. NguyÔn Ph­¬ng Ch©m (2001), “BiÓu<br /> hÖ, quan s¸t d­íi nhiÒu khÝa c¹nh, tõ ®ã,<br /> t­îng hoa hång trong v¨n ho¸ ViÖt Nam”, T¹p<br /> d©n gian ®· tinh tÕ ph¸t hiÖn ra nh÷ng<br /> chÝ Nguån s¸ng d©n gian, sè 1, tr.30 - 34.<br /> nÐt t­¬ng ®ång gi÷a thÕ giíi c¸c loµi hoa<br /> 3. NguyÔn Ph­¬ng Ch©m (2001), “BiÓu<br /> vµ thÕ giíi con ng­êi, t×m ra nh÷ng nÐt<br /> t­îng hoa ®µo”, T¹p chÝ V¨n ho¸ d©n gian,<br /> nghÜa biÓu tr­ng nh­ mét sè loµi hoa mµ<br /> sè 5, tr.16 - 22.<br /> trªn ®©y ®· ph©n tÝch.<br /> 4. Mai Ngäc Chõ (1991), “Ng«n ng÷ ca dao<br /> KÕt luËn<br /> ViÖt Nam”, T¹p chÝ V¨n häc, sè2, tr.24 - 28.<br /> BiÓu tr­ng lu«n chøa ®ùng trong m×nh 5. Vò Dung, Vò Thóy Anh, Ca dao ViÖt<br /> nh÷ng gi¸ trÞ ®· ®­îc vÜnh h»ng hãa, song Nam, Nxb. V¨n hãa Th«ng tin, TËp 1-2.<br /> kh«ng ph¶i v× thÕ mµ nã trë thµnh n¬i tån 6. Jean Cheralier Alain Greerbrant<br /> ®äng nh÷ng gi¸ trÞ cò mßn, n¬i giam gi÷ (1997), Tõ ®iÓn biÓu t­îng v¨n hãa thÕ<br /> c¸c tÇng ý nghÜa trong sù x¬ cøng. Tr¸i giíi, Nxb. §µ N½ng, Tr­êng viÕt v¨n<br /> l¹i, biÓu tr­ng lµ mét thùc thÓ sèng ®éng, NguyÔn Du, §µ N½ng.<br /> lu«n lu«n cã sù lu©n chuyÓn, ®¾p ®æi 7. NguyÔn Xu©n KÝnh (1992), Thi ph¸p<br /> nghÜa liªn tôc. Sinh thÓ Êy ®­îc nu«i ca dao, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.<br /> d­ìng b»ng nh÷ng lèi t­ duy, nh÷ng 8. NguyÔn Xu©n KÝnh, Phan §¨ng<br /> t­ëng t­îng phong phó cña con ng­êi. §êi NhËt (1995), Kho tµng ca dao ng­êi ViÖt,<br /> sèng cña con ng­êi kh«ng bao giê bít phøc Nxb. V¨n hãa Th«ng tin, Hµ Néi.<br /> t¹p ®i, vµ biÓu tr­ng v× thÕ còng kh«ng 9. NguyÔn §øc Tån (2002), T×m hiÓu<br /> bao giê ®¬n gi¶n h¬n. Nh÷ng phøc t¹p cña ®Æc tr­ng v¨n hãa d©n téc qua ng«n ng÷<br /> cuéc sèng déi vµo t©m t­ con ng­êi nh÷ng vµ t­ duy ë ng­êi ViÖt, Nxb. §¹i häc Quèc<br /> suy t­ëng kh«ng cïng, ®Ó råi tõ ®ã, chóng gia Hµ Néi, Hµ Néi.<br /> <br /> 76 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 5-2013<br />