Ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại đến văn học Việt Nam

¶nh h−ëng cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i… 12<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ¶NH H¦ëNG CñA CHñ NGHÜA HIÖN §¹I<br /> §ÕN V¡N HäC NGHÖ THUËT VIÖT NAM<br /> <br /> NGUYÔN V¡N D¢N (*)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ®ã. Chñ nghÜa hiÖn ®¹i, v× thÕ, sÏ cã ¶nh<br /> l Þch sö thÕ giíi cho thÊy c¸c trµo l−u<br /> hiÖn ®¹i chñ nghÜa ®· cã vai trß<br /> kh«ng nhá cho sù ph¸t triÓn cña v¨n häc<br /> h−ëng ®Õn v¨n häc nghÖ thuËt ViÖt<br /> Nam nh− lµ mét nguån t¸c ®éng trong v«<br /> nghÖ thuËt nh©n lo¹i. Tõ sau ChiÕn tranh sè nguån t¸c ®éng kh¸c cña v¨n häc nghÖ<br /> thÕ giíi thø Hai ®Õn nay, v¨n häc nghÖ thuËt ph−¬ng T©y. Chñ nghÜa hiÖn ®¹i<br /> thuËt thÕ giíi ®· ph¸t triÓn rÊt phong chØ lµ mét trong c¸c yÕu tè ngo¹i sinh<br /> phó vµ ®a d¹ng, chÝnh lµ nhê cã c«ng cña nÒn v¨n häc nghÖ thuËt d©n téc ViÖt<br /> ®ãng gãp cña c¸c chñ nghÜa hiÖn ®¹i. Nam. Cho nªn, nghiªn cøu sù ¶nh h−ëng<br /> cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i ®èi víi v¨n häc<br /> Cã mét c©u hái ®Æt ra: nh÷ng kiÓu nghÖ thuËt ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i, Ýt nhÊt<br /> chñ nghÜa hiÖn ®¹i c¸ch xa ViÖt Nam vµ cÇn ph¶i ®−îc ®Æt trong bèi c¶nh cña mét<br /> ®· tån t¹i c¸ch ®©y hµng thÕ kû nh− thÕ thÕ kû giao l−u v¨n häc nghÖ thuËt gi÷a<br /> th× liÖu cã ¶nh h−ëng g× ®Õn v¨n häc ViÖt Nam víi ph−¬ng T©y.∗<br /> nghÖ thuËt ®−¬ng ®¹i cña chóng ta<br /> Chóng ta biÕt r»ng, tõ ®Çu thÕ kû<br /> kh«ng? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, chóng ta<br /> XX, khi thùc d©n Ph¸p chÝnh thøc thiÕt<br /> sÏ ph¶i lµm mét cuéc kh¶o s¸t kü l−ìng.<br /> lËp bé m¸y cai trÞ t¹i §«ng D−¬ng, th×<br /> Nh−ng, dùa trªn thùc tÕ cña h¬n mét thÕ<br /> nÒn v¨n ho¸ Ph¸p còng b¾t ®Çu ®−îc<br /> kû giao l−u v¨n ho¸ gi÷a ViÖt Nam víi<br /> chÝnh thøc truyÒn b¸ cho ba miÒn ViÖt<br /> ph−¬ng T©y, chóng t«i còng cã thÓ kh¼ng<br /> Nam. V¨n ho¸ Ph¸p b¾t ®Çu thay thÕ v¨n<br /> ®Þnh ngay r»ng sù ¶nh h−ëng ®ã kh«ng<br /> ho¸ Trung Hoa vµ chiÕm lÜnh diÔn ®µn<br /> thÓ kh«ng diÔn ra, dï Ýt hay nhiÒu.<br /> v¨n häc nghÖ thuËt. Theo tinh thÇn ®ã,<br /> Tuy nhiªn, chóng t«i còng l¹i ph¶i chÝnh quyÒn Ph¸p muèn truyÒn b¸<br /> nãi ngay r»ng, trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc nh÷ng thµnh tùu tiªn tiÕn cña c¶ mét<br /> víi mét ®èi t−îng v¨n häc nghÖ thuËt nÒn v¨n häc nghÖ thuËt Ph¸p chø kh«ng<br /> míi mÎ nh− cña ph−¬ng T©y, th× mét chØ phæ biÕn nh÷ng thµnh tùu v¨n häc<br /> nÒn v¨n häc nghÖ thuËt d©n téc nh− v¨n nghÖ thuËt ®−¬ng thêi. Giíi trÝ thøc ViÖt<br /> häc nghÖ thuËt ViÖt Nam sÏ ph¶i tiÕp Nam b¾t ®Çu ®−îc tiÕp cËn víi mét lo¹t<br /> thu cïng mét lóc c¶ mét lÞch sö v¨n häc hiÖn t−îng v¨n häc nghÖ thuËt thuéc ®ñ<br /> nghÖ thuËt cña ®èi t−îng míi ®ã chø<br /> kh«ng chØ tiÕp thu mét giai ®o¹n hay<br /> mét hiÖn t−îng v¨n häc nghÖ thuËt nµo (∗)<br /> PGS.TS., ViÖn Th«ng tin KHXH.<br /> ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i… 13<br /> <br /> c¸c trµo l−u, tõ thêi ®¹i Phôc H−ng cho nhËp cña kiÕn tróc ph−¬ng T©y. Nh−ng,<br /> ®Õn c¸c trµo l−u hiÖn ®¹i. V× thÕ, ¶nh nh− chóng t«i ®· nãi, sù x©m nhËp cña<br /> h−ëng cña c¸c trµo l−u hiÖn ®¹i, nÕu cã, v¨n ho¸ nghÖ thuËt ph−¬ng T©y ®−îc<br /> chØ chiÕm mét phÇn nhá trong sù tiÕp thùc hiÖn víi c¶ mét chiÒu dµi lÞch sö cña<br /> nhËn cña v¨n häc nghÖ thuËt ViÖt Nam nã chø kh«ng chØ h¹n chÕ ë nghÖ thuËt<br /> lóc bÊy giê. ®−¬ng ®¹i. V× thÕ, ë Nhµ thê Lín nµy,<br /> mét phiªn b¶n thu nhá vµ ®¬n gi¶n ho¸<br /> C«ng cuéc thuéc ®Þa ho¸ cña thùc<br /> cña Nhµ thê §øc MÑ Paris, kiÕn tróc<br /> d©n Ph¸p ë ViÖt Nam ®−îc tiÕn hµnh<br /> ph−¬ng T©y ®Æc tr−ng cho nã lµ kiÕn tróc<br /> tr−íc hÕt ë lÜnh vùc h¹ tÇng c¬ së. Sù<br /> g«tic chø kh«ng ph¶i kiÕn tróc hiÖn ®¹i.<br /> ¶nh h−ëng cña nghÖ thuËt còng ®−îc<br /> thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë lÜnh vùc nµy. ë ®©y §Õn ®Çu thÕ kû XX, chÝnh quyÒn<br /> næi lªn sù ¸p ®Æt cña nghÖ thuËt kiÕn thùc d©n Ph¸p b¾t ®Çu x©y dùng c¸c<br /> tróc míi, kh¸c h¼n víi nghÖ thuËt kiÕn khu ®« thÞ míi t¹i Hµ Néi vµ Sµi Gßn.<br /> tróc truyÒn thèng ph−¬ng §«ng. Cho Phong c¸ch kiÕn tróc míi ®−îc ¸p dông<br /> nªn, nãi ®Õn sù ¶nh h−ëng cña nghÖ cho c¸c c«ng tr×nh lín chñ yÕu lµ phong<br /> thuËt ph−¬ng T©y ë ViÖt Nam, tr−íc hÕt c¸ch barèc míi, hay cßn gäi lµ phong<br /> ph¶i nãi ®Õn lÜnh vùc kiÕn tróc. c¸ch thêi §Õ chÕ thø Hai cña kiÕn tróc<br /> Qu¶ thùc, cho ®Õn tËn cuèi thÕ kû Ph¸p, ®−îc ¸p dông theo kiÓu ®¬n gi¶n<br /> XIX, kiÕn tróc ViÖt Nam vÉn gi÷ truyÒn ho¸. Tiªu biÓu cho phong c¸ch nµy lµ<br /> thèng ph−¬ng §«ng. Trong nh÷ng n¨m c¸c c«ng tr×nh Dinh Thèng ®èc Sµi Gßn<br /> 1860, c¸c hoµng ®Õ nhµ NguyÔn ë HuÕ (1885-1890, nay lµ B¶o tµng Thµnh phè<br /> b¾t ®Çu x©y dùng c¸c c«ng tr×nh l¨ng Hå ChÝ Minh), Dinh X· T©y (hay Dinh<br /> tÈm vµ ë Hµ Néi ng−êi ta còng b¾t ®Çu §èc lý, Sµi Gßn, 1898-1909, nay lµ trô<br /> x©y ®Òn Ngäc S¬n víi cÇu Thª Hóc th¬ së UBND Tp. Hå ChÝ Minh), Nhµ h¸t<br /> méng. §©y lµ nh÷ng c«ng tr×nh vÉn Lín (Hµ Néi, 1901-1911), Phñ Toµn<br /> mang nÐt kiÕn tróc truyÒn thèng ¸ quyÒn (Hµ Néi, 1901-1906, nay lµ Phñ<br /> §«ng, víi chÊt liÖu gç ®−îc coi träng. Chñ tÞch),... VÒ viÖc ¸p dông ®¬n gi¶n<br /> Cho ®Õn tËn n¨m 1898, quÇn thÓ nhµ ho¸ phong c¸ch barèc míi, chóng ta cã<br /> thê Ph¸t DiÖm ë Ninh B×nh ®−îc hoµn thÓ lÊy c«ng tr×nh Nhµ h¸t Lín cña Hµ<br /> thµnh sau 23 n¨m x©y dùng, mét trong Néi lµm mét vÝ dô: §ã lµ mét phiªn b¶n<br /> nh÷ng nhµ thê ®Çu tiªn ë ViÖt Nam, thu nhá cña nhµ h¸t Opera Paris (hay<br /> vÉn lµ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc ph−¬ng Cung ®iÖn/Nhµ h¸t Garnier, 1862-<br /> §«ng. §©y lµ nhµ thê C«ng gi¸o theo 1875), hay mét nhµ h¸t lín Paris thu<br /> gi¸o luËt cña ph−¬ng T©y, nh−ng l¹i x©y nhá vµ ®¬n gi¶n hãa: Nh÷ng bøc phï<br /> theo phong c¸ch ®×nh chïa ¸ §«ng, ®iªu vµ nhãm t−îng trang trÝ cÇu kú<br /> kh¸c h¼n víi phong c¸ch g«tic lµ phong trªn c¸c mÆt tiÒn cña toµ Cung ®iÖn<br /> c¸ch truyÒn thèng cña nhµ thê C«ng Garnier ®· kh«ng cßn xuÊt hiÖn trªn<br /> gi¸o ph−¬ng T©y. Tßa nhµ chÝnh cña nã mÆt tiÒn Nhµ h¸t Lín Hµ Néi; hµng cét<br /> ®−îc x©y dùng víi chÊt liÖu chñ ®¹o lµ ®«i trªn mÆt tiÒn Cung ®iÖn Garnier<br /> gç. Trong khi ®ã ë Hµ Néi, chÝnh quyÒn còng ®−îc ®¬n gi¶n hãa thµnh mét hµng<br /> Ph¸p còng cho x©y dùng Nhµ thê Lín tõ cét ®¬n... ChÝnh sù ®¬n gi¶n hãa ®ã ®·<br /> n¨m 1882 ®Õn 1886, ®¸nh dÊu sù x©m lµm cho c¸c nhµ phª b×nh nghÖ thuËt<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2012<br /> <br /> <br /> ViÖt Nam cho r»ng ®ã lµ mét phong qu¶ng tr−êng Ba §×nh míi t¹i thñ ®« Hµ<br /> c¸ch Phôc H−ng hay cæ ®iÓn (1, tr.24). Néi theo phong c¸ch hiÖn ®¹i, c«ng tr×nh<br /> Thùc tÕ th× phong c¸ch barèc chÝnh lµ do Liªn X« tµi trî. §Õn ngµy 2/9/1973,<br /> sù tiÕp nèi cña phong c¸ch Phôc H−ng sau khi HiÖp ®Þnh Paris vÒ chÊm døt<br /> ®−îc c¸ch ®iÖu vµ cÇu kú hãa. Cßn chiÕn tranh ViÖt Nam ®· ký kÕt ®−îc 6<br /> phong c¸ch barèc míi ë Ph¸p vµo thêi th¸ng, quÇn thÓ L¨ng Hå ChÝ Minh<br /> kú §Õ chÕ thø Hai ®−îc coi lµ sù sèng chÝnh thøc ®−îc khëi c«ng, vµ ®Õn ngµy<br /> l¹i cña phong c¸ch barèc. Cho nªn 29/8/1975 th× kh¸nh thµnh. §©y cã thÓ<br /> chóng t«i cho r»ng, ®èi víi nh÷ng c«ng ®−îc coi lµ c«ng tr×nh kiÕn tróc hiÖn ®¹i<br /> tr×nh barèc míi ®−îc ®¬n gi¶n hãa nh− ®Çu tiªn cña n−íc ViÖt Nam thèng nhÊt.<br /> thÕ ë ViÖt Nam, chóng ta cã thÓ gäi ®ã<br /> lµ phong c¸ch barèc-cæ ®iÓn. Sau 1975, khi chiÕn tranh kÕt thóc,<br /> nghÖ thuËt kiÕn tróc ViÖt Nam b¾t ®Çu<br /> Trong suèt mét thêi gian dµi cña<br /> thùc sù tiÕp nhËn ¶nh h−ëng cña kiÕn<br /> nöa ®Çu thÕ kû XX, kiÕn tróc barèc-cæ<br /> tróc hiÖn ®¹i ph−¬ng T©y theo phong<br /> ®iÓn chi phèi hÇu nh− toµn bé kiÕn tróc<br /> c¸ch cña trµo l−u “phong c¸ch quèc tÕ”.<br /> ®« thÞ ViÖt Nam. Ngoµi ra, trong kiÕn<br /> Ngµy 1/1/1978, toµ nhµ Cung V¨n ho¸<br /> tróc cÇu cèng, vËt liÖu s¾t b¾t ®Çu ®−îc<br /> Lao ®éng H÷u nghÞ ViÖt X«, do Liªn X«<br /> chó ý, ®iÓn h×nh lµ c©y cÇu Doumer (cÇu<br /> gióp ®ì víi thiÕt kÕ cña G. G. Isakovich<br /> Long Biªn ngµy nay), còng ®−îc x©y<br /> (Liªn X«), ®−îc khëi c«ng x©y dùng vµ<br /> dùng trong thêi gian nµy (1899-1903) vµ<br /> ®Õn ngµy 1/9/1985 th× hoµn thµnh. Råi<br /> còng mang phong c¸ch barèc míi, mét<br /> sau khi c«ng cuéc §æi míi ®−îc ph¸t<br /> ®iÓm nhÊn cña Hµ Néi gièng nh− th¸p<br /> ®éng (1986), víi viÖc ®Êt n−íc b¾t ®Çu<br /> Eiffel cña Paris.<br /> chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng,<br /> §Õn thêi kú chèng Mü, trong hoµn kiÕn tróc ViÖt Nam thùc sù ®· héi nhËp<br /> c¶nh chiÕn tranh ¸c liÖt diÔn ra trªn c¶ víi kiÕn tróc hiÖn ®¹i thÕ giíi víi phong<br /> hai miÒn Nam B¾c, kiÕn tróc ®« thÞ ë c¶ c¸ch quèc tÕ ®−îc lÊy lµm nÐt chñ ®¹o.<br /> hai miÒn kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t Giê ®©y, kiÕn tróc ViÖt Nam còng ch¹y<br /> triÓn. ë miÒn B¾c, kh«ng kÓ c¸c toµ nhµ theo xu h−íng nhµ chäc trêi. C¸c toµ<br /> chung c− thêi bao cÊp, ®−îc gäi b»ng c¸i nhµ cao tÇng ®ua nhau mäc lªn vµ<br /> tªn mang ®Ëm tÝnh “bao cÊp” lµ “nhµ tranh ®ua nhau giµnh kû lôc vÒ chiÒu<br /> tËp thÓ” vµ lµ mét kiÓu kiÕn tróc phi c¸ cao. ChÊt liÖu bª t«ng cèt thÐp vµ kÝnh<br /> tÝnh, th× chóng ta cã rÊt hiÕm c¸c c«ng v−ît lªn chiÕm vÞ trÝ sè mét. MÆc dï vÉn<br /> tr×nh kiÕn tróc ®¸ng ®−îc kÓ ra, cã cã nh÷ng c«ng tr×nh t×m kiÕm sù c¸ch<br /> ch¨ng chØ cã toµ nhµ Héi tr−êng Ba ®iÖu vµ mét chót phong c¸ch cæ ®iÓn,<br /> §×nh ë Hµ Néi. ë MiÒn Nam d−íi thêi nh−ng nh×n chung, tÝnh tiÖn lîi vµ tiÕt<br /> Mü – Ngôy còng cã ®−îc mét sè c«ng kiÖm cña phong c¸ch quèc tÕ, mét phong<br /> tr×nh ®¸ng ghi nhËn, trong ®ã næi bËt lµ c¸ch phï hîp víi thêi ®¹i kinh tÕ thÞ<br /> Dinh §éc lËp (1962-1966), nay lµ Héi tr−êng, vÉn lµm cho phong c¸ch nµy<br /> tr−êng Thèng nhÊt. chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o trong kiÕn tróc<br /> Ngay tõ n¨m 1970, §¶ng vµ chÝnh hiÖn ®¹i ViÖt Nam. Cã thÓ thÊy, kiÕn<br /> phñ ViÖt Nam ®· th«ng qua dù ¸n x©y tróc lµ mét lÜnh vùc ®Çu tiªn thÓ hiÖn sù<br /> dùng quÇn thÓ L¨ng Hå ChÝ Minh vµ ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i trong<br /> ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i… 15<br /> <br /> nghÖ thuËt ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i. C¸c phÐp më tr−êng líp ®µo t¹o mü thuËt<br /> khu ®« thÞ mäc lªn ë kh¾p n¬i, ®Æc biÖt mét c¸ch cã bµi b¶n. §©y lµ ®iÒu n»m<br /> lµ ë Hµ Néi vµ Tp. Hå ChÝ Minh. Sau trong chñ tr−¬ng truyÒn b¸ v¨n ho¸<br /> ngµy 31/10/2010, khi Tp. Hå ChÝ Minh Ph¸p cho c¸c thuéc ®Þa cña chÝnh quyÒn<br /> kh¸nh thµnh toµ nhµ Bitexco Financial thùc d©n. Tuy nhiªn, chñ tr−¬ng “n«<br /> Tower cao 262m víi 68 tÇng sau 3 n¨m dÞch” v¨n ho¸ ®ã còng cã t¸c ®éng tÝch<br /> x©y dùng, chiÕm kû lôc vÒ ®é cao lóc bÊy cùc: lÇn ®Çu tiªn, giíi trÝ thøc ViÖt Nam<br /> giê, th× ®Õn cuèi n¨m 2011, toµ nhµ ®−îc tiÕp xóc víi c¸c thµnh tùu nghÖ<br /> Keangnam Hanoi Landmark Tower ë thuËt ph−¬ng T©y mét c¸ch cã hÖ thèng<br /> Hµ Néi, sau 4 n¨m x©y dùng, ®· ®¹t vµ bµi b¶n. VÒ ®iÒu nµy, chóng ta ph¶i<br /> chiÒu cao 346m víi 72 tÇng. Trong nãi ®Õn mét sù kiÖn quan träng ®¸nh<br /> t−¬ng lai, theo c¸c dù ¸n ®· ®−îc phª dÊu sù ra ®êi cña nÒn nghÖ thuËt ViÖt<br /> duyÖt, th× sÏ cßn cã nhiÒu toµ nhµ cao Nam hiÖn ®¹i: Thµnh lËp Tr−êng Mü<br /> h¬n thÕ mäc lªn ë Hµ Néi, Tp. Hå ChÝ thuËt §«ng D−¬ng ngµy 27/10/1924,<br /> Minh vµ Bµ RÞa - Vòng Tµu. Cã thÓ nãi, chÝnh thøc ho¹t ®éng tõ n¨m 1925, tån<br /> bÊt chÊp xu h−íng cña mét phong c¸ch t¹i ®Õn n¨m 1945, do häa sÜ ng−êi Ph¸p<br /> kiÕn tróc ®−îc gäi lµ “hËu hiÖn ®¹i” xuÊt Victor Tardieu lµm hiÖu tr−ëng ®Çu<br /> hiÖn tõ cuèi thÕ kû XX trªn thÕ giíi, tiªn. Ngay sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m,<br /> “phong c¸ch quèc tÕ” cña kiÕn tróc hiÖn ngµy 8/10/1945, Bé tr−ëng Gi¸o dôc Vò<br /> ®¹i vÉn ®ang th¾ng thÕ ë nhiÒu n−íc, §×nh HoÌ cña chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng<br /> trong ®ã cã ViÖt Nam, mét phong c¸ch ®· ký quyÕt ®Þnh thµnh lËp Tr−êng Cao<br /> mµ tÝnh tiÖn lîi ®· lµm cho nã kh«ng dÔ ®¼ng Mü thuËt ViÖt Nam ®Ó tiÕp nèi<br /> g× bÞ tõ bá. truyÒn thèng cña Tr−êng Mü thuËt §«ng<br /> D−¬ng. Tuy nhiªn, do t×nh h×nh chiÕn<br /> NghÖ thuËt t¹o h×nh còng lµ mét<br /> tranh, quyÕt ®Þnh nµy ®· kh«ng thÓ ®−îc<br /> lÜnh vùc cã sù ®æi míi c¨n b¶n trong thÕ<br /> thùc thi. §Õn ngµy 28/12/1950, Bé tr−ëng<br /> kû giao l−u vµ tiÕp xóc víi ph−¬ng T©y.<br /> Gi¸o dôc NguyÔn V¨n Huyªn ra quyÕt<br /> Víi mét truyÒn thèng mang ®Ëm chÊt<br /> ®Þnh thµnh lËp Tr−êng Trung cÊp Mü<br /> kÝn ®¸o, tù nhiªn vµ hoµ quyÖn víi thiªn<br /> thuËt ®Ó ®µo t¹o c¸c nghÖ sÜ kh¸ng chiÕn<br /> nhiªn cña nghÖ thuËt ¸ §«ng, nghÖ<br /> phôc vô cho sù nghiÖp cøu n−íc cña d©n<br /> thuËt t¹o h×nh ViÖt Nam t×m thÊy ë<br /> téc. ChØ ®Õn khi kh¸ng chiÕn thµnh c«ng,<br /> nghÖ thuËt t¹o h×nh ph−¬ng T©y mét<br /> ®Õn n¨m 1957, Tr−êng Cao ®¼ng Mü<br /> nguån c¶m høng rÊt míi mÎ vµ chøa<br /> thuËt ViÖt Nam cña n−íc ViÖt Nam ®éc<br /> ®Çy n¨ng lùc s¸ng t¹o cña c¸ nh©n con<br /> lËp míi chÝnh thøc ra ®êi, ®Õn n¨m 1981<br /> ng−êi. Tõ ®ã, c¸c nghÖ sÜ ViÖt Nam ®·<br /> ph¸t triÓn thµnh Tr−êng §¹i häc Mü<br /> chñ ®éng t×m hiÓu vµ tiÕp nhËn mét nÒn<br /> thuËt Hµ Néi, vµ ®Õn 2008 ®−îc gäi lµ<br /> nghÖ thuËt míi víi nh÷ng quy t¾c chÆt<br /> Tr−êng §¹i häc Mü thuËt ViÖt Nam cho<br /> chÏ vÒ s¸ng t¹o nghÖ thuËt, ®−a nÒn<br /> ®Õn nay, víi ®Þa ®iÓm ®−îc ®Æt t¹i ®óng<br /> nghÖ thuËt t¹o h×nh cña n−íc ta trë<br /> vÞ trÝ cña Tr−êng Mü thuËt §«ng<br /> thµnh mét ngµnh nghÖ thuËt hµn l©m<br /> D−¬ng, nay lµ sè 42 YÕu Kiªu, Hµ Néi.<br /> cã quy ph¹m chÆt chÏ.<br /> TÝnh quy ph¹m chÆt chÏ thÓ hiÖn Cã thÓ nãi, Tr−êng Mü thuËt §«ng<br /> tr−íc hÕt ë viÖc chÝnh quyÒn Ph¸p cho D−¬ng lµ c¸i n«i ®Çu tiªn cña nÒn nghÖ<br /> 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2012<br /> <br /> <br /> thuËt t¹o h×nh ViÖt Nam hiÖn ®¹i. §©y giíi. V× thÕ, khi ®Êt n−íc kÕt thóc cuéc<br /> lµ n¬i ®µo t¹o c¸c thÕ hÖ nghÖ sÜ ®Çu tiªn chiÕn tranh, chuyÓn sang thùc hiÖn<br /> cña ViÖt Nam. Cïng víi c¸c tr−êng ®¹i c«ng cuéc §æi Míi vµ më cöa, c¸c v¨n<br /> häc kh¸c ®−îc thµnh lËp vµo ®Çu thÕ kû nghÖ sÜ ®−¬ng ®¹i ViÖt Nam míi b¾t ®Çu<br /> XX, Tr−êng Mü thuËt §«ng D−¬ng ®· t×m l¹i nh÷ng g× cña thÕ giíi mµ trong<br /> ®ãng gãp quan träng cho sù h×nh thµnh suèt mét thêi gian dµi chóng ®· bÞ “bá<br /> hÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam. sãt”. Vµ, trong nh÷ng thø “bá sãt” ®ã, hä<br /> t×m thÊy di s¶n cña c¸c trµo l−u hiÖn ®¹i<br /> Tuy nhiªn, nh− chóng t«i ®· nãi, sù<br /> chñ nghÜa.<br /> truyÒn b¸ v¨n ho¸ ph−¬ng T©y ngay tõ<br /> ®Çu ®· diÔn ra mét c¸ch bµi b¶n vµ cã MÆc dï sù ¶nh h−ëng cña c¸c trµo<br /> hÖ thèng. Cho nªn sù tiÕp thu nghÖ l−u hiÖn ®¹i ph−¬ng T©y ®èi víi nÒn<br /> thuËt ph−¬ng T©y ë ViÖt Nam còng diÔn nghÖ thuËt n−íc ta ch−a ®Õn møc t¹o ra<br /> ra mét c¸ch cã hÖ thèng vµ quy cñ chø nh÷ng trµo l−u hay tr−êng ph¸i míi,<br /> kh«ng tuú tiÖn, ngÉu høng. VÒ viÖc nµy, nhÊt lµ trong mét thêi gian dµi cña giai<br /> chóng ta ph¶i ghi nhËn c«ng lao ®ãng ®o¹n chèng Mü chóng ta cßn bÞ chi phèi<br /> gãp cña viªn hiÖu tr−ëng ng−êi Ph¸p bëi c¸c quan ®iÓm gi¸o ®iÒu cña chñ<br /> ®Çu tiªn – Victor Tardieu. ChÝnh v× thÕ nghÜa hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa,<br /> mµ mÆc dï Tr−êng ®−îc thµnh lËp cïng nh−ng c¸c trµo l−u ®ã còng ®Ó l¹i nh÷ng<br /> thêi gian víi sù h×nh thµnh cña c¸c trµo dÊu Ên kh¸ râ nÐt trong s¸ng t¸c nghÖ<br /> l−u nghÖ thuËt hiÖn ®¹i chñ nghÜa ë thuËt cña c¸c nghÖ sÜ. §Õn nh÷ng thËp<br /> ph−¬ng T©y lóc bÊy giê, nh−ng c¸c chñ niªn cuèi thÕ kû XX ®Çu thÕ kû XXI, c¸c<br /> nghÜa ®ã hÇu nh− kh«ng ®Ó l¹i dÊu Ên trµo l−u hiÖn ®¹i chñ nghÜa kh«ng cßn<br /> g× trong nÒn mü thuËt ViÖt Nam ®Çu lµ xa l¹ víi nghÖ thuËt ViÖt Nam.<br /> thÕ kû XX. ThËm chÝ, nhiÒu häc trß<br /> Chóng ta cã thÓ nhËn thÊy dÊu Ên<br /> kho¸ ®Çu cña tr−êng vÉn cßn ham mª<br /> cña c¸c chñ nghÜa hiÖn ®¹i trong tranh<br /> gi÷ l¹i nh÷ng nÐt truyÒn thèng ph−¬ng<br /> cña nhiÒu nghÖ sÜ, kÓ tõ mét chñ nghÜa<br /> §«ng trong s¸ng t¸c cña m×nh, lµm cho<br /> tiÒn hiÖn ®¹i lµ hËu Ên t−îng trë ®i. Ta<br /> héi häa cña hä mang ®Ëm b¶n s¾c d©n<br /> cã thÓ nhËn thÊy bãng d¸ng cña ng−êi<br /> téc vµ vÉn cßn l−u l¹i tÝnh ®éc ®¸o cho<br /> nghÖ sÜ hËu Ên t−îng CÐzanne trong c¸c<br /> ®Õn tËn ngµy nay, ch¼ng h¹n nh− T«<br /> khèi nhµ “phè” cña Bïi Xu©n Ph¸i; bãng<br /> Ngäc V©n, NguyÔn Phan Ch¸nh...<br /> d¸ng ng−êi nghÖ sÜ “d· thó” cña Matisse<br /> Mèi quan hÖ tiÕp xóc víi ph−¬ng trong mét sè tranh cña NguyÔn S¸ng<br /> T©y nh− vËy ®· ®−îc thiÕt lËp tõ ®Çu (ThiÕu n÷ víi hoa sen, 1972, Chïa Th¸p<br /> thÕ kû XX. Nh−ng, do chñ tr−¬ng cña Phæ Minh, 1977); dÊu Ên cña Gauguin<br /> c¸c nghÖ sÜ Ph¸p thêi bÊy giê, chñ nghÜa trong NguyÔn T− Nghiªm (Ch©n dung,<br /> hiÖn ®¹i ®· kh«ng th©m nhËp ngay tõ Con nghÐ qu¶ thùc); dÊu Ên cña Henry<br /> ®Çu vµo nÒn nghÖ thuËt hiÖn ®¹i non trÎ Moore (1898-1986, nhµ ®iªu kh¾c hiÖn<br /> cña ViÖt Nam. ThÕ råi, tr¶i qua hai cuéc ®¹i ng−êi Anh, næi tiÕng bëi nh÷ng bøc<br /> chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ chèng Mü, t−îng ®µi trõu t−îng b»ng ®ång) trong<br /> nghÖ thuËt t¹o h×nh ViÖt Nam vÉn t−îng cña Lª C«ng Thµnh (S¾p lµm mÑ-<br /> kh«ng cã c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp cËn t−îng ®ång, 1988); bãng d¸ng chñ nghÜa<br /> víi c¸c trµo l−u nghÖ thuËt hiÖn ®¹i thÕ biÓu hiÖn cña Rouault trong tranh cña<br /> ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i… 17<br /> <br /> TrÇn L−u HËu (Kho¶ th©n, 2007, C©y NguyÔn Qu©n tõ n¨m 1982 khi «ng cho<br /> Hµ Néi, 2007), §ç S¬n (Mïa h¹ vµng, r»ng: “NÕu tr−íc n¨m 1945, trong nghÖ<br /> 2003), Ph¹m Ngäc Minh (S−¬ng sím, thuËt t¹o h×nh n−íc ta, nh÷ng biÓu hiÖn<br /> 1994); dÊu Ên chñ nghÜa biÓu hiÖn cña cña mét thø Ên t−îng Ph¸p cuèi mïa,<br /> Chagall trong tranh Böu ChØ (Kháa th©n nh÷ng tiÕng déi cña c¸c trµo l−u hiÖn<br /> vµ tr¨ng xanh, 1997); chñ nghÜa lËp thÓ ®¹i chñ nghÜa cßn m¹nh mÏ, tÝnh d©n<br /> cña LÐger trong tranh cña Lª Anh V©n téc cßn mê nh¹t, chÊt hiÖn thùc cßn m¬<br /> (ChiÕn luü, 1984); chñ nghÜa siªu thùc hå, th× vµo kho¶ng ®Çu nh÷ng n¨m<br /> trong tranh cña NguyÔn Qu©n (¶o t−îng 1960, víi nh÷ng thµnh tùu cña c¸c chÊt<br /> vÒ biÓn, 1994), cña Lª Qu¶ng Hµ (Ta lµ liÖu d©n téc nh− lôa, s¬n mµi, kh¾c gç,<br /> vua, 2007); chñ nghÜa vÞ lai trong t−îng víi nh÷ng s¸ng t¸c héi häa vÒ cuéc<br /> cña TrÇn Duy Nh©n (V« ®Ò I - s¾t hµn, kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, vÒ c¶i c¸ch<br /> 2004); chñ nghÜa trõu t−îng trong tranh ruéng ®Êt vµ nh÷ng sù ®æi thay trªn<br /> cña Ca Lª Th¾ng (Bè côc, 2000), cña miÒn B¾c x· héi chñ nghÜa, nghÖ thuËt<br /> Hoµng §¨ng NhuËn (Phè m¸ hång, 1997), t¹o h×nh n−íc ta kh«ng cßn ¶nh h−ëng<br /> cña §ç Hoµng T−êng (Xanh vµ vµng, g× l¾m c¸c khuynh h−íng nghÖ thuËt<br /> 1998), cña TrÇn V¨n Th¶o (¸nh s¸ng suy ®åi ch©u ¢u, ®ång thêi ®· ®Ëm ®µ<br /> xanh, 1994), cña Lª Anh Qu©n (Ng−êi chÊt hiÖn thùc vµ chÊt d©n téc” (1,<br /> lang thang I, 2006); vµ ¶nh h−ëng cña tr.348)(∗). §ång thêi, khi nãi ®Õn yªu cÇu<br /> nghÖ thuËt tr×nh diÔn vµ s¾p ®Æt trong vÒ tÝnh hiÖn ®¹i cña mét nÒn nghÖ thuËt<br /> s¸ng t¸c cña mét lo¹t nghÖ sÜ thuéc thÕ hÖ ViÖt Nam hiÖn ®¹i, NguyÔn Qu©n cßn<br /> ®−¬ng ®¹i nh− Hoµng T−êng Minh (sinh kh¼ng ®Þnh r»ng “...¶nh h−ëng cña hiÖn<br /> n¨m 1962), TrÇn ViÖt H−ng (1968), ®¹i chñ nghÜa trong nghÖ thuËt cÇn ph¶i<br /> NguyÔn Anh On (1959), Lª Vò (1972), ®−îc ng¨n ngõa, ®Ó tr¸nh mét sù häc<br /> NguyÔn S¬n (1975), Tr−¬ng T©n (1963), tËp kh«ng cã phª ph¸n, sù tiÕp thu mét<br /> §µo Anh Kh¸nh (1959), TrÇn L−¬ng c¸ch n« lÖ nh÷ng h×nh thøc bªn ngoµi<br /> (1960), Vò Hång Ninh (1983), NguyÔn vèn chØ lµ chç trèn tr¸nh cña mét sè<br /> Huy An (1982), NguyÔn M¹nh Hïng nghÖ sÜ bÊt b×nh ph¶n øng víi x· héi rèi<br /> (1976), NguyÔn Xu©n Hoµng (1981), lo¹n cña hä, nh÷ng h×nh thøc mµ phÇn<br /> NguyÔn TrÝ M¹nh (1970), NguyÔn Huy nµo ë ngay c¸c n−íc T©y ¢u còng bÞ th¶i<br /> TÝnh (1974), NguyÔn Ngäc L©m (1977), lo¹i dÇn” (1, tr.364)(**).<br /> NguyÔn Minh Ph−íc (1973) (dÉn theo: 1,<br /> Thùc tÕ, lêi ph¸t biÓu trªn ®©y chØ lµ<br /> phÇn Phiªn b¶n minh häa)...<br /> mét ý kiÕn mang tÝnh ®−êng lèi kinh<br /> viÖn cña thêi bao cÊp tr−íc §æi Míi mµ<br /> Cã thÓ nãi, nh÷ng vÝ dô trªn ®©y cho kh«ng c¨n cø vµo thùc tiÔn nghÖ thuËt.<br /> thÊy, trong khi nghÖ thuËt t¹o h×nh ViÖt Ng−êi viÕt nh÷ng dßng nãi trªn ®· kh«ng<br /> Nam ®Çu thÕ kû XX béc lé mét sù tiÕp<br /> hiÓu râ t−êng tËn nghÖ thuËt hiÖn ®¹i<br /> nhËn vµ x©y dùng c¬ b¶n, th× trong giai chñ nghÜa cña phong trµo tiªn phong mµ<br /> ®o¹n ®−¬ng ®¹i, ¶nh h−ëng cña c¸c trµo chØ ph¸n xÐt theo mét ®Þnh kiÕn mang<br /> l−u hiÖn ®¹i chñ nghÜa ®· thÓ hiÖn kh¸<br /> tÝnh ®−êng lèi gi¸o ®iÒu. §Õn n¨m 2010,<br /> s©u ®Ëm trong nghÖ thuËt t¹o h×nh ViÖt<br /> Nam. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸i ng−îc víi (∗)<br /> , (**)<br /> In l¹i tõ: NguyÔn Qu©n. NghÖ thuËt t¹o<br /> ý kiÕn cña nhµ phª b×nh nghÖ thuËt h×nh ViÖt Nam hiÖn ®¹i. H.: 1982.<br /> 18 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2012<br /> <br /> <br /> trong kh«ng khÝ §æi míi ®· ®−îc h¬n hai ngê, nhÊt lµ nh÷ng thÓ nghiÖm trong<br /> m−¬i n¨m, t¸c gi¶ cña ý kiÕn trªn ®©y c¸c lÜnh vùc gäi lµ nghÖ thuËt tr×nh diÔn<br /> còng ®· ph¶i ghi nhËn sù ¶nh h−ëng vµ s¾p ®Æt. NhiÒu khi, nh÷ng ng−êi tù<br /> cña c¸c trµo l−u hiÖn ®¹i chñ nghÜa ®èi gäi lµ nghÖ sÜ ®· thùc hiÖn nh÷ng cuéc<br /> víi nghÖ thuËt t¹o h×nh ViÖt Nam tr×nh diÔn rÊt v« lý vµ phi thÈm mü. §«i<br /> ®−¬ng ®¹i khi «ng viÕt: “Cã thÓ nãi, c¸c khi ng−êi xem cã c¶m gi¸c ®ã lµ nh÷ng<br /> t¸c gi¶ trõu t−îng ®· t¹o ra mét m¶ng chiªu tù qu¶ng c¸o b¶n th©n chø kh«ng<br /> míi vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña nã trong ph¶i lµ s¸ng t¹o nghÖ thuËt. ChÝnh v×<br /> mü thuËt ViÖt Nam hiÖn ®¹i” (1, tr.133). thÕ mµ cã ng−êi ®· ®Æt c©u hái: “Tr×nh<br /> diÔn nghÖ thuËt ®−¬ng ®¹i hay nh÷ng<br /> C¨n cø vµo nh÷ng g× chóng t«i ®·<br /> trß lè?” (3) dµnh cho lo¹i h×nh ®−îc coi lµ<br /> ph©n tÝch vµ giíi thiÖu ë bµi viÕt ®Çu<br /> “nghÖ thuËt” nµy. Thùc sù, ë ®©y tù do<br /> tiªn vÒ chñ nghÜa hiÖn ®¹i (2), th× chñ<br /> s¸ng t¸c ®· bÞ l¹m dông mét c¸ch cùc<br /> nghÜa hiÖn ®¹i kh«ng ph¶i lµ nghÖ thuËt<br /> ®oan. Cã thÓ nãi, trong nghÖ thuËt hiÖn<br /> suy ®åi. Vµ chØ c¨n cø vµo nh÷ng phiªn<br /> ®¹i, víi nh÷ng ho¹t ®éng ë møc tíi h¹n,<br /> b¶n minh häa cña chÝnh t¸c gi¶ ý kiÕn<br /> ranh giíi gi÷a nghÖ thuËt vµ gi¶ nghÖ<br /> nãi trªn ta còng cã thÓ thÊy t×nh h×nh<br /> thuËt lµ rÊt mong manh. NhiÖm vô cña<br /> nghÖ thuËt hiÖn ®¹i ViÖt Nam ®· diÔn<br /> ng−êi nghÖ sÜ lµ ph¶i hiÓu râ b¶n chÊt vµ<br /> ra ng−îc l¹i víi nhËn ®Þnh n¨m 1982<br /> sø m¹ng cña nghÖ thuËt ®Ó lµm chñ ®−îc<br /> cña t¸c gi¶ ®ã. Tøc lµ tr−íc n¨m 1945,<br /> nã trong nh÷ng ranh giíi tíi h¹n, bÊt kÓ<br /> nghÖ thuËt t¹o h×nh ViÖt Nam hiÖn ®¹i<br /> lµ nghÖ thuËt cæ ®iÓn hay hiÖn ®¹i.<br /> ®· ph¶i tiÕp nhËn nh÷ng kiÕn thøc c¬<br /> Nh÷ng g× ë møc tíi h¹n sÏ høa hÑn cho<br /> b¶n cña nghÖ thuËt, chØ tõ nh÷ng n¨m<br /> ta nh÷ng hiÖu øng ®Æc biÖt, nh−ng nÕu<br /> 1970 trë ®i, nghÖ thuËt ViÖt Nam hiÖn<br /> kh«ng lµm chñ ®−îc chóng th× chóng sÏ<br /> ®¹i míi b¾t ®Çu héi nhËp víi thÕ giíi<br /> cã nguy c¬ ph¶n l¹i chÝnh chóng ta. §ã lµ<br /> h¬n bao giê hÕt, vµ trong qu¸ tr×nh héi<br /> mét quy luËt, vµ quy luËt ®ã còng ®óng<br /> nhËp ®ã, hÇu nh− mäi kinh nghiÖm cña<br /> cho c¶ lÜnh vùc nghÖ thuËt.<br /> c¸c chñ nghÜa hiÖn ®¹i ®Çu thÕ kû XX<br /> cña ph−¬ng T©y ®Òu ®· ®−îc c¸c nghÖ sÜ Trong lÜnh vùc v¨n häc, c¸c trµo<br /> ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ thÕ hÖ trÎ, thÓ l−u hiÖn ®¹i chñ nghÜa còng ®Ó l¹i dÊu<br /> nghiÖm vµ ¸p dông. VÊn ®Ò lµ sù thÓ Ên kh«ng nhá trong v¨n häc ViÖt Nam<br /> nghiÖm ®ã thµnh c«ng ®Õn møc nµo, chø ®−¬ng ®¹i. TÊt nhiªn, do ®Æc thï cña<br /> vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ phñ nhËn chñ v¨n häc, cho nªn kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c<br /> nghÜa hiÖn ®¹i, ®iÒu nµy chóng ta kh«ng trµo l−u nghÖ thuËt hiÖn ®¹i ®Òu cã sù<br /> thÓ dïng ý chÝ luËn mµ ¸p ®Æt ®−îc. Sù ¶nh h−ëng ®Õn h×nh th¸i nghÖ thuËt<br /> thËt lµ nÕu c¸c nghÖ sÜ cña chóng ta ng«n tõ nµy, mµ chñ yÕu lµ nh÷ng trµo<br /> ph¸t huy ®−îc ãc s¸ng t¹o, th× mäi l−u cã sù më réng sang lÜnh vùc v¨n häc<br /> nguån gîi ý ®Òu cã thÓ ®em l¹i thµnh nh− chñ nghÜa §a®a, vÞ lai, siªu thùc.<br /> c«ng. Trªn thùc tÕ, cã nghÖ sÜ ®· ®¹t<br /> ®−îc thµnh c«ng trong viÖc thÓ nghiÖm Ngay tõ ®Çu thÕ kû XX, ë ViÖt Nam<br /> nghÖ thuËt hiÖn ®¹i chñ nghÜa, ®Æc biÖt ®· xuÊt hiÖn mét phong trµo ®æi míi th¬<br /> lµ ®èi víi chñ nghÜa biÓu hiÖn, siªu thùc ca vµ sau ®ã ®· ®−îc c¸c nhµ th¬ vµ nhµ<br /> vµ trõu t−îng, nh−ng còng cã nh÷ng thÓ phª b×nh ®−¬ng thêi gäi ®Ých danh lµ<br /> nghiÖm cßn ®Ó l¹i nh÷ng dÊu hái nghi phong trµo Th¬ Míi. Phong trµo nµy,<br /> ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i… 19<br /> <br /> diÔn ra tõ 1932 vµ ®Õn 1942 th× ®−îc V¨n xu«i trµn vµo ®Þa h¹t th¬, ph¸<br /> kh¼ng ®Þnh qua c«ng tr×nh tæng kÕt Thi ph¸ch tan tµnh” (4, tr.38). §Êy lµ nãi<br /> nh©n ViÖt Nam cña Hoµi Thanh vµ Hoµi ®Õn ¶nh h−ëng cña v¨n xu«i nãi chung,<br /> Ch©n, cã thÓ ®−îc coi lµ mét sù ph¶n mét dÊu hiÖu cña c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸<br /> kh¸ng chèng l¹i mét lèi th¬ cò ®· trë nªn v¨n häc ViÖt Nam, khi mµ tr−íc ®©y,<br /> lçi thêi víi nh÷ng niªm luËt chÆt chÏ vµ trong thêi trung ®¹i, v¨n ch−¬ng ViÖt<br /> gß bã cña nã. §Ó lµm ®iÒu ®ã, c¸c nhµ Nam chñ yÕu ph¸t triÓn ë lÜnh vùc th¬<br /> Th¬ Míi ®· tiÕp thu c¸c thµnh tùu cña ca. Trong bèi c¶nh ®ã, th¬ v¨n xu«i cña<br /> th¬ ca ph−¬ng T©y vµ x©y dùng nªn mét ph−¬ng T©y ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng<br /> nÒn th¬ míi víi nh÷ng b−íc ®i v« cïng con ®−êng gi¶i phãng cho th¬ ca ViÖt<br /> t¸o b¹o. Trong nh÷ng nguån ¶nh h−ëng Nam tho¸t khái sù rµng buéc cña c¸c<br /> tõ th¬ ca ph−¬ng T©y, chóng ta thÊy cã quy t¾c th¬ cò.<br /> chñ nghÜa t−îng tr−ng vµ chñ nghÜa siªu<br /> Qu¶ thùc, th¬ v¨n xu«i ®· th©m<br /> thùc. Nh÷ng h×nh t−îng kÕt hîp tù do<br /> nhËp vµo Th¬ Míi tõ con ®−êng th¬<br /> trong th¬ ca lµ ®Æc tr−ng cña chñ nghÜa<br /> t−îng tr−ng, th¬ siªu thùc... cña ph−¬ng<br /> siªu thùc, cßn ®−îc gäi lµ th¬ tù do. LÇn<br /> T©y, ®Æc biÖt lµ cña th¬ Ph¸p. Nh−ng<br /> ®Çu tiªn, víi phong trµo Th¬ Míi, th¬ tù<br /> còng cã ng−êi cho r»ng th¬ v¨n xu«i ®·<br /> do trë thµnh mét trong nh÷ng kü thuËt<br /> cã bãng d¸ng “ë c¸c thÓ lo¹i v¨n vÇn<br /> chñ chèt cña th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i.<br /> nh− phó, v¨n tÕ, hoÆc c¸c lo¹i biÒn nh−<br /> §©y lµ kü thuËt míi nhÊt lµm cho Th¬<br /> hÞch, c¸o” tõ thêi trung ®¹i (5). Tuy<br /> Míi ®o¹n tuyÖt h¼n víi th¬ cò.<br /> nhiªn theo chóng t«i, c¨n cø vµo ®Þnh<br /> §Æc biÖt, trong khi tiÕp thu kü thuËt nghÜa cho r»ng th¬ v¨n xu«i lµ “th¬<br /> th¬ tù do, c¸c nhµ Th¬ Míi ViÖt Nam kh«ng cã vÇn” nh− ®· nãi ë trªn, mÆt<br /> cßn thùc hiÖn mét b−íc ®i triÖt ®Ó h¬n: kh¸c c¨n cø vµo mét ®iÒu n÷a lµ phó, tÕ,<br /> thùc hiÖn kü thuËt th¬ v¨n xu«i. Th¬ hÞch, c¸o kh«ng ph¶i lµ c¸c thÓ v¨n vÇn,<br /> v¨n xu«i lµ b−íc ph¸t triÓn cao nhÊt cña mµ chóng chØ ®¬n gi¶n lµ c¸c thÓ v¨n<br /> th¬ tù do. Ngoµi ®Æc tr−ng chung cña ®−îc viÕt b»ng c¶ v¨n vÇn lÉn v¨n xu«i,<br /> th¬ ca lµ nhÞp ®iÖu, th¬ v¨n xu«i cßn th× kh«ng thÓ nãi tÊt c¶ c¸c thÓ v¨n cña<br /> gièng th¬ tù do ë cïng mét ®iÓm chung v¨n ch−¬ng cæ-trung ®¹i trªn ®©y lµ<br /> lµ kh«ng bÞ rµng buéc vµo c¸c quy t¾c vÒ nguån gèc cña th¬ v¨n xu«i hiÖn ®¹i<br /> sè c©u, sè ch÷, niªm luËt... Nh−ng, nã ViÖt Nam. Mµ chØ cã thÓ nãi r»ng “cã<br /> kh¸c víi th¬ tù do ë chç lµ trong khi th¬ bãng d¸ng cña th¬ v¨n xu«i trong c¸c<br /> tù do vÉn lÊy c©u th¬ lµm ®¬n vÞ nhÞp bµi v¨n phó, tÕ, hÞch, c¸o khi nh÷ng bµi<br /> ®iÖu vµ vÉn cã thÓ cã vÇn, th× th¬ v¨n nµy ®−îc viÕt b»ng v¨n xu«i”. H¬n n÷a,<br /> xu«i kh«ng ph©n dßng, kh«ng dïng h×nh theo chóng t«i, nh÷ng s¸ng t¸c nµy<br /> thøc c©u th¬ lµm ®¬n vÞ nhÞp ®iÖu, vµ còng chØ lµ mét “c¬ së” mê nh¹t, cßn<br /> thø hai lµ th¬ v¨n xu«i kh«ng cã vÇn. nguån ¶nh h−ëng trùc tiÕp dÉn ®Õn<br /> h×nh thµnh th¬ v¨n xu«i hiÖn ®¹i ViÖt<br /> Trong c«ng tr×nh hîp tuyÓn Thi<br /> Nam th× ph¶i kÓ ®Õn th¬ t−îng tr−ng vµ<br /> nh©n ViÖt Nam in n¨m 1942, Hoµi<br /> th¬ siªu thùc cña ph−¬ng T©y.<br /> Thanh vµ Hoµi Ch©n ®· viÕt: “Phong<br /> trµo th¬ míi lóc bét ph¸t cã thÓ xem Tõ thêi hoµ b×nh ®Õn nay, th¬ v¨n<br /> nh− mét cuéc x©m l¨ng cña v¨n xu«i. xu«i ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc chç ®øng trong<br /> 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2012<br /> <br /> <br /> th¬ ca ViÖt Nam. §Æc biÖt, th¬ v¨n xu«i MÆt kh¸c, nÕu th¬ v¨n xu«i lµ kÓ lÓ,<br /> d−êng nh− ®· t×m ®−îc m¶nh ®Êt thÝch l¾p ghÐp nh÷ng c©u nh÷ng ch÷ th−êng<br /> hîp trong tr−êng ca. Sau kho¶nh kh¾c t×nh, tÎ nh¹t, kh«ng qua sù gia c«ng,<br /> ®−îc thö nghiÖm ng¾n ngñi trong tinh luyÖn, th× nã sÏ gÆp thÊt b¹i. Lµm<br /> §−êng tíi thµnh phè (1979) cña H÷u th¬ v¨n xu«i kh«ng cã nghÜa lµ cho phÐp<br /> ThØnh, th¬ v¨n xu«i tù tin th©m nhËp ®−a tÊt c¶ c©u ch÷ cña v¨n xu«i vµo. Nã<br /> vµo tr−êng ca víi Khèi vu«ng rubÝc cña ®ßi hái ph¶i ®−îc tinh luyÖn qua lß luyÖn<br /> Thanh Th¶o (1985). Thanh Th¶o ®· cña nhÞp ®iÖu th¬. C¸ch ®©y 70 n¨m,<br /> dµnh trän vÑn tr−êng ca nµy cho th¬ Hoµi Thanh vµ Hoµi Ch©n ®· khuyÕn<br /> v¨n xu«i. TiÕp ®Õn, th¬ v¨n xu«i xuÊt c¸o mét ®iÒu tr−íc cuéc “x©m l¨ng cña<br /> hiÖn ë mét sè ch−¬ng trong Ng−êi cïng v¨n xu«i” vµo th¬ ca: “Mét ®Æc tÝnh cña<br /> thêi cña Mai V¨n PhÊn (1999), trong v¨n xu«i lµ nãi nhiÒu. Cho nªn trong th¬<br /> Trªn ®−êng (2004) vµ Ngµy ®ang më håi bÊy giê thi tø h×nh nh− gi·n ra”, lµm<br /> s¸ng (2007) cña TrÇn Anh Th¸i, Hµnh cho trong th¬ cã nhiÒu c©u ch÷ thõa (4,<br /> tr×nh cña con kiÕn cña Lª Minh Quèc tr.38). ChÝnh v× lÏ ®ã mµ ngµy nay, cã<br /> (n¨m 2006), vµ l¹i cã mÆt trong suèt b¶n nh÷ng tr−êng ca cã nhiÒu ®o¹n th¬ v¨n<br /> tr−êng ca Phån sinh dµi 200 trang (míi xu«i hay, nh−ng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã<br /> chØ c«ng bè trªn m¹ng) cña NguyÔn nh÷ng ®o¹n ch÷ thõa, vµ v× thÕ lµm cho<br /> Linh KhiÕu (2007). cßn cã nh÷ng ®o¹n th¬ kÐm hay.<br /> Nh− cïng mét −íc hÑn, th¬ v¨n xu«i MÆt kh¸c, sù ¶nh h−ëng cña c¸c<br /> trong tr−êng ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®−îc trµo l−u hiÖn ®¹i còng cã thÓ kh«ng diÔn<br /> c¸c nhµ th¬ vËn dông ®Ó bµy tá nh÷ng ra mét c¸ch trùc tiÕp, mµ c¸c trµo l−u ®ã<br /> dßng (®óng lµ nh÷ng dßng) tr¨n trë, suy ¶nh h−ëng th«ng qua kü thuËt dßng<br /> t−, c¶ nh÷ng dßng suy t− triÕt lý vµ ch¶y ý thøc cña tiÓu thuyÕt hiÖn ®¹i vµ<br /> nh÷ng c¶m xóc s«i trµo, nh÷ng ®iÒu mµ cña kÞch phi lý. C¸i kü thuËt ®ång hiÖn<br /> cã lÏ c¸i khu«n khæ gß bã cña c¸c thÓ th¬ thêi gian cña nhiÒu t¸c gi¶ tiÓu thuyÕt<br /> truyÒn thèng kh«ng cho phÐp hä béc hiÖn ®¹i, miªu t¶ sù viÖc hiÖn t¹i vµ qu¸<br /> b¹ch hÕt ®−îc. khø ®an xen nhau, còng cã thÓ ®−îc coi<br /> Nãi chung, c¸c nhµ th¬ th−êng lÊy lµ mét d¹ng cña kü thuËt nµy. GÇn ®©y,<br /> th¬ v¨n xu«i ®Ó nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng trong v¨n häc ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i còng<br /> vÊn ®Ò vµ nh÷ng nhiÖm vô lín cña thêi ®· xuÊt hiÖn c¶ xu h−íng tiÕp thu phiªn<br /> ®¹i, còng nh− ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng kh¸t b¶n Joyce trong kü thuËt dßng ch¶y ý<br /> väng vµ t×nh c¶m m·nh liÖt cña c¸ thøc. Sù tiÕp thu nµy kh«ng chØ dõng l¹i<br /> nh©n. §ã lµ mét sø m¹ng quan träng trong tiÓu thuyÕt mµ nã cßn ®−îc më<br /> cña th¬ v¨n xu«i. V× thÕ mµ tiÒm n¨ng réng sang c¶ thi ca. Ngay trong mét sè<br /> cña nã rÊt lín. Nh−ng còng chÝnh v× thÕ tr−êng ca, dßng ch¶y ý thøc theo kiÓu<br /> mµ th¬ v¨n xu«i cã phÇn kÐn ®éc gi¶. Joyce ®· ®−îc ¸p dông kh¸ triÖt ®Ó.<br /> NhÊt lµ khi nã l¹i ®−îc kÕt hîp víi c¶ §Æc biÖt, mét sè t¸c gi¶ trong v¨n<br /> nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt hiÖn ®¹i häc ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i rÊt quan t©m<br /> nh− thñ ph¸p cña tiÓu thuyÕt míi vµ cña ®Õn yÕu tè nghÞch dÞ vµ huyÔn t−ëng<br /> kÞch phi lý nh− trong Phån sinh cña cña chñ nghÜa siªu thùc. NhiÒu nhµ v¨n<br /> NguyÔn Linh KhiÕu. ®· thµnh c«ng ®−a yÕu tè huyÔn t−ëng<br /> ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i… 21<br /> <br /> vµo truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt ®Ó g©y kh«ng ai chia sÎ víi m×nh, kh«ng ai tr×u<br /> t¸c ®éng t©m lý, nh− lµ mét bÖ phãng ®Ó mÕn víi m×nh, ®©u thö lªn nói cao xem<br /> chuyÓn t¶i ý nghÜa t− t−ëng vµ thÈm mü. cã ®ì h¬n kh«ng?”<br /> Trong lÜnh vùc nµy, NguyÔn Huy ThiÖp<br /> Tãm l¹i, v¨n häc nghÖ thuËt ViÖt<br /> cã thÓ ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng<br /> Nam ®−¬ng ®¹i ®ang ph¸t triÓn theo<br /> ng−êi ®Çu tiªn. TruyÖn ng¾n cña «ng trë<br /> ®óng xu h−íng chung cña thêi ®¹i: xu<br /> thµnh kiÓu mÉu cho mét phong c¸ch<br /> h−íng héi nhËp quèc tÕ. Trong thêi ®¹i<br /> míi. Mét sè t¸c gi¶ trÎ còng muèn ®i<br /> th«ng tin hiÖn nay, kh«ng cã c¸i g× cña<br /> theo phong c¸ch nµy. TruyÖn ng¾n DÞ<br /> loµi ng−êi lµ xa l¹ víi mét quèc gia, mét<br /> h−¬ng cña S−¬ng NguyÖt Minh (2009),<br /> d©n téc. Trong tinh thÇn ®ã, c¸c trµo l−u<br /> Tr¹i hoa ®á cña Di Li (2009) lµ mét sè vÝ<br /> hiÖn ®¹i chñ nghÜa cña nghÖ thuËt<br /> dô tiªu biÓu. Nãi cho cïng, huyÔn t−ëng<br /> ph−¬ng T©y còng kh«ng hÒ lµ thø xa l¹<br /> kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña riªng chñ<br /> víi v¨n häc nghÖ thuËt ViÖt Nam. §iÒu<br /> nghÜa siªu thùc, mµ thùc ra nã lµ mét<br /> nµy kh«ng cã g× lµ tr¸i quy luËt vµ<br /> h×nh th¸i nhËn thøc thÈm mü vÜnh h»ng<br /> kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu ®¸ng lo ng¹i.<br /> cña con ng−êi vµ ®· ®−îc nhiÒu trµo l−u<br /> VÊn ®Ò lµ chóng ta ph¶i n¾m v÷ng quy<br /> vµ nhiÒu phong c¸ch kh¸c nhau sö dông,<br /> luËt ®ã, ®¸nh gi¸ ®óng thµnh c«ng vµ<br /> trong ®ã cã chñ nghÜa l·ng m¹n, chñ<br /> h¹n chÕ cña c¸c trµo l−u hiÖn ®¹i chñ<br /> nghÜa siªu thùc, kÞch phi lý vµ c¶ chñ<br /> nghÜa ®Ó h−íng dÉn v¨n häc nghÖ thuËt<br /> nghÜa hiÖn thùc. Tuy nhiªn, chñ nghÜa<br /> ViÖt Nam tiÕp nhËn c¸c thµnh tùu v¨n<br /> siªu thùc ®· n©ng c¸i huyÔn t−ëng lªn<br /> häc nghÖ thuËt thÕ giíi, trong ®ã cã c¸c<br /> thµnh mét yÕu tè phong c¸ch chñ ®¹o.<br /> thµnh tùu cña phong trµo tiªn phong.<br /> <br /> VÒ d− ©m cña v¨n häc phi lý trong<br /> nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, chóng Tµi liÖu tham kh¶o<br /> t«i ®· tr×nh bµy trong c«ng tr×nh kh¶o 1. NguyÔn Qu©n. Mü thuËt ViÖt Nam<br /> luËn V¨n häc phi lý (Nxb. V¨n ho¸- thÕ kû XX. H.: Tri thøc, 2010.<br /> Th«ng tin, 2002), xin ®éc gi¶ tham kh¶o<br /> 2. T¹p chÝ V¨n häc n−íc ngoµi, 2011, sè<br /> cuèn s¸ch nµy. ë ®©y chóng t«i chØ<br /> 10.<br /> muèn nãi thªm r»ng, sang thÕ kû XXI,<br /> nçi day døt vÒ sù c« ®¬n trong lèi sèng 3. Anh Cu«ng. “Tr×nh diÔn nghÖ thuËt<br /> bÇy ®µn vÉn ®Ó l¹i d− ©m trong v¨n häc. ®−¬ng ®¹i hay nh÷ng trß lè?”,<br /> Nã cã mÆt trong c¶ t©m thøc cña c¸c http://laodong.com.vn, 3/3/2011.<br /> nhµ v¨n trÎ. N¨m 2011, NguyÔn Ngäc 4. Hoµi Thanh - Hoµi Ch©n “Mét thêi<br /> T− ®· cã h¼n mét bµi t¹p v¨n ®¨ng trªn ®¹i trong thi ca”. Trong: Hoµi Thanh<br /> blog cña m×nh mang ®Çu ®Ò Gi÷a bÇy - Hoµi Ch©n. Thi nh©n ViÖt Nam. H.:<br /> ®µn..., nãi vÒ kiÕp ng−êi nghÌo ngay V¨n häc, 2000 (s¸ch t¸i b¶n).<br /> trong thêi ®−¬ng ®¹i cña ViÖt Nam. KÕt 5. NguyÔn Phong Nam, Hoµng SÜ<br /> thóc bµi v¨n chÞ viÕt: “...ng−êi ta nhiÒu Nguyªn. Sù t−¬ng t¸c gi÷a c¸c thÓ<br /> khi t−ëng chØ mét m×nh lñi thñi n¬i lo¹i v¨n häc vµ thÓ th¬ v¨n xu«i<br /> th©m s¬n cïng cèc, xa lµng xa chî míi trong Th¬ Míi 1932-1945.<br /> gäi lµ c« ®¬n. Nh−ng sèng gi÷a bÇy ®µn www.kh-sdh.udn.vn/zipfiles/So17/ 14_<br /> ®«ng ®óc mµ kh«ng ai hiÓu ®−îc m×nh, nam_nguyenphong.doc<br />