Bài giảng Hóa dược 1: Phần 2 - Trường ĐH Võ Trường Toản

Chia sẻ: Lôi Vô Kiệt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:166

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp phần 1, phần 2 của tập bài giảng Hóa dược 1 gồm 5 chương tiếp theo, cung cấp cho sinh viên những nội dung tổng quan về: thuốc tác dụng lên thần kinh thực vật; thuốc tim mạch; thuốc lợi tiểu; vitamin và chất bổ dưỡng; thuốc chống dị ứng; thuốc giãn cơ; thuốc về máu và dịch truyền;... Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung bài giảng!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Hóa dược 1: Phần 2 - Trường ĐH Võ Trường Toản

Ch-¬ng 10 Thuèc t¸c dông hÖ thÇn kinh thùc vËt A. Thuèc ho¹t tÝnh giao c¶m I. HÖ thÇn kinh giao c¶m: Cã hai lo¹i thô thÓ chÝnh:  vµ . 1. Thô thÓ : Cã hai kiÓu, khi kÝch thÝch cho hiÖu qña kh¸c nhau: + KÝch thÝch 1 g©y co c¬ tr¬n, t¨ng tiÕt (n-íc bät, må h«i...). + KÝch thÝch 2: øc chÕ gi¶i phãng nor-adrenalin tiÒn synap, gi¶m ®¸p øng adrenegic hËu synap. 2. Thô thÓ : Gåm 1 vµ 2; khi kÝch thÝch cho hiÖu qña: + KÝch thÝch 1: T¨ng ho¹t ®éng tim-m¹ch; tiªu lipid (lipolyse). + KÝch thÝch 2: Gi·n c¬ tr¬n néi t¹ng, phÕ qu¶n, m¹ch m¸u; tiªu glucid. Dopamin: Hormon ho¹t tÝnh giao c¶m ë ngo¹i vi, ®iÒu hßa gi·n m¹ch. V× vËy dopamin vµ c¸c chÊt kÝch thÝch thô thÓ dopaminic ®-îc dïng chèng co m¹ch néi t¹ng. Mét sè chÊt t¸c dông trªn thô thÓ dopaminic TKTW. II. Thuèc t¸c dông gièng giao c¶m (sympathomimetics) T¸c dông: KÝch thÝch c¸c kiÓu thô thÓ giao c¶m cho hiÖu qu¶ kh¸c nhau. 1- Thuèc ho¹t tÝnh 1: T¸c dông: G©y co m¹ch m¸u lµm t¨ng huyÕt ¸p, t¶n m¸u tô. ChØ ®Þnh chung: - H¹ huyÕt ¸p, lo¹n nhÞp tim, sung huyÕt m¾t vµ mòi. - Phèi hîp víi thuèc gi·n phÕ qu¶n trÞ hen. - Tiªm kÌm thuèc g©y tª bÒ mÆt, co m¹ch, kÐo dµi thêi gian tª. T¸c dông KMM: G©y t¨ng huyÕt ¸p hoÆc gi¶m nhÞp tim qu¸ møc. Sî ¸nh s¸ng (gi·n ®ång tö), ra må h«i nhiÒu, buån tiÓu tiÖn. Dïng kÐo dµi g©y t¸i ph¸t sung huyÕt, viªm niªm m¹c mòi. Chèng chØ ®Þnh: Ng-êi cao tuæi, bÖnh tim-m¹ch, ph× ®¹i tuyÕn tiÒn liÖt. 2- Thuèc ho¹t tÝnh 1: KÝch thÝch ho¹t ®éng tim. Tiªu lipid. ChØ ®Þnh chung: - Kh«i phôc nhÞp tim. Tiªm IV hoÆc trùc tiÕp vµo c¬ tim. Chó ý: Gi¶i ph¸p kÝch thÝch ®iÖn tim nªn ®i tr-íc dïng thuèc. - Chèng bÐo ph× (tiªu lipid). T¸c dông KMM: T¨ng HA, rung tim, thiÕu oxy do c¬ tim t¨ng tiªu thô. Chèng chØ ®Þnh: Suy m¹ch vµnh, lo¹n nhÞp tim, c-êng gi¸p. 3- Thuèc ho¹t tÝnh 2: T¸c dông: - Gi·n c¬ tr¬n vµ phÕ qu¶n (chèng hen); g©y toan huyÕt lactic. 107
- Gi·n mao m¹ch c¬ v©n vµ néi t¹ng. - T¨ng ph©n gi¶i glycogen gan  t¨ng møc glucose/m¸u. ChØ ®Þnh chung: Hen phÕ qu¶n; rèi lo¹n vËn m¹ch; qóa liÒu insulin. T¸c dông KMM: Rung c¬ v©n, h¹ huyÕt ¸p g©y t¨ng nhÞp tim. Chèng C§/ thËn träng: §¸i th¸o ®-êng, mang thai, lo¹n nhÞp tim. (Xem chÊt ®iÓn h×nh salbutamol). B¶ng 10. 1. Thuèc ho¹t tÝnh giao c¶m vµ hiÖu lùc trªn c¸c thô thÓ Tªn chÊt T¸c dông Ghi chó 1 2 1 2 TKT Dopa W . Adrenalin M M M M - - Noradrenalin M Tb M y - - Dopamin y y Tb - M Albuterol - - y M - - Bitolferol - - y M - - Dipivefrin Tra m¾t Dobutamin + + M y - - Etilefrine y y + y Isoetharin Tb Tb - Tb - - Oproterenol - - M M - - Metaproterenol - - y M - - Methoxamin + + - - - - Naphazolin + + - - - - Oxymetazolin + + - - - - Phenylephrin M M - - - - Phenylpropano- + + + + y - lamin Propylhexedrin + + + + - - Pseudoephedrin + + + + y - Ritodrin - -  + - - Terbutalin - - y M - - Xylometazolin + + - - Amphetamin M NghiÖn Ephedrin M M M M Tb - Ht Ghi chó: M : m¹nh; - : kh«ng t¸c dông;  : t¸c dông kh«ng râ. y : yÕu; + : cã t¸c dông Ht : H-íng thÇn NhËn xÐt: - Mét thuèc cã thÓ t¸c ®éng  2 thô thÓ. - Cã chÊt t¸c ®éng trªn thô thÓ dopaminic vµ seretoninergic. Ph©n lo¹i: Ph©n lo¹i thuèc theo ho¹t tÝnh thô thÓ sÏ kh«ng thùc tÕ. 108
ThuËn lîi nhÊt lµ ph©n lo¹i theo cÊu tróc hãa häc: - Nhãm 1: DÉn chÊt 3,4-dihydroxyphenyl ethylamin - Nhãm 2: DÉn chÊt 3,5- dihydroxyphenyl ethylamin - Nhãm 3: DÉn chÊt 4(3)-hydroxyphenyl ethylamin - Nhãm 4: DÉn chÊt phenylethylamin - Nhãm 5: Thuèc cÊu tróc kh¸c Nhãm 1. Thuèc dÉn chÊt 3, 4-dihydroxyphenyl ethylamin C«ng thøc chung: Danh môc thuèc: B¶ng 10.2. HO 4 1 CH CH NH 3 2 - Thiªn nhiªn: Adrelanin, noradrelanin. R1 R2 R3 - Tæng hîp: Dobutamin,… HO B¶ng 10.2. Thuèc d/c 3,4-dihydroxyphenyl ethylamin (N.1) Tªn chÊt Ho¹t tÝnh / ChØ ®Þnh LiÒu dïng (NL) Adrenaline(*) - Ho¹t tÝnh  vµ . - Tiªm TM: R1 = -OH - C§: Shock ph¶n vÖ. 100-250 g/lÇn R2 = -H R3 = -CH3 Tiªm cïng thuèc tª. Nor-adrenaline(*) - Ho¹t tÝnh 1 vµ 1. - TruyÒn: R1 = -OH - CÊp cøu h¹ HA, ngõng tim. 0,03-0,15 R2 = -H R3 = -H - Co m¹ch/g©y tª. g/kg/ph Dopamine(*) - Gi·n m¹ch, lîi tiÓu. - TruyÒn: R1 = R2 = R3 = -H - C§: suy tim cÊp. 0,5-5 g/kg/phót Dobutamine - Ho¹t tÝnh  vµ 1. - Tiªm TM: (Xem trong bµi) - C§: suy tim cÊp, ng¾n h¹n. 2,5-10 g/kg/phót Isoetharin - Ho¹t tÝnh 2 trung b×nh. - HÝt khÝ dung - C§: co th¾t phÕ qu¶n (hen). 1%: 3-7 l/24 h Isoproterenol - Ho¹t tÝnh 1 vµ 2. - XÞt häng: R1 = -CH(Me)2 - C§: Co th¾t phÕ qu¶n (hen) 120 g/lÇn. R2 = -OH Bitolterol (ester) - Thuû ph©n/c¬ thÓ  colterol; - XÞt häng: R1 = - C(Me)3 ho¹t tÝnh 2 m¹nh, 1 yÕu. 2 liÒu 370 g/8 h; R2 = -OH - C§: Co th¾t phÕ qu¶n (hen) khÝ dung 0,8%. Dipivefrin - Thñy ph©n/m¾t  adrenalin. - Tra m¾t: 1 giät (ester cña adrenalin) - C§: glaucom gãc më. d. dÞch 0,1%/12 h Ghi chó: (*) = Gäi chung c¸c chÊt thiªn nhiªn lµ "catecholamin". Liªn quan cÊu tróc-t¸c dông: - Tèi thiÓu ph¶i cã 2 nhãm -OH g¾n vµo nh©n phenyl: (3)-hydroxy lµ cÇn; thªm (4)-hydroxy sÏ t¨ng ho¹t tÝnh. - PhÇn m¹ch th¼ng cÊu tróc L-l- (hoÆc L--) míi cã ho¹t tÝnh. 109
* Mét sè thuèc: Adrenaline Tªn kh¸c: Epinephrine H OH C«ng thøc: C9H13NO3 ptl: 183,2 1 NHMe HO 4 Tªn KH: 1-(3,4-dihydroxyphenyl)- 3 -2-(methylamino) ethanol HO §iÒu chÕ: Ng-ng tô 1,2-dihydrobenzen (catechol) (I) víi cloroacetyl clorid (II) t¹o cloroacetyl catechol (III); tiÕp ph¶n øng víi methylamin t¹o methylaminoace-tyl catechol (IV); khö hãa (IV) b»ng H, t¹o adrenalin racemic. T¸ch lÊy ®ång ph©n t¶ tuyÒn b»ng kÕt tinh víi acid D-tartric. (II) ClOC CH2Cl HO CH3NH2 .HCl HO C CH2Cl OH O HO (I) HO (III) HO C CH2 N H CH CH2NMe HO Me HCl .HCl O (IV) OH HO HO Adrenalin racemic Ho¹t tÝnh: D¹ng t¶ tuyÒn hiÖu lùc cao h¬n ®ång ph©n h÷u tuyÒn. ChÕ phÈm d-îc dông: Adrenaln hydroclorid (tartrat, sulfat… ). Adrenaline tartrat Tªn kh¸c: Adrenaline bitartrat C9H13NO3 .C4H6O6 ptl: 333,30 TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng x¸m nh¹t; dÔ chuyÓn mµu do ¸nh s¸ng, KK. DÔ tan trong n-íc; tan trong ethanol; kh«ng tan trong ether, cloroform. Dung dÞch bÒn ë pH 3,6-4,2; thªm chÊt chèng oxy hãa vµ tr¸nh ¸nh s¸ng. NhiÖt ®é, ion kim lo¹i (Cu++, Zn++, Fe3+… xóc t¸c ph©n hñy adrenalin. ) 20 o o []D = -50 ®Õn -53 (4%/HCl 1M). Hãa tÝnh, ®Þnh tÝnh: - Víi FeCl3: Mµu xanh lôc, chuyÓn nhanh sang mµu hång. - BÞ oxy hãa: diphenol  orthoquinon (adrenocrom (a) mµu hång): O OH + [O ] HO CH CH2 NH H2O OH CH3 O N Adrenocrom HO (a) CH3 - Ph©n biÖt víi noradrenalin: T¸c dông víi 2,5-diethoxytetrahydrofuran 1%/acid acetic khan vµ 4-dimethylaminobenzaldehyd 2%/ HCl ®Æc-acid acetic khan: + Adrenalin cho mµu vµng (kh«ng ph¶n øng). + Nor-adrenalin cho mµu hång ®Ëm. §Þnh l-îng: Acid-base/ acid acetic khan; HClO4 0,1M; ®o ®iÖn thÕ. T¸c dông: Adrenalin lµ hormon tè tuû th-îng thËn. 110
Ho¹t tÝnh  vµ  m¹nh; liÒu ®¸p øng  < liÒu ®¸p øng . T¸c dông co m¹ch > gi·n m¹ch: LiÒu cao lµm t¨ng søc c¶n m¹ch, t¨ng HA  kh«ng dïng trî HA. LiÒu thÊp, adrenalin t¸c dông co tiÓu m¹ch, chèng sung huyÕt . Gi¶m tÝch n-íc ë thñy tinh thÓ  gi¶m nh·n ¸p. ChØ ®Þnh vµ liÒu dïng (tÝnh theo adrenalin base): - DÞ øng cÊp (shock): Ng-êi lín, tiªm IV chËm 100-250 g/lÇn. TrÎ em, tiªm 5-10 g/kg; cã thÓ tiªm nh¾c l¹i sau 5-15 phót. - Tiªm cïng thuèc tª: Pha lÉn thuèc tª víi tû lÖ 1/10.000 ®Õn 1/20.000. T¸c dông KMM: H¹ møc kali/m¸u. Tra m¾t g©y rèi lo¹n thÞ gi¸c. B¶o qu¶n: Trong ch©n kh«ng, tr¸nh ¸nh s¸ng. Nor-adrenaline Tªn kh¸c: Norepinephrine; Levarterenol C«ng thøc: C8H11NO3 ptl: 169,18 §ång ph©n t¶ tuyÒn. Tªn KH: 2-Amino-1-(3,4-dihydroxyphenyl) ethanol ChÕ phÈm d-îc dông: 1. l-Noradrenalin d-tartrat C8H11NO3 .C4H6O6 Tªn kh¸c: Binodrenal, aktamin; []D25  -10,7o (1,6%/n-íc). 2. l-Noradrenalin hydroclorid C8H11NO3 . HCl ptl : 205,18 Tªn kh¸c: Arterenol; []D25 = -37o ®Õn -41o ( 2% /n-íc). Noradrenalin tartrat C«ng thøc: H COOH OH C8H11NO3 . C4H6O6 . H2O NH2 H OH HO 4 1 ptl : 337,28 HO H . H2O 3 . HO COOH TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng x¸m nh¹t; biÕn mµu nhanh do KK, ¸nh s¸ng. DÔ tan trong n-íc; khã tan trong ethanol; tan trong acid vµ kiÒm. []D25  -37o3 (HCl rÊt lo·ng). - HÊp thô UV: MAX 279 nm (50 mg/1000 ml HCl 0,1 M). - Ph©n biÖt víi adrenalin b»ng ph¶n øng mµu (xem adrenalin). §Þnh l-îng: Acid-base/acid acetic khan; HClO4 0,1 M; ®o thÕ. T¸c dông: Hormon tñy th-îng thËn. Ho¹t tÝnh 1 vµ 1 m¹nh. Trong ®iÒu trÞ chØ sö dông ho¹t tÝnh 1. Ho¹t tÝnh 1 m¹nh nh-ng chØ g©y t¨ng nhÞp tim nhÑ. Thêi h¹n t¸c dông:  2 phót. ChØ ®Þnh: LiÒu dïng tÝnh theo noradrenalin: 2 g  1 g noradrenalin). - CÊp cøu h¹ huyÕt ¸p, ngõng tim. TruyÒn liªn tôc, tèc ®é phï hîp: 111
NL, truyÒn d.d. 8 mg/lÝt glucose 5%: tèc ®é 0,03-0,15 g/kg/phót. - Tiªm cïng thuèc g©y tª g©y co m¹ch: Dung dÞch 0,0033%. T¸c dông KMM: Xem thuèc ho¹t tÝnh 1. Noradrenalin kÝch øng m¹nh chç tiªm nªn chØ truyÒn d.d. rÊt lo·ng. B¶o qu¶n: Trong ch©n kh«ng, tr¸nh ¸nh s¸ng. Dobutamine hydroclorid Tªn kh¸c: Inotrex C«ng thøc: HO CH2 CH2 NH CH CH2CH2 . HCl C18H23NO3 .HCl CH3 ptl: 337,8 HO OH Tªn KH: ()- 4-[2-[3-(4-Hydroxyphenyl)-1-methylpropylamino] ethyl-] benzen-1,2-diol hydroclorid Nguån gèc: Tæng hîp hãa häc. TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng; dÔ biÕn mµu do kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng. Tan trong methanol; tan nhÑ trong n-íc, ethanol. []D20 =  0,5o. §Þnh tÝnh: S¾c ký hoÆc phæ IR, so víi chuÈn. HÊp thô UV: MAX 223 vµ 281 nm (methanol). §Þnh l-îng: Acid-base/acid formic + anhydrid acetic; HClO4 0,1 M; ®o thÕ. T¸c dông: - Ho¹t tÝnh 1: T¨ng lùc bãp c¬ tim; t¨ng dÉn truyÒn nót A-V vµ néi t©m thÊt. LiÒu cao g©y t¨ng nhÞp tim. LiÒu thÊp t¨ng l-îng m¸u tèng ra. - Ho¹t tÝnh  vµ 2 yÕu: Gi·n m¹ch nhÑ gi¶m søc c¶n ngo¹i vi. t1/2  2 phót. ChØ ®Þnh: CÊp cøu suy tim cÊp do Shock, nhåi m¸u c¬ tim... LiÒu dïng: TÝnh ra dobutamine base: 1,12 mg  1 mg dobutamine base. Ng-êi lín, truyÒn liªn tôc dung dÞch 0,25-5 mg/ml glucose 5%. T¸c dông KMM: T¨ng huyÕt ¸p vµ nhÞp tim. T-¬ng t¸c thuèc: Thuèc chÑn bªta ®èi kh¸ng t¸c dông víi dobutamin. B¶o qu¶n: §ùng trong ch©n kh«ng; tr¸nh ¸nh s¸ng. Tù t×m hiÓu: Dopamin .HCl, Isoproterenol .HCl Nhãm 2. Thuèc dÉn chÊt 3, 5-dihydroxyphenyl ethylamin C«ng thøc chung: HO 5 Danh môc thuèc: 1 CH CH NH 3 2 Xem b¶ng 10.3 R1 R2 R3 HO B¶ng 10.3. Thuèc d/c 3,5-dihydroxyphenyl ethylamin (N. 2) Tªn chÊt T¸c dông, chØ ®Þnh LiÒu dïng 112
Metaproterenol - Ho¹t tÝnh 2: Gi·n c¬ tr¬n; NL, TE > 12 t: sulfat 1 yÕu; kh«ng ho¹t tÝnh . - XÞt häng: (c«ng thøc a) - C§: Hen phÕ qu¶n. 1-2 mg/lÇn. - Uèng 10 mg/3 h. Terbutaline sulfat - Ho¹t tÝnh 2, gi·n phÕ qu¶n. NL, Tiªm IV: (c«ng thøc b) 1 yÕu; kh«ng ho¹t tÝnh . 2,5 mg/phót. - C§: Hen phÕ qu¶n, ®au ®Î. Uèng 2,5-5 mg. HO CH CH2 NH CH(Me)2 HO OH C H CH2 NH HO . H2SO4 OH C(CH3)3 2 Metaproterenol HO (a) (b) §Æc ®iÓm chung: - CÊu tróc diphenol tÝnh khö m¹nh, kh«ng bÒn trong kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng. - Ho¹t tÝnh 2 chän läc gi·n c¬ tr¬n (phÕ qu¶n, tö cung...) Terbutaline sulfate C«ng thøc: Xem c«ng thøc (b) trªn. (C12H19NO3)2 .H2SO4 ptl: 548,6 Tªn KH: Di[2-(1,1-dimethylethylamino)-1-(3,5-dihydroxyphenyl)ethanol] sulfat TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng x¸m, mïi chua dÊm nhÑ, vÞ h¬i ®¾ng. BÞ biÕn mµu dÇn ngoµi ¸nh s¸ng, kh«ng khÝ. DÔ tan trong n-íc (1 g/1,5 ml); tan nhÑ trong ethanol. HÊp thô UV: MAX 276 vµ 280 nm (7 mg/ 100 ml HCl 0,1 M). §Þnh tÝnh: - Phæ IR hoÆc s¾c ký, so víi chuÈn. - Víi c¸c chÊt oxy hãa: FeCl3, HNO3... cho mµu hång tèi. - Ph¶n øng ion SO42-. §Þnh l-îng: Acid-base/ acid acetic khan; HClO4 0,1 M; ®o thÕ. T¸c dông: Ho¹t tÝnh 2 m¹nh: gi·n c¬ tr¬n. Ho¹t tÝnh 1 vµ  yÕu. Ph¸t huy t¸c dông nhanh, thÝch hîp cÊp cøu hen PQ. ChØ ®Þnh: - Hen phÕ qu¶n: Ng-êi lín, trÎ em xÞt häng khÝ dung liÒu 250 g/4-6 h. - NghÏn h« hÊp: Tiªm d-íi da, IM hoÆc IV chËm. Ng-êi lín: 250-500 g/lÇn; 2-4 lÇn/24 h. TrÎ em > 2 tuæi: 10 g/kg/lÇn; tèi ®a 300 g/lÇn. - §au ®Î: TruyÒn d.d. 10-100 g/ml dÞch pha trong glucose 5%. Sau truyÒn uèng duy tr×: 2,5-5 mg/lÇn; 3 lÇn/24 h. Chó ý: Theo dâi nhÞp tim th-êng xuyªn; kh«ng ®Ó v-ît qóa 135 nhÞp/phót. 113
T¸c dông KMM: Run tay, t¨ng nhÞp tim; t¨ng ®-êng huyÕt, phï phæi. ThËn träng: T-¬ng tù salbutamol (xem d-íi ®©y). B¶o qu¶n: Tr¸nh tiÕp xóc ¸nh s¸ng, kh«ng khÝ. Nhãm 3. Thuèc dÉn chÊt 3(4)-hydroxyphenyl ethylamin C«ng thøc chung: HO 3(4) Danh môc thuèc: CH CH NH Xem b¶ng 10.4 OH R1 R2 B¶ng 10.4 . Thuèc d/c 3(4)-hydrophenyl ethylamin (N. 3) Tªn chÊt T¸c dông, chØ ®Þnh LiÒu dïng Ritodrine .HCl - KÝch thÝch chän läc 2: -U: 10-20 mg/6 h. (a) Gi·n tö cung, phÕ qu¶n, - TruyÒn: (4-hydroxy-) ®éng m¹ch nhá hÖ c¬ v©n d.d.10 mg/ml pha vµ néi t¹ng. trong glucose 5%, - C§: §au ®Î. Salbutamol sulfat - KÝch thÝch chän läc 2, - XÞt häng: (Albuterol) Gi·n c¬ tr¬n nhanh, ng¾n. NL, TE > 12 tuæi, hÝt (4-hydroxy-) - C§: Hen phÕ qu¶n. 90-180 g/4-6 h. Salmeterol xinafoate - KÝch thÝch 2 chän läc. - XÞt häng: (4-hydroxy-) Gi·n PQ chËm, kÐo dµi. NL: 20-100 g/12 h. (c) - C§: Duy tr× chèng hen. TE : 50 g/12 h. Phenylephrine . HCl - Ho¹t tÝnh  g©y co m¹ch, (b) kÝch thÝch TKTW yÕu. Xem trong bµi. (3-hydroxy-) - C§: Xem trong bµi . HCl HO CH CH NH CH CH NH . HCl OH Me CH2CH2 OH OH H Me (a) HO (b) COOH OH HO HO CH CH2 NH HO CH2 (c) O . Salmeterol xinafoate NhËn xÐt: D/c "4-hydroxy-" ho¹t tÝnh tréi kÝch thÝch 2, gi·n c¬ tr¬n. D/c "3-hydroxy-" ho¹t tÝnh tréi kÝch thÝch , t¨ng huyÕt ¸p. * Mét sè thuèc: Salbutamol sulfate 114
Tªn kh¸c: Albuterol sulfat C«ng thøc: HO CH CH2 NH C(CH3)3 . H2SO4 (C13H21NO3)2 .H2SO4 ptl: 576,7 OH HO H2C 2 Tªn KH: [2-(1,1-Dimethyl)ethylamino-1-[4-hydroxy-3-(hydroxymethyl) phenyl]ethanol] sulfat TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng; biÕn mµu chËm do kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng. DÔ tan trong n-íc (1 g/4 ml); tan trong ethanol, cloroform, ether. HÊp thô UV: MAX = 276 nm; E(1%, 1 cm) 55-64. (HCl 0,1 M). §Þnh tÝnh: - Víi thuèc thö oxy hãa (HNO3, FeCl3): Mµu hång. - Ph¶n øng ion SO42-. - C¸c phÐp thö vËt lý: phæ UV; s¾c ký.... §Þnh l-îng: Acid-base/acid acetic khan; HClO4 0,1 M ; ®o ®iÖn thÕ. T¸c dông: Ho¹t tÝnh 2 m¹nh; 1 yÕu; kh«ng ho¹t tÝnh . Ph¸t huy t¸c dông nhanh, ng¾n h¹n. ChØ ®Þnh: - CÊp cøu hen phÕ qu¶n: XÞt häng khÝ dung ph©n liÒu 100 g/liÒu. Ng-êi lín: 2 liÒu/lÇn. TrÎ em: 1 liÒu/lÇn. - NghÏn ®-êng h« hÊp: Tiªm IM hoÆc d.da. Ng-êi lín 500 g/4 h. - §au ®Î: TruyÒn chËm salbutamol/glucose 5%, nång ®é 20-200 g/ml. Uèng duy tr×: 4 mg/lÇn; 3 lÇn/24 h. Chó ý: Theo dâi nhÞp tim, kh«ng ®Ó v-ît qóa 135 nhÞp/phót. D¹ng bµo chÕ: Viªn 4 mg; KhÝ dung 100 g/liÒu; Thuèc tiªm. T¸c dông KMM: Run tay; t¨ng nhÞp tim; gi·n m¹ch ngo¹i vi. Gi¶m K+/huyÕt; t¨ng ®-êng huyÕt (do t¨ng ph©n gi¶i glycogen gan). ThËn träng: Mang thai; møc K+/huyÕt thÊp. C-êng gi¸p, ®¸i th¸o ®-êng; bÖnh tim-m¹ch. B¶o qu¶n: Tr¸nh tiÕp xóc ¸nh s¸ng, kh«ng khÝ. Phenylephrine hydrocloride Tªn kh¸c: Adrianol, Isophrin hydroclorid C«ng thøc: C9H13NO2 .HCl CH CH2 NH CH3 ptl: 203,7 OH . HCl HO Tªn KH: 3-Hydroxy--[(methylamino)methyl]benzenethanol hydroclorid TÝnh chÊt: 115
Bét kÕt tinh mµu tr¾ng, vÞ ®¾ng; biÕn mµu chËm do kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng. F = 140-145oC. DÔ tan trong n-íc, ethanol. T¸c dông: Ho¹t tÝnh  m¹nh; KÝch thÝch TKTW kh«ng ®¸ng kÓ. Nhãm OH ë vÞ trÝ 3 ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ho¹t tÝnh , thiªn vÒ t¸c dông tim- m¹ch: Co m¹ch g©y t¨ng huyÕt ¸p. ChØ ®Þnh: - Phßng h¹ huyÕt ¸p khi g©y tª tñy sèng: Ng-êi lín, tiªm IM 2-3 mg, 4-5 phót tr-íc g©y tª. TrÎ em tiªm 44 - 88 g/kg. - KÐo dµi thêi h¹n thuèc tª: Pha 2-5 mg vµo dung dÞch g©y tª. - Phèi hîp trÞ c¶m sèt: §i cïng paracetamol chèng ngÑt mòi do c¶m sèt. Xem viªn “ Panadol cold  Flu” . T¸c dông KMM: Chung víi c¸c thuèc ho¹t tÝnh . Chèng chØ ®Þnh: T¨ng huyÕt ¸p, bÖnh m¹ch vµnh, ®¸i th¸o ®-êng, huyÕt khèi. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. Nhãm 4. Thuèc dÉn chÊt phenylethylamin C«ng thøc chung: CH CH NH Danh môc thuèc cßn sö dông: B¶ng 10.5. R 1 R 2 R3 B¶ng 10.5. Thuèc d/c phenylethylamine cßn ®ang sö dông Tªn chÊt T¸c dông/chØ ®Þnh LiÒu dïng Ephedrine sulfat - KT TKTW. co tiÓu m¹ch (HiÖn kh«ng sö dông) - C§: NghÑt mòi - Nhá mòi d.d. 3%. Pseudoephedrine - KT TKTW, co m¹ch - NL, trÎ em > 12 t: sulfat -C§: NghÑt mòi sung huyÕt uèng 30-60 mg/6 h Phenylpropanolamine - KT TKTW (Tb), co m¹ch. - NL: hydroclorid - C§: NghÑt mòi sung huyÕt Uèng 25 mg/4 h Fenfluramine - An thÇn; Ýt g©y quen thuèc. - NL, trÎ em > 12t: hydroclorid - G©y ch¸n ¨n (chèng bÐo) uèng 20 mg/8 h. C«ng thøc mét sè thuèc: F 3C NHCH3 OH NHCH3 CH CH CH3 CH2 CH NHEt CH CH CH3 OH CH3 Ephedrine Pseudoephedrine Fenfluramine Hãa tÝnh: Kh«ng cã 2 nhãm OH phenol  bÒn víi kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng. T¸c dông: Ho¹t tÝnh  yÕu;  trung b×nh. - G©yco m¹ch t¹i chç; tiªu lipid chèng bÐo ph×. - KÝch thÝch TKTW møc ®é kh¸c nhau, nhiÒu chÊt g©y lÖ thuéc, vÝ dô: 116
Amphetamin, dextroamphetamin... ®· cÊm sö dông. Ephedrin thuéc lo¹i thuèc h-íng thÇn ®· h¹n chÕ sö dông. ChØ ®Þnh: Uèng, nhá mòi g©y co m¹ch, chèng tô m¸u, sung huyÕt. * Mét sè thuèc: Phenylpropanolamine hydrocloride Tªn kh¸c: ()-Norephedrine hydrocloride C«ng thøc: OH CH3 C9H13NO .HCl ptl: 151,2 C C NH2 . HCl Tªn KH: 2-Amino-1-phenylpropanol hydroclorid H H TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng, mïi th¬m nhÑ; biÕn mµu chËm do ¸nh s¸ng. DÔ tan trong n-íc (1g/1ml); tan trong ethanol; F = 191-196oC. T¸c dông: Co ®éng m¹ch nhá chèng sung huyÕt (mòi, häng). KÝch thÝch TKTW nhÑ; g©y ch¸n ¨n. ChØ ®Þnh: - Phèi hîp trÞ nghÏn ®-êng thë (víi thuèc ho¹t tÝnh 2): Ng-êi lín uèng 25 mg/4 h; tèi ®a 150 mg/24 h. TrÎ em uèng 6,25 mg/4 h; tèi ®a 37 mg/24 h. - Ng-êi bÐo ph× muèn gi¶m c©n: Uèng tr-íc b÷a ¨n 25 mg/8 h. T¸c dông KMM: Co m¹ch g©y t¨ng huyÕt ¸p; t¨ng ®-êng huyÕt. Chèng chØ ®Þnh: TrÎ em < 6 tuæi; bÖnh ®¸i th¸o ®-êng; bÖnh tim-m¹ch. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. Thuèc h-íng thÇn lo¹i IV. Tham kh¶o: Thuèc d/c phenylethylamin g©y lÖ thuéc: Dïng nhiÒu lÇn g©y c¶m gi¸c kho¸i l¹c vµ lÖ thuéc thuèc. 1. Amphetamine sulfate C«ng thøc: CH2 CH Me (C9H13N)2 .H2SO4 ptl : 368,5 . H2SO4 Tªn KH: -Methylphenethylamine NH2 2 TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng; dÔ tan trong n-íc; tan trong ethanol. T¸c dông: Gièng giao c¶m, g©y co m¹ch; kÝch thÝch TKTW. Dïng nhiÒu lÇn g©y lÖ thuéc. HiÖn ®· cÊm sö dông. Dextroamphetamine sulfate: §ång ph©n h÷u tuyÒn cña amphetamine. (Xem ch. 9-Thuèc KT TKTW) 2. Amfepramone hydrochloride (Diethylpropion) C«ng thøc: C13H19NO .HCl CO CH Me . HCl ptl: 241,8 N(Et)2 Tªn KH: N-(1-Benzoylethyl)-NN-diethylamine hydrocloride 117
TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng; biÕn mµu khi tiÕp xóc ¸nh s¸ng. T¸c dông: G©y co m¹ch; kÝch thÝch TKTW. G©y lÖ thuéc thuèc. ChØ ®Þnh: CÇn gi¶m bÐo. Ng-êi lín uèng 25 mg/lÇn. 3. Methylamphetamine (Metamfetamine) hydrochloride C«ng thøc: NH2 C10H15N .HCl Me CH2 CH Me . HCl ptl : 185,7 Tªn KH: (+)-N,-Dimethylphenethylamine hydrocloride TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng; biÕn mµu trong ¸nh s¸ng. T¸c dông: T-¬ng tù dextrolamphetamine. ChØ ®Þnh: TrÎ em qóa ho¹t. TrÎ em > 6 tuæi, uèng 5 mg/lÇn; 1-2 lÇn/24 h. 4. Phentermine hydrochloride C«ng thøc: Me C10H15N .HCl ptl : 185,7 CH2 C NH2 . HCl Me Tªn KH: ,-Dimethylphenethylamine hydrocloride TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng; biÕn mµu trong ¸nh s¸ng. T¸c dông: T-¬ng tù dextrolamphetamine. ChØ ®Þnh: CÇn gi¶m bÐo. Tuy nhiªn ®· h¹n chÕ dïng. LiÒu dïng: Ng-êi lín uèng tr-íc b÷a ¨n 15-30 mg/lÇn/24 h. Kh«ng dïng thuèc qóa 1-2 tuÇn ®Ó tr¸nh lÖ thuéc. Nhãm 5. Thuèc ho¹t tÝnh gièng giao c¶m cÊu tróc kh¸c H CÊu tróc: Kh¸c víi cÊu tróc adrenalin. (b¶ng 10.6) N 1 R 5 2 - DÉn chÊt 2- imidazolin: naphazolin,... - CÊu tróc kh¸c: Propylhexedrine... 4 3 N T¸c dông: Ho¹t tÝnh 1 chän läc g©y co mao m¹ch. C«ng thøc chung d/c 2-imidazolin B¶ng 10.6. Thuèc ho¹t tÝnh 1 co m¹ch m¸u Tªn chÊt T¸c dông, chØ ®Þnh C¸ch dïng Clonazoline.HCl - Co mao m¹ch. - Nhá m¾t, mòi - C§: Sung huyÕt m¾t, mòi Naphazoline .HCl - Co mao m¹ch. - Nhá mòi d. d. 0,05% (xem trong bµi) - C§: Sung huyÕt m¾t, mòi . - Nhá m¾t d.d. 0,1% 118
Oxymetazoline .HCl - Co mao m¹ch. - Nhá mòi d. dÞch Me - C§: NgÑt mòi. 0,05%; 2giät/8 h. H N CH2 C(Me)3 N Me OH Xylometazoline .HCl - Co mao m¹ch Nhá mòi d.d. 0,05%. (xem trong bµi) - C§: NgÑt mòi. Tetrahydrozoline .HCl - Co mao m¹ch - NL, TE > 6 tuæi: - C§: Sung huyÕt mòi, m¾t. dung dÞch 0,05%; H N + Mòi: 2-4 giät/24 h + M¾t: 1-2 giät. N Propylhexedrine .HCl - Ho¹t tÝnh ; KT TKTW - HÝt viªn ®Æt lç mòi: (xem trong bµi) - C§: NgÑt mòi 1 viªn 250 mg/lÇn. ( 2-imidazolin) * Mét sè thuèc: Naphazoline hydroclorid C«ng thøc: H N C14H14N2 .HCl CH 2 ptl: 246,7 N Tªn KH: 2-(1-Naphthylmethyl)- -2-imidazolin hydroclorid .HCl TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng, vÞ ®¾ng; biÕn mµu chËm do kh«ng khÝ. DÔ tan trong n-íc, ethanol; tan nhÑ trong cloroform. §Þnh tÝnh: - Trén víi natri nitroprusiat 5% trong NaOH 2%; ®Ó yªn 10 phót, thªm NaHCO3: Mµu tÝm. - HÊp thô UV: MAX = 270; 280; 287 vµ 291 nm (HCl 0,01 M). - Ph¶n øng cña ion Cl-. §Þnh l-îng: Acid-base/ ethanol 96%; NaOH 0,1 M; ®o ®iÖn thÕ. T¸c dông: Ho¹t tÝnh 1 m¹nh, chän läc. TiÕp xóc niªm m¹c g©y co m¹ch nhanh vµ kÐo dµi. ChØ ®Þnh: ChØ dïng cho mòi, m¾t; trÎ em trªn 7 tuæi vµ ng-êi lín: - NgÑt mòi: Nhá d.d. 0,05-0,1%; 1-2 giät/lÇn/6 h. - Tô huyÕt m¾t: Tra dung dÞch  0,1%: 1-2 giät/3-4 h. Chó ý: L¹m dông (dïng kÐo dµi) sÏ gi¶m hiÖu qña. T¸c dông KMM: Trong c¬ thÓ g©y øc chÕ TKTW: T¨ng nhÞp tim, h¹ th©n nhiÖt, ra må h«i nhiÒu; buån ngñ...TrÎ em bÞ ngÊt, h«n mª. 119
Chèng chØ ®Þnh: TrÎ em < 7 tuæi; dïng trong. B¶o qu¶n: Tr¸nh Èm vµ ¸nh s¸ng. §äc thªm: 1. Xylometazoline hydroclorid C«ng thøc: Me H C16H24N2 .HCl ptl: 280,8 N CH2 C(Me)3 Tªn KH: 2-(4-tert-Butyl-2,6- -dimethylbenzyl)-2-imidazolin N .HCl Me hydroclorid TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng. DÔ tan trong n-íc, ethanol vµ methanol. T¸c dông: KÝch thÝch 1-adrenergic g©y co m¹ch, chèng sung huyÕt m¾t, mòi. D-îc ®éng häc: T¸c dông nhanh sau nhá thuèc, duy tr× co m¹ch kho¶ng 10 giê. ChØ ®Þnh: ChØ dïng tra mòi, m¾t; Ng-êi lín, trÎ em > 6 tuæi: - NgÑt mòi: Nhá mòi d.d. 0,05%; 2-3 giät/lÇn/8-10 h. - Sung huyÕt m¾t: Tra m¾t d.d. 0,025 %; 3 lÇn/ngµy. D¹ng bµo chÕ: Dung dÞch nhá mòi, m¾t 0,05% vµ 0,1%. T¸c dông phô: T-¬ng tù naphazoline: Uèng sÏ øc chÕ TKTW: g©y h¹ th©n nhiÖt, ®¸nh trèng ngùc, mÊt ngñ. C¶m gi¸c kh« khi tra thuèc vµo mòi nhiÒu lÇn/ngµy. ThËn träng: T¨ng huyÕt ¸p, bÖnh tim, c-êng gi¸p. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. 2. Propylhexedrine Tªn kh¸c: Hexahydrodesoxyephedrin. C«ng thøc: C10H21N ptl : 155,28 CH2 CH NH CH3 Tªn khoa häc: 1-Cyclohexyl- CH3 -2-methylaminopropan TÝnh chÊt: D¹ng racemic lµ chÊt láng trong, kh«ng mµu, mïi ®Æc tr-ng; bay h¬i chËm ngay ë nhiÖt ®é phßng; hÊp thô khÝ CO2 tõ kh«ng khÝ . Hßa lÉn vµo ethanol, cloroform, ether mäi tû lÖ; khã hßa lÉn víi n-íc. S«i ë 205o C; Khèi l-îng riªng 0,848 - 0,852; ChØ sè khóc x¹ 1,4600. T¸c dông: Ho¹t tÝnh giao c¶m ( dexamphetamin): Co mao m¹ch. Kh«ng kÝch thÝch TKTW  Ýt g©y lÖ thuéc. ChØ ®Þnh: HÝt chèng nghÑt mòi. D¹ng viªn hÝt 250 mg: NhÐt 1 viªn vµo lç mòi, 1-2 lÇn/ngµy. T¸c dông KMM: §au ®Çu, t¸i sung huyÕt; dïng kÐo dµi g©y t¨ng huyÕt ¸p. ThËn trong víi trÎ em vÒ liÒu dïng. B¶o qu¶n: Tr¸nh tiÕp xóc víi kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng. III. Thuèc phong bÕ thÇn kinh adrenergic 120
ChÊt ®Çu tiªn: Reserpin lµ alcaloid Rauwolfia, cã t¸c dông phong bÕ TK giao c¶m, lµm gi¶m hoÆc mÊt hiÖu lùc c¸c catecholamin. HiÖn ®· cã nhiÒu thuèc tæng hîp hoÆc BTH. Ph©n lo¹i: - Phong bÕ thô thÓ : Ergotamin, phenoxybenzamin, .. - Phong bÕ thô thÓ : Propranolol, nadolol, timolol, atenolol... - Phong bÕ c¶ hai thô thÓ  vµ : Labetalol, sotalol, carvedilol. C¬ chÕ t/d: §èi kh¸ng tranh chÊp trªn thô thÓ t¹o hiÖu qña kh¸c nhau. 1. thuèc phong bÕ thô thÓ alpha ChØ thuèc phong bÕ 1 ®-îc øng dông (phong bÕ 2 lµ t¸c dông phô). Thuèc ®èi kh¸ng thô thÓ 1: - Chän läc: ChØ phong bÕ thô thÓ 1 (Kh«ng phong bÕ 2). - Kh«ng chän läc: Phong bÕ c¶ hai thô thÓ 1 vµ 2. a. Thuèc phong bÕ kh«ng chän läc thô thÓ  : Danh môc thuèc: Phenoxybenzamine, phentolamine... T¸c dông: Phong bÕ c¸c catecholamin ®¸p øng trªn thô thÓ 1, g©y: - Gi·n m¹ch h¹ HA, sung huyÕt (mòi, m¾t...); t¨ng nhÞp tim ph¶n håi. - TÝch n-íc t¨ng l-u l-îng tÜnh m¹ch, g©y h¹ huyÕt ¸p thÕ ®øng. ChØ ®Þnh: - Xanh tÝm ®Çu chi, t¾c ®éng m¹ch; viªm t¾c huyÕt khèi tÜnh m¹ch; ho¹i tö diabet; u tÕ bµo -a crom (tñy th-îng thËn). - Phßng t¨ng huyÕt ¸p khi phÉu thuËt. - U tÕ bµo -a crom kh«ng phÉu thuËt (thuèc t¸c dông kÐo dµi). T¸c dông KMM: H¹ huyÕt ¸p qu¸ møc g©y cho¸ng, lo¹n nhÞp tim. TÝch n-íc g©y t¨ng nh·n ¸p, sung huyÕt niªm m¹c mòi. Chèng chØ ®Þnh: ThiÓu n¨ng thËn, x¬ cøng m¹ch vµnh, suy n·o. b. Thuèc phong bÕ chän läc thô thÓ 1 Danh môc thuèc: Indoramin, prazosin vµ t-¬ng tù (b¶ng 10.7). B¶ng 10.7. Thuèc t-¬ng tù prazosin Tªn thuèc HiÖu lùc, chØ ®Þnh LiÒu dïng (NL) Doxazosin - HiÖu lùc, thêi h¹n t/d > prazosin - U: lóc ®i ngñ 1 mg; mesylat - C§: T¨ng HA. duy tr×: 4 mg/24 h. Tetrazosin - HiÖu lùc, thêi h¹n t/d > prazosin - Uèng lóc ®Çu 1 mg, hydroclorid - C§: T¨ng HA. 2-3 ngµy t¨ng 1 mg. 121
Trimazosin - HiÖu lùc < prazosin - Uèng lóc ®Çu hydroclorid - ChØ ®Þnh: t-¬ng tù prazosin 50 mg/lÇn; 3 lÇn/24 h. ChØ ®Þnh: Nh- lo¹i thuèc ®èi kh¸ng 1 kh«ng chän läc. T¸c dông KMM, chèng C§: Nh- thuèc ®èi kh¸ng 1 kh«ng chän läc. * Mét sè thuèc: Phenoxybenzamine hydrochloride BiÖt d-îc: Bensylyt; Dybenzylin C«ng thøc: CH3 C18H22ClNO .HCl CH2 N CH CH2 O . HCl ptl: 340,3 CH2 CH2 Cl Tªn KH: N-(2-Cloroethyl)-N-(1-methyl-2-phenoxyethyl)benzenmethan- amin hydroclorid TÝnh chÊt: Bét mµu tr¾ng, kh«ng mïi; F = 137,5-140oC. Tan trong n-íc (1 g/25 ml). alcol, cloroform, propylen glycol. T¸c dông: Phong bÕ thô thÓ  kh«ng chän läc. Thêi h¹n óac dông 3-5 ngµy. ChØ ®Þnh: Xem phÇn chung. ThuËn lîi trÞ u tÕ bµo -a crom kh«ng phÉu thuËt (do thêi h¹n t/d kÐo dµi). - Ng-êi lín uèng b¾t ®Çu 10 mg/24 h; t¨ng liÒu dÇn tíi 1-2 mg/kg/24 h. PhÉu thuËt: TruyÒn 1 mg/kg/24 h, pha trong 200 ml NaCl 0,9%. - TrÎ em: B¾t ®Çu 0,2 mg/kg/24 h; t¨ng liÒu dÇn tíi 10 mg/24 h. T¸c dông KMM; CC§: Xem phÇn chung. T¨ng nhÞp tim qu¸ møc. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. Prazosin hydrochloride C«ng thøc: C19H21N5O4 .HCl ptl: 419,9 H C O N N N CO 3 Tªn KH: 1-(4-Amino-6,7- O -dimethoxy-2-quinazolinyl)- N -4-(2-furanylcarbonyl) H3CO . HCl piperazin hydroclorid NH2 TÝnh chÊt: Bét kÕt tinh mµu tr¾ng. Tan Ýt trong n-íc; tan trong ethanol. HÊp thô UV: MAX 247; 330 vµ 343 nm (HCl/Me-OH). T¸c dông: Phong bÕ chän läc thô thÓ 1: Gi·n m¹ch ngo¹i vi lµm gi¶m søc c¶n m¹ch ngoµi, kh«ng t¨ng nhÞp tim. T¨ng l-îng m¸u tèng ra khái t©m thÊt (víi ng-êi suy tim). D§H: Uèng dÔ hÊp thu; thêi h¹n t¸c dông 6-12 h. ChØ ®Þnh: B¾t ®Çu víi liÒu thÊp, t¨ng dÇn tíi liÒu duy tr×. - T¨ng HA; phßng t¨ng HA khi phÉu thuËt tñy th-îng thËn; suy tim: 122
Ng-êi lín uèng 0,5-1 mg/lÇn; 3 lÇn/24 h; t¨ng tíi tèi ®a 20 mg/24 h. TrÎ em < 7 tuæi: Uèng 0,25 mg/lÇn; 3 lÇn/24 h. T¸c dông KMM: T¨ng nhÞp tim, ®au ®Çu, nghÑt mòi, hoa m¾t. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. indoramin hydrochloride Tªn kh¸c: Baratol; Vidora NH C«ng thøc: . HCl C22H25N3O .HCl ptl: 383,9 N NH CO CH2 CH2 Tªn KH: N-1-[2-(Indol-3-yl)ethyl]-4-piperidyl benzamid hydroclorid TÝnh chÊt: Bét mµu tr¾ng hoÆc v« ®Þnh h×nh. Tan nhÑ trong n-íc, ethanol; tan trong methanol; khã tan trong ether. T¸c dông: Phong bÕ chän läc thô thÓ 1 ( prazosin hydroclorid). ¶nh h-ëng nhÞp tim vµ lùc bãp c¬ tim: < prazosin. ChØ ®Þnh: T¨ng HA nhÑ vµ trung b×nh. Ng-êi lín uèng lóc ®Çu 25 mg/lÇn; 2 lÇn/24 h; t¨ng dÇn (25 mg/2 tuÇn) tíi tèi ®a 200 mg/24 h, chia 2-3 lÇn. T¸c dông KMM: T-¬ng tù prazosin, møc ®é thÊp h¬n. B¶o qu¶n: Tr¸nh ¸nh s¸ng. 2. Thuèc phong bÕ thô thÓ bªta Theo quan s¸t cña Powell vµ Slater (1958): Isoprenalin, cÊu tróc  dicloroisoprenalin, phong bÕ giao c¶m. H OH H HO C OH CH2 NH R Cl C NH CH2 CH(CH3)2 HO Cl R: -H Noradrenalin Dicloro-isoprenalin -CH3 Adrenalin -CH(CH3)2 Isoprenalin Black (1964) ®-a propranolol vµo ®iÒu trÞ ®au th¾t ngùc thµnh c«ng. Cßn nhËn thÊy propranolol cã t¸c dông h¹ huyÕt ¸p.  TiÕp tôc nghiªn cøu c¸c chÊt kiÓu propranolol h-íng chèng t¨ng HA. * CÊu tróc: Phæ biÕn thuéc hai lo¹i: (1). DÉn chÊt phenylethanolamin CÊu tróc chung: Ar-CH(OH)-CH2-NH-R (pháng theo cÊu tróc catecholamin). 123
B¶ng 10. 8. Thuèc dÉn chÊt phenylethanolamin Tªn chÊt Ar- -R T¸c dông Labetalol - Phong bÕ thô thÓ CH3 OH CH  vµ  CO NH2 (CH2)2 C6H5 Sotalol - Phong bÕ thô thÓ NH SO2 CH3 -CH(Me)2  vµ  Ghi chó: §u«i tªn thuèc ®Òu lµ "alol" (Gäi lµ c¸c alol) (2). DÉn chÊt aryloxypropanolamin C«ng thøc chung: Ar-O-CH2-CH(OH)-CH2-NH-R Ar- ®a d¹ng, v× vËy c¸c thuèc chia ra nhiÒu ph©n nhãm, víi hiÖu lùc phong bÕ c¸c thô thÓ 1 vµ 2 kh¸c nhau. T¸c dông chung: - C¸c "alol" cÊu tróc gÇn catecholamin thiªn nhiªn (adrelanin) (®Æc biÖt labetalol cã OH g¾n para- víi nh©n phenyl). Phong bÕ trªn c¶ hai thô thÓ  vµ . - C¸c "olol", víi cÊu tróc kh¸c xa c¸c catecholamin thiªn nhiªn: Tréi vÒ phong bÕ trªn thô thÓ ; chän läc trªn thô thÓ 1. Phong bÕ thô thÓ 1 tim vµ c¬ tim cã ý nghÜa øng dông. Phong bÕ 2 phÕ qu¶n lµ t¸c dông KMM, cÇn h¹n chÕ. C¬ chÕ t¸c dông: Phong bÕ enzym mµng tÕ bµo c¬ tim, rót ng¾n thêi gian më kªnh calci, h¹n chÕ l-îng ion Ca++ vµo néi bµo, gi·n c¬ tim kÐo dµi. Phong bÕ c¹nh tranh trªn thô thÓ víi chÊt ho¹t tÝnh giao c¶m. * Liªn quan cÊu tróc-t¸c dông: - M¹ch nh¸nh bªta-amino lµ cÇn thiÕt cho t¸c dông d-îc lý. - Nhãm thÕ vµo N (amin) cång kÒnh sÏ t¨ng tÝnh chän läc 1 (tim). - VÞ trÝ nhãm thÕ trªn phÇn aryl (Ar-) gãp phÇn quyÕt ®Þnh ho¹t tÝnh, vÝ dô: Víi thuèc dÉn chÊt aryloxypropanolamin: + Nhãm thÕ ortho- cho ho¹t tÝnh cao nhÊt. + Mét sè chÊt thÕ para- phong bÕ chän läc 1 (tim). - §ång ph©n t¶ tuyÒn ho¹t tÝnh cao nhÊt. ChØ ®Þnh chung: 1. T¨ng huyÕt ¸p ®éng m¹ch theo c¬ chÕ: gi¶m tiÕt renin thËn, h¹ thÊp dÇn søc c¶n m¹ch ngo¹i vi. 124
2. ThiÓu n¨ng m¹ch vµnh, hiÖu qña víi c¸c tr-êng hîp: - §au th¾t ngùc d÷ déi vµ th-êng xuyªn. - §au th¾t ®Þnh vÞ vµ triÖu chøng nhåi m¸u c¬ tim. 3. Lo¹n nhÞp tim: K×m h·m tÝnh tù ®éng nót xoang, gi¶m tÇn sè c¸c nót dÉn truyÒn xoang-nhÜ vµ nhÜ thÊt (A-V). 4. Mét sè thuèc gi¶m nh·n ¸p, dïng ®iÒu trÞ glaucom. 5. ChØ ®Þnh kh¸c: §au nöa ®Çu, c-êng gi¸p,… B¶ng 10.9. Thuèc dÉn chÊt aryloxypropanolamin Tªn chÊt Ar R T¸c dông Ar = vßng benzen, nhãm thÕ ortho Alprenolol -CH(Me)2 - Phong bÕ 1 vµ 2 CH2 CH CH2 (kh«ng chän läc) Oxprenolol -CH(Me)2 - Phong bÕ 1 vµ 2 (kh«ng chän läc) O CH2CH CH2 Penbutolol -C(Me)3 - Phong bÕ 1 vµ 2 (kh«ng chän läc) Ar = vßng benzen, nhãm thÕ para- Practolol -CH(Me)2 -Phong bÕ 1 Me OC HN chän läc Atenolol H2N COCH2 -CH(Me)2 -Phong bÕ 1 chän läc Metoprolol H3C O (CH2)2 -CH(Me)2 -Ph. bÕ 1 chän läc Betaxolol CH2O(CH2)2 -CH(Me)2 -Phong bÕ 1 chän läc Bisoprolol OCH(CH3)2 -CH(Me)2 -Phong bÕ 1 (CH2)2O CH2 chän läc Esmolol -CH(Me)2 -Phong bÕ 1 CO(CH2)2 OMe chän läc Ar = vßng benzen, nhiÒu nhãm thÕ Acebutolol Pr -CH(Me)2 -Phong bÕ 1 OC HN COCH3 chän läc 125
Butofilolol -C(Me)3 Metipranolol Me -CH(Me)2 - Phong bÕ 1 vµ 2 MeOCO Me Me (kh«ng chän läc) TiÕp b¶ng 10.9. Thuèc dÉn chÊt aryloxypropanolamin (tiÕp) Tªn chÊt Ar R T¸c dông Ar ®a vßng hydrocarbon hoÆc dÞ vßng Propranolol -CH(Me)2 - Phong bÕ 1 vµ 2 (kh«ng chän läc) HO Nadolol -C(Me)3 - Phong bÕ 1 vµ 2 HO (kh«ng chän läc) Timolol N -C(Me)3 - Phong bÕ 1 vµ 2 O N N S (kh«ng chän läc) Befunolol MeOC -CH(Me)2 - Phong bÕ 1 vµ 2 O (kh«ng chän läc) - Phong bÕ 1 vµ 2 HN Pindolol -CH(Me)2 (kh«ng chän läc) Tertatolol -C(Me)3 - Phong bÕ 1 vµ 2 S (kh«ng chän läc) O N H Carteolol -C(Me)3 - Phong bÕ 1 vµ 2 (kh«ng chän läc) O Levobunolol -C(Me)3 - Phong bÕ 1 vµ 2 (kh«ng chän läc) T¸c dông KMM chung: - Phong bÕ ®iÖn tim g©y sung huyÕt phæi, suy tim khi lµm viÖc nÆng. - Thuèc phong bÕ bªta kh«ng chän läc phong bÕ c¶ thô thÓ 2 g©y co th¾t phÕ qu¶n; h¹ møc glucose/m¸u (t¨ng tiÕt insulin). - Uèng cã thÓ kÝch øng ®-êng tiªu hãa: buån n«n vµ n«n.... Chèng C§ chung: Suy tim cã nhåi m¸u; ®¸i th¸o ®-êng; Hen, bÖnh phÕ qu¶n (víi lo¹i phong bÕ  kh«ng chän läc). Tæng hîp c¸c dÉn chÊt aryloxypropanolamin: 126