Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 10

Chia sẻ: Ashfjshd Askfaj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

190
lượt xem 44
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong khoa học máy tính, môi trường có nghĩa chung là các dữ liệu, tiến trình hay thiết bị mặc dù không được đặt tên gọi một cách rõ ràng như là các tham số của ngành khoa học tính toán, nhưng có thể ảnh hưởng tới đầu ra của nó. Trong lập trình chức năng, phép tính lambda và các ngôn ngữ lập trình, môi trường thông thường có nghĩa là các từ định danh đã được định nghĩa ngoài hàm đã cho nhưng có thể được sử dụng trong nó. Nói cách khác, môi trường là mọi thứ có...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 10

1 180 4.2. Các b nh khác do b i gây ra - Bênh ư ng hô h p: tùy theo lo i b i mà gây ra các lo i b nh viêm mũi, h ng, khí ph qu n khác nhau. B i h u cơ, lông, s i, gai, lanh dính vào niêm m c gây ra viêm phù thũng, ti t nhi u niêm d ch; b i bông, lanh, gai có th gây co th t ph qu n; viêm, loét trong lòng ph qu n. B i vô cơ r n, c nh s c nh n, ban u thư ng gây ra viêm mũi phì i làm cho niêm m c dày lên, ti t nhi u niêm d ch làm cho hít th không không khí khó khăn, vài năm sau chuy n thành th viêm mũi teo, gi m ch c năng l c gi b i, làm cho b nh b i ph i d phát sinh. Lo i b i crom, arsen còn gây viêm loét th ng vách mũi vùng trư c s n lá mía. Lo i b i gây d ng: b i b t, b i len, b t thu c kháng sinh có th gây ra viêm mũi, viêm ph qu n d ng hen. B i Mangan, phosphat, bicromat kali còn gây b nh viêm ph i do nó làm thay i tính mi n d ch sinh h c c a ph i. M t s b i kim lo i mang tính phóng x còn gây b nh ung thư ph i như b i cobalt, k n, crom, nh a ư ng. - B nh ngoài da: b i ng có th gây nhi m khu n da r t khó ch a. B i còn tác ng lên các tuy n nh n, làm cho khô da, phát sinh các b nh da như tr ng cá, viêm da, g p công nhân t lò hơi, th máy, s n xu t xi măng, sành s ... B i còn kích thích lên da, sinh m n nh t, l loét như b i vôi, thi c, dư c ph m, thu c tr sâu, ư ng. B i nh a than còn có tác d ng quang h c trên vùng da h dư i tác d ng c a ánh sáng làm da sưng t y, như b ng, r t ng a, còn làm cho m t sưng , ch y nư c m t, các hi n tư ng này s không x y ra n u làm vi c trong bóng râm ho c làm vi c v êm. - B i còn gây ra ch n thương m t: do không mang kính phòng h nên b i b n vào m t kích thích màng ti p h p, lâu d n gây ra viêm màng ti p h p, viêm mi m t. B i ki m ho c b i axit có th gây ra b ng giác m c, l i s o l n làm gi m th l c ho c mù m t. B i kim lo i như phoi bào, phoi ti n b n vào m t gây ra các v t thương trên màng ti p h p và có th t n thương giác m c, v sau l i s o làm gi m th l c, n ng hơn có th làm mù m t. - B nh ư ng tiêu hóa: b i ư ng, b t có th làm sâu răng, do b i ng l i trên m t răng, b vi khu n phân gi i thành axit lactic làm h ng men răng. B i kim lo i, b i khoáng to, nh n, c nh s c vào d dày có th có nh hư ng, gây r i lo n tiêu hóa. 5. Các bi n pháp phòng ch ng b i B i trong s n xu t gây nhi u tác h i cho s c kh e ngư i công nhân, a s các b nh ph i nhi m b i u là nh ng b nh n ng, phát hi n khó, chưa có thu c ch a, cho nên v n phòng ch ng b i phòng b nh ph i b i là v n r t quan tr ng. Bi n pháp phòng tích c c là ch ng b i nơi làm vi c. 5.1. Bi n pháp k thu t - Gi b i không cho lan t a ra ngoài không khí, cơ gi i hóa, t ng hóa các quá trình sinh b i, công nhân không ph i ti p xúc v i b i. ây là bi n pháp cơ b n nh t, Ví d : t ng hóa trong quá trình óng bao nguyên li u trong s n xu t v t li u xây d ng, xi măng, v n chuy n b ng băng chuy n trong ngành d t, ngành than, khai thác m , dùng các t m che kín các máy móc t o ra b i, kèm theo các máy hút b i t i ch , ch ch a ch thao tác t i thi u cho nhu c u k thu t (trong máy mài, cưa ĩa, máy nghi n á v.v.) Trong khai thác m ngư i ta còn dùng khoan ư t, làm m, h n ch vi c sinh b i. K t qu i u tra cho th y, n u khoan khô 1cm3 không khí có 5983 h t b i, khi khoan ư t ch còn 1734 h t.
1 181 Khi khai thác m b ng mìn, có th dùng bao nư c b ng ni lông làm l ng b i, gi m n ng b i nơi s n xu t. - Thay v t li u s d ng nhi u b i c b ng v t li u ít b i c (dùng á mài nhân t o có ít dioxit silic thay th cho á mài t nhiên nhi u SiO2). - S d ng h th ng thông gió, hút b i, trong các xư ng nhi u b i. - phòng b i cháy n , c n lo i tr i u ki n sinh ra n : + Theo dõi n ng b i không t t i m c có th gây n ư c, c bi t là trong các ng d n và máy l c b i. + Cách ly m i l a, tia l a i n, èn chi u sáng m than, ph i h t s c c n th n. Ngư i ta ã ch ra m t lo i b t ch ng cháy ( t sét, vôi) có màu s c r c lên trên b i than á bám vào vách và sàn ch ng n . 5.2. Bi n pháp phòng h cá nhân Phòng ch ng b i b ng qu n áo, m t n , kh u trang ch ng b i, tùy theo i u ki n t ng nơi, t ng lúc mà dùng. Nh ng nơi có b i c, qu n áo ph i kín, may b ng v i bông bi kh i xâm nh p vào cơ th , dùng thêm găng tay cao su ch ng b i. M t lo i m t n ch ng b i, ho c dùng kh u trang cũng có th c n ư c b i áng k . Lo i kh u trang ch ng b i ki u có di n tích ch ng b i kho ng 250 cm2 b ng v i t ng h p t gi a 2 l p v i d t kim, có hi u qu l c ư c g n 100%. Tăng cư ng ch v sinh cá nhân thư ng xuyên và tri t , nh t là nơi có b i khí c (chì, th ch tín), không ư c ăn u ng, hút thu c, nói chuy n khi làm vi c, làm xong ph i t m r a s ch s , thay qu n áo lao ng b ng qu n áo s ch. 5.3. Bi n pháp y t phòng ch ng b i, cán b y t và an toàn lao ng ph i có trách nhi m t ch c khám tuy n, khám nh kỳ, qu n lý s c kh e công nhân làm vi c v i b i, giám nh kh năng lao ng và b trí nơi lao ng thích h p cho ngư i m c b nh. Khám tuy n nh m lo i tr nh ng ngư i m c b nh lao ph i và các th lao khác, các b nh ư ng hô h p trên m n tính, b nh viêm xoang, các b nh ph i, cơ hoành, cơ tim. B nh van tim và cao huy t áp không ư c làm v i b i vì b nh s n ng thêm. Khám nh kỳ, m i cơ s s n xu t v i b i 6 tháng ho c 1 năm khám nh kỳ 1 l n phát hi n s m b nh ph i nhi m b i. Giám nh kh năng lao ng và b ï trí nơi lao ng thích h p cho ngư i m c b nh ho c cho ngh vi c vì m t s c và ư c hư ng các ch n bù tương x ng. Qu n lý theo dõi và i u tr cho ngư i m c b nh. 5.4. Các bi n pháp khác Nghiên c u ch làm vi c thích h p cho m t s ngành ngh có nhi u b i như rút ng n th i gian làm vi c trong ngày và tăng thêm gi ngh hàng năm. Kh u ph n ăn cho công nhân làm nơi nhi u b i c n có nhi u m, nhi u sinh t , nh t là sinh t C, b ng cách ăn nhi u rau xanh, hoa qu tươi. T ch c t t i u ki n an dư ng, ngh ngơi cho th ti p xúc v i b i. II. M t s b nh b i phôi quan tr ng 1. B nh b i ph i silic (Silicoisis) B nh b i ph i - silic là tình tr ng b nh lý ph i do th hít b i có nhi u dioxyt silic. c i m c a b nh v m t gi i ph u là xơ hóa và phát tri n các h t hai ph i, v m t lâm sàng là khó th , v X quang là có nhi u hình nh t n thương v i các m và ánh m c bi t.
1 182 các nư c có n n công nghi p hi n i, b nh silicosis phát tri n m nh và là m t gánh n ng cho xã h i làm nhi u th y thu c y h c lao ng quan tâm nghiên c u, ó là m t b nh n ng, hoàn toàn do ngh nghi p và có ph m vi toàn th gi i. Vi t Nam trong m y ch c năm g n ây, các s li u i u tra tuy chưa y nhưng nhi u tác gi cho th y s b nh nhân lên n hàng nghìn ngư i. Vi t Nam qua i u tra cho th y th m t l m c b nh ph i nhi m b i than và á là 0,7-3,5%, th lò g ch ch u l a Thanh Trì và C u u ng m c silicose t 10,2-12,9%. M t s i u tra g n ây cho th y t l b nh b i ph i Silic mi n Trung là 14,08% (N. N. C nh và ctv, 1992). Trong ngành úc cơ khí, t l b nh b i ph i Silic Vi t nam lên n 40% (N.V. Hoài và ctv, 1992). 1.1. Nguyên nhân Nguyên nhân chính do ti p xúc ngh nghi p v i b i silic t do (SiO2). Công nhân làm vi c trong các ngành có ti p xúc v i b i silic. Nguy cơ ti p xúc: Làm vi c trong các h m m , như m than, m kim lo i, khai thác á xây d ng. Ngành cơ khí luy n kim c bi t công nhân phân xư ng úc, làm khuôn,làm s ch b ng cách phun cát. Công nhân làm vi c trong các ngh th y tinh, sành s , g m. Trong công nghi p xi măng t l b nh b i ph i - silic th p vì b i xi măng có hàm lư ng silic th p Các y u t nh hư ng: Kích thư c b i t 0,5 - 5µ ư ng kính là nguy hi m nh t vì ư c h p th ph nang. N ng b i càng l n nguy cơ m c b nh càng l n, và c bi t hàm lư ng SiO2 t do có trong b i là y u t quan tr ng nh t quy t nh tính ch t c h i c a b i. Ngoài ra y u t cá nhân như viêm nhi m ư ng hô h p mãn tính, lao ph i là nh ng y u t thu n l i cho s ph t tri n b nh b i ph i - silic. 1.2. Cơ ch b nh sinh Có nhi u gi thuy t như thuy t cơ gi i : b i vào ph i gây kích thích cơ h c phát sinh ph n ng xơ hóa ph i, thuy t hóa h c, thuy t nhi m trùng, thuy t d ng. Nhưng t năm 1954 lý thuy t v mi n d ch h c c a Pernis và Vigliani ư c nhi u ngư i công nh n. i m xu t phát c a quá trình này là s tan rã các i th c bào sau khi ăn nh ng h t b i silic. B i silic có tác d ng c i v i t bào khi các i th c bào ăn các h t b i này thì màng t bào b t n thương, c bi t t n thương các túi tiêu th c bào làm cho nh ng men th y phân thoát ra và khu ch tán trong t bào ch t gây nên s t tiêu c a i th c bào. S tiêu h y i th c bào do silic gây nên m t lo t các ph n ng sinh h c, d n n s hình thành t n thương th h t c trưng cho b nh silicosis. S tan rã c a i th c bào có hai tác d ng chính : - Gi i phóng y u t sinh xơ, kích thích ho t ng c a nguyên xơ bào. - Gi i phóng các kháng nguyên b th c bào t trư c và có th có c t kháng nguyên, i u này d n n s gia tăng mi n d ch và s xu t hi n kháng th , và ti p n ph n ng kháng nguyên kháng th . C hai tác d ng này u gây xơ hóa ph i. 1.3. Gi i ph u b nh lý T n thương gi i ph u b nh lý c trưng c a b nh b i ph i - silic là các h t silic, t p trung vùng chung quanh ph qu n và chung quanh m ch máu, ư ng kính 0,3 ( 1,5mm có th có s k t h p nhi u h t cho h t l n hơn. Nh ng h t silic có hình tròn ho c hình sao th , trung tâm g m có nh ng bó xơ trong ư c x p hư ng tâm ho c hình cu n len, có khi hòa l n thành m t kh i ng nh t. Chung quanh ư c bao b c m t qu ng t bào g m nh ng s i lư i, i th c bào, nguyên bào s i, tương bào. 1.4. Tri u ch ng
1 183 Lâm sàng : Tri u ch ng lâm sàng giai o n u r t nghèo nàn và kín áo, và xu t hi n r t mu n ch y u là khó th . Sau ó ho, au ng c. ó là nh ng tri u ch ng không i n hình có th th y b t c b nh hô h p nào. B nh silicosis không gây ra khaõi huy t, n u có khái huy t là có th kèm thêm lao ph i. Th tr ng b nh nhân trong giai o n u bình thư ng, trong giai o n n ng th tr ng gi m d n n suy s p, khám th c th ít th y có d u hi u b t thư ng Thăm dò ch c năng hô h p : Ch c năng thông khí ph i gi m : Gi m thông khí h n ch (FVC gi m), h u qu c a nhu mô ph i b xơ hóa. Trong giai o n n ng thư ng có gi m thông khí ph i h p (FVC gi m kèm thêm gi m FEV1) do có k t h p t n thương ph qu n ho c do t n thương xơ hóa n ng gây t c ngh n ư ng th . Các xét nghi m huy t h c và sinh hóa có thay i nhưng cũng không c thù. X quang. Ch n oán chính xác b nh silicosis ch y u d a vào X quang ph i, trên phim X quang ngư i ta có th th y nh ng hình nh t nh ng n t m kích thư c và s lư ng khác nhau cho n nh ng kh i gi u to nh khác nhau và thư ng th y c hai bên ph trư ng. X quang ch n oán trong b nh b i ph i òi h i k thu t ch p phim c bi t v li u lư ng tia cũng như có kinh nghi m v c phim. Và c n nh có kho ng 40 b nh có hình nh X quang tương t như hình nh X quang c a b nh b i ph i - silic, do ó X quang chưa ch n oán. 1.5. Bi n ch ng Bi n ch ng xu t hi n trong giai o n n ng g m : như dãn ph nang, tâm ph mãn, lao ph i, tràn khí ph m c, b i nhi m. Ch n oán b nh b i ph i - silic d a vào h i ti n s ngh nghi p, o ch c năng hô h p và hình nh X quang ph i. Ti n s ngh nghi p : xác nh th i gian ti p xúc v i b i SiO2. Ph i i u tra hàm lư ng b i và thành ph n SiO2 t do có trong b i. Khám lâm sàng ch y u là phát hi n b nh khác hơn là chính b n thân b nh b i ph i - silic. Quan tr ng nh t là X quang, có th phát hi n ư c b nh giai o n s m, nhưng ta ã bi t có kho ng 40 b nh có hình nh X quang g n gi ng v i b nh b i ph i - silic. 1.6. i u tr Hi n nay chưa có i u tr c hi u ch y u là i u tr tri u ch ng. B nh v n ti p t c ti n tri n m c d u ã thôi ti p xúc v i b i. Do ó i u quan tr ng v n là d phòng và có bi n pháp CSSKB cho công nhân ti p xúc v i b i silic. 2. B nh b i ph i Asbest (Asbestosis) B nh b i ph i - asbest à b nh ph i ngh nghi p quan tr ng th hai, sau b nh b i ph i - silic. B nh gây nên do ti p xúc lâu dài v i b i amiant trong s n xu t. T n thương b nh lý trong b nh này là xơ hóa ph i, d n n gi m ch c năng hô h p. Amiant là nguyên li u ư c s d ng nhi u trong công nghi p do có nh ng c tính quí : không cháy, b n v i nhi t cao và v i các ch t hóa h c như acid, ki m, ch u ư c l c ma sát. Amiant ư c dùng d t v i may các lo i áo cách nhi t, th m ch ng l a, th ng cách nhi t, v t li u cách âm, v t li u xây d ng (g ch ngói amiant, xi măng amiant), bìa các tông, má phanh ô-tô... Công nhân làm vi c trong các ngành công nghi p này và trong các ngành khai thác m , qu ng á có amiant ch bi n qu ng á amiant u có th m c b nh b i ph i - asbest.
1 184 Nh ng b nh án u tiên v b nh b i ph i - asbest ư c mô t vào năm 1906 Pháp (Auribault), 1907 Anh (Murray), Pancoast và ctv năm 1927 ã mô t nh ng bi n i v X quang c a b nh này. Năm 1950 tr v sau, ngư i ta công nh n có b nh b i ph i - Asbest. Năm 1967, Anh ư c tính có kho ng 20000 công nhân m c b nh. Vi t nam u nh ng năm 70, ã phát hi n m t s trư ng h p b nh b i ph i Asbest nhà máy fibrocement (5,5%). Ngoài ra b i amiant cũng gây t n thương b nh lý màng ph i, màng b ng: gây u trung bi u mô (mesothelioma). 2.1. Cơ ch b nh sinh ph i, s i amiant (có ư ng kính < 2µ) xâm nh p vào nhu mô ph i có c i m là c m theo chi u dài m t thư ng không nhìn th y ư c. Sau m t th i gian s d n n hi n tư ng xơ hóa ph i, cơ ch gây xơ hóa ph i còn chưa rõ, ây cũng có s th c bào i v i s i có chi u dài < 5µ, các s i amiant quá dài thì có hi n tư ng g n i th c bào ( TB) vào s i amiant, nhưng ôûc tính c a amiant i v i TB th p nên không gây s t tiêu c a TB. Ngư i ta cho r ng hi n tư ng xơ hóa là do ph n ng c a t bào i v i d v t, quá trình ph n ng này hoàn toàn khác v i ph n ng c a b nh silicosis hai i m chính : Không có ho i t c a TB và không có ph n ng mi n d ch. 2.2. Tri u ch ng V lâm sàng: B nh xu t hi n r t mu n thư ng t 7 - 10 năm ti p xúc. Giai o n u t t và kín áo bi u hi n b ng ho, khó th , t c ng c. Ban u ho m i ch là m t hi n tư ng ph n ng c a thanh qu n và khí qu n (do b i kích thích) xu t hi n trong th i gian làm vi c, sau ó h t ho do có s thích ng v i b i. Sau kho ng 4 – 5 năm ti p xúc ho xu t hi n tr l i, ho thư ng xuyên hơn, hay tái phát v mùa ông, do ó d nghi là do th i ti t. Khó th khi g ng s c, lúc u nh d b qua vì cho là do tu i già (vì b nh asbestosis thư ng xuyên không ph i là b nh c a ngư i tr ) và thư ng kèm theo t c ng c. Khám th c th nghe th y ran n khô, khu trú áy ph i. Ran n là d u hi u thư ng xuyên và c hi u c a b nh b i ph i - asbest. Ch c năng hô h p : C n thi t cho ch n oán tiên lư ng: FVC gi m. Trong giai o n n ng FEV1 cũng gi m. X quang : T n thương thư ng vùng dư i 2 ph qu n trư ng v i các ám m nh , lan t a không u ban u góc sư n hoành v sau lan ra c 2 ph trư ng. 2 nh ph i không bao gi b t n thương. Hình nh X quang trong b nh b i ph i - asbest hay thay i và không c hi u. Soi m : + Soi m tr c ti p dư i kính hi n vi có th th y s i amiant lóng lánh, trong su t ư ng kính 0,5 - 2µ, dài 20 - 150µ. + Th asbest: Khi s i amiant c m theo chi u dài vào ph nang, các protein s n bao b c l i v i s hi n di n c a huy t s c t , ngư i ta g i ó là th asbest. Nhu m b ng ferocyanua kali s cho màu xanh và nhu m b ng sunfua amoni s cho màu en. Có s i amiant và th asbest trong m ch có ý nghĩa là có ti p xúc v i b i amiant. 2.3. Bi n ch ng Bi n ch ng c a b nh b i ph i Asbest x y ra trong giai o n n ng g m: Ung thư ph i, r i lo n h th ng t o huy t, tâm ph mãn, giãn ph qu n, nhi m trùng, tràn khí màng ph i. 2.4. Ch n oán
1 185 Các tri u ch ng c a b nh b i ph i - asbest u không c trưng do ó ch n oán ph i d a vào ti n s và t t c các tri u ch ng lâm sàng và c n lâm sàng nêu trên. 2.5. i u tr Không có i u tr c hi u và cũng như b nh b i ph i - silic, b nh b i ph i - asbest v n ti p t c phát tri n m c d u ngưng ti p xúc v i b i. 3. B nh b i ph i bông (Byssinosis) Trong các b nh ph i do th c v t, b nh b i ph i bông là m t trong nh ng b nh ph bi n nh t. B nh này còn g i là b nh hen c a th d t, b nh s t ngày th hai hay b nh khó th t c ng c ngày th hai. B nh có nguyên nhân ngh nghi p do ti p xúc v i b i bông, lanh, gai c trưng b ng tri u ch ng khó th c p tính, kèm theo ho, t c ng c vào m t ho c nhi u ngày trong tu n lao ng, có th h i ph c khi dùng thu c giãn ph qu n. Lâu ngày có th d n n h i ch ng ngh n thông khí mãn tính thư ng xuyên. B nh g p công nhân ngành d t, ti p xúc v i các lo i b i có ngu n g c t bông, s i, lá và v cây bông. Công nhân cán xé bông, óng ki n, xe s i và d t, u có th m c b nh. T c xưa, bông và lanh ư c dùng d t v i, nhưng n th k 17, Ramazzini là ngư i u tiên nói n b nh b i ph i do bông hay b nh b i ph i bông. nhi u nư c, b nh b i ph i bông phát tri n m nh, ít nh t có 40% công nhân ti p xúc v i b i bông m c b nh này. nơi nào vi c th c hi n các bi n pháp phòng ch ng b i không t t, t l còn có th cao hơn. T l b nh b i phôi bông t i m t s nư c như sau: 20% Sudăng (Khogaki, 1971) 38% Aûicâp (El Batawi, 1962). Anh, trong kho ng 1963 - 1966 t l b nh b i ph i bông lo i C1/2 - C2 là 26,9%. M , t l này là 25% công nhân ch i bông (Zuskin, 1969). Vi t nam, có m t s nghiên c u cho th y có nhi u ngư i làm vi c các nhà máy d t m c b nh này, 18,2% (Bùi Qu c khánh, 1991). S ngư i lao ng tr c ti p v i các lo i nguyên li u như bông ay gai cũng như tình hình m c b nh b i ph i bông Vi t nam chưa có s li u y . 3.1. Cơ ch b nh sinh Ngư i ta ưa ra nhi u nguyên nhân gây b nh như vai trò c a vi chu n n m, nhi m trùng ư ng hô h p do các vi sinh v t có trong s i, ô nhi m môi trư ng do các ch t c, do khói thu c lá. Trong s các nguyên nhân, ngư i ta cho r ng ch c ph i có m t ch t gây co th t ph qu n ch a trong b i bông. Ngoài ra, b nh b i ph i bông n ng hay nh có liên quan n lư ng b i bông nơi lao ng nhi u hay ít, th i gian ti p xúc v i b i dài hay ng n. Cơ ch b nh sinh c a b nh b i ph i bông chưa ư c hi u bi t y , cơ ch có v h p lý nh t là vi c gi i phóng histamine c a m t ch t nào ó chưa ư c bi t có trong bông, lanh và gai. S có m t m t ch t gây co th t ph qu n trong b i (v i hi n tư ng gi i phóng histamine), không mang tính kháng nguyên, gi i thích ư c các tri u ch ng i n hình xu t hi n ngày th hai. Ph n l n histamine trong t ch c ph i ư c gi i phóng, tác ng lên ư ng th vào ngày lao ng u tiên, nhưng ch m t ít ho c không còn histamine gi i phóng ra n a cho n khi ngư i công nhân ngh vi c cu i tu n. nhưng i u này l i không gi i thích ư c t i sao b nh nhân b b nh b i ph i bông n ng l i tình tr ng m t kh năng lao ng v i các tri u ch ng t c ngh n ư ng hô h p thư ng xuyên và kéo dài. Có nhi u kh năng là c hai lo i y u t gi i phóng histamine có và không mang tính ch t kháng nguyên u có vai trò trong cơ ch phát sinh b nh b i ph i bông. V gi i ph u b nh lý, ph i không có bi n i c hi u. Không có xơ hóa, các chi ti t v t ch c ph i tương t b nh nhân b viêm ph qu n mãn. 3.2. Tri u ch ng
1 186 3.2.1. Tri u ch ng lâm sàng Tri u ch ng lâm sàng là t c ng c và khó th khi b t u lao ng sau ngày nngh cu i tu n ho c nh ng ngày ngh khác. giai o n mu n, sau nhi u năm ti p xúc v i b i, b nh nhân gi m kh năng lao ng nghiêm tr ng v i các tri u ch ng c a viêm ph qu n mãn và giãn ph nang. - giai o n s m: các tri u ch ng c trưng là t c ng c vào ngày lao ng u tiên sau ngày ngh cu i tu n, thư ng là vào ngày th hai (n u ngày ngh là th sáu thì ngày lao ng u tiên là th b y), kéo dài cho n h t ca lao ng và tri u ch ng h t ngay sau khi r i v trí lao ng. Vào ngày th ba không còn tri u ch ng gì. Trong quá trình b nh phát tri n, tri u ch ng t c ng c có kèm theo khó th , t c ng c và khó th ngày càng kéo dài, lan sang ngày th ba r i th tư và các ngày khác n a. giai o n này, các tri u ch ng kéo dài nhưng nh d n vào các ngày cu i tu n. Ngoài ra còn có các tri u c ng khác như ho m t m i nh c u và c bi t là s t, vì th có tác gi g i b nh b i ph i bông là b nh s t ngày th hai. -Trong giai o n n ng hơn, các tri u ch ng xu t hi n trong t t c các ngày làm vi c và ngay c khi ã chuy n ngh không ti p xúc v i b i bông n a, b nh v n không thuyên gi m. -Vào giai o n cu i, b nh b i ph i bông không phân bi t ư c v i b nh viêm ph qu n mãn, giãn ph nang do nguyên nhân không ph i ngh nghi p, tr khi khai thác ti n s , th y có tri u ch ng t c ng c xu t hi n m t cách c trưng vào ngày lao ng u tiên trong tu n làm vi c. Nhưng thư ng b nh nhân l i quên nh ng tri u ch ng s m, nên ư c ch n oán là b nh mãn tính ư ng hô h p không ph i do ngh nghi p. 3.2.2. Bi n i ch c năng hô h p Các tri u ch ng lâm sàng có liên quan v i s gi m rõ r t dung tích hô h p trong su t ca lao ng. Theo dõi s thay i th tích th ra t i a trong giây u trư c và sau ca lao ng vào ngày th hai r t quan tr ng, có ý nghĩa xác nh ch n oán và giúp ch n oán s m b nh b i ph i bông. ngư i có tri u ch ng c a b nh b i ph i bông, th tích th ra t i a trong giây u s gi m nhi u có ý nghĩa sau ca lao ng so v i u ca, hơn là nh ng ngư i không có tri u ch ng. 3.2.3. Phim X quang ph i Không th y bi n i c hi u c a b nh b i ph i bông trên phim X quang, n u có thì cũng ch là nh ng hình nh t n thương c a b nh viêm ph qu n mãn, giãn ph nang do nguyên nhân không ph i ngh nghi p. 3.4. Ch n oán Ch n oán s m b nh ph i nhi m b i bông d a vào: − Ti n s ngh nghi p: Y u t ti p xúc, ngư i b nh làm vi c các cơ s s n xu t như nhà máy ch bi n bông, ay, gai; nhà máy s i, d t v i, d t bao bì, ti p xúc lâu năm v i các lo i b i th c v t nói trên. − Các tri u ch ng cơ năng i n hình: T c ng c, khó th xu t hi n vào ngày làm vi c u tiên trong tu n sau ngày ngh cu i tu n. − Ch c năng hô h p: Có bi u hi n c a gi m thông khí t c ngh n, c bi t trong ngày lao ng u tiên c a tu n l làm vi c. 3.5. Ti n tri n và tiên lư ng Các tri u ch ng c a b nh xu t hi n vài tu n ho c vài tháng r i có th m t h n n u công nhân chuy n ngh giai o n s m c a b nh. Thông thư ng b nh có th ti n tri n n ng hơn v i khó th , ho. B nh ti n tri n qua giai o n n ng v i tình tr ng suy hô h p mãn , có th d n n bi n ch ng nhi m trùng, suy tim. ngư i nghi n thu c lá, tiên lư ng b nh càng n ng hơn.
1 187 3.6. Các bi n pháp d phòng Áp d ng các bi n pháp phòng ch ng b i nói chung. - C n lưu ý m t s i m: + Thay th nguyên li u là không th c t + C n ph i có h th ng thông gió hút b i, l c b i. + Giám sát n ng b i trong không khí, n ng b i t i a cho phép i v i b i bông là 1mg ( nơi có n ng b i cao 4mg/m3, trên 50% công nhân m c b nh b i ph i bông, nơi có n ng b i kho ng 1mg/m3 không ai m c b nh này). − Bi n pháp cá nhân: Công nhân ph i mang kh u trang khi làm vi c ti p xúc v i b i. N u nơi làm vi c có n ng b i quá cao, c n có bi n pháp hoán i v trí công vi c, c n gi m th i gian ti p xúc v i b i. − Bi n pháp y t : - Phát hi n các d u hi u cơ năng c trưng c a b nh b i ph i bông, d a vào b ng câu h i. - o ch c năng thông khí ph i. S thay i trong ca lao ng u tiên sau ngày ngh cu i tu n. - Qu n lý, i u tr ngư i m c b nh - N u ư c chuy n công tác sang làm công vi c khác (không th c t ). Câu h i ánh gía cu i bài 1. Xác nh t m quan tr ng c a các lo i b i khác nhau trong môi trư ng lao ng, nh hư ng c a b i n s c kh e c a con ngư i; 2. Li t kê ư c m t s b nh ngh nghi p do b i gây ra; 3. Th o lu n ư c các y u t ch n oán s m i v i m t s b nh ph i nhi m b i; 4. Xác nh ư c các bi n pháp phòng ch ng b i b o v s c kh e cho ngư i công nhân trong các ngành s n xu t có liên quan Tài li u tham kh o chính 1. B Y t , (2002), B nh b i ph i - silíc ngh nghi p, Nhà xu t b n lao ng xã h i, Hà n i. 2. B Y t -d án " K hoach phòng ch ng b nh b i ph i Silic" ,(2001), B nh b i ph i silic ngh nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 3. B Y t , V y t d phòng, (2002), Khám sàng l c và giám sát công nhân ti p xúc v i b i khoáng, Nhà xu t b n y h c, Hà n i. 4. Nguy n Th H ng Tú,(2003), Tài li u hu n luy n Nâng cao s c kho nơi làm vi c (Tài li u dùng cho gi ng viên) , Nhà xu t b n y h c, Hà n i. 5. ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành (1998), Y h c lao ng (Giáo trình sau i h c) T p II, Nxb Y h c, Hà N i. 6. Lê Trung, (2001), Các b nh hô h p ngh nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 7. http://www.moh.gov.vn/
1 188 8. http://www.ytecongcong.com 9. David Snashall (2003), ABC of Occupational And Evironmental Health, second edition, BMJ, London 10. Phoon W.(1988), Practical occupational heath, PG Publishing Pte Ltd, Singapore 11. Joseph LaDou .(2007), Current occupational and environmental medicine, New York ; London : Lange Medical Books/McGraw-Hill, 12. ISBN-13 978-0-07-144313-5 ISBN-10: 0-07-144313-4 13. www.euro.who.int/air 14. http://www.ilo.org/global/lang--en/index.htm
1 189 TÀI LI U THAM KH O CHÍNH I. TI NG VI T 1. H ng Anh (2008), H th ng các tiêu chu n v môi trư ng, Nxb Lao ng - Xã h i. 2. B môn V sinh - D ch t , (1997), V sinh Môi trư ng - D ch t , T p 1, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 3. B môn V sinh - d ch t , trư ng i h c Y khoa Hà n i, (1978), V sinh D ch t , t p I, Nhà xu t b n y h c. 4. B môn V sinh - D ch t , (2003) Giáo trình Khoa h c Môi trư ng và S c kho Môi trư ng, Trư ng i h c Y Hu . 5. B môn phân tích Trư ng i h c Dư c Hà n i, (2002), Môi trư ng và c ch t Môi trư ng, Hà n i 6. B Y t , (2002), B nh b i ph i - silíc ngh nghi p, Nhà xu t b n lao ng xã h i, Hà n i . 7. B Y t , (2003), Tài li u hư ng d n qui trình ch ng nhi m khu n b nh vi n, T p I, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 8. B Y t , (1999), Quy ch qu n lý ch t th i y t , Nhà xu t b n Y h c, Hà n i 9. B Y t (2006), Chăm sóc s c kho ban Vi t nam trong tình hình m i, nhà u xu t b n Y h c, Hà n i. 10. B Y t -d án " K hoach phòng ch ng b nh b i ph i Silic" ,(2001), B nh b i ph i silic ngh nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 11. B Y t Vi n Y h c lao ng và V sinh Môi trư ng, (2002), Tâm sinh lý lao ng và Ergonomi, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i . 12. B Y t -V Y t d phòng , (2001), S tay c p c u t i ch trong các cơ s s n xu t, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 13. B Y t , V y t d phòng, (2000), S tay hư ng d n x lý nư c và v sinh môi trư ng trong mùa bão l t, Nhà xu t b n y h c, Hà n i. 14. B Y t , V y t d phòng, (2002), Khám sàng l c và giám sát công nhân ti p xúc v i b i khoáng, Nhà xu t b n y h c, Hà n i. 15. B Y t , V y t d phòng, (2001), Dinh dư ng và th d c trong lao ng, Nhà xu t b n y h c, Hà n i. 16. Nhi u tác gi (2001) , Cơ s khoa h c môi trư ng, Nhà xu t b n văn hoá thông tin, 467 trang 17. Lưu c H i, (2001), Cơ s khoa h c Môi trư ng, Nhà xu t b n i h c Qu c gia Hà n i. 18. Khoa V sinh sinh h c chung và V sinh h c Quân s , H c vi n Quân Y, (1984), Giáo trình V sinh h c chung và V sinh h c quân s , H c vi n Quân Y, Hà n i. 19. Lê Văn Khoa, (1995), Môi trư ng và ô nhi m , Nhà xu t b n Giáo d c, Hà n i 20. Hoàng Tích M nh,(1974), V sinh Hoàn c nh, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i
1 190 21. Hoàng Tích M nh, (1977) , V sinh - D ch t , T p 1, Nhà xu t b n Y h c, H à n i 22. Nguy n Huy Nga, (2001), S tay th c hành Y t trư ng h c, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i 23. Nguy n Huy Nga, (2003), Chăm sóc s c kho h c sinh, Nhà xu t b n Y h c, Hà ni 24. Nguy n Ng c Ngà, (1999), Th c hành y h c Lao ng, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 25. Nguy n Th H ng Tú,(2003), Chăm sóc và nâng cao s c kho cho ngư i lao ng trong nông nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 26. Nguy n Th H ng Tú,(2003), Tài li u hu n luy n Nâng cao s c kho nơi làm vi c (Tài li u dùng cho gi ng viên) , Nhà xu t b n y h c, Hà n i 27. ào Ng c Phong, (1995), V sinh Môi trư ng, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i 28. ào Ng c Phong,(1986), Môi trư ng và S c kho con ng ư i, B i h c và Trung h c chuyên nghi p, Ch ương trình 5202. Hà n i 29. ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành (1998), V sinh môi trư ng và nguy cơ t i s c kh e, t p I, Nxb Y h c, Hà N i . 30. ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành (1998), Y h c lao ng (Giáo trình sau i h c) T p II, Nxb Y h c, Hà N i. 31. Qu c h i nư c C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi t nam, (2006), Lu t b o v Môi trư ng, Nhà xu t b n Lao ng – Xã h i, Hà n i. 32. Võ Quý, (1993), Sinh th ái h c, Trư ng i h c T ng h p Hà n i, Hà n i 33. S Y t Th a thiên - Hu , Trung tâm Y tê d phòng, (1999), L p t p hu n Phương pháp và k thu t xây d ng h xí h p v sinh, Hu . 34. L ê Trình, (1996), Quan tr c và ki m soát ô nhi m Môi trư ng nư c, Nhà xu t b n Khoa h c và k thu t Hà n i 35. Lê Trung,(1997), B nh ngh nghi p, T p 1, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i 36. Lê Trung,(1997), B nh ngh nghi p, T p 2, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i 37. Lê Trung, (2001), Các b nh hô h p ngh nghi p, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 38. Trư ng i h c Dư c Hà n i, B môn Phân tích, (2002), Môi trư ng và c ch t Môi trư ng, Hà n i. 39. Trư ng i h c Y Thái bình, (1998), S c kho l a tu i, t p 3, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i. 40. http://www.moh.gov.vn/ 41. http://www.epe.edu.vn/ 42. http://www.ytecongcong.com 43. http://www.vinabook.com/tim-hieu-luat-bao-ve-moi-truong TI NG ANH VÀ TI NG NGA
1 191 44. Aron J.L. , Patz J. A. , (2001), Ecosystem Change and Globan Health : A Global Perpective, Baltimore , Md , Johns Hopkins University Press. 45. Bassett. W.H., (1995), Clay's handbook of Environmental Health, 7th edition, Chapman & Hall 46. David Snashall (2003), ABC of Occupational And Evironmental Health, second edition, BMJ, London 47. Howard Frumkin (2006), Environmental Health from Global to Local, Published by Jossey-Bass, San Francisco, USA. 48. Michael I. Greenberg, 2003, Occupational, Industrial, and Environmental Toxicology et alt, Mosby, Philadelphia, USA 49. Phoon W.(1988), Practical occupational heath, PG Publishing Pte Ltd, Singapore Robert H. Friis, (2007), Essentials of Environmental Health, Jones and Barlett 50. publishers, USA. ISBN 10: 0-7637-4762-9 ISBN-13: 978-0-7637-4762-6 Joseph LaDou .(2007), Current occupational and environmental medicine, New 51. York ; London : Lange Medical Books/McGraw-Hill, ISBN-13 978-0-07-144313-5 ISBN-10: 0-07-144313-4 Waltner-Toews, D. (2004) Ecosystem Sustainability and Health :A Practical 52. Approach. New York : Cambridge University Press. www.web.health.gov/environment 53. www.euro.who.int/air 54. www.who.int/phe/health_topics/air/en 55. www.epa.gov 56. http://www.who.int/ipcs/publications/ 57. http://www.cdc.gov/niosh/ 58. http://www.ilo.org/global/lang--en/index.htm 59. http://www.worldbank.org/ = Web ngân hàng th gi i 60. Габович Р.Д , Познанский С С , Шахбазян Г Х,(1993), Гигиена , Галовное 61. издательского объединения “вища школа’’, Киев
M CL C Stt N i dung Biên so n Trang M cl c 1. Môi trư ng và s c kho con ngư i ThS.Nguy n H u Ngh 1 Khoa h c Môi trư ng và s c kho Môi trư ng 2. Sinh v t và con ngư i TS. Hoàng Tr ng S 7 3. Nh ng bi n i dân s và i u kiên con ngư i TS. Hoàng Tr ng S 17 4. Năng lư ng và ô nhi m môi trư ng ThS. Nguy n Văn Hoà 24 5. Qu n th sinh v t và h sinh thái TS. Hoàng Tr ng S 31 6. H sinh thái nông nghi p trong ki m soát sâu ThS. Nguy n Văn Hoà 40 b nh và c d i Môi trư ng Nư c 7. V sinh nư c u ng TS. Hoàng Tr ng S 46 8. Ô nhi m nư c TS. Hoàng Tr ng S 62 Môi trư ng t 9. V sinh t-Thanh tr ch t th i c ThS. Ph m Th H i 77 Môi trư ng không khí 10. V sinh không khí ThS.Nguy n H u Ngh 91 11. Ô nhi m không khí ThS.Nguy n H u Ngh 97 12. Nhà và Quy ho ch ô th TS. Hoàng Tr ng S 105 V sinh các cơ s h c t p 13. V sinh trư ng h c ThS.Nguy n H u Ngh 114 14. V sinh nhà tr m u giáo ThS.Nguy n H u Ngh 118 15. V sinh B nh vi n ThS.Nguy n H u Ngh 124 16. i cương Y h c Lao ng ThS. H Hi u 130 Các y u t Lý h c trong môi trư ng s n xu t 17. Ti ng ôn trong s n xu t ThS.Nguy n H u Ngh 139 18. Vi khí h u nóng trong s n xu t ThS.Nguy n H u Ngh 145 Các y u t hóa h c trong s n xu t 19. Phòng ch ng nhi m c trong s n xu t TS. Hoàng Tr ng S 151 20. Nhi m c hoá ch t B o v th c v t ThS. Tr n Th Anh ào 157 21. Nhi m c Chì ThS. Tr n Th Anh ào 165 22. Các y u t sinh h c trong môi trư ng lao ng ThS. H Hi u 172 23. B i trong môi trư ng lao ng ThS. H Hi u 177 Tài li u tham kh o chính 189
I H C HU C NG HOÀ XÃ H I CH NGHĨA VI T NAM TRƯ NG I H C Y DƯ C HU c l p - T do - H nh phúc GIÁO TRÌNH I N T Thông tin dành cho ch biên 1. Thông tin v tác gi giáo trình : H và tên ch biên : NGUY N H U NGH Sinh năm : 1958 Cơ quan công tác : B môn S c kho Môi trư ng, Khoa Y t Công c ng, trư ng i h c Y Dư c Hu . a ch Email liên h : ngh 409@yahoo.com.vn. 2. Ph m vi và i tư ng s d ng giáo trình : 2.1. Giáo trình có th dùng tham kh o cho nh ng ngành nào : 2.2. Có th dùng cho các trư ng nào : i h c y khoa, H Dư c khoa, Khoa môi trư ng H khoa h c và các i tư ng nghiên c u v Môi trư ng 2.3. Các t khoá : Môi trư ng, Ô nhi m, V sinh, Air Pollution, Soil Pollution , Water Pollution, Rác th i, B i n, Pesticides, Ôzôn hole 2.4. Yêu c u ki n th c trư c khi h c môn này : Hoá h c, Sinh h c, Sinh lý, Sinh hoá , Gi i ph u, Vi sinh v t, Lý sinh, N i khoa cơ s . 2.5. Giáo trình chưa xu t b n 2.6. ã g i m t file nh kèm theo.