Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 4

Chia sẻ: Ashfjshd Askfaj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

267
lượt xem 61
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong sinh vật học, môi trường có thể định nghĩa như là tổ hợp của các yếu tố khí hậu, sinh thái học, xã hội và thổ nhưỡng tác động lên cơ thể sống và xác định các hình thức sinh tồn của chúng. Vì thế, môi trường bao gồm tất cả mọi thứ mà có thể có ảnh hưởng trực tiếp đến sự trao đổi chất hay các hành vi của các cơ thể sống hay các loài, bao gồm ánh sáng, không khí, nước, đất và các cơ thể sống khác. Xem thêm môi trường tự nhiên....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 4

60 1 N u lư ng clo cho vào nư c nhi u (so v i amoniac) thì ph n ng s t o thành nitơ tương t như hi n tư ng x y ra sau i m u n c a ư ng cong clo hóa 2NH2Cl + Cl2 → N2 + 4HCl 2.4.2. Nh ng y u t nh n quá trình kh trùng nư c b ng chlor Nư c thiên nhiên, thư ng ch a nhi u ch t d b oxy hóa (như các lo i mu i hóa tan, các s n ph m phân h y c a protid ch t s t), các ch t này n u càng nhi u thì lư ng chlor c n n càng tăng. ó là nh ng ch t hút chlor c a nư c. Hi u l c kh trùng nư c ph thu c vào nh ng y u t sau: - Th i gian ti p xúc. - Nhi t c a nư c. - pH c a nư c ( pH < 8 ). - Ch t NH3 trong nư c. - Lư ng chlor tiêu th (nhu c u chlor). -Lư ng chlor th a. Vì lư ng chlor c n thi t kh trùng nư c (li u chlor) g m lư ng chlor tiêu th (nhu c u chlor) c ng v i lư ng chlor th a nh t nh làm vi khu n ch t. Do v y, m b o kh trùng nư c tri t thì n ng chlor th a (sau th i gian ti p xúc v i nư c, thư ng là 30 phút) c n: - 0,3 mg/lít Cl2: bình thư ng - 0,5 mg/lít Cl2: có v d ch ư ng ru t ang lưu hành, ho c mùa nóng. nhu c u chlor chlor th a li u chlor Lư ng chlor th a r t quan tr ng, d phòng s nhi m b n ti p theo có th x y ra (rò r h th ng phân ph i). m b o nư c s ch c n ph i thư ng xuyên giám sát lư ng chlor th a cu i ư ng ng phân ph i nư c. Câu h i lư ng giá cu i bài 1. Mô t chu trình, s phân b c a nư c, các ngu n nư c trong thiên nhiên. 2. Trình bày các ch s ánh giá ch t lư ng nư c u ng. 3. Mô t các ngu n nư c s ch hi n có và nhu c u v nư c s ch c a c ng ng. 4. Nêu nh ng gi i pháp x lý nư c thích h p. TÀI LI U THAM KH O 1. Bùi Tr ng Chi n, Dương Tr ng Ph et al (1995), V sinh môi trư ng phòng ch ng b nh t (D ch t "Environmental Sanitation for cholera control"). T ch c y t th gi i. L c lư ng c nhi m toàn c u ch ng b nh t . NXB Y h c.
61 1 2. Nguy n Ng c Khanh (1998), B l c nư c lo i nh dùng cho gia ình ơn v xa ngu n nư c cung c p nư c máy thành ph . Tóm t t báo cáo khoa h c H i ngh môi trư ng toàn qu c 1998, Hà N i. 3. ào Ng c Phong và cs (2001), V sinh - Môi trư ng - D ch t . T p I, NXB Y h c, Hà N i. 4. ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành và cs (2001), V sinh môi trư ng và nguy cơ t i s c kho , NXB Y h c, Hà N i. 5. Nguy n Vi t Ph và c ng s (1992), ánh giá tài nguyên nư c và s d ng nư c c a C ng Hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam. y ban Qu c gia Vi t Nam v chương trình th y văn qu c t. 6. Ph m Song (1997), Nư c và nư c s ch Vi t Nam, Trong H i th o qu c gia ch t lư ng và ki m soát ch t lư ng nư c. 7. Lê Trình (1997), Quan tr c và ki m soát ô nhi m môi trư ng nư c, NXB khoa h c và k thu t. 8. Trung tâm tiêu chu n - ch t lư ng (2004) Các tiêu chu n Nhà nư c Vi t Nam v môi trư ng, T p 1, Ch t lư ng nư c. Hà N i. 9. Deborah Chapman (1992), Water quality Assessments, Unesco, WHO, UNEP Publishes by Comdon, New York-Tokyo. 10. Eli Daly, Richard Helmer and David Wheches (1992), Surveillance and Control of drinking Water quality, New York. 11. Howard J. Oxfam (1997), Safe drinking water, An Oxfam technical guide. Oxford. 12.WHO (2002), Guidelines for drinkingwater quality, Volumme 3 Surveillance and Control of communnity supply, Geneva.
62 1 Ô NHI M NƯ C I. Khái ni m v ô nhiêm nươc Ô nhi m nư c là s thay i thành ph n và tính ch t c a nư c, có h i cho ho t ng s ng bình thư ng c a con ngư i và sinh v t b i s có m t c a m t hay nhi u hóa ch t l vư t quá ngư ng ch u ng c a sinh v t. Hi n chương Châu Âu v nư c ã nh nghĩa ô nhi m nư c:” là s bi n i nói chung do con ngư i i v i ch t lư ng nư c làm ô nhi m nư c và gây nguy hi m cho con ngư i, cho công nghi p, nông nghi p, nuôi cá, ngh ngơi, gi i trí, i v i ng v t nuôi và các loài hoang d i” Ngu n g c gây ô nhi m nư c có th là t nhiên ho c nhân t o Ngu n g c t nhiên c a ô nhi m nư c là do mưa, tuy t tan, gió bão, lũ l t. Các tác nhân trên ưa vào môi trư ng nư c ch t th i b n, các sinh v t và vi sinh v t có h i, k c xác ch t c a chúng. Ngu n g c nhân t o c a ô nhi m nư c là do x nư c th i sinh ho t, công nghi p, giao thông v n t i, thu c tr sâu di t c và phân bón nông nghi p....vào môi trư ng nư c Căn c vào các tác nhân gây ô nhi m, ngư i ta phân ra các lo i ô nhi m nư c: ô nhi m vô cơ, h u cơ, ô nhi m hóa ch t, ô nhi m sinh h c, ô nhi m b i các tác nhân v t lý Theo v trí không gian, ngư i ta phân bi t: ô nhi m sông, ô nhi m h , ô nhi m bi n, ô nhi m nư c m t, ô nhi m nư c ng m - Ngu n gây ô nhi m + Ngu n i m là các ngu n gây ô nhi m có th xác nh ư c v trí, kích thư c, b n ch t, lưu lư ng phóng th i tác nhân gây ô nhi m. Ngu n th i i m ch y u: các c ng x nư c th i + Ngu n không có i m là các ngu n gây ô nhi m không có i m c nh, không xác nh ư c v trí, b n ch t, lưu lư ng tác nhân gây ô nhi m. Thí d nư c mưa ch y tràn qua ng ru ng, ư ng ph , vào sông r ch gây ô nhi m nư c M t cách t ng quát, có th nh nghĩa ô nhi m nư c như sau: “Nư c b coi là ô nhi m khi thành ph n c a nư c b thay i, ho c b h y ho i làm cho không th th s d ng nư c cho m i ho t ng c a con ngư i và sinh v t”. M t khi, ngu n nư c b ô nhi m, thành ph n và b n ch t c a ngu n nư c s thay i, bi n d ng. - Thay i tính ch t lý h c (màu, mùi, v , pH...) - Thay i thành ph n hóa h c (tăng hàm lư ng các h p ch t h u cơ, các ch t vô cơ, các h p ch t c...) - Thay i h vi sinh v t có trong nư c (làm tăng ho c gi m s lư ng vi sinh v t ho i sinh, vi khu n và virus gây b nh...) ho c xu t hi n trong nư c các lo i sinh v t mà trư c ây không có trong ngu n nư c. II. Ngu n g c c a ô nhi m nư c Ngu n nư c có th b nhi m b n do nhi u ch t b n khác nhau. Ngư i ta thư ng phân nh ra nh ng nguyên nhân như sau: 1. Ô nhi m nư c do nư c th i khu dân cư Nư c th i t h gia ình, b nh vi n, khách s n, trư ng h c, cơ quan, ch a các ch t th i trong quá trình sinh ho t, v sinh c a con ngư i ư c g i chung là nư c th i sinh ho t, nư c th i t khu dân cư ho c nư c th i v sinh
63 1 B ng 1. Th ng kê m t s thành ph n cơ b n trong nư c th i ô th Thành ph n Ngu n th i nh hư ng trong nư c Các ch t tiêu th oxi H u h t các ch t h u cơ Tiêu th oxi hoà tan Các ch t h u cơ ít kh năng Ch t th i công nghi p, s n c h i cho th y sinh v t phân hu sinh h c ph m sinh ho t Vi sinh v t Ch t th i c a con ngư i Gây b nh cho ngư i Các ch t t y r a Các ch t t y r a sinh ho t c h i cho thu sinh v t Phosphat Các ch t t y r a Gây phú dư ng D um Ch t th i sinh ho t c h i cho thu sinh v t Các ch t vô cơ Ch t th i sinh ho t Tăng mu i trong nư c Các kim lo i n ng Ch t công nghi p c h i trong nư c Các h p ch t càng cua M t s ch t t y r a, ch t th i V n chuy n và hòa tan các công nghi p ion kim lo i n ng Các ch t th i r n M i ngu n th i c h i cho th y sinh v t c i m cơ b n c a nư c th i sinh ho t là trong ó có hàm lư ng cao c a các ch t h u cơ không b n v ng, d b phân h y sinh h c (như cacbonhydrat, protein, m ), ch t dinh dư ng (phôtpho, nitơ), ch t r n và vi sinh v t M t c i m quan tr ng khác c a nư c th i sinh ho t là không ph i ch có các ch t h u cơ d phân h y do vi sinh v t t o ra khí cacbonic và nư c mà còn có các ch t khó phân h y t o ra trong quá trình x lý. Khi nư c th i sinh ho t chưa x lý ưa vào kênh, r ch, sông, h , bi n s gây ô nhi m ngu n nư c v i các bi u hi n chính là: - Gia tăng hàm lư ng ch t r n lơ l ng, c, màu - Gia tăng hàm lư ng ch t h u cơ, d n t i s phú dư ng hóa, t o ra s bùng n rong, t o, d n t i nh hư ng tiêu c c cho phát tri n th y s n, c p nư c sinh ho t, du l ch và c nh quan - Gia tăng vi sinh v t, c bi t là vi sinh v t gây b nh (t , l , thương hàn...) d n n nh hư ng s c kh e c ng ng 2. Ô nhi m nư c do nư c th i công nghi p Nư c th i công nghi p là nư c th i t các cơ s s n xu t công nghi p, ti u th công nghi p, giao thông v n t i. Nư c th i công nghi p không có c i m chung mà ph thu c vào c i m c a t ng ngành s n xu t. 3. Ô nhi m nư c do nư c ch y tràn m t t Nư c ch y tràn t m t t do nư c mưa ho c do thoát t ng ru ng là ngu n gây ô nhi m nư c sông, h , nư c r a trôi qua ng ru ng có th cu n theo ch t r n (rác), hóa ch t b o v th c v t, phân bón. Nư c r a trôi qua khu dân cư, ư ng ph , cơ s s n xu t công nghi p có th là ô nhi m ngu n nư c do ch t r n, d u m , hóa ch t vi trùng.. - Quá trình t làm s ch c a nư c Các quá trình phân h y, tách và l ng ng các ch t trong nư c x y ra trong i u ki n t nhiên. ó là quá trình t làm s ch c a nư c. Quá trình này có th phân ra hai nhóm: + Quá trình v t lý như h p ph , keo t , l ng, phân ly, tách các ch t ô nhi m ra kh i nư c. Ví d l ng các ch t không tan làm cho nư c trong. + Quá trình hóa h c sinh h c g m các ph n ng th y phân, oxy hóa kh , polyme hóa nh có men ho c vi khu n xúc tác làm cho ch t ô nhi m tr nên ít c ho c không c. Quá trình t làm s ch nư c t nhiên di n ra d dàng và nhanh chóng dòng sông, dòng ch y; còn h tĩnh l ng ch m ch p hơn. Hơn n a dư i tác d ng c a b c x m t tr i quá trình quang h p tăng: tiêu th nhi u CO2 hơn, sinh lư ng oxy nhi u hơn giúp làm s ch nư c t nhiên t t hơn.
64 1 Khi cân b ng ng làm s ch t nhiên b phá v , ch t ô nhi m quá l n, c n s d ng làm s ch nhân t o. K thu t x lý nư c ph c v cho trư ng h p này. 4. Tình hình ô nhi m ngu n nư c trên th gi i và Vi t Nam 4.1. Ô nhi m do ch t h u cơ Ch t h u cơ là tác nhân ô nhi m ph bi n nh t trong các sông, h . Tác nhân ô nhi m này có n ng l n trong nư c th i sinh ho t và nư c th i m t s ngành công nghi p (ch bi n th c ph m, thu c da, d t nhu m...). Ô nhi m ch t h u cơ ư c ánh giá qua các ch s cân b ng ôxi COD, BOD và DO. T s li u c a hàng trăm tr m quan tr c cho th y trên th gi i có kho ng 10% s dòng sông b ô nhi m h u cơ rõ r t (BOD > 6,5 mg/L ho c COD > 44 mg/L); 5% dòng sông có n ng DO th p; 50% s dòng sông trên th gi i b ô nhi m h u cơ nh (BOD kho ng 3 mg/L, COD kho ng 18 mg/L). Trong các th p k g n ây các nư c phát tri n, m c ô nhi m h u cơ trong sông h ã gi m rõ r t. T i Th y i n, t ng t i lư ng BOD t công nghi p ưa vào sông là 600.000 t n năm 1950 tăng n 700.000 t n vào năm 1960, nhưng ch còn trên 300.000 t n vào năm 1980. T i m t s qu c gia ang phát tri n, nh quan tâm x lý ô nhi m, t i lư ng BOD ưa vào ngu n nư c cũng gi m d n T i Maaysia, t i lư ng BOD t công nghi p ch bi n d u ư c x lý 76% vào năm 1978, 96% vào năm 1980 và 99% vào năm 1982. Tuy nhiên nhi u qu c gia ang phát tri n, t i lư ng BOD ưa vào ngu n nư c ngày càng tăng. 4.2. Vi sinh v t gây b nh Do các dòng sông nh n kh i lư ng l n nư c th i sinh ho t t các trung tâm dân cư nên ô nhi m do vi trùng x y ra thư ng xuyên. Theo tiêu chu n c a WHO t ng coliform trong nư c u ng không ư c quá 2 MPN/100ml và không ư c có fecal coliform trong 100ml nư c u ng. Tuy nhiên ch có dư i 10% tr m quan tr c t tiêu chu n này. Sông Yamune trư c khi ch y qua thành ph , n ng fecal coliforms lên n 20.000.000 MPN/100ml do nh hư ng c a lưu lư ng nư c c ng rãnh vào sông n 200.000 m3/ngày. M c ô nhi m do vi sinh v t các dòng sông trên th gi i ư c th ng kê b ng 2. Ô nhi m ngu n n c do vi sinh v t l nguyên nhân gây ch t 25.000 ng im i ng y các n c ang phát tri n. Mc ô nhi m coliform t i các tr m quan tr c toàn c u S tr m quan tr c T ng coliform/100ml B cM Trung và Nam Châu Châu Âu và M Á Châu i Dương < 10 8 0 1 1 2 Tiêu chu n c a WHO cho nư c u ng 10-99 4 1 3 2 100-999 8 10 9 14 1.000-9.999 3 9 11 10 10.000-99.999 0 2 7 2 > 100.000 0 2 0 3 4.3. Ô nhi m do các ch t dinh dư ng Kho ng 10% s sông trên th gi i có n ng nitrat r t cao (9-25 mg/L), vư t nhi u l n so v i tiêu chu n nư c u ng c a WHO (10 mg/L). Kho ng 10% các sông có n ng photpho 0,2- 2,0 mg/L t c cao hơn 20-200 l n so v i các sông b ô nhi m. Ngu n nư c giàu các dinh dư ng P, N có kh năng b phú dư ng hóa. Trên 30% trong s 800 h Tây Ban Nha và nhi u h Nam Phi, Úc và Mêhico cũng b phú dư ng hóa. Tuy nhiên, các h c c l n như h Baikal (ch a 20% lư ng nư c ng t toàn c u), h Thư ng H , h Malawi chưa b phú dư ng. 4.4. Ô nhi m do kim lo i n ng
65 1 Ngu n ch y u ưa kim lo i n ng vào nư c là t các m khai thác, các công nghi p n ng và t các bãi chôn l p ch t th i công nghi p. Ô nhi m do kim lo i n ng ch y u các nư c công nghi p. Trong nư c sông Rhine t i Hà Lan, n ng kim lo i n ng không hòa tan trong nư c tăng d nt u th k n năm 1960, sau ó gi m d n nh các bi n pháp x lý nư c th i. N ng th y ngân, cadmi, crôm, và chì trong các năm 1990 tương ng là 1 mðg/L, 2 mðg/L, 80 mðg/L và 200 80 mðg/L. N ng các nguyên t này vào năm 1960 tương ng là 8 mðg/L, 10 mðg/L, 600 mðg/L và 50 mðg/L. n năm 1980 n ng th y ngân, cadmi, crôm và chì trong nư c sông Rhine là 5 mðg/L, 20 mðg/L, 700 mðg/L và 400 µg/L 4.5. Ô nhi m do các ch t h u cơ vi lư ng Các ch t h u cơ vi lư ng là các hóa ch t b n v ng như clo h u cơ, polyclobiphenyl (PCB) và dung môi công nghi p ư c ưa vào ngu n nư c t các nhà máy l c d u, d t, gi y, hóa ch t và ngu n nư c ch y tràn t ru ng ư c phun hóa ch t tr sâu b nh. Trong các năm 1979-1984 kho ng 25% s tr m quan tr c phát hi n ư c hóa ch t h u cơ ch a clo như DDT, aldrin, diedrin và PCB v i n ng thư ng nh hơn 10 nanogam/L (ng/L). Tuy nhiên, m t s dòng sông n ng các hóa ch t này khá cao (100-1000 ng/L) như sông Trent Anh, h Biwa và Yodo Nh t B n. Ô nhi m do clo h u cơ n ng nh t (trên 1000 ng/L) là m t s sông thu c Columbia (DDT và diedrin), Indonesia (PCB), Malaysia (diedrin) và Tanzania (diedrin). các sông châu Âu, B c M không b ô nhi m n ng do hóa ch t b o v th c v t. 4.6. Ô nhi m ngu n nư c Vi t Nam Cũng tương t như các qu c gia ang phát tri n, các ngu n chính gây ô nhi m nư c Vi t Nam là ch t th i sinh ho t, phân bón, thu c tr sâu và giao thông th y. Ô nhi m công nghi p ch t p trung m t s ô th , khu công nghi p. K t qu quan tr c môi trư ng nư c các a phương trong năm 1995 do h th ng quan tr c môi trư ng qu c gia th c hi n cho th y: 4.6.1. Ô nhi m ngu n nư c m t Hà N i - Nư c sông H ng không t tiêu chu n Vi t nam v ngu n nư c ph c v cho m c ích c p nư c sinh ho t. Tuy nhiên, ch t lư ng nư c sông H ng thay i không áng k t im u n i m cu i thành ph , ch ng t o n sông H ng này không có ngu n nư c th i l n nào x vào, ng th i kh năng t làm s ch c a sông H ng cao. - Nư c các sông thoát nư c Hà N i như sông Tô L ch, sông Kim Ngưu ã b ô nhi m n ng. các thông s BOD5, COD u cao hơn tiêu chu n cho phép t 1,2 - 3 l n, t ng coli cao hơn tiêu chu n cho phép t hàng ch c n hàng trăm ngàn l n. Nư c h Tây hi n nay b ô nhi m nh , nhưng ang bi n i theo chi u hư ng x u do quá trình ô th hóa khu v c này tương i nhanh, nư c th i, rác th i vào h càng ngày càng nhi u. 4.6.2. Ô nhi m ngu n nư c m t thành ph Hu - Các tiêu chu n lý hóa trong nư c sông Hương trư c khi ch y vào thành ph u t tiêu chu n ngu n c p nư c sinh ho t, nhưng t ng coli cao g p 4 n 8 l n tiêu chu n cho phép i v i nư c m t lo i B. Nư c sông Hương khu v c trung tâm thành ph ã b ô nhi m n ng do ch t th i sinh ho t v i s bi u hi n c a n ng BOD, N, P và vi sinh v t cao. - Nư c h T nh Tâm ã b ô nhi m n ng, không th là ngu n nư c ph c v c p nư c sinh ho t. - Nư c th i c a nhà máy th c ph m (nhà máy ông l nh, nhà máy bia) có hàm lư ng ch t h u cơ, dinh dư ng và ch t r n lơ l ng r t cao góp ph n gây ô nhi m nư c sông Hương 4.6.3. Ô nhi m ngu n nư c m t thành ph à N ng K t qu quan tr c, phân tích cho th y hi n tr ng ch t lư ng nư c m t t i các khu v c à N ng n m m c ô nhi m nh , còn n m trong gi i h n tiêu chu n cho phép i v i ngu n nư c c p ph c v sinh ho t và s n xu t (tr m n)
66 1 5. Nh ng h u qu do ngu n nư c b ô nhi m 5.1. Do các ch t h u cơ d phân h y Ngu n nư c có th b ô nhi m do các ch t h u cơ ng v t và th c v t (H u cơ th c v t = xác cây c i, hoa qu , các ch t mùn: nguyên t cơ b n gây b n là carbon; h u cơ ng v t = phân, xác ng v t th i r a... nguyên t gây b n chính là nitơ). Khi ngu n nư c b ô nhi m nh (lư ng o xy hòa tan trong nư c trên m c gi i h n cho phép); các ch t h u cơ s ư c phân h y b i các vi khu n hi u khí t o thành các s n ph m trung gian, gây ô nhi m như: nitrite, nitrate, sunfat, phosphat, CO2... Khi ngu n nư c b nhi m b n n ng (lư ng oxy hòa tan b gi m n m c t i thi u) quá trình phân h y các ch t h u cơ s do các vi khu n k khí m nh n và t o ra các s n ph m gây nhi m b n nư c như Indol, Scartol, H2S,NH3, CH4... ánh giá m c nhi m b n c a nư c do các ch t h u cơ, ngư i ta thư ng s d ng các ch s sau ây: - N ng oxi t do trong nư c (DO). Oxi t do trong nư c c n thi t cho s hô h p c a các sinh v t nư c (cá, lư ng thê, th y sinh, côn trùng, v.v...) thư ng ư c t o ra do s hòa tan t oxi khí quy n ho c do quang h p c a t o. N ng oxi t do trong nư c n m trong kho ng 8-10 ppm và dao ng m nh ph thu c vào nhi t c a nư c, s phân h y hóa ch t, s quang h p c a t o, v.v...khi n ng DO th p, các loài sinh v t nư c gi m ho t ng ho c b ch t. Do v y DO là m t ch s quan tr ng ánh giá s ô nhi m nư c c a các th y v c. Có nhi u phương pháp xác nh giá tr DO c a nư c: phương pháp Winkler ho c phương pháp dùng i n c c - Nhu c u sinh hóa oxi (BOD) và nhu c u hóa h c oxi (COD) Nhu c u sinh hóa oxi là lư ng oxi (th hi n b ng gam ho c miligam O2) c n cho vi sinh v t tiêu th oxi hóa sinh h c các ch t h u cơ trong bóng t i i u ki n chu n v nhi t và th i gian. Ph n ng x y ra như sau:: Ch t h u cơ + O2 vi khu n → CO2 + H2O + t bào m i + s n ph m trung gian Như v y BOD ph n nh lư ng các ch t h u cơ d b phân h y sinh h c có trong m u nư c. Thông s BOD có t m quan tr ng th c t vì ó là cơ s thi t k và v n hành tr m x lý nư c th i, BOD còn là thông s cơ b n ánh giá m c ô nhi m c a ngu n nư c: giá tr BOD càng l n m c ô nhi m càng cao. Tiêu chu n (TCVN 5949-1995) giá tr c c i cho phép nư c th i vào ngu n lo i A (ngu n nư c ph c v sinh ho t) là 20 mg/L. xác nh BOD c a nư c ngư i ta thư ng dùng giá tr BOD5 b ng cách xác nh 200C hi u n ng oxi hòa tan c a m u nư c sau khi pha loãng và m u pha loãng nhi t trong 5 ngày. Nhu c u hóa h c oxi là lư ng oxi c n thi t oxi hóa các h p ch t vô cơ và h u cơ trong nư c. xác nh giá tr COD ngư i ta dùng phương pháp bicromat theo ph n ng hóa h c sau: Ch t h u cơ + Cr2O72- + H+ → CO2 + H2O + 2Cr3+ Như v y, COD là lư ng oxi c n oxi hóa toàn b các ch t h u cơ trong nư c, trong khi ó BOD là lư ng oxi c n thi t oxi hóa m t ph n các h p ch t h u cơ d phân h y b i vi sinh v t Khi n ng COD và BOD cao s làm gi m DO c a nư c có h i cho sinh v t nư c và h sinh thái nư c nói chung. S khác nhau gi a hai thông s BOD và COD: C hai thông s u xác nh lư ng ch t h u cơ có kh năng b oxi hóa có trong nư c, nhưng chúng khác nhau v ý nghĩa. BOD th hi n lư ng ch t h u cơ d b phân h y sinh h c,
67 1 nghĩa là các ch t h u cơ có th b oxi hóa nh vai trò c a vi sinh v t. COD th hi n toàn b các ch t h u cơ có th b oxi hóa nh tác nhân hóa h c. Do v y t s COD/BOD luôn luôn > 1. N u ngu n nư c b các ch t c c ch Vi sinh v t thì t s ó càng cao. khi ó giá tr BOD o ư c s r t th p ho c b ng không ngư c l i giá tr COD s r t cao. Do v y không th t COD tính ra BOD ho c ngư c l i. Ch trong trư ng h p duy nh t khi thành ph n c a m t ngu n nư c t nhiên (sông, h ) ho c nư c th i không ch a ch t c và luôn n nh thì ta có th xác nh qua th c nghi m ư c m t h s chuy n i t COD thành BOD ho c ngư c l i. 5.2. Nh ng tác h i và b nh gây ra do ô nhi m nư c 5.2.1. Ô nhi m nư c do tác nhân v t lý và hóa h c - Các h t ch t r n Các h t lơ l ng trong nư c bao g m nhi u lo i h t h p ch t h u cơ và vô cơ. M t vài ch t, do kích thư c nh , nên lơ l ng trong c t nư c và t o ra c cho ngu n nư c, m t s ch t khác d ng h t l n hơn l i chìm xu ng áy t n t i d ng tr m tích áy. Các h t lơ l ng trong nư c có ngu n g c u tiên là t hi n tư ng xói mòn t, t các dòng nư c mưa ch y tràn qua ô th , qua các vùng t nông nghi p và các khu v c xây d ng. Cùng v i các quá trình xói mòn t nhiên, các ho t ng như phá h y các th m cây xanh, tăng cư ng các ho t ng nông nghi p trên các vùng t d c, gia tăng các b m t không th m nư c ã gây ra hi n tư ng xói mòn quá m c tà t o ra m t lư ng tr m tích l n l ng t ho c lơ l ng trong các dòng sông. Các h t lơ l ng gây ra r t nhi u tác h i cho s c kh e con ngư i, b i vì chúng có th giúp chuy n t i các vi sinh v t gây b nh vào ngu n nư c và óng vai trò chuy n t i các ch t c, ch t dinh dư ng cũng như kim lo i n ng v t vào nư c. Do s gia tăng các h t lơ l ng trong nư c làm gi m cư ng ánh sáng khuy ch tán trong nư c, các h sinh thái th y v c b nh hư ng m nh. Vi c thi u ánh sáng không nh ng làm gi m giá tr th m m c a các ngu n nư c mà còn làm cho các loài th c v t th y sinh không th phát tri n ư c. Ngoài ra do s tích t quá nhi u các h t tr m tích nên các c i m th y văn c a các ngu n nư c cũng b thay i, thư ng d n n gi m th tích ch a c a h nư c. - Ô nhi m nhi t Do nhi u ho t ng trên lưu v c d n n nhi t biên c a các dòng nư c tăng lên b t thư ng. Khi nhi t biên tăng lên 30C có th gây ra nhi u tác ng cho các h sinh thái th y v c. Các dòng nư c nóng vào các ngu n nư c thư ng là t các nhà máy nhi t i n, các cơ s công nghi p, và ph bi n hơn c là các dòng nư c mưa có nhi t cao. Thêm vào ó do các ho t ng trong quá trình ô th hóa càng làm gia tăng các dòng nư c nóng t nhiên. Khi nhi t c a nư c cao hơn bình thư ng, các kim lo i như ng, cadmi ư c tích lũy trong các th y sinh v t tăng lên g p ôi. Hơn n a các nh hư ng tr c ti p c a vi c gia tăng nhi t lên h th ng sinh v t th y sinh còn là y m nh quá trình tích t sinh h c các kim lo i c trong chu i th c ăn. Do nh hư ng c a ô nhi m nhi t s lư ng fecal coliorm s tăng t 100 lên 1000 các th trong tr m tích áy. M t vài lo i vi khu n và t o l i phát tri n r t m nh trong i u ki n nhi t cao này, d n n chi phí v kh trùng tăng lên. Ngoài ra chúng còn kéo theo nhi u r c r i khác liên quan n s xu t hi n mùi, v khó ch u, nư c có màu s m hơn, thay i pH, phóng th i các ch t c và gi m lư ng oxi hòa tan - Các h p ch t h u cơ Hóa ch t h u cơ bao g m các lo i thu c b o v th c v t (thu c tr sâu, di t côn trùng, di t n m, di t c d i và di t chu t), các ch t t y d u m , các dung môi h u cơ và nhi u h p ch t s d ng trong công nghi p nh a; các h p ch t h u cơ d bay hơi như benzen, xăng d u. M t vài h p ch t h u cơ trong s ó có th k t h p v i các hóa ch t kh trùng, t y u , thí d THM (trihalogen methan)
68 1 Các tác ng lên s c kh e tùy thu c hoàn toàn vào tính ch t các h p ch t h u cơ và li u lư ng con ngư i h p thu vào. M t vài lo i thu c tr sâu và dung môi h u cơ có th gây ung thư, m t s khác l i gây tác h i n các cơ quan n i t ng c a con ngư i, m t s khác có kh năng gây t bi n gen Có m t s loài t o lam có kh năng quang h p t o ra c t cyanua (cyanotoxin), khi các t bào t o ch t, chúng b phân h y và phóng th i các cyanua vào nư c. Các căn b nh do nhi m các ch t c này thư ng là các b nh v gan, r i lo n tiêu hóa, viêm loét d dày, d ng ngoài da do ti p xúc nư c như các ho t ng vui chơi gi i trí. Các báo cáo v s c kh e c ng ng trong kho ng 60 năm tr l i ây cho b t r ng không có trư ng h p t vong nào nhưng có m i quan h gi a các b nh ư ng ru t, ng c v i hi n tư ng t o n hoa t o ra c t trong ngu n nư c là r t ch t ch . - Hóa ch t b o v th c v t: ó là nh ng ch t c có ngu n g c t nhiên ho c t ng h p hóa h c, ư c dùng phòng tr sinh v t có h i cho cây tr ng và nông s n v i các tên g i khác nhau: thu c tr sâu, thu c tr b nh, thu c tr c , v.v...Có th chia thu c b o v th c v t thành ba nhóm cơ b n: Nhóm Clo h u cơ, g m các h p ch t hóa h c ch a g c Cl r t b n v ng trong môi trư ng t nhiên, v i th i gian phân h y dài. Thu c v nhóm này có Aldrin, Diedrin, DDT, Heptachlor, Lindane, Endrin, v.v... Nhóm lân h u cơ: bao g m hai h p ch t là Parathion và Malathion. Nhóm này có th i gian phân h y ng n so v i nhóm clo h u cơ, nhưng thư ng có c cao i v i ngư i và ng v t Nhóm cacbamat: g m các hóa ch t ít b n v ng trong môi trư ng, nhưng cũng r t c i v i ngư i và ng v t. i di n cho nhóm này là các h p ch t g c cacbamat như Sevi, Puradan, Basa, Mipcin. Chúng có tác ng tr c ti p vào men cholinesteraza c a h th n kinh côn trùng Trong s n xu t nông nghi p ch có m t ph n thu c b o v th c v t tác ng tr c ti p t i sâu b nh. Ph n còn l i rơi vào nư c, t và tích lũy trong các thành ph n c a môi trư ng ho c s n ph m nông nghi p gây ô nhi m môi trư ng - D u m là ch t l ng, khó tan trong nư c, tan trong các dung môi h u cơ. D u m có thành ph n hóa h c r t ph c t p. c tính và tác ng sinh thái c a d u m ph thu c vào t ng lo i d u. D u thô có ch a hàng ngàn phân t khác nhau, nhưng ph n l n là các hydrocacbon có s cacbon t 4 n 26. Trong d u thô còn có các h p ch t lưu huỳnh, nitơ, kim lo i n ng (vanadi). Các lo i d u nhiên li u sau khi tinh ch (d u DO, FO) và m t s s n ph m d u m còn ch a các ch t c như hydrocacbon a vòng (PHA), polyclobiphenyl (PCB), kim lo i (chì). Do ó d u m có tính c cao và tương i b n v ng trong môi trư ng nư c - Các kim lo i n ng Kim lo i n ng là nh ng nguyên t có t tr ng > 5. Các kim lo i n ng có trong nư c u ng thư ng ư c xem là các kim lo i lư ng v t, vì chúng thư ng có tác d ng m t n ng c c kỳ bé. Dư i ây là m t s kim lo i n ng và s liên quan c a chúng n môi trư ng và ch t lư ng nư c + Cadmi xâm nh p vào ngu n nư c t các ho t ng công nghi p như m i n, úc kim lo i, khai thác m , s n xu t sơn màu và ch t d o. Các dòng nư c ch y qua thành ph cũng óng góp m t lư ng Cadmi áng k . Cadmi ư c U.S EPA (Cơ quan b o v môi trư ng Hoa Kỳ) xác nh là có th gây ung thư. hàm lư ng th p cadmi có th gây nôn m a, n u b nh hư ng lâu dài s gây r i lo n ch c năng c a th n. Hàm lư ng cao có th gây t vong + Crôm ư c tìm th y t ch t th i c a nhà máy tráng m kim lo i, các khu khai thác m , t khí th i ng cơ. Crôm tr ng thái hóa tr III là m t nguyên t c n thi t cho quá trình s ng; nhưng khi d ng hóa tr IV nó tr nên r t c h i i v i gan và th n, có th gây xu t
69 1 huy t n i và r i lo n hô h p. Khi hít ph i crom thì có th gây ra các b nh ung thư. N u ti p xúc thư ng xuyên v i crôm s b viêm loét da + ng tìm th y trong các dòng su i có ngu n g c t núi á tr n, t ho t ng x lý t o s d ng sunphat ng. các dòng nư c mưa ô th thư ng ư c xem là m t trong nh ng ngu n cung c p ng l n. H u h t lư ng ng có trong nư c máy là do s ăn mòn c a các ng d n làm b ng ng và ng thau. ng là m t nguyên t c n thi t ph i có trong cơ th , nhưng n u ăn quá nhi u thì cũng gây ra nhi u căn b nh ác tính. hàm lư ng cao ng s phá h y gan và th n, gây r i lo n tiêu hóa và tình tr ng thi u máu. Hi n t i chưa có b ng ch ng rõ ràng có th k t lu n ng có th gây ung thư hay không + Chì ã ư c U.S EPA xác nh là m t trong nh ng ch t ô nhi m ph bi n nh t trong các dòng nư c mưa ô th . Trong nư c máy, h u h t lư ng chì tìm th y là do s bào mòn các ng d n làm b ng chì ho c ư c hàn b ng chì. Chì có th là nguyên nhân gây ra r t nhi u tri u ch ng m au như thi u máu, au th n, r i lo n kh năng sinh s n, suy gi m trí nh và kìm hãm các quá trình phát tri n trí tu cũng như cơ b p. D a trên nghiên c u v các kh i u chu t U.S EPA ã k t lu n r ng chì là ch t có kh năng gây ung thư + Th y ngân là kim lo i gây ô nhi m nư c liên quan n s l ng t t không khí, t các dòng nư c mưa ô th , các xí nghi p dư c, vi c s d ng thu c tr sâu và các bãi rác. Trong nư c, th y ngân thư ng t n t i d ng mu i.Trong các tr m tích và trong cơ th sinh v t th y sinh nó t n t i d ng h u cơ. Th y ngân khi d ng h u cơ (ví d t n t i trong cơ th cá v i hàm lư ng cao) s tác ng tr c ti p lên h th n kinh trung ương gây r i lo n h th n kinh v n ng và tâm lý và có th gây t vong. d ng vô cơ, thư ng tìm th y trong nư c, th y ngân có th gây suy gi m ho t ng c a th n + Nikel r t hay ư c tìm th y trong các ngu n cung c p nư c u ng. Theo nghiên c u c a U.S EPA ã xác nh r ng 86% các ngu n nư c ng m và 84% các ngu n nư c m t có ch a m t lư ng nh nikel. Các ngu n nikel có th là t nhà máy luy n kim, các xư ng m kim lo i, các lò rèn, các khu m , các nhà máy l c d u. Nikel không b h p thu trong d d y. hàm lư ng l n có th gây ra các căn b nh tr m tr ng cho s c kh e con ngư i. Nikel làm sút cân và thay i h th ng enzym và máu. Khi hít ph i nhi u nikel có th b ưng thư. U.S EPA x p nikel vào lo i ch t có th t bi n và ung thư. + Magan: ngu n mangan trong nư c thư ng do quá trình th i r a, xói mòn và do nhi m ch t th i t công nghi p luy n kim màu, s n xu t thép, accu khô, phân bón...Mangan có c tính không cao nhưng có kh năng nh hư ng n v giác. Trong nư c sông có n ng : 1-500 µg/L - Các ch t phóng x Các ch t phóng x là các nguyên t có th phát ra các tia phóng x trong quá trình phân rã. Chúng có th d ng khí (radon) ho c d ng kim lo i (radium), có th có ngu n g c nhân t o và cũng có th có ngu n g c t nhiên. U.S EPA ã ưa ra qui nh v t ng lư ng h t anpha ho t ng và các ho t ng c a tia beta các h t photon và radium 226 và 228. N u các phép o v t ng lư ng h t anpha và /photon vư t quá tiêu chu n cho phép thì b t bu c ph i thu thêm thông tin xác nh ra ngu n phát sinh c a các h t này. U.S EPA r t lưu ý n các ch t phóng x trong nư c u ng có chu kỳ bán rã dài hơn m t gi . Nh ng ch t phóng x lo i này s có kh năng t n t i lâu trong nư c u ng i vào t n ư ng tiêu hóa c a ngư i u ng, do v y s gây ra các tác h i i v i s c kh e. Các ch t phóng x có trong nư c ch y u có ngu n g c t nhiên. Nơi có hàm lư ng phóng x cao nh t là các gi ng có áy là á granit. Nói chung các ngu n nư c m t thư ng có n ng phóng x th p, m c dù trong không khí v n luôn t n t i m t lư ng r t bé b i phóng x do các v th h t nhân. Ngu n phóng x còn có th là t các trung tâm y t có s d ng các máy X quang, các trung tâm y h c h t nhân có s d ng các ngu n phóng x x lý bư u ho c các kh i u ung thư. Các nhà máy i n h t nhân, các ch t th i phóng x , các phương ti n nghiên c u có ngu n phóng x u có kh năng
70 1 phát ra các tia b c x . Các nhà máy công nghi p như thu c lá, ch bi n th c ph m, s n xu t khai thác v t li u xây d ng như á, cát u ư c xem là các ngu n th i ch t phóng x vào ngu n nư c u ng. Các ch t phóng x là nguyên nhân c a nhi u căn b nh ung thư do chúng làm thay i các c u trúc c a nhi m s c th trong các t bào. Hơn n a các t bi n gen này còn mang tính ch t di truy n. Các nh hư ng n s c kh e là do t ng li u lư ng b c x cơ th h p thu. V i tia beta/phôtông, EPA qui nh t ng li u lư ng an toàn cho m t ngư i là 4 mrem/năm. Th c ra phóng x cơ th thu nh n t nư c u ng là r t ít, mà lư ng phóng x ch y u gây ra các r i ro cho s c kh e c bi t là các ca ung thư ph i là phóng x t khí radon phát ra t cát s n, á xây nhà. 5.2.2. Ô nhi m nư c do tác nhân sinh h c H u h t các vi sinh v t gây b nh trong nư c thư ng có ngu n g c t phân ngư i, ng v t, chúng xâm nh p vào ngu n nư c, vư t qua các quá trình kh trùng và r i ti n vào các ng d n nư c. Các h th ng h xí, các dòng nư c mưa t các khu ch búa, các trang tr i chăn nuôi, do phân c a các sinh v t hoang dã, ch t th i t thuy n bè chính là ngu n cung c p các m m b nh cho các ngu n nư c. Do các múi n i c a ng d n v , các b ch a b th ng và các ho t ng kh trùng không thích h p chính là nh ng cơ h i giúp vi sinh v t d dàng xâm nh p vào nư c máy Nh ng tác nhân sinh h c chính, truy n qua nư c có th x p thành 4 lo i: vi khu n, virus, ký sinh trùng và các lo i vi sinh v t khác. S nguy h i n s c kh e con ngư i do u ng nư c tr c ti p, do ăn các lo i th c ph m, ho c do s d ng nư c trong ch bi n th c ăn, v sinh cá nhân... Có th phân lo i ô nhi m nư c do tác nhân sinh h c như sau: - Virus + Virus nhi m qua ư ng tiêu hóa. Khi nư c u ng b nhi m b n Virus ư ng ru t thì 3 b nh có th x y ra thành d ch là viêm d dày ru t và viêm gan A. Viêm d dày ru t ngu n g c Virus có th bi n i theo các m m b nh, mà trong ó có nhi u lo i nư c ư c phân l p g n ây. Viêm d dày ru t thư ng kéo dài 24 - 72 gi kèm theo bu n nôn, nôn m a, a ch y x y ra m i l a tu i. Tr m tr ng nh t là tr nh và ngư i già khi mà s m t nư c và r i lo n cân b ng i n gi i có th x y ra nhanh chóng và e d a tính m ng n u như không ư c x lý k p th i. B nh viêm gan A. Virus nhi m qua ư ng tiêu hóa r i th i ra phân và nhi m vào nư c. Viêm gan A x y ra theo ki u d ch a phương; và thư ng b c phát thành các v d ch quan tr ng. i u tra d ch t h c ã ch ng minh r ng: các t phát d ch gây ra b i nư c b ô nhi m do ti p xúc v i nư c c ng, phân... (năm 1956, New Deli m t tr n d ch viêm gan A x y làm 28.000 ngư i m c b nh). Virus viêm gan A có tính kháng cao môi trư ng bên ngoài, nó ch u ư c 600C trong m t gi , c n ph i có hàm lư ng chlor 1mg/ lít trong 30 phút m i làm b t ng ư c virus. B nh s t b i li t có s c kháng cao môi trư ng bên ngoài, mu n gi t virus c n cho vào nư c m t li u lư ng chlor ho t tính là 0,5mg/ lít th i gian ti p xúc 1 gi . Các b nh nhân và ngư i lành mang trùng thư ng ào th i virus theo phân trong m t th i gian có th n3 tháng; các i u ki n này r t thu n l i cho vi c lây truy n b nh qua nư c u ng. + Virus nhi m qua ư ng niêm m c ó là Adênovirus, óng vai trò trong b nh viêm k t m c. năm 1969 ngư i ta ã phân l p Adênovirus t 77 b nh nhân, t t c u có t m sông, h vài ngày trư c khi kh i b nh. Các virus này ư c xem là nguyên nhân gây ra b nh viêm k t m c các b bơi công c ng. - Ô nhi m nư c và b nh viêm nhi m ư ng sinh d c dư i
71 1 Vi sinh v t nhi m qua ư ng sinh d c dư i Nhi u công trình nghiên c u trong nư c cũng như trên th gi i cho bi t: khi s d ng ngu n nư c b ô nhi m thì nhi u lo i t p khu n có th xâm nh p qua ư ng sinh d c dư i và gây b nh viêm nhi m ph khoa cho ph n . Vi t Nam ã có nhi u công trình nghiên c u cho th y các ph n nông dân trong quá trình lao ng do ph i ngâm mình dư i nư c b nhi m b n ho c s d ng ngu n nư c b nhi m b n t m r a thì t l viêm nhi m ư ng sinh d c dư i tăng cao áng k . - Các vi khu n nhi m qua ư ng tiêu hóa Nhóm vi khu n gây b nh cho ngư i qua ư ng tiêu hóa thư ng có nh ng c tính sinh h c như sau: Nơi cư trú thư ng là ru t ngư i, ho c ru t ng v t máu nóng. B nh lây truy n qua phân: tr c ti p t phân n mi ng ho c gián ti p qua trung gian th c ăn mà ch y u là nư c b nhi m phân. Nhóm vi khu n này là nguyên nhân gây ra h u h t các v d ch l n, có ngu n g c t nư c, trong l ch s : d ch t ,d ch thương hàn và b nh tương t (do Salmonella Typhy, Para typhy B và vài typ lân c n) d ch l tr c khu n (do Shigella). M c nghiêm tr ng c a các v d ch k ti p, ã khi n cho su t nh ng th p niên sau này, vi c phòng ng a và x lý nư c u hư ng ch y u vào m c ích là ch ng l i các nguy cơ nêu trên. - Các nguyên sinh ng v t Trong s nhi u lo i nguyên sinh ng v t gây b nh cho ngư i, g m có: Entamoeba histolytica (Rhizopda) gây b nh ki t l amib, Giardia intestinalis (trùng soi, plagellata) và Balantidium coli c 3 lo i trên u gây nên r i lo n ư ng ru t ôi khi khá nghiêm tr ng. Chúng ư c ào th i theo phân d ng kén b n v ng. Ngư i b nhi m qua ư ng tiêu hóa. Kén c a các loài nguyên sinh ng v t trên ây có th t n t i trong nư c t 2 n 3 tu n, các lo i kén này r t b n v ng v i các tác nhân ti t khu n thông thư ng, ngư c l i chúng b c n tr b i l c. Mu n tiêu di t kén ph i dùng lư ng chlor 5mg/l trong 1 gi ho c un nư c trên 600C. - Giun sán Chu trình các loài giun sán thư ng ph c t p, ôi khi c n qua vài d ng u trùng trên v t ch trung gian. Nhi u loài giun lây truy n qua nư c như: giun ũa, tóc, kim. Do phân nhi m vào nư c, r i tr ng giun n ra phôi trong nư c g p i u ki n thu n l i thì nhi m qua ngư i. Nư c cũng óng vai trò lây truy n b nh sán cho ngư i, mà c bi t quan tr ng là 2 lo i sau: + Sán máng Schistosomiasis B nh này ch lây truy n qua nư c ng t b nhi m sáng máng, b nh x y ra các nư c nhi t i, ang phát tri n. Sán máng gây b nh n ng cho ngư i, ôi khi gây t vong, trên Th gi i có kho ng 200 tri u ngư i b nhi m b nh. ư ng da, niêm m c là ư ng lây truy n duy nh t. Ch c n ti p xúc ng n v i nư c cũng cho v y ký sinh có th chui qua da và cơ th . (L i qua sông, hói c n, tr con t m các ao h , sông ch a u trùng sán). Ch m t con u trùng cũng gây b nh. Vi c cung c p nư c s ch t m r a, s h n ch ti p xúc c a ngư i v i ngu n b nh. + Sán lá gan (Clonorchis sinensis) thư ng gây b nh vùng ôn i. Sán ký sinh gia súc (c u, bò, chó, mèo). Tr ng cho các u trùng có tiêm mao trong môi trư ng nư c bên ngoài, các phôi này nhi m vào các lo i nhuy n th là ký ch trung gian. Sau khi bi n d ng và tăng sinh các tiêm mao cho ra các u trùng, s ng m t th i gian trong nư c và óng kén trong nư c y (trên b m t các th c v t dư i nư c như xà lách xoong ; các lo i cá: rô, trê, di c). Ngư i và v t b nhi m khi u ng nư c ao h , khi ăn rau ho c cá có mang các kén y. Vi t Nam, theo Leger năm 1911 t l b nhi m sán lá gan mi n B c là 50%. Hi n nay m t s xã thu c huy n Nghĩa Hưng, t nh Hà Nam Ninh cũ t l b nh này là 40%. + Sán lá ru t (Fassei-slipsiasis)
72 1 u trùng t phân ngư i nư c c, bám dính vào các lo i rau nuôi tr ng trong nư c (rau c n, rau mu ng...). N u ngư i ăn lo i rau này (không r a s ch, không n u chín) s m c b nh sán lá ru t. + Sán lá ph i (Paragonimiasis) Trong nh ng năm g n gây các nhà y h c Vi t Nam ã phát hi n m t s b nh nhân t nh Lai Châu m c b nh sán lá ph i, trong ó có m t s h c sinh ăn s ng các con cua á b t ư c ven các dòng su i nư c III. Các biên pháp b o vê sư c n kiêt và ô nhiêm nguôn nươc b o m s d ng h p lý ngu n nư c h n ch c n ki t, dư i góc sinh thái c n chú ý n m t s nguyên t c sau: - B trí khu s n xu t ho c khu dân cư g n các ngu n nư c, quy mô các khu này c n tính toán phù h p v i ti m năng ngu n nư c k c trư c m t và tương lai. - Nghiên c u áp d ng các phương pháp ti t ki m s d ng nư c (tính theo ơn v s n ph m hay u ngư i). - Nghiên c u chuy n công ngh khép kín và n i ti p nhau, theo m t trình t h p lý: m t lư ng nư c s d ng cho nhi u i tư ng. - Nghiên c u s d ng l i nư c th i cho m c ích khác. - Nghiên c u chuy n m t s công ngh s n xu t dùng nư c sang công ngh m i. Ví d : dùng không khí thay nư c làm mát. - Nghiên c u chính sách kinh t làm òn b y cho vi c ti t ki m s d ng nư c. IV. Các bi n pháp b o v ngu n nư c 1. Ki m soát ch t ô nhi m trong nư c th i Tùy m c ích s d ng mà yêu c u ch t lư ng nư c khác nhau. Ch t lư ng ngu n nư c ư c c trưng b ng n ng gi i h n cho phép c a các thành ph n có m t mà trong quá trình tác ng lâu dài không nh hư ng t i s c kh e con ngư i và phá h y h sinh thái ngu n nư c. b o v ngu n nư c m t có hi u qu , các ch tiêu ánh giá tình tr ng v sinh nư c th i ph i ư c ki m tra ch t ch theo tiêu chu n. 2. T ch c giám sát ch t lư ng nư c ngu n Giám sát (monitoring) ch t lư ng nư c các khu v c là ánh giá ch t lư ng nư c, d báo m c ô nhi m ngu n nư c. ó là cơ s xây d ng các bi n pháp b o v có hi u qu . N i dung cơ b n c a h th ng giám sát ch t lư ng nư c trong khuôn kh h th ng giám sát môi trư ng toàn c u (GEM) là: - ánh giá các tác ng do ho t ng c a con ngư i i v i ngu n nư c và kh năng s d ng nư c vào các m c ích khác nhau. - Xác nh ch t lư ng nư c t nhiên. - Giám sát ngu n g c và ư ng di chuy n c a các ch t b n và ch t c h i i vào ngu n nư c. - Xác nh xu hư ng thay i ch t lư ng ph m vi vĩ mô. th c hi n các n i dung này c n ph i t ch c h th ng giám sát bao g m: + Tr m giám sát t ng cơ s . + Tr m ánh giá tác ng t ng khu v c. + Tr m ánh giá xu hư ng thay i ch t lư ng nư c có quy mô l n: t ng khu v c hay toàn c u.
73 1 7. Phương pháp x lý nư c th i Trong các ph n trư c chúng ta th y r ng ngu n gây ô nhi m nư c quan tr ng nh t là nư c th i. Nư c th i sinh ho t và nư c th i công nghi p u ch a các tác nhân gây c h i, gây suy thoái ch t lư ng nư c sông, h , nư c ng m. Do v y vi c x lý nư c th i là t i c n thi t trong công tác b o v tài nguyên nư c. 1. Phương pháp x lý theo nguyên t c sinh h c Có ba nhóm phương pháp x lý nư c th i theo nguyên t c sinh h c: - Các phương pháp hi u khí (aerobic) - Các phương pháp thi u khí (anoxic) - Các phương pháp k khí (anaerobic) Tùy i u ki n c th (tính ch t, kh i lư ng nư c th i, khí h u, a hình, m t b ng, kinh phí...) ngư i ta dùng m t trong các phương pháp trên ho c k t h p v i nhau x lý nư c th i. 1.1. Các phương pháp hi u khí (aerobic) Phương pháp hi u khí dùng phân h y các ch t h u cơ b ng các lo i vi sinh hi u khí. Các ch t gây ô nhi m ư c các lo i vi sinh hi u khí s d ng oxi hòa tan trong nư c oxi hóa thành các s n ph m vô cơ hóa. Ch t h u cơ + O2 H2O + CO2 + năng lư ng Ch t h u cơ + O2 T bào m i T bào m i + O2 CO2 + H2O + NH3 T ng c ng: Ch t h u cơ + O2 CO2 + H2O + NH3... i u ki n c n thi t cho quá trình x lý hi u khí: pH = 5,5-9,0. Oxi hòa tan =ð 0,5 mg/L; nhi t : 5-40oC. Theo phương pháp hi u khí m t s k thu t sau ây thư ng ư c áp d ng. 1.1.1. K thu t bùn ho t tính ây là k thu t ư c s d ng r ng rãi x lý nư c th i ô th và công nghi p th c ph m. Theo cách này, nư c th i sau khi thu gom ư c ưa qua b ph n ch n rác, ch t r n ư c l ng, bùn ư c thiêu h y và làm khô. Quá trình có th h i lưu (bùn ho t tính xoay vòng) làm tăng kh năng lo i BOD ( n 85-90%), lo i N ( n 40%) và lo i coliform (60-90%). 1.1.2. Ao n nh nư c th i ây là m t lo i ao ch a nư c th i trong nhi u ngày, ph thu c vào nhi t , oxy ư c t o ra qua ho t ng t nhiên c a t o trong ao. Cơ ch x lý trong ao n nh ch t th i bao g m c hai quá trình hi u khí và k khí. Hai lo i ao n nh nư c th i thư ng ư c s d ng nhi u nh t, ó là: - Ao n nh ch t th i hi u khí. Là lo i ao c n c 0,3-0,5m ư c thi t k sao cho ánh sáng m t tr i thâm nh p vào l p nư c nhi u nh t phát tri n t o do ho t ng quang h p t o oxi. i u ki n thông khí b o m t m t n áy ao. - Ao n nh ch t th i k khí. Là lo i ao sâu không c n oxi hòa tan cho ho t ng c a vi sinh. ây các loài vi sinh k khí và vi sinh tùy nghi dùng oxi t các h p ch t như nitrat, sulfat oxi hóa ch t h u cơ thành metan và CO2. Các lo i ao này có kh năng ti p nh n kh i lư ng l n ch t h u cơ và không c n quá trình quang h p t o. Ao n nh ch t th i tùy nghi là lo i ao ho t ng theo c quá trình hi u khí và k khí. Ao thư ng sâu kho ng 1-2m, thích h p cho vi c phát tri n t o và các vi sinh tùy nghi. Ban ngày khi có ánh sáng m t tr i quá trình chính x y ra trong ao là hi u khí. Ban êm và l p áy ao quá trình chính là k khí. 1.2. Các phương pháp thi u khí (anoxic)
74 1 Trong i u ki n thi u oxi hòa tan vi c kh nitrit hóa s x y ra. Oxi ư c gi i phóng t nitrat s oxi ch t h u cơ nitơ và khí CO2 s ư c t o thành: Vi sinh NO3-  → NO-2 + O2  Chathuuco O2   → N2 + CO2 + H2O  Trong h th ng x lý theo k thu t bùn ho t tính s kh nitric hóa s x y ra khi không có ti p xúc v i không khí. Khi ó oxi c n cho ho t ng c a vi sinh gi m d n và vi c gi i phóng oxi t nitrat s x y ra. Theo nguyên t c trên phương pháp anoxic (thi u khí, kh nitric hóa) ư c s d ng lo i nitơ ra kh i nư c th i 1.3. Các phương pháp x lý k khí Phương pháp x lý k khí dùng lo i b các ch t h u cơ trong ph n c n c a nư c th i b ng vi sinh v t tùy nghi và vi sinh v t k khí. Sơ cơ ch sinh hóa c a phương pháp x lý k khí như sau: CO2; CH4 H2 S Ch t h u cơ axit h u cơ CH4, và CO2 Vi sinh t o axit Vi sinh lo i axit t o metan - Các phương pháp lên men k khí Hai phương pháp x lý k khí thông d ng ư c nêu dư i ây + Lên men axit: là quá trình th y phân và chuy n hóa các s n ph m th y phân (như axit béo, ư ng) thành các axit và rư u m ch ng n hơn và cu i cùng thành khí CO2. + Lên men mêtan: là quá trình phân h y các ch t h u cơ thành khí mêtan (CH4) và khí cacbonic. Vi c lên men mêtan nh y c m v i s thay i pH. pH t i ưu cho quá trình này là t 6,8-7,4. Thí d v s lên men mêtan hóa: Methanhoa CH3COOH   → CH4 + CO2  Các phương pháp k khí thư ng ư c dùng x lý nư c th i công nghi p th c ph m và ch t th i t chu ng tr i chăn nuôi, phân rác 2. Các phương pháp v t lý và hóa h c Các phương pháp x lý sinh h c ư c s d ng v i hi u qu cao x lý ch t h u cơ kém b n v ng, nhưng ít hi u qu v i nư c th i công nghi p ch a các ch t vô cơ c h i h i (kim lo i n ng, axit, bazơ) ho c các ch t h u cơ b n v ng (các clobenzen, PCB, phenol...) và cũng ít hi u qu v i m t s lo i vi trùng. Trong các trư ng h p này c n k t h p phương pháp x lý sinh h c v i các phương pháp lý, hóa h c. Năm lo i phương pháp lý, hóa thư ng ư c dùng trong x lý nư c th i là: - Phương pháp l ng và ông t - Phương pháp h p ph - Phương pháp trung hòa các axit và bazơ - Phương pháp chi t tách - Phương pháp clo hóa kh trùng và phân h y ch t c 2.1. Phương pháp h p ph Phương pháp này d a theo nguyên t c các ch t ô nhi m tan trong nư c có kh năng h p ph lên b m t m t s ch t r n (ch t h p ph ). Các ch t h p ph thư ng dùng là: than ho t tính (d ng h t ho c d ng b t), than bùn...Phương pháp h p ph có tác d ng t t trong vi c
75 1 x lý nư c th i có ch a các ch t h u cơ các kim lo i n ng và màu. lo i b các kim lo i n ng, các ch t vô cơ và h u cơ c h i, hi n nay ngư i ta có th s d ng than bùn ho c m t s lo i th c v t nư c như l c bình vì chúng có năng h p ph t t 2.2. Phương pháp l ng và ông t Các hóa ch t thư ng dùng trong phương pháp l ng và ông t lo i b các ch t r n lơ l ng trong nư c th i là: - Phèn chua Al2(SO4)3.nH2O (n = 13-18) - Soda k t h p phèn chua Na2CO3 + Al2(SO4)3.nH2O - Nư c vôi Ca(OH)2 - Natri aluminat Na2AlO4 - S t clorua và s t (III) sunfat Fe2(SO4)3 Thí d dùng phèn ê lo i b photphat trong nư c th i: Al2(SO4)3 + PO43- + 2AlPO43- + 3SO42-. pH t i ưu: 5,6-6,0 Dùng vôi lo i Magiê bicacbonat: Ca(OH)2 + Mg(HCO3)2 → 2CaCO3 + Mg(OH)2 + 2H2O 2.3. Phương pháp trung hòa - Trung hòa n c th i có tính axit: Cho n c th i qua các t ng l c có ch a các ch t ki m nh vôi, á vôi, olomit... - Trung hòa nư c th i có tính ki m: Dùng các lo i axit k thu t ã pha loãng trung hòa nư c th i có tính ki m 2.4. Phương pháp clo hóa Vi c clo hóa ư c s d ng cho nư c th i sinh ho t, nư c th i công nghi p kh trùng, di t t o và làm gi m mùi. Trong x lý sinh h c trư c khi ưa nư c ã x lý vào sông, h c n th c hi n vi c kh trùng b ng clo hoá 2.5. So sánh ưu và như c i m c a hai phương pháp x lý nư c th i Phương pháp hóa h c: Phương pháp sinh h c: - Thi t b ph c t p, giá u tư cao - Thi t b ơn gi n r ti n - T n hoâ ch t, giâ thănh cao - Không t n hóa ch t, - T o nhi u bùn - Bùn n nh - Hi u qu x lý ch t h u cơ kém (t i a - Hi u qu x lý ch t h u cơ cao ( n 70%) 90%) - X lý ư c các kim lo i n ng, ch t h u - Hi•u qu• v•i câc ch•t vô cơ b n, vi sinh v t c•, h•u c• b•n, và m•t s• Câu h i lư ng giá cu i bài 1. Phân tích c i m c a ô nhi m nư c 2. Trình bày d ch t h c v ô nhi m nư c t i Vi t Nam và khu v c 3. Mô t nh ng b nh liên quan do ô nhi m nư c gây nên 4. Nêu bi n pháp giáo d c s c kh e v phòng ch ng ô nhi m nư c, b o v ngu n nư c 5. Mô t nh ng gi i pháp x lý nư c th i: công nghi p, b nh vi n, sinh ho t.
76 1 TÀI LI U THAM KH O 1. Bùi Tr ng Chi n, Dương Tr ng Ph et al (1995), V sinh môi trư ng phòng ch ng b nh t (D ch t "Environmental Sanitation for cholera control"). T ch c y t th gi i. L c lư ng c nhi m toàn c u ch ng b nh t . NXB Y h c. 2. Nguy n Ng c Khanh (1998), B l c nư c lo i nh dùng cho gia ình ơn v xa ngu n nư c cung c p nư c máy thành ph . Tóm t t báo cáo khoa h c H i ngh môi trư ng toàn qu c 1998, Hà N i. 3. ào Ng c Phong và cs (2001), V sinh - Môi trư ng - D ch t . T p I, NXB Y h c, Hà N i. 4. ào Ng c Phong, Lê Quang Hoành và cs (2001), V sinh môi trư ng và nguy cơ t i s c kho , NXB Y h c, Hà N i. 5. Nguy n Vi t Ph và c ng s (1992), ánh giá tài nguyên nư c và s d ng nư c c a C ng Hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam. y ban Qu c gia Vi t Nam v chương trình th y văn qu c t. 6. Ph m Song (1997), Nư c và nư c s ch Vi t Nam, Trong H i th o qu c gia ch t lư ng và ki m soát ch t lư ng nư c. 7. Lê Trình (1997), Quan tr c và ki m soát ô nhi m môi trư ng nư c, NXB khoa h c và k thu t. 8. Trung tâm tiêu chu n - ch t lư ng (2004) Các tiêu chu n Nhà nư c Vi t Nam v môi trư ng, T p 1, Ch t lư ng nư c. Hà N i. 9. Deborah Chapman (1992), Water quality Assessments, Unesco, WHO, UNEP Publishes by Comdon, New York-Tokyo. 10. Eli Daly, Richard Helmer and David Wheches (1992), Surveillance and Control of drinking Water quality, New York. 11. Howard J. Oxfam (1997), Safe drinking water, An Oxfam technical guide. Oxford. 12.WHO (2002), Guidelines for drinkingwater quality, Volumme 3 Surveillance and Control of communnity supply, Geneva.
77 1 V SINH T- THANH TR CH T TH I C M c tiêu 1. Trình bày ư c các nguyên nhân gây ra ô nhi m t. 2. Nêu ư c các tác nhân sinh h c gây b nh cho ngư i qua môi trư ng t theo t ng nhóm ư ng truy n. Xác nh ư c các ch s dùng ánh giá t b ô nhi îm b i phân. 3. Nêu ư c ý nghĩa, t m quan tr ng c a vi c thanh tr ch t th i b . 4. Nêu ư c sáu yêu c u c a m t công trình x lý phân h p v sinh.; nguyên t c ho t ng, cách xây d ng, s dung, b o qu n; ưu, như c i m c a các lo i công trình x lý phân h p v sinh. N i dung t ư c coi là m t trong nh ng y u t c a môi trư ng xung quanh và có tác ng ch t ch v i cơ th con ngư i. V i s phát tri n c a ngành khoa h c nói chung và y h c nói riêng, con ngư i ngày càng hi u môi trư ng t m t cách sâu r ng hơn. Ngày nay, ngư i ta không ch chú ý n tính ch t v t lý, thành ph n hoá h c, vai trò màu m c a t mà còn chú ý nghiên c u nh hư ng qua l i gi a ho t ng c a con ngư i trong quá trình s ng, lao ng s n xu t n thành ph n, tính ch t c a t, nh t là hi n tư ng nhi m b n c a t n s c kho con ngư i. I. Ô nhi m ât và b nh tât Ô nhi m t nói chung là do nh ng t p quán ph n v sinh, do ho t ng trong nông nghi p v i các phương th c canh tác khác nhau, do cách th i b không h p lý các ch t c n bã c và l ng vào t. Ô nhi m t còn do nh ng ch t gây ô nhi m không khí l ng xu ng m t t. 1. Nguyên nhân gây ô nhi m t Ngư i ta phân chia các nguyên nhân gây ô nhi m t như sau: 1.1. Do s d ng trong nông nghi p nh ng s n ph m hóa h c Nh ng s n ph m hóa h c ư c s d ng trong nông nghi p như phân bón và ch t i u hòa sinh trư ng. Các ch t dinh dư ng tr i qua m t chu trình t t t i th c v t, t th c v t t i ng v t r i quay tr v v i t. Theo m c thâm canh trong nông nghi p và m c s d ng ngày càng nhi u các s n ph m hóa h c, các ch t i u hòa sinh trư ng, k t h p v i s tăng lên c a các ch t th i ngu n g c h u cơ khi n cho t vùng nông nghi p b ô nhi m n ng. 1.2. Do th i ra trên m t t m t lư ng l n ch t th i b trong công nghi p Nh ng ch t th i b trong công nghi p như than, khoáng v t t các ng khói, lòì nung, lò úc gang. Dư i hình thái hơi, b i, khí c tung vào không trung, ch t th i b rơi xu ng t. Ch t c h i rơi xu ng t s làm thay i thành ph n PH c a t, quá trình nitrit hóa c a t, do ó nh hư ng n ho t ng c a các vi sinh v t trong t. 1.3. Do th i ra trên m t t nh ng ch t th i b trong sinh ho t t thư ng là nơi ư c dùng ti p nh n các ch t th i thành ph và các khu công nghi p, trong khi ó do s ô th hóa ngày càng nhanh, ngày càng có nhi u khu t v n dành cho vi c thu gom rác b thu h p l i, t o ra m i quan tâm lo l ng v nguy cơ ô nhi m cho các khu dân cư. các nư c ang phát tri n, ô nhi m t b i các vi sinh v t gây b nh luôn luôn t o ra m i quan tâm l n. V i ch c năng chăm sóc và b o v s c kh e con ngư i, B Y t nư c ta ã nh n nh: tình hình b nh t t c a nhân dân ta v cơ b n v n thu c mô hình b nh c a các nư c ang phát
78 1 tri n; và th c hi n m c tiêu vì s c kh e cho m i ngư i dân thìì bi n pháp chi n lư c v n là c i thi n v sinh môi trư ng; góp ph n h n ch s lây lan và phòng ch ng m t s b nh nhi m khu n, nhi m ký sinh trùng ư ng ru t ch y u Vi t Nam. Trong lĩnh v c v sinh môi trư ng, trư c tiên ph i quan tâm n tác ng c a môi trư ng n s c kh e con ngư i thông qua vi c tìm hi u tác nhân gây ô nhi m môi trư ng và d ng ô nhi m. V i tình hình kinh t - xã h i hi n nay thì ch t th i b trong các lĩnh nói trên ã làm ô nhi m môi trư ng nói chung trong ó có môi trư ng t. Vn ô nhi m t b i các ch t th i có quan h v i v n ô nhi m nư c và không khí, b i vì các ch t gây ô nhi m t v n n m nguyên m t ch trong m t th i gian tương i dài n u chúng không b r a trôi, b tiêu h y hay b th tiêu b ng các phương pháp khác nhau. 2. nh hư ng c a ô nhi m t i v i s c kho 2.1. Các b nh do t b nhi m b n b i ch t th i b trong sinh ho t Tác nhân sinh h c t n t i thư ng xuyên trong các ch t th i b gây ra ô nhi m t và gây b nh cho ngư i ư c chia theo 3 nhóm ư ng truy n: 2.1.1. Truy n b nh t ngư i - t - ngư i Tr c khu n và các nguyên sinh ng v t ư ng ru t có th làm ô nhi m t là do: - Nh ng phương pháp b ch t th i m t v sinh; - S d ng phân bón l y t các lo i h xí hay bùn trong nư c th i sinh ho t không ư c x lý. t có th b ô nhi m b i tr c khu n l ñ, tr c khu n thương hàn, ph y khu n t ho c amip. Tuy nhiên nh ng b nh do các vi sinh v t này gây ra thư ng lan truy n ch y u b i nư c b ô nhi m ho c truy n b nh do ti p xúc tr c ti p t ngư i này sang ngư i khác ho c do th c ph m; ngoài ra ru i ti p xúc tr c ti p v i t b nhi m b i phân, sinh s n ó r i truy n m m b nh i. - Truy n b nh theo phương th c này còn do các lo i ký sinh trùng (giun sán). Ký sinh trùng ư c truy n qua t ho c tr ng giun sán; âÚu trùng c a chúng sau m t th i gian b nh s tr thành tác nhân gây b nh cho ngư i, quan tr ng là giun ũa, giun móc. i u ki n môi trư ng t r t thu n l i cho s t n t i c a tr ng m t s lo i ký sinh trùng; ngoài ra nó còn ph thu c lư ng mưa rơi, vào nhi t không khí cũng như vào k t c u và m c a t. Thói quen m t v sinh luôn luôn góp ph n vào vi c duy trì chu trình nhi m trùng theo phương th c lây truy n t ngư i - t - ngư i. 2.1.2. Truy n b nh t ng v t - t - ngư i Trong m t s b nh c a ng v t truy n sang cho ngư i, t có th gi vai trò ch y u truy n tác nhân nhi m trùng t v t nuôi sang ngư i. - B nh xo n trùng vàng da (Leptospirose): Xo n khu n Leptospira gây b nh ng th i cho v t nuôi và cho ngư i kh p nơi trên th gi i. ng v t m c b nh thư ng là trâu, bò; nh ng v t nuôi m c b nh thư ng ào th i qua nư c ti u t i 100 tri u leptospira trong 1ml; n u nư c ti u ư c tr n l n v i bùn ho c nư c có PH trung tính hay ki m nh thì các xo n khu n có th s ng t i hàng tu n. Nh ng ngư i lao ng nông nghi p thư ng m c b nh này. - B nh viêm da do giun: B nh này có th g p nh ng ngư i ph i ti p xúc v i ch t phóng u do v t nuôi th i ra c bi t là tr em. Ngư i b nhi m là do s xâm nh p vào da c a nh ng u trùng giun móc di ng (h Ankylostoma brazilienne) t t lên, xuyên qua da ngư i và gây viêm da nhi u mc khác nhau. 2.1.3. Truy n b nh t t - ngư i
79 1 - Các b nh n m: H u h t các b nh n m n ng da, ăn sâu vào da hay lan toàn thân u gây ra do n m ho c x khu n (actinomycetes); chúng phát tri n bình thư ng như nh ng vi khu n ho i sinh trong t hay cây c , khi nh ng s i n m khác nhau xâm nh p vào da qua các v t thương. H u h t cơ ch lây nhi m t t - ngư i u theo cơ ch : các s i n m có trong các h t b i b gió cu n vào không khí và gây b nh cho ngư i. - U n ván: Gây ra do ngo i c t c a tr c khu n k khí có nha bào Clostridium Tetani (tr c khu n Nicolaier); m m b nh này g p kh p nơi trên th gi i do kh năng t n t i c a nha bào ngo i c nh r t cao. B nh thư ng g p nh ng ngư i làm nông nghi p, ch y u t nh ng v t thương b nhi m trùng ti p xúc v i t b ô nhi m phân. Tác nhân gây b nh ư c phóng ra do nh ng súc v t b b nh, c bi t là ng a. Vi khu n u n ván g p khá nhi u trong t canh tác, ôi lúc c trong t b hoang. Càng lên cao (vùng núi) càng ít g p vi khu n này. - B nh nh c c t (Botulisme): Gây ra do ngo i c t c a Clostridium botulinum. Ngu n m m b nh là t ho c ru t súc v t. Ngư i m c ph i là do ăn các lo i th c ph m óng h p, th c ph m s y mà vi c thanh trùng không m b o tiêu di t h t các nha bào. Nha bào c a chúng có r i rác trong t; ph n l n t b nhi m là lo i t sét, Cl.Botulinum sinh s n m nh và lan truy n t t trong lo i t này. Trong ru t ngư i và ng v t máu nóng, Cl.Botulinum d ng ho i sinh. Ngư i và nhi u ng v t u có vai trò gieo r c m m b nh này trong thiên nhiên. 2.1.4. Các siêu vi khu n truy n b nh trong t Trong t, ngư i ta ã tìm th y m t s siêu vi khu n ư ng ru t như poliovirus gây b nh b i li t, ECHO và Cocsacki (ch ng ECHO7, ECHO9) gây viêm màng não, tiêu ch y, s t phát ban, viêm não tr sơ sinh.. Siêu vi khu n ư ng ru t ch u ng t t v i các tác nhân lý hóa và s ng dai d ng ngo i c nh. t sét pha cát thu hút nhi u siêu vi khu n ư ng ru t hơn c . 2.1.5. Nh ng vi khu n ánh giá t b nhi m phân - Coli-aerogenes: Nhóm coli-aerogenes thư ng d ng ho i sinh; chúng r t g n gũi v i nhóm vi khu n gây b nh thương hàn, l , cho nên không l gì khi chúng bi n th , chúng có kh năng gây ng c th c ăn, gây viêm ru t trong nh ng i u ki n nh t nh. Ta thư ng g p coli- aerogenes trong phân tươi c a ngư i và ng v t. - Bactrine -perfringens: Là vi khu n ch i m t b nhi m b n b ng phân tươi. Lo i này cư trú thư ng xuyên trong ru t ngư i và ng v t. Khi có s hi n di n c a nó t c là t b nhi m phân tươi khá lâu (vi khu n có nha bào). Ngư c l i, khi có m t c a coli-aerogenes ch ng t t m i b nhi m phân tươi, vì vi khu n này không sinh nha bào nên ch t khá nhanh trong t. Ngoài ra, ngư i ta có th ánh giá s nhi m b n c a t b ng cách tìm tr ng giun trong t. Nh n nh tình tr ng v sinh t b ng cách tìm tr ng giun trong t S tr ng giun/ kg t Tiêu chu n t 0 t s ch 1- 10 t hơ i b n