Tài liệu sau đây trình bày khái niệm về lực ma sát, phân loại ma sát, hệ số ma sát, ứng dụng ma sát, giảm ma sát.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Bài giảng Ma sát
- Ma sát
Ma sát
Bởi:
Wiki Pedia
Trong vật lý học, ma sát là một loại lực cản xuất hiện giữa các bề mặt vật chất, chống
lại xu hướng thay đổi vị trí tương đối giữa hai bề mặt.
Lực ma sát làm chuyển hóa động năng của chuyển động tương đối giữa các bề mặt
thành năng lượng ở dạng khác. Việc chuyển hóa năng lượng thường là do va chạm giữa
phân tử của hai bề mặt gây ra chuyển động nhiệt hoặc thế năng dự trữ trong biến dạng
của bề mặt hay chuyển động của các electron, được tích lũy một phần thành điện năng
hay quang năng. Trong đa số trường hợp trong thực tế, động năng của các bề mặt được
chuyển hóa chủ yếu thành nhiệt năng.
Về bản chất vật lý, lực ma sát xuất hiện giữa các vật thể trong cuộc sống là lực điện từ,
một trong các lực cơ bản của tự nhiên, giữa các phân tử, nguyên tử.
Có thể xấp xỉ lực ma sát tỷ lệ với lực ép hai bề mặt lên nhau, áp lực F0 vuông góc với
hai bề mặt, và hệ số ma sát, k, giữa các vật liệu:
F = F0k
Phân loại
Ma sát nghỉ
Ma sát nghỉ (hay còn được gọi là ma sát tĩnh) là lực xuất hiện giữa hai vật khi chúng
không chuyển động so với vật còn lại nhưng có xu hướng chuyển động. Ví dụ như, lực
ma sát nghỉ ngăn cản một vật trượt trên bề mặt nghiêng. Hệ số của ma sát nghỉ, thường
được kí hiệu là μt, thường lớn hơn so với hệ số của ma sát động. Lực ban đầu làm cho
vật chuyển động thường bị cản trở bởi ma sát nghỉ.
Một ví dụ quan trọng khác về lực ma sát nghỉ là: lực ma sát nghỉ ngăn cản khiến cho
bánh xe khi mới khởi động lăn không được nhanh như khi nó đang chạy. Mặc dù vậy
khi bánh xe đang chuyển động, bánh xe vẫn chịu tác dụng của lực ma sát động. Cho nên
lực ma sát nghỉ lớn hơn lực ma sát động.
1/4
- Ma sát
Giá trị lớn nhất của lực ma sát nghỉ, khi vật bắt đầu chuyển động, hay ma sát nghỉ cực
đại[1] [2], đươc tính bằng công thức:
F = F0kt
với:
kt là hệ số ma sát tĩnh.
F0 là lực mà vật tác dụng lên mặt phẳng
Ma sát động
Ma sát động xuất hiện khi một vật chuyển động so với vật còn lại và có sự cọ xát giữa
chúng. Hệ số của ma sát động thường nhỏ hơn hệ số ma sát nghỉ. Mỗi loại ma sát động
lại có một kí hiệu khác nhau:
Các loại ma sát động:
Ma sát trượt xuất hiện khi hai vật thể trượt trên nhau, ví dụ như đẩy một quyển sách trên
mặt bàn.
Ma sát nhớt là sự tương tác giữa một vật thể rắn và một chất lỏng hoặc một chất khí,
ví dụ như một vật thể di chuyển qua môi trường lỏng hoặc khí. Lực ma sát của không
khí tác dụng lên máy bay hay của nước tác dụng lên người thợ lặn đều là các ví dụ về
lực ma sát nhớt. Loại lực ma sát này không chỉ xuất hiện do sự cọ xát - trường hợp này
tạo ra lực ma sát có phương trùng với tiếp tuyến của bề mặt tiếp xúc giống như lực ma
sát trượt, mà nó còn xuất hiện khi có lực vuông góc với bề mặt tiếp xúc. Lực này góp
một phần đáng kể (là một phần quan trọng khi vận tốc của vật thể đủ lớn) tạo nên ma sát
nhớt. Chú ý rằng trong một số trường hợp, lực này sẽ nâng vật thể lên cao.
Ma sát lăn là lực ngăn cản lại sự lăn của một bánh xe hay các vật có dạng hình tròn trên
mặt phẳng bởi sự biến dạng của vật thể và/ hoặc của bề mặt. Lực ma sát lăn nhỏ hơn các
lực ma sát động khác[3]. Hệ số ma sát lăn thường có giá trị là 0,001[4]. Ví dụ điển hình
nhất của lực ma sát lăn là sự di chuyển của bánh các loại xe cộ trên đường[5].
Hệ số ma sát
Hệ số ma sát không phải là một đại lượng có đơn vị, nó biểu thị tỉ số của lực ma sát nằm
giữa hai vật trên lực tác dụng đồng thời lên chúng. Hệ số ma sát phụ thuộc vào chất liệu
làm nên vật; ví dụ như, nước đá trên thép có hệ số ma sát thấp (hai vật liệu có thể trượt
dễ dàng trên bề mặt của nhau), cao su trên mặt đường có hệ số ma sát lớn(hai loại vật
liệu không thể dễ dàng trượt trên bề mặt của nhau). Các hệ số ma sát có thể nằm trong
2/4
- Ma sát
khoảng từ 0 cho tới một giá trị lớn hơn 1- trong điều kiện tốt, lốp xe trượt trên bê tông
có thể tạo ra hệ số ma sát với giá trị là 1,7.
Lực ma sát luôn luôn có xu hướng chống lại chuyển động (đối với lực ma sát động) hoặc
xu hướng chuyển động (đối với ma sát nghỉ) giữa hai bề mặt tiếp xúc nhau. Ví dụ như,
một hòn đá trượt trên băng đã chịu tác dụng của lực ma sát động làm chậm nó lại. Một
ví dụ về lực ma sát chống lại xu hướng chuyển động của vật, bánh xe của một chiếc xe
đang tăng tốc chịu tác dụng của lực ma sát hướng vế phía trước; nếu không có nó bánh
xe sẽ bị trượt ra phía sau. Chú ý rằng trong trường hợp này lực ma sát không chống lại
chiều chuyển động của phương tiện mà nó chống lại xu hướng trượt trên đường của lốp
xe.
Hệ số ma sát là một đại lượng mang tính thực nghiệm; nó được xác định ra trong quá
trình thì nghiệm chứ không phải từ tính toán. Những bề mặt ráp có khả năng tạo nên
những giá trị cao hơn cho hệ số ma sát. Hầu hết các vật liệu khô kết hợp với nhau cho
ta hệ số ma sát nằm trong khoảng từ 0.3 đến 0.6. Các giá trị ngoài tầm này thường rất
hiếm gặp, nhưng Teflon có thể có hệ số ma sát thấp với giá trị là 0.04. Hệ số ma sát có
giá trị không chỉ xuất hiện trong trường hợp bay lên nhờ có từ trường. Cao su trên các
mặt tiếp xúc khác thường có hệ số ma sát nằm trong khoảng 1,0 đến 2.
Ứng dụng ma sát
Lực ma sát có thể được ứng dụng để làm biến dạng các bề mặt như trong kỹ thuật đánh
bóng, mài gương, sơn mài, ... Nó được dùng để hãm tốc độ các phương tiện giao thông
trên Trái Đất, chuyển động năng của phương tiện thành nhiệt năng và một phần động
năng của Trái Đất.
Nhiệt năng sinh ra bởi lực ma sát còn được ứng dụng để đánh lửa, trong đá lửa, hoặc các
dụng cụ tạo lửa của người tiền sử như theo một số giả thuyết.
Giảm ma sát
Lực ma sát cũng gây nhiều ảnh hưởng đôi khi ngược với mong muốn. Nó ngăn trở
chuyển động, gây thất thoát năng lượng. Nó mài mòn các hệ thống cơ học cho đến lúc
các hệ thống này bị biến dạng vượt qua ngưỡng cho phép của thiết kế. Nhiệt năng sinh
ra bởi lực ma sát có thể gây chảy hoặc biến chất vật liệu, thay đổi hệ số ma sát. Trong
các trường hợp như vậy, có thể áp dụng các phương pháp làm giảm ma sát liệt kê dưới
đây.
Chuyển ma sát trượt thành ma sát lăn
Các ổ bi, chuyển ma sát trượt thành ma sát lăn, giúp giảm đáng kể ma sát trong các hệ
thống cơ học.
3/4
- Ma sát
Giảm ma sát tĩnh
Đối với các đoàn tàu hỏa trước đây, khi khởi động, đầu tàu được đẩy giật lùi, tạo khe hở
giữa các toa tàu, trước khi tiến. Động tác này giúp đầu tàu kéo từng toa tàu một, chỉ phải
chống lại lực ma sát tĩnh của mỗi toa một lúc.
Thay đổi bề mặt
Việc sử dụng các chất bôi trơn, như dầu mỡ hay bột than chì, giữa các bề mặt rắn có tác
dụng giảm hệ số ma sát.
Hiện tượng siêu trơn vừa được khám phá đối với than chì: một lượng rất nhỏ động năng
bị chuyển thành nhiệt năng nhờ vào tương tác giữa các điện tử và/hoặc dao động mạng
nguyên tử.
Bôi trơn âm học dùng âm thanh để tạo ra tương tác giảm ma sát.
4/4
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
