Bài giảng môn học Kinh tế vi mô - Bùi Thị Nhiễu

Chia sẻ: Năm Tháng Tĩnh Lặng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:45

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB) Bài giảng "Kinh tế vi mô" là phần kiến thức cơ bản nhằm trang bị cho người đọc, người học những khái niệm cơ bản, đối tượng nghiên cứu, chức năng và tình hình cung cầu của sản phẩm trên thị trường, và thực hiện các bài toán tối đa hoá lợi nhuận, lựa chọn, sử dụng các bài toán tối ưu để phân tích kinh tế. Bài giảng là nền tảng cần có trước để tiếp tục học các chuyên ngành như, thống kê doanh nghiệp, tài chính doanh nghiệp và kế toán doanh nghiệp, các môn kinh tế cơ sở khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng môn học Kinh tế vi mô - Bùi Thị Nhiễu

BỘ CÔNG THƯƠNG TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHIỆP & XÂY DỰNG  BÀI GIẢNG MÔN HỌC KINH TẾ VI MÔ Dùng cho hệ: Cao đẳng chuyên nghiệp Chuyên ngành: (Lưu hành nội bộ) Người biên soạn: Bùi Thị Nhiễu Người phản biện: Hoàng Thị Nguyên Uông Bí, năm 2010
Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu 4 Ch¬ng I: kinh tÕ häc vi m« vµ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña doanh nghiÖp.................................................................................. 5 1.1 §èi tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kinh tÕ häc vi m«........ 5 1.1.1 Kinh tÕ häc vi m« vµ mèi quan hÖ víi kinh tÕ häc vÜ m«................................ 5 1.1.2 §èi tîng vµ néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vi m«...................................... 6 1.1.3 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kinh tÕ vi m«........................................................... 6 1.2 Doanh nghiÖp vµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña doanh nghiÖp........................ 6 1.2.1 Doanh nghiÖp vµ chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp.................................. 6 1.2.2 Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña doanh nghiÖp.............................................. 6 1.3 Sù lùa chän kinh tÕ tèi u cña doanh nghiÖp.............................................. 7 1.3.1 Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña lý thuyÕt lùa chän.................................................. 7 1.3.2 B¶n chÊt vµ ph¬ng ph¸p lùa chän kinh tÕ tèi u............................................ 7 1.4 ¶nh hëng cña quy luËt khan hiÕm, lîi suÊt gi¶m dÇn, chi phÝ c¬ héi ngµy cµng t¨ng vµ hiÖu qu¶ ®Õn viÖc lùa chän kinh tÕ tèi u.................... 8 1.4.1 T¸c ®éng cña quy luËt khan hiÕm................................................................... 8 1.4.2 T¸c ®éng cña quy luËt lîi suÊt gi¶m dÇn......................................................... 9 1.4.3 T¸c ®éng cña quy luËt chi phÝ c¬ héi ngµy cµng t¨ng..................................... 9 1.4.4 HiÖu qu¶ kinh tÕ.............................................................................................. 9 Ch¬ng II: Cung – cÇu.................................................................................... 10 2.1 CÇu.................................................................................................................. 10 2.1.1 Kh¸i niÖm........................................................................................................ 10 2.1.2 CÇu c¸ nh©n..................................................................................................... 10 2.1.3 LuËt cÇu........................................................................................................... 11 2.1.4 C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh cÇu vµ hµm sè cÇu........................................................... 11 2.1.5 Sù vËn ®éng däc theo ®êng cÇu vµ sù dÞch chuyÓn däc theo ®êng cÇu....... 13 2.2 Cung................................................................................................................ 13 2.2.1 Kh¸i niÖm........................................................................................................ 13 2.2.2 BiÓu cung vµ ®êng cung................................................................................ 13 2.2.3 LuËt cung......................................................................................................... 14 2.2.4 C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh cung vµ hµm sè cung...................................................... 14 2.2.5 Sù vËn ®éng däc theo ®êng cung vµ sù dÞch chuyÓn ®êng cung................. 15 2.3 C©n b»ng cung cÇu........................................................................................ 16 2.3.1 Tr¹ng th¸i c©n b»ng cung cÇu.......................................................................... 16 2.3.2 Tr¹ng th¸i dù thõa vµ thiÕu hôt trªn thÞ trêng................................................ 16 2.3.3 Sù thay ®æi cña tr¹ng th¸i c©n b»ng................................................................. 17 2.3.4 KiÓm so¸t gi¸................................................................................................... 17 Ch¬ng III: Lý thuyÕt ngêi tiªu dïng............................................. 19 3.1 Lý thuyÕt vÒ lîi Ých........................................................................................ 19 3.1.1 Kh¸i niÖm vÒ lîi Ých vµ lîi Ých cËn biªn.......................................................... 19 3.1.2 Quy luËt lîi Ých cËn biªn gi¶m dÇn.................................................................. 19 1
3.1.3 Lîi Ých cËn biªn vµ ®êng cÇu......................................................................... 19 3.1.4 ThÆng d tiªu dïng.......................................................................................... 20 3.2 Sù co d·n cña cÇu.......................................................................................... 20 3.2.1 Kh¸i niÖm vÒ co d·n cña cÇu........................................................................... 20 3.2.2 C¸ch tÝnh hÖ sè co d·n..................................................................................... 20 3.2.3 Ph©n lo¹i co d·n.............................................................................................. 21 3.3 Lùa chän s¶n phÈm vµ tiªu dïng tèi u...................................................... 22 3.3.1 Tèi ®a ho¸ lîi Ých cña ngêi tiªu dïng............................................................ 22 3.3.2 Gi¶i thÝch b»ng ®êng ng©n s¸ch vµ ®êng bµng quan................................... 23 Ch¬ng IV. Lý thuyÕt vÒ hµng vi cña doanh nghiÖp................ 25 4.1 Lý thuyÕt vÒ s¶n xuÊt.................................................................................... 25 4.1.1 C«ng nghÖ vµ hµm s¶n xuÊt............................................................................. 25 4.1.2 S¶n xuÊt víi mét ®Çu vµo biÕn ®æi................................................................... 25 4.1.3 S¶n xuÊt víi hai ®Çu vµo biÕn ®æi.................................................................... 26 4.2 Lý thuyÕt vÒ chi phÝ s¶n xuÊt....................................................................... 27 4.2.1 ý nghÜa vµ kh¸i niÖm....................................................................................... 27 4.2.2 Chi phÝ ng¾n h¹n.............................................................................................. 27 4.2.3 Chi phÝ dµi h¹n................................................................................................ 28 4.3 Lý thuyÕt vÒ lîi nhuËn vµ quyÕt ®Þnh cung cÊp.......................................... 28 4.3.1 Doanh thu vµ tèi ®a ho¸ doanh thu.................................................................. 28 4.3.2 Lîi nhuËn vµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn................................................................... 29 Ch¬ng V: c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn.................................................. 31 5.1 C¸c lo¹i thÞ trêng......................................................................................... 31 5.1.1 Kh¸i niÖm........................................................................................................ 31 5.1.2 Ph©n lo¹i thÞ trêng......................................................................................... 31 5.2 C¹nh tranh hoµn h¶o.................................................................................... 31 5.2.1 §Æc ®iÓm......................................................................................................... 31 5.2.2 Doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o................................................................. 31 5.2.3 S¶n lîng cña doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o........................................... 32 5.2.4 §êng cung ng¾n h¹n cña doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o....................... 32 5.2.5 §êng cung ng¾n h¹n cña thÞ trêng.............................................................. 32 5.2.6 Lùa chän s¶n lîng trong dµi h¹n................................................................... 32 5.2.7 C©n b»ng c¹nh tranh dµi h¹n........................................................................... 32 5.3 §éc quyÒn....................................................................................................... 33 5.3.1 §éc quyÒn b¸n................................................................................................. 33 5.3.2 §éc quyÒn mua................................................................................................ 33 5.4 C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o......................................................................... 34 5.4.1 C¹nh tranh ®éc quyÒn...................................................................................... 34 5.4.2 §éc quyÒn tËp ®oµn......................................................................................... 35 Ch¬ng VI: ThÞ trêng yÕu tè s¶n xuÊt............................................ 36 6.1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung...................................................................................... 36 6.1.1 Gi¸ vµ thu nhËp c¸c yÕu tè s¶n xuÊt................................................................ 36 6.2.2 CÇu ®èi víi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt....................................................................... 36 2
6.2 ThÞ trêng lao ®éng....................................................................................... 37 6.2.1 CÇu vÒ lao ®éng............................................................................................... 37 6.2.2 Cung øng víi lao ®éng.................................................................................... 37 6.2.3 C©n b»ng thÞ trêng lao ®éng.......................................................................... 39 6.2.4 TiÒn c«ng tèi thiÓu vµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ tiÒn c«ng tèi thiÓu......................... 39 6.3 Cung vµ cÇu vÒ vèn........................................................................................ 39 6.3.1 TiÒn thuª, l·i suÊt vµ gi¸ c¶ cña tµi s¶n........................................................... 39 6.3.2 CÇu vÒ vèn....................................................................................................... 39 6.3.3 Cung vÒ vèn..................................................................................................... 39 6.3.4 C©n b»ng vµ sù ®iÒu chØnh trªn thÞ trêng vèn................................................ 39 Ch¬ng Vii: Vai trß cña chÝnh phñ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghØa................................... 40 7.1 Nh÷ng trôc trÆc cña thÞ trêng vµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng......................... 40 7.1.1 T×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o, ®éc quyÒn vµ søc m¹nh thÞ trêng.... 40 7.1.2 ¶nh hëng cña c¸c ngo¹i øng......................................................................... 40 7.1.3 ViÖc cung cÊp c¸c s¶n phÈm c«ng céng.......................................................... 41 7.1.4 ViÖc ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi...................................................................... 41 7.2 Vai trß cña chÝnh phñ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng................................... 41 7.2.1 C¸c chøc n¨ng kinh tÕ chñ yÕu cña chÝnh phñ................................................ 41 7.2.2 C¸c c«ng cô chñ yÕu cña chÝnh phñ t¸c ®éng vµo kinh tÕ............................... 42 7.2.3 C¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tiÕt cña chÝnh phñ........................................................ 42 7.3 Nhµ níc sö dông hÖ thèng kinh tÕ nhµ níc vµ doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam.................................................................................................................. 42 7.3.1 Vai trß cña kinh tÕ nhµ níc vµ hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc ë ViÖt Nam................................................................................................................... 42 7.3.2 HÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc ë ViÖt Nam.................................................. 42 7.3.3 Ph¬ng thøc ®æi míi doanh nghiÖp nhµ níc ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi....................................................................................................................... 43 Tµi liÖu tham kh¶o.......................................................................................... 44 3
lêi nãi ®Çu §Ó ®¸p øng kÞp thêi cho nhu cÇu vÒ tµi liÖu gi¶ng d¹y còng nh häc tËp cña trêng Bé m«n kÕ to¸n ®· tæ chøc biªn so¹n bµi gi¶ng "Kinh tÕ vi m«”. Trong khi biªn so¹n, c¸c gi¸o viªn ®· tiÕp thu nghiªm tóc nh÷ng ®ãng gãp cña ngêi ®äc vÒ nh÷ng ®iÓm cÇn chØnh lý vµ bæ sung ®¶m b¶o tÝnh c¬ b¶n, hiÖn ®¹i, chÝnh x¸c, khoa häc vµ cËp nhËt ®îc nhiÒu th«ng tin, nh÷ng thay ®æi cña m«n kinh tÕ vi m«. Bµi gi¶ng "Kinh tÕ vi m«" lµ tµi liÖu gi¶ng d¹y chÝnh thèng cho chuyªn ngµnh h¹ch to¸n kÕ to¸n cña Trêng Cao ®¼ng C«ng nghiÖp vµ X©y dùng ®ång thêi bµi gi¶ng lµ tµi liÖu tèt cho c¸c b¹n ®äc quan t©m kh¸c. Bµi gi¶ng "Kinh tÕ vi m«" lµ phÇn kiÕn thøc c¬ b¶n nh»m trang bÞ cho ngêi ®äc, ngêi häc nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n, ®èi tîng nghiªn cøu, chøc n¨ng vµ t×nh h×nh cung cÇu cña s¶n phÈm trªn thÞ trêng, vµ thùc hiÖn c¸c bµi to¸n tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, lùa chän, sö dông c¸c bµi to¸n tèi u ®Ó ph©n tÝch kinh tÕ. Bµi gi¶ng lµ nÒn t¶ng cÇn cã tríc ®Ó tiÕp tôc häc c¸c chuyªn ngµnh nh, thèng kª doanh nghiÖp, tµi chÝnh doanh nghiÖp vµ kÕ to¸n doanh nghiÖp, c¸c m«n kinh tÕ c¬ së kh¸c. Mong r»ng bµi gi¶ng sÏ lµ tµi liÖu h÷u Ých trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu cña häc sinh trong vµ ngoµi trêng. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh biªn so¹n vµ xuÊt b¶n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, rÊt mong ngêi ®äc ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó hoµn thiÖn h¬n cho lÇn xuÊt b¶n sau. Ngêi biªn so¹n Bïi ThÞ NhiÔu 4
Ch¬ng I: Kinh tÕ vi m« vµ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña doanh nghiÖp 1.1 §èi tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kinh tÕ häc vi m« 1.1.1 Kinh tÕ häc vi m« vµ mèi quan hÖ víi kinh tÕ häc vÜ m« NÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· chøng kiÕn sù ph¸t triÓn v« cïng m¹nh mÏ trong suèt thÕ kû qua. Thùc tÕ kinh tÕ lu«n tån t¹i ë mäi n¬i vµ mäi lóc ®ã lµ sù khan hiÕm Sù khan hiÕm lµ viÖc x· héi víi c¸c nguån lùc h÷u h¹n kh«ng thÓ tho¶ m·n tÊt c¶ mäi nhu cÇu v« h¹n vµ ngµy cµng t¨ng cña con ngêi. Kinh tÕ häc gióp chóng ta hiÓu vÒ c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò khan hiÕm ®ã trong c¸c c¬ chÕ kinh tÕ kh¸c nhau. a. C¸c kh¸i niÖm: Kh¸i niÖm kinh tÕ häc: lµ mét m«n khoa häc nghiªn cøu c¸ch thøc vËn hµnh cña toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸ch thøc øng xö cña tõng thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ nãi riªng. - VËn hµnh nÒn kinh tÕ: Kinh tÕ vi m«. - øng xö cña tõng thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ: Kinh tÕ vÜ m«. Kh¸i niÖm kinh tÕ häc vi m«: Lµ mét m«n khoa häc nghiªn cøu c¸ch thøc ra quyÕt ®Þnh cña hé gia ®×nh vµ h·ng kinh doanh còng nh sù t¬ng t¸c cña hä trªn thÞ trêng cô thÓ hay nãi c¸ch kh¸c kinh tÕ vi m« nghiªn cøu hµnh vi cña c¸c thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ ®ã lµ hé gia ®×nh, h·ng kinh doanh vµ sù ®iÒu tiÕt cña chÝnh phñ. VD: Ngêi tiªu dïng sÏ sö dông thu nhËp cña m×nh nh thÕ nµo? T¹i sao hä thÝch hµng ho¸ nµy h¬n hµng ho¸ kh¸c? HoÆc doanh nghiÖp sÏ s¶n xuÊt bao nhiªu s¶n phÈm? Kh¸i niÖm Kinh tÕ vÜ m«: lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ häc nh»m ph©n tÝch c¸c xu híng ph¸t triÓn vµ sù vËn ®éng cña mét nÒn kinh tÕ. b. Mèi quan hÖ víi kinh tÕ häc vÜ m«: Kinh tÕ vÜ m« gåm c¸c vÊn ®Ò: + Xu híng ph¸t triÓn vµ sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. + L¹m ph¸t. + ThÊt nghiÖp. + §Çu t. + C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. * Mèi quan hÖ cña kinh tÕ vi m« vµ kinh tÕ vÜ m«: - Kinh tÕ vÜ m« t¹o hµnh lang ph¸p lý cho kinh tÕ vi m« ph¸t triÓn. - Kinh tÕ vi m« lµ c¸c ®¬n vÞ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch cña kinh tÕ vÜ m«. - C¶ hai m«n kinh tÕ häc vi m« vµ kinh tÕ häc vÜ m« ®Òu lµ nh÷ng n«i dung quan träng cña kinh tÕ häc, hai bé phËn nµy cã mèi quan hÖ h÷u c¬ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, kh«ng thÓ chia c¾t, mµ bæ sung cho nhau t¹o thµnh hÖ thèng kiÕn thøc cña kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc. - NÕu ta h×nh dung nªn kinh tÕ nh mét bøc tranh lín th× kinh tÕ vi m« nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò chung cña bøc tranh lín ®ã trong ®ã c¸c thµnh viªn kinh tÕ lµ nh÷ng tÕ bµo, chi tiÕt cña bøc tranh. 5
* Theo c¸ch thøc sö dông kinh tÕ häc ®îc chia thµnh 2 d¹ng: + Kinh tÕ häc thùc chøng: m« t¶ ph©n tÝch sù kiÖn nh÷ng mèi quan hÖ trong nÒn kinh tÕ hay gi¶i thÝch sù ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ 1 c¸ch kh¸ch quan vµ khoa häc? Cho biÕt lý do t¹i sao nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng nh thÕ. + Kinh tÕ häc chuÈn t¾c: ®a ra nh÷ng quan ®iÓm ®¸nh gi¸ hoÆc lùa chän c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kinh tÕ. VD: Cã nªn dïng thuÕ ®Ó lÊy bít thu nhËp ngêi giµu cho ngêi nghÌo kh«ng? Nh vËy, chøng thùc ®ßi hái gi¶i thÝch vµ dù ®o¸n cßn chuÈn t¾c ®a ra c¸c lêi khuyªn vµ quyÕt ®Þnh. Nh vËy, vÊn ®Ò thùc chøng ®ßi hái gi¶i thÝch vµ dù ®o¸n cßn vÊn ®Ò chuÈn t¾c ®a ra c¸c lêi khuyªn vµ quyÕt ®Þnh 1.1.2 §èi tîng vµ néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vi m« - §èi tîng nghiªn cøu: lµ nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña tõng ®¬n vÞ kinh tÕ, nghiªn cøu tÝnh qui luËt vµ xu híng vËn ®éng tÊt yÕu cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vi m«, nh÷ng khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ vai trß cña chÝnh phñ. - Néi dung c¬ b¶n: Ch¬ng I: Kinh tÕ vi m« vµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña doanh nghiÖp Ch¬ng II: Cung vµ CÇu Ch¬ng III: Lý thuyÕt vÒ hµnh vi ngêi tiªu dïng Ch¬ng IV: Lý thuyÕt vÒ doanh nghiÖp Ch¬ng V: C¹nh tranh vµ ®éc quyÒn Ch¬ng VI: ThÞ trêng vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt Ch¬ng VII: Nh÷ng h¹n chÕ cña kinh tÕ thÞ trêng vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ 1.1.3 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kinh tÕ häc vi m« Sö dông ph¬ng ph¸p: quan s¸t kinh tÕ, x©y dùng lý thuyÕt råi tiÕp tôc quan s¸t ®Ó ®iÒu chØnh lý thuyÕt nh ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸, ph¬ng ph¸p so s¸nh tÜnh vµ quan hÖ nh©n qu¶. 1.2 Doanh nghiÖp vµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña doanh nghiÖp. 1.2.1 Doanh nghiÖp vµ chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp. - Kh¸i niÖm: Doanh nghiÖp lµ ®¬n vÞ kinh doanh hµng ho¸, dÞch vô theo nhu cÇu cña thÞ trêng vµ x· héi ®Ó ®¹t ®îc lîi nhuËn tèi ®a vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi cao nhÊt. - Chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp: Lµ kho¶ng thêi gian tõ lóc b¾t ®Çu kh¶o s¸t nghiªn cøu thÞ trêng, nhu cÇu vÒ hµng ho¸ cña doanh nghiÖp ®Õn lóc b¸n xong hµng ho¸ vµ thu tiÒn vÒ. 1.2.2 Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña doanh nghiÖp. NÒn kinh tÕ lµ mét c¬ chÕ ph©n bæ c¸c nguån lùc khan hiÕm cho c¸c môc ®Ých sö dông kh¸c nhau. C¬ chÕ nµy nh»m gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò: - S¶n xuÊt c¸i g×? - QuyÕt ®Þnh s¶n xuÊt nh thÕ nµo? - QuyÕt ®Þnh s¶n xuÊt cho ai? - C¸c thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ t¬ng t¸c víi nhau trªn hai thÞ trêng yÕu tè s¶n xuÊt vµ thÞ trêng yÕu tè. Tham gia vµo thÞ trêng s¶n phÈm, c¸c hé gia 6
®×nh cung cÊp c¸c nguån lùc nh lao ®éng, ®Êt ®ai vµ vèn cho doanh nghiÖp ®Ó ®æi lÊy thu nhËp mµ doanh nghiÖp tr¶ cho viÖc sö dông c¸c nguån lùc ®ã. - C¸c doanh nghiÖp tham gia vµo hai thÞ trêng nµy ®Ó mua hoÆc thuª c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. - ChÝnh phñ tham gia vµo hai thÞ truêng nµy ®Ó cung cÊp hµng ho¸ vµ ®iÒu tiÕt thu nhËp th«ng qua thuÕ vµ trî cÊp. 1.3 Lùa chän kinh tÕ tèi u cña doanh nghiÖp. 1.3.1 Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña lý thuyÕt lùa chän. a. Lý thuyÕt lùa chän. - T¹i sao l¹i ph¶i lùa chän kinh tÕ v× tån t¹i sù khan hiÕm: nguån lùc cã h¹n trong khi nhu cÇu c¸ nh©n vµ x· héi lµ v« h¹n nh hé gia ®×nh h¹n chÕ vÒ ng©n s¸ch... VD: mét ngêi nhµ n«ng: ®Êt ®ai cã thÓ bÞ h¹n chÕ ®· sö dông trång mét lo¹i c©y nµy th× kh«ng thÓ sö dông ®Ó trång mét lo¹i c©y kh¸c. - T¹i sao sù lùa chän cã thÓ thùc hiÖn ®îc: v× mét nguån lùc khan hiÕm cã thÓ sö dông vµo môc ®Ých nµy hay môc ®Ých kh¸c. VD: mét häc sinh quyÕt ®Þnh ®i häc ®¹i häc lîi Ých thu ®îc lµ lµm giµu kiÕn thøc vµ cã c¬ héi t×m ®îc mét c«ng viÖc tèt nhng chi phÝ mµ nã bá ra nh s¸ch vë, nhµ ë, ¨n uèng...kh¸i niÖm h÷u Ých nhÊt trongý thuyÕt lùa chän lµ kh¸i niÖm chi phÝ c¬ héi. - Kh¸i niÖm: Chi phÝ c¬ h«i cña ph¬ng ¸n lµ gi¸ trÞ cña ph¬ng ¸n tèt nhÊt bÞ bá qua khi tiÕn hµnh lùa chän. - Chi phÝ c¬ h«i bÞ bá qua cña sù tiªu dïng lµ tËp hîp hµng ho¸ kh¸c hÊp dÉn h¬n ®èi víi ngêi tiªu dïng sau mét tËp hîn hµng ho¸ ®· chän. + Chi phÝ c¬ héi cña viÖc s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸ lµ sè lîng hµng ho¸ kh¸c cÇn tõ bá. + Kh«ng cã c¸c c¬ héi kh¸c nhau th× kh«ng cã chi phÝ c¬ héi. b. Môc tiªu cña sù lùa chän. Môc tiªu cña sù lùa chän lµ nh»m chän ra ®îc c¸c môc tiªu mµ nã t×m c¸ch tèi ®a ho¸ (hay cã thÓ thu nhiÒu lîi Ých nhÊt) trong ®iÒu kiÖn cã nh÷ng giíi h¹n vÒ nguån lùc. - §èi víi doanh nghiÖp: tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. - §èi víi hé gia ®×nh: tèi ®a ho¸ lîi Ých. - §èi víi chÝnh phñ: tèi ®a ho¸ phóc lîi x· héi. 1.3.2 B¶n chÊt vµ ph¬ng ph¸p lùa chän kinh tÕ tèi u. a. B¶n chÊt cña sù lùa chän kinh tÕ tèi u. Lµ c¨n cø vµo nhu cÇu v« h¹n cña con ngêi, cña x· héi, cña thÞ trêng ®Ó ra quyÕt ®Þnh tèi u vÒ s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ nµo vµ s¶n xuÊt cho ai trong giíi h¹n cho phÐp cña nguån lùc hiÖn cã. b. Ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh lùa chän tèi u: Ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh lùa chän tèi u trong kinh tÕ hay dïng lµ th«ng qua ®êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. §êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cho biÕt c¸c møc ®é phèi hîp tèi ®a cña s¶n lîng mµ nÒn kinh tÕ cã thÓ s¶n xuÊt ®îc khi sö dông toµn bé nguån lùc s¶n cã (s¶n xuÊt hµng ho¸ nµy t¨ng lªn th× hµng ho¸ kia gi¶m xuèng). 7
§êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt: QX1 40 B §êng giíi h¹n 30 kh¶ n¨ng s¶n xuÊt A 25 C 20 25 40 QX2 H×nh 1.1: §êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt Tõ ®êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cho ta thÊy: - C¸c ®iÓm n»m ngoµi ®êng giíi h¹n (B) lµ nh÷ng ®iÓm kh«ng thÓ ®¹t ®îc v× chóng ®ßi hái ph¶i ®Çu t nhiÒu nguån lùc h¬n so víi nguån lùc s½n cã trong nÒn kinh tÕ . - C¸c ®iÓm n»m trong ®êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt (A) lµ nh÷ng ®iÓm kh«ng tËn dông hÕt nguån lùc s½n cã vµ kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ - C¸c ®iÓm n»m trªn ®êng giíi h¹n (C) lµ nh÷ng ®iÓm tËn dông c¸c nguån lùc nÒn kinh tÕ, ®¹t hiÖu qu¶ cao, doanh nghiÖp cã thÓ tËn dông hÕt n¨ng lùc s¶n xuÊt. * Ph¬ng ph¸p lùa chän tèi u lµ ph©n tÝch cËn biªn: Mäi thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ ®Òu mong muèn tèi ®a ho¸ lîi Ých rßng. Lîi Ých rßng = Tæng lîi Ých – Tæng chi phÝ NSB = TU – TC = f(Q) – g(Q). NSB max th× (NSB)Q' = 0 tøc lµ MU = MC quy m« ho¹t ®éng tèi u + MU > MC më réng quy m« ho¹t ®éng + MU < MC thu hÑp quy m« ho¹t ®éng Trong ®ã: MU – lîi Ých cËn biªn thu ®îc khi s¶n xuÊt hoÆc tiªu dïng thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸. MC – chi phÝ cËn biªn bá ra ®Ó s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt hoÆc tiªu dïng thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸. 1.4 ¶nh hëng cña quy luËt khan hiÕm, lîi suÊt gi¶m dÇn, chi phÝ c¬ héi ngµy cµng t¨ng vµ hiÖu qu¶ ®Õn viÖc lùa chän kinh tÕ tèi u. 1.4.1 T¸c ®éng cña quy luËt khan hiÕm. Mäi ho¹t ®éng cña con ngêi trong ®ã cã ho¹t ®éng kinh tÕ tèi u ®Òu sö dông c¸c nguån lùc. 8
C¸c nguån lùc ®Òu khan hiÕm, cã giíi h¹n ®Æc biÖt lµ c¸c nguån lùc tù nhiªn khã hoÆc kh«ng thÓ t¸i sinh. Sù khan hiÕm nguån lùc lµ do: + D©n sè t¨ng (sö dông nguån lùc t¨ng) + Do c¹nh tranh ®¸p øng nhu cÇu míi. T¸c ®éng: doanh nghiÖp lùa chän nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña m×nh trong giíi h¹n cho phÐp cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hiÖn cã mµ x· héi ph©n bæ. 1.4.2 T¸c ®éng cña quy luËt lîi suÊt gi¶m dÇn. - Kh¸i niÖm: Lµ quy luËt ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt víi c¸c ®Çu ra mµ nã gãp phÇn t¹o ra. - Néi dung: Khèi lîng ®Çu ra cã thªm ngµy cµng gi¶m khi ta liªn tiÕp bá ra nh÷ng ®¬n vÞ b»ng nhau cña mét ®Çu vµo biÕn ®æi ( lao ®éng) vµ mét ®Çu vµo kh¸c cè ®Þnh. - T¸c ®éng: nghiªn cøu quy luËt gióp doanh nghiÖp tÝnh to¸n lùa chän ®Çu t c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mét c¸ch tèi u nhÊt. 1.4.3 T¸c ®éng cña chi phÝ c¬ héi ngµy cµng t¨ng: - Néi dung: §Ó cã thªm mét sè lîng b»ng nhau vÒ mét mÆt hµng x· héi ph¶i hi sinh ngµy cµng nhiªï sè lîng mÆt hµng kh¸c. - Néi dung: Khi nguån lùc sö dông hÕt vµ cã hiÖu qu¶ th× nÒn kinh tÕ n»m trªn ®êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. - T¸c ®éng: Quy luËt nµy gióp chung ta tÝnh to¸n vµ lùa chän s¶n xuÊt c¸i g×, nh thÕ nµo lµ cã lîi nhÊt. 1.4.4. HiÖu qu¶ kinh tÕ: - S¶n xuÊt tèi ®a hµng ho¸ theo nhu cÇu cña thÞ trêng. - Sö dông hiÖu qu¶ n¨ng lùc s¶n xuÊt. - HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ kh«ng l·ng phÝ: TÊt c¶ nh÷ng quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g× trªn ®êng giíi h¹n lµ cã hiÖu qu¶ v× nã tËn dông hÕt nguån lùc. 9
CH¦¥NG II: Cung - cÇu Ch¬ng nµy sÏ nghiªn cøu lý thuyÕt cung cÇu mét trong nh÷ng néi dung quan träng nhÊt cña kinh tÕ vi m«. 2.1 CÇu 2.1.1 Kh¸i niÖm cÇu - CÇu lµ sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ngêi tiªu dïng muèn mua vµ cã kh¶ n¨ng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh víi c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi. - Nhu cÇu: lµ sù ham muèn cña con ngêi trong viÖc tiªu dïng s¶n phÈm vµ trong c¸c ho¹t ®éng diÔn ra hµng ngµy. Quan hÖ gi÷a cÇu vµ nhu cÇu: + CÇu lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n + CÇu vµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thay thÕ + CÇu lµ mèi quan t©m trong ng¾n h¹n, nhu cÇu lµ mèi quan t©m trong dµi h¹n. - Lîng cÇu: lµ sè lîng hµng ho¸ hay dÞch vô mµ ngêi mua s½n sµng mua vµ cã kh¶ n¨ng mua ë møc gi¸ ®· cho trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Nh vËy cÇu thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a gi¸ vµ lîng cÇu cßn lîng cÇu thÓ hiÖn mèi quan hÖ víi mét møc gi¸ nhÊt ®Þnh. 2.1.2 CÇu c¸ nh©n Lîng hµng ho¸ ngêi tiªu dïng muèn mua phô thuéc vµo gi¸ c¶ cña nã, gi¸ cao ngêi tiªu dïng mua Ýt hµng ho¸ ®i vµ ngîc l¹i. Mèi quan hÖ gi÷a gi¸ hµng ho¸ vµ lîng cÇu hµng ho¸ ngêi tiªu dïng s½n sµng mua ®îc biÓu thÞ qua biÓu cÇu vµ ®êng cÇu. a. BiÓu cÇu BiÓu cÇu: lµ mét b¶ng m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a sè lîng hµng ho¸ mµ ngêi tiªu dïng muèn mua vµ cã kh¶ n¨ng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau víi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng ®æi. b. §êng cÇu §êng cÇu: lµ ®êng m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a sè lîng hµng ho¸ mµ ngêi tiªu dïng muèn mua vµ cã kh¶ n¨ng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau víi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng ®æi. P: Gi¸ hµng ho¸ Q: S¶n lîng hµng ho¸ (D): §êng cÇu hµng ho¸ Quy luËt ®êng cÇu dèc xuèng: Gi¸ hµng ho¸ t¨ng lªn, c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi, kh¸ch hµng cã xu híng mua Ýt hµng ho¸ ®i vµ ngîc l¹i. Cã hai lý do cho thÊy lîng cÇu cã xu híng gi¶m khi gi¸ c¶ t¨ng: + HiÖu øng thay thÕ: Khi P mét hµng ho¸ t¨ng ngêi tiªu dïng sÏ thay nã b»ng hµng ho¸ kh¸c + HiÖu øng thu nhËp: Khi gi¸ hµng ho¸ t¨ng ngêi tiªu dïng ph¶i c¾t gi¶m viÖc tiªu thô hµng ho¸ ®ã §êng cÇu hµng ho¸ ®îc thÓ hiÖn nh sau: 10
P P2 P1 (D) Q 0 Q2 Q1 H×nh 2.1: §êng cÇu hµng hãa c. CÇu thÞ trêng: Lµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c cÇu c¸ nh©n, lîng cÇu trªn thÞ trêng lµ tæng lîng cÇu cña mäi ngêi mua. 2.1.3 LuËt cÇu Sè lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc mua trªn thÞ trêng sÏ t¨ng lªn khi gi¸ cña hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®ã gi¶m xuèng vµ ngîc l¹i. P t¨ng  QD gi¶m P gi¶m  QD t¨ng P, QD cã quan hÖ tû lÖ nghÞch 2.1.4 C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh cÇu vµ hµm sè cÇu Ngoµi gi¸ cña hµng ho¸ dÞch vô ¶nh hëng tíi cÇu th× cßn cã mét sè yÕu tè kh¸c ¶nh hëng ®Õn lîng hµng ho¸ mµ ngêi mua cã kh¶ n¨ng mua vµ s½n sµng mua. a. C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh cÇu (1) Thu nhËp ngêi tiªu dïng (I) Khi thu nhËp nguêi tiªu dïng t¨ng lªn cÇu vÒ hµng ho¸ t¨ng hay gi¶m? Cã hai lo¹i hµng ho¸: - Hµng ho¸ th«ng thêng: + Hµng ho¸ xa xØ: Lµ hµng ho¸ cã gi¸ cao vµ ngêi mua kh«ng dÔ dµng g× mua ®îc lo¹i hµng ho¸ ®ã VÝ dô: «t«, biÖt thù... + Hµng ho¸ thiÕt yÕu: Lµ nh÷ng hµng ho¸ phôc vô cho nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ngµy cña con nguêi VÝ dô nh l¬ng thùc, thùc phÈm + TÝnh chÊt: Khi thu nhËp cña ngêi tiªu dïng t¨ng lªn th× cÇu vÒ hµng ho¸ th«ng thêng t¨ng, ®êng cÇu dÞch chuyÓn sang ph¶i vµ ngîc l¹i. - Hµng ho¸ thø cÊp: Lµ hµng ho¸ cã gi¸ rÎ, chÊt lîng thÊp VÝ dô: nh ng«, khoai, s¾n, v¶i rÎ tiÒn... TÝnh chÊt: Khi thu nhËp cña ngêi tiªu dïng t¨ng lªn th× cÇu vÒ hµng ho¸ thø cÊp gi¶m, ®êng cÇu dÞch chuyÓn sang bªn tr¸i vµ ngîc l¹i. (2) Gi¸ hµng ho¸ liªn quan (Py): X,Y lµ hµng ho¸ liªn quan, cã hai lo¹i hµng ho¸ liªn quan:DX 11
- Hµng ho¸ thay thÕ: lµ cÆp hµng ho¸ ®îc sö dông thay thÕ cho nhau cïng ®¸p øng mét nhu cÇu vµ cã gi¸ trÞ sö dông t¬ng ®¬ng VÝ dô: chÌ - cµ phª, kem - s÷a chua... Nã cã tÝnh chÊt khi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ thay thÕ nµy t¨ng th× lîng cÇu ®èi víi hµng ho¸ thay thÕ kia t¨ng, ®êng cÇu dÞch sang ph¶i vµ ngîc l¹i. - Hµng ho¸ bæ sung: lµ cÆp hµng ho¸ ®îc sö dông cïng víi nhau ®Ó ph¸t huy gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ ®ã tøc lµ sö dông hµng ho¸ nµy b¾t buéc ph¶i sö dông hµng ho¸ kia VÝ dô: x¨ng - xe m¸y, ga - bÕp ga. TÝnh chÊt: khi gi¸ cña hµng ho¸ bæ sung nµy t¨ng lªn th× lîng cÇu ®èi víi hµng ho¸ bæ sung kia sÏ gi¶m, ®êng cÇu dÞch sang tr¸i vµ ngîc l¹i. (3) ThÞ hiÕu ngêi tiªu dïng (T) - Kh¸i niÖm: Lµ së thÝch, ý thÝch hay sù u tiªn cña ngêi tiªu dïng ®èi víi tõng lo¹i hµng ho¸ hay dÞch vô. VÝ dô t«i thÝch uèng s÷a, t«i sÏ tiªu dïng nhiÒu s÷a h¬n. C¸c nhµ kinh tÕ gi¶ ®Þnh r»ng thÞ hiÕu kh«ng phô thuéc vµo gi¸ c¶ hµng ho¸ hay thu nhËp. Nã phô thuéc vµo tËp qu¸n tiªu dïng, t©m lý løa tuæi, giíi tÝnh, t«n gi¸o... §Æc biÖt chÞu ¶nh hëng lín cña qu¶ng c¸o. Khi ngêi tiªu dïng thay ®æi ý thÝch th× quyÕt ®Þnh mua còng thay ®æi. (4) D©n sè (N) Mét thÞ trêng cã nhiÒu ngêi tiªu dïng th× cÇu sÏ lín h¬n vµ ngîc l¹i. VÝ dô râ nhÊt ë thÞ trêng Trung quèc víi h¬n 1 tû ngêi lu«n lµ thÞ trêng tiÒm n¨ng cña c¸c h·ng s¶n xuÊt trªn thÕ giíi. (5) Kú väng (E) - Khi ngêi mua kú väng vÒ gi¸ cña 1 mÆt hµng nµo ®ã sÏ t¨ng trong t¬ng lai th× t¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i cÇu vÒ hµng ho¸ sÏ t¨ng vµ ngîc l¹i. - Con ngêi cã sù kú väng vÒ sù thay ®æi c¸c yÕu tè nh gi¸, thu nhËp. ThÞ hiÕu hay c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®Òu ¶nh hëng tíi hµnh vi mua cña ngêi tiªu dïng. b. Hµm sè cÇu: Qua ph©n tÝch thÊy lîng cÇu cña ngêi tiªu dïng vÒ mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã cã mèi quan hÖ vµ chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu nh©n tè. Chóng ta cã thÓ biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a sè lîng hµng ho¸ ®îc cÇu vµ c¸c yÕu tè trªn díi d¹ng mét hµm sè cÇu: QDX = f (PX , I , Py, T, N, E...) Trong ®ã: QDX : Lîng cÇu hµng ho¸ X PX : Gi¸ hµng ho¸ X I: Thu nhËp ngêi tiªu dïng PY: Gi¸ c¶ hµng ho¸ liªn quan T : ThÞ hiÕu ngêi tiªu dïng N : D©n sè E : Kú väng 12
Trong c¸c chØ tiªu trªn th× chØ tiªu gi¸ hµng ho¸ vµ thu nhËp ngêi tiªu dïng lµ hai chØ tiªu quan träng nhÊt ¶nh hëng nhiÒu nhÊt tíi cÇu vÒ s¶n phÈm cña ngêi tiªu dïng. 2.1.5 Sù vËn ®éng däc theo ®êng cÇu vµ sù dÞch chuyÓn ®êng cÇu - C¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi khi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ thay ®æi sÏ g©y ra sù vËn ®éng däc ®êng cÇu vµ ¶nh hëng ®Õn lîng cÇu hµng ho¸, gi¸ t¨ng lîng cÇu hµng ho¸ gi¶m vµ ngîc l¹i. - Khi gi¸ c¶ cña 1 hµng ho¸ kh«ng ®æi. Do cã sù t¸c ®éng cña 1 trong c¸c nh©n tè nh thu nhËp ngêi tiªu dïng, gi¸ hµng ho¸ liªn quan, thÞ hiÕu, d©n sè. Kú väng ¶nh hëng ®Õn cÇu hµng ho¸ vµ lµm cho ®êng cÇu dÞch chuyÓn sang ph¶i khi cÇu t¨ng vµ ngîc l¹i ®êng cÇu dÞch chuyÓn sang tr¸i khi cÇu gi¶m. * Hµm sè cÇu ®îc biÓu diÔn díi d¹ng thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a gi¸ vµ lîng cÇu: Q a    Q  a0 D 0  1    D QD= a1P + a0 => P = a 1  a1  a1 Hµm cÇu ngîc: P = b1QD + b0 (b1 < 0) Trong ®ã: QD lîng cÇu PD: Gi¸ cÇu a0: hÖ sè biÓu hiÖn lîng cÇu khi gi¸ b»ng 0 a1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ vµ lîng cÇu, a1 < 0 VÝ dô: QD= 2 - 4P , P = 10 - 6QD 2.2 Cung 2.2.1 Kh¸i niÖm - Cung lµ sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ngêi s¶n xuÊt muèn b¸n vµ cã kh¶ n¨ng b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh víi c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi. - Lîng cung lµ sè lîng hµng ho¸ mµ c¸c h·ng muèn b¸n t¹i mét møc gi¸ ®· cho víi c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi. V× vËy cung vµ lîng cung lµ hai kh¸i niÖm kh¸c nhau. 2.2.2 BiÓu cung vµ ®êng cung - BiÓu cung: lµ mét b¶ng m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ c¸c doanh nghiÖp s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng cung cÊp ë mçi møc gi¸ trªn thÞ trêng. - §êng cung: lµ ®êng biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a gi÷a sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ c¸c doanh nghiÖp s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng cung cÊp ë mçi møc gi¸ trªn thÞ trêng. P: Gi¸ hµng ho¸ Q: S¶n lîng hµng ho¸ (S): §êng cung hµng ho¸ P1, P2: Gi¸ hµng ho¸ 1 vµ hµng ho¸ 2 13
P (S) P2 P1 0 Q1 Q2 Q H×nh 2.2: §êng cung hµng hãa - Cung thÞ trêng: Lµ tæng hîp c¸c lîng cung cña tÊt c¶ c¸c ngêi b¸n. 2.2.3 LuËt cung Cho biÕt sè lîng hµng ho¸ hay dÞch vô ®îc cung øng trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh sÏ t¨ng lªn khi gi¸ c¸c hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®ã t¨ng lªn vµ ngîc l¹i. P t¨ng  QS t¨ng P gi¶m  QS gi¶m P, QS cã quan hÖ tû lÖ thuËn 2.2.4 C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh cung vµ hµm sè cung a. C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh cung (1) C«ng nghÖ s¶n xuÊt (Te): cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sè lîng hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra. - Khi DN ¸p dông CNSX hiÖn ®¹i sÏ lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, cung vÒ s¶n phÈm ®ã trªn thÞ trêng t¨ng, ®êng cung dÞch chuyÓn sang ph¶i. - Khi DN ¸p dông CNSX l¹c hËu sÏ lµm gi¶m n¨ng suÊt lao ®éng, cung vÒ s¶n phÈm ®ã trªn thÞ trêng gi¶m, ®êng cung dÞch chuyÓn sang tr¸i. (2) Gi¸ c¸c yÕu tè ®Çu vµo (Pi): t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt - Pi t¨ng => CPSX t¨ng => lîi nhuËn gi¶m => doanh nghiÖp sÏ s¶n xuÊt Ýt ®i => Cung gi¶m => ®êng cung dÞch chuyÓn sang tr¸i. - Ngîc l¹i khi gi¸ c¸c yÕu tè ®Çu vµo gi¶m lµm chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m, lîi nhuËn t¨ng, doanh nghiÖp sÏ s¶n xuÊt nhiÒu h¬n, cung t¨ng vµ ®êng cung dÞch sang ph¶i. (3) ChÝnh s¸ch thuÕ (T) Lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, thuÕ lµ chi phÝ doanh nghiÖp ph¶i chÞu. Khi chÝnh phñ gi¶m thuÕ, miÔn thuÕ hoÆc trî cÊp thuÕ sÏ cã thÓ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt lµm cung t¨ng. §¸nh thuÕ vµo hµng ho¸ cao sÏ cã thÓ h¹n chÕ s¶n xuÊt lµm cho cung gi¶m. 14
(4) Gi¸ c¶ hµng ho¸ liªn quan (Py) - Gi¸ hµng ho¸ thay thÕ nµy t¨ng th× cung cña c¸c hµng ho¸ thay thÕ kh¸c sÏ t¨ng vµ ngîc l¹i. VÝ dô nh khi gi¸ chÌ t¨ng lªn, ngêi tiªu dïng sÏ mua Ýt chÌ h¬n vµ chuyÓn sang dïng cµ phª, n¾m b¾t ®îc t©m lý ngêi tiªu dïng c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cµ phª sÏ s¶n xuÊt nhiÒu h¬n. - Gi¸ hµng ho¸ bæ sung nµy t¨ng th× cung hµng ho¸ bæ sung kh¸c sÏ gi¶m vµ ngîc l¹i. Nh khi gi¸ ga t¨ng mét sè ngêi tiªu dïng kh«ng sö dông bÕp ga løc ®ã c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt bÕp ga h¹n chÕ s¶n xuÊt. (5) Sè lîng ngêi s¶n xuÊt (N) Cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sè lîng hµng ho¸ ®îc b¸n ra trªn thÞ trêng. Cµng nhiÒu ngêi s¶n xuÊt th× lîng hµng ho¸ cµng nhiÒu vµ ngîc l¹i. (6) Kú väng (E) Khi ngêi b¸n kú väng vµo gi¸ cña 1 mÆt hµng sÏ t¨ng trong t¬ng lai th× ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i cung vÒ mÆt hµng ®ã gi¶m vµ ngîc l¹i. Mäi mong ®în vÒ sù thay ®æi cña hµng ho¸, gi¸ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, chÝnh s¸ch thuÕ ®Òu cã ¶nh hëng ®Õn cung hµng ho¸. NÕu c¸c kú väng thuËn lîi ®èi víi s¶n xuÊt th× cung sÏ ®îc më réng. b. Hµm sè cung Qua ph©n tÝch thÊy lîng cung cña c¸c doanh nghiÖp vÒ mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã cã mèi quan hÖ vµ chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu nh©n tè vµ ®îc biÓu diÔn díi d¹ng mét hµm sè cung: QSX = f (PX , Te , Pi, Py, T, N, E...) Trong ®ã: QSX : Lîng cung hµng ho¸ X PX : Gi¸ hµng ho¸ X Te: C«ng nghÖ s¶n xuÊt Pi : Gi¸ c¸c yÕu tè ®Çu vµo Py: Gi¸ hµng ho¸ liªn quan N : Sè lîng ngêi s¶n xuÊt E : Kú väng * Hµm sè cung thêng ®îc biÓu hiÖn ë d¹ng tuyÕn tÝnh: QS = c1P + c0 Q c    Q  c0 S 0 1   S =>P = c 1  c1  c1 (Hµm cung ngîc) hay P = d1QS + d0 Trong ®ã: QS lîng cung PS: Gi¸ cung c0: hÖ sè biÓu hiÖn lîng cung khi gi¸ b»ng 0 c1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ vµ lîng cung 15
2.2.5 Sù vËn ®éng däc theo ®êng cung vµ sù dÞch chuyÓn cña ®êng cung - Mét sù thay ®æi cña bÊt cø yÕu tè nµo nªu trªn sÏ lµm thay ®æi lîng cung ë mäi møc gi¸ vµ nã lµm thay ®æi cung g©y ra sù dÞch chuyÓn ®êng cung vÒ phÝa bªn ph¶i nÕu cung t¨ng vµ dÞch chuyÓn sang bªn tr¸i nÕu cung gi¶m. - Khi gi¸ b¶n th©n hµng ho¸ ®ã thay ®æi lµm lîng cung thay ®æi g©y ra sù vËn ®éng däc theo ®êng cung. 2.3 C©n b»ng cung cÇu 2.3.1 Tr¹ng th¸i c©n b»ng cung cÇu - Kh¸i niÖm: Lµ tr¹ng th¸i mµ ë ®ã lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ngêi mua s½n sµng mua vµ cã kh¶ n¨ng mua ®óng b»ng lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ngêi b¸n s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng b¸n hay c©n b»ng cung cÇu xuÊt hiÖn khi t¹i møc gi¸ t¹i ®ã lîng cung b»ng lîng cÇu. Møc gi¸ c©n b»ng: Po S¶n lîng c©n b»ng: Qo Gäi ph¬ng tr×nh hµm cung: QS = f(Q) Ph¬ng tr×nh hµm cÇu: QD = g(Q) T¹i ®iÓm c©n b»ng (E): f(Q) = g(Q) hay P0 = PD = PS Q0 = QD = QS P (S) E P0 (D) 0 Q0 Q H×nh 2.3: C©n b»ng cung cÇu 2.3.2 Tr¹ng th¸i d thõa vµ thiÕu hôt cña thÞ trêng - X¶y ra khi gi¸ c¶ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô kh«ng b»ng víi møc gi¸ c©n b»ng. - Tr¹ng th¸i d thõa x¶y ra khi QD < QS (PthÞ trêng > P0) tøc lµ theo luËt cung khi gi¸ thÞ trêng lín h¬n gi¸ c©n b»ng th× ngêi s¶n xuÊt sÏ mong muèn s¶n xuÊt nhiÒu h¬n, cung t¨ng lªn nhng theo luËt cÇu ngêi tiªu dïng sÏ mong muèn mua Ýt hµng ho¸ h¬n  xuÊt hiÖn d thõa hµng ho¸ trªn thÞ trêng mét lîng Q = QS - QD . 16
P (S) D thõa E P0 ThiÕu hôt (D) 0 Q0 Q H×nh 2.4: Tr¹ng th¸i kh«ng c©n b»ng cung cÇu - Tr¹ng th¸i d thõa x¶y ra khi QD > QS (PthÞ trêng < P0)  xuÊt hiÖn thiÕu hôt hµng ho¸ trªn thÞ trêng mét lîng Q = QD - QS . 2.3.3 Sù thay ®æi cña tr¹ng th¸i c©n b»ng Khi c¸c yÕu tè cña cung vµ cÇu thay ®æi sÏ lµm dÞch chuyÓn ®êng cung vµ ®êng cÇu thiÕt lËp nªn tr¹ng th¸i c©n b»ng míi. - Sù thay ®æi cña cÇu (cung kh«ng ®æi): + CÇu t¨ng gi¸ vµ lîng c©n b»ng t¨ng. + CÇu gi¶m gi¸ vµ lîng c©n b»ng gi¶m. - Sù thay ®æi cña cung (cÇu kh«ng ®æi): + Cung t¨ng gi¸ c©n b»ng gi¶m vµ lîng c©n b»ng t¨ng. + Cung gi¶m gi¸ c©n b»ng t¨ng vµ lîng c©n b»ng gi¶m. - Sù thay ®æi cña c¶ cung vµ cÇu: + Cung t¨ng, cÇu t¨ng gi¸ c©n b»ng cha x¸c ®Þnh, lîng c©n b»ng t¨ng. + Cung t¨ng, cÇu gi¶m gi¸ c©n b»ng gi¶m, lîng c©n b»ng cha x¸c ®Þnh. + Cung gi¶m, cÇu t¨ng gi¸ c©n b»ng t¨ng, lîng c©n b»ng cha x¸c ®Þnh. + Cung gi¶m, cÇu gi¶m gi¸ c©n b»ng cha x¸c ®Þnh, lîng c©n b»ng gi¶m. 2.3.4 KiÓm so¸t gi¸ ChÝnh phñ thêng can thiÖp vµo thÞ trêng th«ng qua viÖc ®Þnh ra c¸c møc gi¸ trÇn (gi¸ cao nhÊt) vµ møc gi¸ sµn (gi¸ thÊp nhÊt). - Gi¸ trÇn lµ møc gi¸ cao nhÊt trªn thÞ trêng, b¶o hé cho mét sè ngêi tiªu dïng cã thu nhËp thÊp, nªn gi¸ trÇn nhá h¬n gi¸ c©n b»ng nªn xuÊt hiÖn sù thiÕu hôt hµng ho¸ trªn thÞ trêng, t¸c ®éng tiªu cùc tíi doanh nghiÖp. - Gi¸ sµn lµ møc gi¸ thÊp nhÊt trªn thÞ trêng, nã b¶o hé cho c¸c nhµ s¶n xuÊt nªn gi¸ sµn cao h¬n gi¸ c©n b»ng g©y ra sù d thõ hµng ho¸ trªn thÞ trêng, thõa lao ®éng vµ thÊt nghiÖp nhiÒu. - ThuÕ ®¸nh vµo hµng ho¸ lµm cho cung gi¶m, gi¸ c©n b»ng t¨ng vµ lîng c©n b»ng gi¶m lµm ®êng cung dÞch lªn trªn mét lîng ®óng b»ng thuÕ. Ta cã ®êng cung míi: PS' = PS + t (thuÕ). 17
- Trî cÊp cho tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm lµm cho cung t¨ng vµ ta cã ®êng cung míi PS' = PS - a (trî cÊp). VÝ dô1: C¸c t×nh huèng sau ¶nh hëng ®Õn cÇu vµ lîng cÇu vÒ xe m¸y nh thÕ nµo? VÏ h×nh. a. Gi¸ x¨ng t¨ng 20% b. Gi¸ «t« cã xu híng gi¶m c. ChÝnh phñ ¸p dông chÝnh s¸ch gi¶m gi¸ xe m¸y trªn thÞ trêng xuèng 10%. Gi¶i: a. X¨ng vµ xe m¸y lµ 2 lo¹i hµng ho¸ bæ sung nªn khi gi¸ x¨ng t¨ng th× cÇu vÒ xe m¸y cã xu híng gi¶m, ®êng cÇu vÒ xe m¸y dÞch tr¸i. b. ¤t« vµ xe m¸y lµ hµng ho¸ thay thÕ khi gi¸ «t« gi¶m th× cÇu vÒ xe m¸y cã xu híng gi¶m, ®êng cÇu vÒ xe m¸y dÞch tr¸i. c. Gi¸ xe m¸y gi¶m ¶nh hëng ®Õn lîng cÇu vÒ xe m¸y vµ lîng cÇu vÒ xe m¸y t¨ng g©y ra sù vËn ®éng däc theo ®êng cÇu vÒ xe m¸y theo chiÒu híng ®i xuèng. VÝ dô 2: C¸c t×nh huèng sau ¶nh hëng ®Õn cung vµ lîng cung vÒ xe m¸y nh thÕ nµo? a. ChÝnh phñ Ên ®Þnh gi¶m gi¸ xe m¸y b. Cã hai doanh nghiÖp xe m¸y rêi khái ngµnh c. Gi¸ nhËp phô tïng s¶n xuÊt xe m¸y cã xu híng t¨ng d. Cã th«ng tin cho r»ng trong thêi gian s¾p tíi sÏ cã nhiÒu chÝnh s¸ch cña nhµ níc hç trî cho viÖc ph¸t triÓn ngµnh xe m¸y 18
CH¦¥NG III: Lý thuyÕt ngêi tiªu dïng Ch¬ng nµy sÏ ph©n tÝch hµnh vi cña ngêi tiªu dïng hîp lý trªn thÞ trêng hµng ho¸. 3.1 Lý thuyÕt vÒ lîi Ých 3.1.1 Kh¸i niÖm vÒ lîi Ých vµ lîi Ých cËn biªn - Lîi Ých (U): Lµ sù hµi lßng vµ sù tho¶ m·n do tiªu dïng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô trªn thÞ trêng mang l¹i. Sù hµi lßng g¾n liÒn víi së thÝch cña ngêi tiªu dïng. Së thÝch vµ sù s½n sµng chi tr¶ cho mét lo¹i hµng ho¸ nµo dã cã quan hÖ thuËn chiÒu. Sù hµi lßng tho¶ m·n cµng cao th× lîi Ých tõ tiªu dïng cµng cao. - Tæng lîi Ých (TU): Lµ tæng thÓ sù hµi lßng sù tho¶ m·n do tiªu dïng toµn bé hµng ho¸ hoÆc dÞch vô kh¸c nhau trªn thÞ trêng mang l¹i. - Lîi Ých cËn biªn (MU): Lµ sù thay ®æi cña tæng lîi Ých do tiªu dïng thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô. Sù thay ®æi cña tæng lîi Ých MU = = TU'Q S ù thay ®æi vÒ lîng VÝ dô: CÇu vÒ níc cam cña mét ngêi tiªu dïng: B¶ng 3.1: Tæng lîi Ých vµ lîi Ých cËn biªn khi tiªu dïng hµng ho¸ Sè lîng (Q) Lîi Ých (U) Lîi Ých cËn biªn (MU) Tæng lîi Ých (TU) 1 10.000 10.000 10.000 2 6.000 6.000 16.000 3 4.000 4.000 20.000 4 1.000 1.000 21.000 5 0 0 21.000 6 - 2.000 - 2.000 19.000 3.1.2 Quy luËt lîi Ých cËn biªn gi¶m dÇn Néi dung: Lîi Ých cËn biªn cña mét hµng ho¸ hoÆc dÞch vô cã xu híng gi¶m ®i khi lîng hµng ho¸ ®ã ®îc tiªu dïng nhiÒu h¬n trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. - Mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých cËn biªn vµ tæng lîi Ých: Khi s¶n lîng t¨ng th× lîi Ých cËn biªn sÏ gi¶m dÇn: + MU > 0 th× TU t¨ng + MU < 0 th× TU gi¶m + MU = 0 th× TUmax - Mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých cËn biªn vµ s¶n lîng: lµ mèi quan hÖ tû lÖ nghÞch, khi sè lîng hµng ho¸ tiªu dïng t¨ng lªn th× lîi Ých cËn biªn gi¶m dÇn vµ ngîc l¹i. 3.1.3 Lîi Ých cËn biªn vµ ®êng cÇu Lîi Ých cËn biªn cµng lín th× ngêi tiªu dïng s½n sµng tr¶ gi¸ cao h¬n vµ lîi Ých cËn gi¶m dÇn th× sù s½n sµng chi tr¶ còng gi¶m dÇn. Nh vËy Èn chøa sau ®êng cÇu chÝnh lµ ®êng lîi Ých cËn biªn cña ngêi tiªu dïng. Do vËy ®êng cÇu dèc xuèng v× quy luËt lîi Ých cËn biªn gi¶m dÇn. 3.1.4 ThÆng d tiªu dïng - Kh¸i niÖm: lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a lîi Ých cËn biªn cña ngêi tiªu dïng 19