1
1
c«ng nghÖ cÊy truyÒn ph«i
I. Kh¸i niÖm
2
C«ng nghÖ cÊy truyÒn ph«i lµ mét qu¸ tr×nh ®a ph«i
®ưîc t¹o ra tõ c¸ thÓ bß mÑ nµy (bß cho ph«i) vµo c¸
thÓ bß mÑ kh¸c (bß nhËn ph«i). Ph«i vÉn sèng, ph¸t
triÓn b×nh thưêng trªn c¬ së tr¹ng th¸i sinh lý sinh dôc
cña bß nhËn ph«i phï hîp víi tr¹ng th¸i sinh lý, sinh
dôc cña bß nhËn ph«i ho¹c phï hîp víi tuæi ph«i (sù
phï hîp nµy gäi lµ sù ®ång pha).
II. ý nghÜa C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß
3
1. CÊy truyÒn ph«i phæ biÕn vµ nh©n nhanh gièng tèt, nh÷ng ®Æc tÝnh quý
hiÕm ra thùc tÕ s¶n xuÊt trªn c¬ së khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng di truyÒn cña
nh÷ng c¸ thÓ c¸i cao s¶n th«ng qua viÖc lÊy - b¶o qu¶n ph«i vµ cÊy truyÒn
nh÷ng ph«i cña chóng.
2. N©ng cao cuêng ®é chän läc, ®Èy m¹nh c«ng t¸c gièng trªn c¬ së t¨ng
nhanh tiÕn bé di truyÒn hµng n¨m, th«ng qua:
R= h2.S; g= R/L = (h2.S)/L
+ R: hiÖu qña chän läc
+ h2: HÖ sè di truyÒn cña tÝnh tr¹ng
+ L: Kho¶ng c¸ch c¸c thÕ hÖ
+ S: Ly sai chän läc.
3. N©ng cao khn¨ng sinh s¶n, c¸c s¶n phÈm thÞt, s÷a trong ch¨n nu«i bß.
ý nghÜa C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß
4
4. H¹n chÕ møc tèi thiÓu sè lưîng gia sóc lµm gièng, tõ ®ã gi¶m c¸c
chi phÝ kh¸c ®i kÌm như: chuång tr¹i, thứcăn, nh©n lùc…
5. Gióp cho con ngêi dÔ dµng thuËn lîi trong viÖc xuÊt khÈu, vËn
chuyÓn, trao ®æi con gièng gi÷a c¸c nưíc, c¸c vïng, c¸c ®Þa phư¬ng.
6. Mét phư¬ng ph¸p b¶o tån, gi÷ g×n con gièng dưíi d¹ng trøng, ph«i,
tinh trïng - phư¬ng ph¸p gi÷ g×n vËt liÖu di truyÒn
7. H¹n chÕ mét sè dÞch bÖnh vµ n©ng cao khn¨ng chèng chÞu bÖnh,
khn¨ng thÝch nghi cho con vËt ë m«i trưêng míi: kh«ng l©y truyÒn
bÖnh, t¨ng søc ®Ò kh¸ng...
8. Lµm cë së thóc ®Èy m¹nh sù nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn mét sè ngµnh
khoa häc cã liªn quan: sinh lý, di truyÒn, thó y...
2
lÞch sö C¤NG NGHÖ CÊY TRUYÒN PH¤I Bß
5
1890 thÝ nghiÖm ®Çu tiªn vÒ CTP thµnh c«ng trªn thá bëi
Walter Heap. ¤ng lµ ngêi s¸ng lËp ra c«ng nghÖ CTP
1932: CTP thµnh c«ng trªn dª - Warwick vµ Berry
1933: CTP thµnh c«ng trªn chuét cèng - Nicholas
1934: CTP thµnh c«ng trªn cõu - Warwick vµ Berry
1951: Bª ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ra ®êi b»ng CTP-Willet vµ cs
1970: Thµnh c«ng trong viÖc b¶o qu¶n ph«i ®«ng l¹nh
1972: CTP ph«i ®«ng l¹nh thµnh c«ng trªn bß-Bilton vµ More;
Wilmut vµ Rowson
1978: Em bÐ ®Çu tiªn ra ®êi tõ TTON vµ CTP-Steptoe vµ
Edward
6
1982: Vi phÉu thuËt ph«i bß ®· thµnh c«ng trong phßng thÝ
nghiÖm (theo Vlahov, 1987)
1984: CÊy ph«i sau khi chia 2 thµnh c«ng trªn bß-William vµ cs
1987: Cã bª sinh ra do cÊy ghÐp gene t¨ng trëng nhanh (theo
Vlahov, 1987)
1992: B»ng kü thuËt Cloning tõ mét ph«i bß ®· cho ra 5 ph«i
(ViÖn INRA Ph¸p, 1992)
Mét con cõu ra ®êi vµ trëng thµnh tõ nh©n tÕ bµo tuyÕn vó cña
mét cõu c¸i 6 n¨m tuæi t¹i Scotland-Ian Wilmut cµ cs
7
C¸c tæ chøc ho¹t ®éng vÒ CTP trªn thÕ giíi
8
TT D¹ng ho¹t ®éng Sè lîng tæ chøc
1 Déi röa, thu ho¹ch ph«i vµ cÊy ph«i ngay ë c¬ quan 175
2 Déi röa thu ho¹ch ph«i ë tr¹i 338
3 CÊy ph«i ë c¸c tr¹i 241
4 CÊy ph«i theo ph¬ng ph¸p phÉu thuËt 157
5 CÊy ph«i theo ph¬ng ph¸p kh«ng phÉu thuËt 239
6 §«ng l¹nh ph«i 140
7 X¸c ®Þnh giíi tÝnh cña ph«i 11
8 Tæ chøc b¸n trang thiÕt bÞ vÒ ®«ng l¹nh ph«i 94
9 Tæ chøc b¸n ho¸ chÊt, hormon dïng g©y rông trøng
nhiÒu, g©y ®éng dôc ®ång pha
4
Sè liÖu cña Héi CTP thÕ giíi 12-1982 - Héi kü thuËt ch¨n nu«i NhËt B¶n - 1995
3
lÞch sö C¤NG NGHÖ CTP bß ë ViÖt Nam
9
1978: TT Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ quèc gia ®· cã
mét bé phËn b¾t ®Çu nghiªn cøu CTP thá
1980: nghiªn cøu CTP bß
1986: con bª ®Çu tiªn ë níc ta ra ®êi tõ CTP
1989: cÊy 50 ph«i ®«ng l¹nh (gióp ®ì cña 2 chuyªn gia
Cuba)
1994: bß sinh ®«i trong ®ã 1 bª do trøng rông tù nhiªn vµ 1
bª do CTP
1996,1997: 150 ph«i ®«ng l¹nh cÊy trªn bß miÒn Nam vµ
Hµ Néi: nh÷ng bª sinh ra sinh trëng, ph¸t triÓn, sinh s¶n
b×nh thêng, cho s÷a vưît toµn ®µn 20-30%
Bª sinh ra tõ c«ng nghÖ cÊy truyÒn ph«i
10
Bª sinh ®«i ra tõ mét ph«i c¾t ®«i
11
Bª sinh ra tõ thô tinh trong èng nghiÖm (IVF)
12
4
III. Nguyªn t¾c cña c«ng nghÖ CTP
13
14
ThÓ vµng ho¹t
®éng 10-12 ngµy)
§éng ®ùc
(1 ngµy)
ThÓ
vµng
ph¸t
triÓn
(4-5
ngµy)
ThÓ
vµng
tho¸i
ho¸
(4-5
ngµy)
Chu kú ®éng dôc b×nh thưêng cña bß c¸i
IV. c¬ së cña c«ng nghÖ CTP
4.1 Chu kú ®éng dôc
15
CL Progesterone
Estrus Estrus5 10 15
Nồng độ Hormone
Rụng trứng
Rụng trứng
Endometrium PGF2a
Deviation
Dominance
Atresia
Recruitment
PGF2a
FSH
E2
LH
4.2 Chu kú ®éng dôc - sÓng nang
16
4.3 Sóng nang và tính trội của nang:
Trứng rụng từ
chu kỳ trước Sóng nang 1 Sóng nang 2 Rụng trứng
Động dụcĐộng dục Ngày của chu kỳ
Đường kính của nang (mm)
5
17
v. quy tr×nh cÊy truyÒn ph«i
18
1. Chän bß cho ph«i 2. Chän bß nhËn ph«i
3. G©y ®éng dôc hµng lo¹t
4. G©y rông trøng nhiÒu
ë bß cho ph«i
7. Thu ho¹ch ph«i
9. Bß cho ph«i trë l¹i b×nh thưêng
chê chu kú sinh s¶n tiÕp theo
5. Bß nhËn ph«i ®éng dôc
8. CÊy ph«i cho bß nhËn
10. Bß nhËn ph«i cã chöa
11. §µn con mang tiÒm n¨ng
di truyÒn tèt cña bß cho ph«i
6. Phèi gièng víi ®ùc
gièng tèt
5.1 chän bß cho ph«i
19
-Bß c¸i n¨ng suÊt cao vÒ mét hoÆc vµi tÝnh tr¹ng mong muèn
vµ c¸c tÝnh tr¹ng ®ã ph¶i ®îc di truyÒn cho thÕ hÖ sau
5.1 chän bß cho ph«i
20
Yªu cÇu cña bß cho ph«i:
+ N¨ng suÊt vÒ tÝnh tr¹ng mong muèn ®Æc biÖt cao, di
truyÒn cho thÕ hÖ sau. u tiªn nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di
truyÒn cao vµ gi¸ trÞ thư¬ng phÈm lín.
+ Kh«ng m¾c bÊt cø mét khuyÕt tËt hoÆc bÖnh di truyÒn
nµo.
+ Kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt, qu¸ tr×nh sinh s¶n b×nh thưêng. Cæ
tö cung dÔ dµng khi ®a dÉn tinh qu¶n, sóng cÊy ph«i vµ ®Æc
biÖt lµ dông cô géi röa ph«i