zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Báo chí - Truyền thông

Bài giảng: Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật

Chia sẻ: Pham Quang Truong | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:91

Báo xấu

683
lượt xem 191
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại, báo chí là một hiện tượng xã hội. Báo chí ra đời do nhu cầu thông tin giao tiếp, giải trí và nhận thức của con người. Mặc dù ra đời chậm hơn so với các hình thái kinh tế xã hội khác, nhưng báo chí đã nhanh chóng trở thành một trong những lĩnh vực xung kích bởi khả năng phản ánh hiện thực của nó. Từ khi xuất hiện đến nay báo chí luôn năng động trong việc phản ánh hiện thực đa dạng, sinh động và luôn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng: Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật

Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật Bài giảng Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật 1
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật Quan niệm chung về thể loại Trong tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại, báo chí là một hiện tượng xã hội. Báo chí ra đời do nhu cầu thông tin giao tiếp, giải trí và nhận thức của con người. Mặc d ù ra đời chậm hơn so với các hình thái kinh tế xã hội khác, nhưng báo chí đã nhanh chóng trở thành một trong những lĩnh vực xung kích bởi khả năng phản ánh hiện thực của nó. Từ khi xuất hiện đến nay báo chí luôn năng động trong việc phản ánh hiện thực đa dạng, sinh đ ộng và luôn luôn vận động, phát triển. Báo chí là một bộ phận không thể thiếu được trong đời sống tinh thần của mọi người, mọi dân tộc. Vì thế, báo chí luôn là một công cụ quan trọng của con người và các giai cấp trong cuộc đấu tranh vì sự tiến bộ và văn minh của nhân loại. Báo chí trở thành một hoạt động thông tin đại chúng rộng rãi và năng động nhất mà không một hình thái ý thức xã hội nào có được. Báo chí bao gồm các loại hình: báo in, phát thanh, truyền hình, báo điện tử… Cùng với sự ra đời báo chí, các thể loại báo chí cũng hình thành và dần dần được củng cố theo đặc thù bản chất của chúng. Mỗi thể loại có lịch sử hình thành riêng theo mục đích, chức năng và đối tượng phản ánh. Lý luận báo chí chỉ ra rằng, thể loại báo chí hình thành trong lịch sử đấu tranh giai cấp, trong sự vận độ ng và phát triển ngày một tăng của đời sống xã hội và cũng chính tự bản thân báo chí. Trải qua quá trình lao động sản xuất và đấu tranh chính trị, tư tưởng, cuộc sống đ òi hỏi phải có nhiều hình thức thể hiện phong phú, sinh động nhằm tác động nhanh chóng và có hiệu quả vào tình hình và ý thức công chúng Thực tiến cho thấy, thể loại báo chí luôn gắn liền với cuộc sống con người và có tác dụng lớn với đời sống xã hội, nó còn là hình thức sáng tạo mang tính lịch sử, tính quy luật, tính hệ thống của báo chí để p hản ánh các sự kiện, hiện tượng, quá trình có thật vừa mới xảy ra trong hiện thực khách quan của cả nước và trên thế giới, có ý nghĩ chính trị xã hội nhất định. 2
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật Ở nước ta có nhiều quan niệm về thể loại báo chí. Lý do Báo chí V iệt Nam ra đời muộn hơn so với báo chí châu Âu và phương Tây hơn hai thế kỷ. Sự hình thành và xác lập thể loại báo chí ở Việt Nam là do nhu cầu nội tại của quá trình xây dựng kinh tế - xã hội của đất nước. Báo chí nước ta chịu ảnh hưởng nhiều bởi cách thể hiện của báo chí nước ngoài. Dĩ nhiên trong quá trình hoạt động, các thế hệ nhà báo Việt Nam đã vận dụng cách thức, phương pháp thể hiện từ lý luận báo chí thế giới một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với phong tục, tập quán văn hóa, lối sống, trình đ ộ nhận thức của nhân dân, cả những chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước trong từng giai đoạn. Sự ra đời của các thể loại đánh dấu bước phát triển không ngừng nghỉ của báo chí nước nhà. Tuy nhiên, ranh giới giữa các thể loại còn rất “mong manh”, từ đó đã gây ra không ít tranh luận. Quan niệm về thể loại báo chí còn nhiều ý kiến quan niệm khác nhau hết phức tạp gây khó khăn cho hoạt động báo chí. Do vậy, việc tìm hiểu, nghiên cứu và tổng kết để đưa ra được một định nghĩa đích thực, chính xác về thể loại báo chí giúp cho người sáng tạo tác phẩm báo chí ý thức được vùng đời sống trong cách thể hiện tác phẩm của mình là một nhiệm vụ cực kì khó khăn của tác phẩm báo chí. Tuy nhiên trong thực tiễn khách quan của đời sống xã hội báo chí luôn là tấm gương phản chiếu những vấn đề, hiện tượng x ã hội cập nhật nhất….Người làm báo là người viết sử hàng ngày nên sự thay đổi và các quan điểm khác nhau về thể loại là lẽ đương nhiên. Từ điển tiếng Việt, 1992 giải thích: “Thể loại là hình th ức sáng tác văn học, nghệ thuật phân chia theo ph ương thức phản ánh hiện thực, vận dụng ngôn ngữ... Văn học có nhiều thể loại: tự sự, trữ tình, kịch....” Từ điển Bách khoa toàn thư Liên Xô, 1985, giải thích: “Thể loại là khái quát hóa những đặc tính của một nhóm lớn các tác phẩm có cùng 3
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật thuộc tính về nội d ung, hình thức, cách biểu hiện tác phẩm của một thời đại, một giai đoạn, một dân tộc hay một nền nghệ thuật thế giới”. Tác giả Đức Dũng trong cuốn “Ký báo chí” nhấn mạnh rằng: “Thể loại báo chí là cách thức tổ chức tác phẩm, một kiểu tái hiện đời sống hiện thực, một phạm vi nội dung xác định ứng với một hình thức tương đối ổn định”. Tác giả Tạ Ngọc Tấn trong cuốn “Tác phẩm báo chí”, tập I cho rằng: “Thể loại tác phẩm là một khái niệm để chỉ tính quy luật loại hình của tác phẩm báo chí. Thể loại là sự thống nhất có tính quy luật lặp lại của các yếu tố có trong một loạt tác phẩm báo chí”. Có người lại hiểu nội hàm thể loại như một kiểu tái hiện đời sống hiện thực, một cách tổ chức tác phẩm vừa mang tính quy luật loại hình, vừa vận động phát triển. Một số ý kiến quan niệm đ ơn giản rằng thể loại suy cho cùng là các phương pháp thu thập, xử lý tư liệu, hình thành tác phẩm về sự kiện, vấn đề, con người của đời sống xã hội nhằm đáp ứng hoạt động nghiệp vụ của nhà báo. Cũng có định nghĩa nói về thể loại là hình thức b iểu hiện cơ bản, thống nhất và tương đ ối ổn định của các tác phẩm, được phân chia theo phương thức phản ánh hiện thực, sử dụng ngôn ngữ và các công cụ khác để chuyển tải nội dung sự kiện, vấn đề, con người mang tính tư tưởng, thẩm mỹ và ý đồ nhất định của người thể hiện... Tổng hợp những ý kiến trên có thể rút ra một khái niệm chung về thể loại như sau: Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản thống nhất và ổn định của các bài báo, là cách lựa chọn công cụ, phương tiện ph ương pháp và hình thức trình bày tác ph ẩm báo chí để phù hợp với nội dung, thích ứng với từng tình huống sự kiện, và có thể chứa đựng được nội dung hình thức bài báo cần trình bày. 4
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật Đối với những người làm báo thì việc nắm chắc lý luận về thể loại là rất quan trọng. Bởi vì lý luận thể loại sẽ là công cụ giúp họ biết cách sử dụng những tư liệu cần thiết, vừa và đủ để xây dựng một tác phẩm báo chí. Mặt khác, khi một tác phẩm được thực hiện đúng theo những yêu cầu của nội dung và hình thức thể loại thì sẽ tăng thêm tính hấp dẫn đối với người đọc, vì thế khả năng tác động của tác phẩm sẽ tăng lên, mang lại kết quả tốt hơn cho công tác thông tin. Ngoài ra khi xây dựng tác phẩm, nếu người viết thực hiện tốt các yêu cầu của thể loại sẽ “giúp cho người biên tập và ban biên tập nhận diện đúng các thể loại; tổ chức trang báo; chương trình phát thanh, truyền hình một cách khoa học”. Mặt khác nhiều cơ quan báo chí còn căn cứ vào thể loại để chi trả tiền nhuận bút. Thực tế cho thấy rằng cơ quan báo chí nào biết sử dụng một cách hợp lý các thể loại trong cách trình bày mỗi tờ báo thì sức hấp dẫn của tờ báo đó sẽ mạnh hơn, người đọc sẽ cảm thấy tiếp nhận thông tin của tờ báo đó dễ dàng hơn, đơn giản và nhanh chóng hơn. Ví dụ, khi người đọc muốn biết về cái mới, họ tìm đ ọc trang tin, khi muốn biết quan điểm của giới báo chí về một sự kiện nào đó, họ tìm đến trang bình luận... Báo chí Việt Nam hiện nay đang sử dụng hầu hết các thể loại như tin, phỏng vấn, tường thuật, bài phản ánh, xã luận, bình luận, tiểu luận, phê bình và giới thiệu tác phẩm, điều tra, điểm báo, thư của ban biên tập, ký và các thể loại trào phúng. Cùng với sự phát triển của báo chí định kỳ, phạm vi các vấn đề và các lĩnh vực mà tin đề cập đã hình thành nên hình thức văn chính luận. Báo chí với tư cách một phương tiện truyền thông đại chúng chuyển tải các nội dung văn bản tác phẩm mang tính chính trị - tư tưởng - xã hội nhất định. Các tờ báo, chương trình phát thanh, truyền hình đều sử dụng linh hoạt và phong phú các thể loại báo chí để thể hiện nội dung với mức độ giá trị khác nhau về từng vấn đề, sự kiện, con người cụ thể của đời sống xã hội. Dĩ nhiên, các tờ báo hay chương trình phát thanh, truyền hình 5
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật không thể sử dụng cùng lúc tất cả các thể loại báo chí hiện có song trên thực tế các loại hình báo chí đều sử dụng các thể loại khác nhau để nâng cao hiệu quả và sức hấp dẫn của báo chí. V ì vậy việc phân chia nhóm và thể loại báo chí là cần thiết và khách quan của lý luận và thực tiễn báo chí. Tuy nhiên, việc phân chia này ở nước ta cũng như trên thế giới còn nhiều phức tạp. Có nhiều cách chia, cách phân nhóm, đ ặt tên khác nhau. Sự phức tạp này diễn ra trong giới nghiên cứu lý luận báo chí cũng như các nhà báo. Tổng hợp từ nhiều cách phân chia khác nhau có thể thấy đa phần mọi người đồng ý với việc phân chia thành 3 nhóm chính: + Nhóm các thể loại báo chia thông tấn bao gồm: tin, phỏng vấn, tường thuật. Đặc điểm của các thể loại thuộc nhóm này là đòi hỏi tính thời sự rất cao. Tức là phải đề cập, thông báo, phản ánh kịp thời những sự kiện, hiện tượng, quá trình.... vừa mới xảy ra, đang xảy ra hoặc sắp xảy ra trong đời sống xã hội. Do yêu cầu chỉ thông báo, phản ánh là chủ yếu nên các thể loại trong nhóm này không nhất thiết phải phân tích, đánh giá, bình luận sâu và tỉ mỉ vấn đề. Trường hợp cụ thể nếu có các yếu tố trên thì cũng chỉ mức độ nhất định. Các hiện tượng, sự kiện quá trình, con người được phản ánh trong tin, phỏng vấn, tường thuật, bài phản ánh thường đơn lẻ, độc lập hoặc tập hợp một số sự kiện tiêu biểu cho cái mới, cái thật của đời sống xã hội. N hư vậy có thể nói thông tin sự kiện có yếu tố bình luận mức độ là đặc điểm cơ b ản hay còn gọi đó là tính trội của nhóm này. + Nhóm các thể loại báo chí chính luận gồm: xã luận, b ình luận, phản ánh, phê bình, điều tra, chuyên luận. Đặc điểm của nhóm chính luận là trên cơ sở các tư liệu, sự kiện, hiện tượng, quá trình có hệ thống để phân tích, đánh giá, bình luận một vấn đề nào đó tùy theo ý đồ và mục đích nhất định. Nhà báo lão thành Hoàng Tùng - cây bút viết chính luận tên tuổi của 6
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật báo chí nước ta cho rằng “luận là hướng dẫn tư tưởng, hướng dẫn suy nghĩ, phân tích tình hình, sự kiện trên một dòng biến đổi, phát triển không ng ừng”. N gười viết thể loại trong nhóm này phải huy động trí tuệ, kinh nghiệm và kiến thức xã hội, kết hợp tư duy khoa học và tư duy lôgic, các luận cứ, luận chứng kết hợp chặt chẽ với nhau trong mạch tư duy nhất quán để lý giải vấn đề “Người viết phải nắm được đường lối, chính sách, lý luận, am hiểu sâu công việc. Mỗi ý kiến khái quát đều dựa trên vốn tri thức được rút ra từ các hoạt động xã hội. Viết luận phải sáng tạo, không lặp lại. Phải truyền sức sống vào những điều mà mình cho là nguyên lý”. K hi xem xét, đánh giá hay bình luận một sự kiện, vấn đề đòi hỏi người viết không chỉ nêu hiện tượng bên ngoài mà còn phải chỉ ra nguyên nhân và bản chất bên trong của vấn đề đó. Thái độ, quan điểm, chính kiến của người viết cũng phải thể hiện rõ ràng, nhất quán và công khai trước vấn đề mà mình đề cập. Đặc biệt, với những vấn đề xã hội phức tạp, người viết phải có những đề đạt, gợi mở, hướng dẫn tháo gỡ vấn đề. Điều này thể hiện tính xây dựng, đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm, xã hội và nghĩa vụ công dân của nhà báo. Có thể nói, mục đích của các thể loại trong nhóm này là thuyết phục công chúng, giúp công chúng hiểu sự thật bằng luận cứ, luận chứng và lý lẽ. Hay nói cách khác, thông tin lý lẽ là tính trội của nhóm chính luận. + Nhóm các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật b ao gồm: ký, phóng sự, tiểu phẩm, ghi nhanh, câu chuyện báo chí. Đ ặc điểm của nhóm này là kết hợp yếu tố chính luận (tư liệu, sự kiện, lý lẽ, hùng biện... ) với yếu tố nghệ thuật (hình ảnh, cảm xúc, thái độ, khái quát...) để phản ánh và lý giải vấn đề. Nói cách khác, các sự kiện, hiện tượng quá trình có thật của đời sống xã hội đ ược phản ánh một cách sinh động, hấp dẫn bằng cách sử dụng hình ảnh, cảm xúc và các thế mạnh khác của ngôn từ (ẩn dụ, ngoa dụ, tính ngữ, so sánh... ). Sự kết hợp yếu tố phản 7
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật ánh và yếu tố cảm xúc là điểm rõ nét để nhấn mạnh ý nghĩa hoặc bản chất của sự việc, con người. Đặc điểm này cũng tạo cho người viết có điều kiện tiếp cận các yếu tố văn học, nghệ thuật, thể hiện cách viết sinh động, mềm dẻo, hấp dẫn đối với công chúng. Có thể nói thông tin sự kiện, lý lẽ và thẩm mỹ là tính trội của nhóm thể loại này. Tóm lại, việc sử dụng bút pháp nghệ thuật trong nhóm thể loại chính luận - nghệ thuật có tác dụng tăng thêm tính hấp dẫn của tác phẩm, xúc cảm thẩm mỹ vì tính hình tượng của ngôn ngữ tạo cho người đọc tiếp nhận thông tin mới một cách hào hứng hơn. Kinh nghiệm của báo chí chúng ta hiện nay cho thấy rằng, việc kết hợp trong một tác phẩm những tính chất và khả năng của các thể loại khác nhau trở nên bình thường và nhiều khi là cần thiết, đó là xu hướng của sự phát triển, làm cho các thể loại báo chí ngày càng phong phú và đa dạng. Đ ể hiểu rõ hơn đặc điểm của nhóm thể loại này chúng ta sẽ cùng nghiên cứu từng thể loại trong nhóm chính luận nghệ thuật. 8
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật Phóng sự Phóng sự là một thể tài báo chí quan trọng với khả năng thông tin thời sự về người thật việc thật một cách sâu sắc trong quá trình diễn biến. Vừa thông tin sự kiện vừa thông tin lý lẽ, thông tin thẩm mỹ. Chính sự kết hợp các yếu tố đó đã tạo cho phóng sự một khả năng riêng trong việc phản ánh hiện thực, nó có thể thỏa mãn nhu cầu hiểu biết và khám phá hiện thực của công chúng. Đây cũng là thể loại tạo điều kiện để những cây bút tài năng phát huy sở trường của mình. I. Khái quát chung Thuật ngữ “phóng sự” tiếng La tinh là reportage, tiếng Anh là reportage, có nghĩa là truyền đạt, báo tin, thông báo. Ban đầu, phóng sự được người Anh sử dụng để mô tả những trận lụt, đám cháy, những kỳ họp quốc hội.... Sau đó, trên báo chí Pháp xuất hiện thể loại phóng sự với tư cách bài viết về quá trình điều tra của phóng viên về một con người, sự việc chứa đựng nhiều bí ẩn đối với người đọc, như cảnh sống trong tù hay cuộc đời lang bạt của những tay giang hồ, hảo hán. N hững tác phẩm phóng sự đầu tiên có tính chất ho àn toàn giống như tin hay ghi chép mô tả đơn giản những cuộc b àn cãi ở các cuộc họp, tòa án, những sự việc có tính chất bí mật. Dần dần phóng sự ngày càng hoàn thiện hơn. Phóng sự không chỉ dừng lại ở những sự việc nhỏ dần mà đã đề cập đến những sự kiện, những biến cố chấn động toàn cầu như thiên phóng sự “Mười ngày rung chuyển thế giới” của nhà báo, nhà văn Mỹ John Reel viết về Cách mạng tháng Mười Nga, hoặc thiên phóng sự của nhà báo Tiệp K hắc nổi tiếng Julius Fucik “Viết d ưới giá treo cổ”, những cuộc hành trình táo bạo của nhà báo Richard Halliburton “Qua dãy núi Alper”.... Phóng sự cũng không dừng lại ở việc đưa tin mà nó còn dần dần kết hợp giữa thông tin sự kiện với thông tin lý lẽ và được sử dụng bởi một bút pháp đầy tính nghệ thuật. 9
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật Ở nước ta, thể loại văn ký sự đã xuất hiện từ xa xưa với các tác phẩm cổ điển như Việt điện u linh, Vũ trung tùy bút, Hoàng Lê nhất thống trí.... Tuy nhiên phải đến đầu thế kỷ XX, khi có báo in ở Việt Nam và văn học V iệt Nam chuyển mình dưới làn sóng văn học Tây Âu, thể ký báo chí (trong đó có phóng sự) mới được hình thành. Từ sau Đại hội Đảng lần thứ V I (1986), chủ trương mở cửa và chính sách đổi mới, dân chủ hóa đời sống chính trị, coi báo chí như một sản phẩm văn hóa đặc biệt, xóa bỏ bao cấp đối với các hoạt động của báo chí đã tạo điều kiện cho những cây bút phóng sự mới như Huỳnh Dũng Nhân, Vĩnh Quyền (báo Lao động), Xuân Ba, Mạnh Việt (báo Tiền Phong), Minh Tuấn (báo Đại đoàn kết), Đào Q uang Thép (Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội), Hòa Bình (Đài Truyền hình Việt Nam)... Cùng với 11.000 nhà báo Việt Nam, họ đã mang đến cho công chúng những thiên phóng sự lớn, thực sự có giá trị, đáp ứng được nhu cầu thông tin ngày càng lớn của công chúng. Tổng hợp những ý kiến kết hợp với hoạt động thực tiễn có thể hiểu về phóng sự một cách khái quát như sau: Phóng sự là một thể loại báo chí, phản ánh những sự kiện, sự việc, vấn đề đang diễn ra trong hiện thực khách quan có liên quan đến hoạt động và số phận của một hoặc nhiều người bằng phương pháp miêu tả hay tự thuật, kết hợp với nghị luận ở mức độ nhất định. Trong phóng sự, vai trò của cái tôi trần thuật - nhân chứng khách quan rất quan trọng. Đ ịnh nghĩa trên được hiểu: - Trước hết khẳng định phóng sự là một thể loại báo chí. - Hai m ảng đề tài lớn nhất của phóng sự hiện nay là các sự việc, sự kiện và con người cùng với những việc làm, hành động của họ trong quá trình phát sinh, phát triển. Những đề tài này thường mang tính xã hội và có ý nghĩa chính trị nhất định. Không phải chuyện gì cũng có thể viết phóng sự. Mưa là chuyện thường ngày nhưng nếu mưa đá hay mưa có màu lạ, có mùi thì có thể viết phóng sự. Ngập lụt do mưa là một chuyện, nhưng nếu 10
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật không mưa mà vẫn ngập lụt là có vấn đề. Phóng sự phải có vấn đ ề, phải được bạn đọc quan tâm, hoặc đủ tầm cho bạn đọc quan tâm. - Trong phóng sự sử dụng bút pháp văn học như tả, bình, thuật và các biện pháp tu từ, ngôn ngữ giàu hình ảnh hướng vào nội tâm nhân vật ở mức độ nhất định. - Trong phóng sự vai trò của cái Tôi rất quan trọng. Trong chừng mực nào đó, cái tôi tác giả ở đây là cái tôi đại diện cho đơn vị báo chí của mình, song cũng phải mang tính độc lập khá cao. Đã là người trong cuộc thì tác giả phải có quan điểm, chính kiến rõ ràng. Nội tâm của tác giả nếu biết đưa vào khéo léo và phù hợp cũng là một yếu tố để chia sẻ với bạn đọc những vấn đề mà tác giả tâm đắc. Ngôn ngữ giàu chất văn học: biết cách dùng các thủ pháp văn học như điển hình hóa, nhân cách hóa, so sánh, liên tưởng, miêu tả... Tính văn học giúp cho bài phóng sự phong phú, hấp dẫn chứ không dùng quá mức để biến bài báo thành một bài văn. II. Đặc trưng của phóng sự 1. Phóng sự phản ánh sự thật N»m trong hÖ thèng c¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ nªn môc ®Ých cña phãng sù còng n»m trong môc ®Ých cña c¸c thÓ lo¹i. §ã lµ cung cÊp cho c«ng chóng nh÷ng tri thøc phong phó, ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, ®Ó hä cã thÓ nhËn thøc, ®¸nh gi¸ ®óng ngêi vµ viÖc mµ hä ®ang quan t©m theo dâi. Nhng cung cÊp díi h×nh thøc nµo ®ã còng lµ ®iÒu mµ b¹n ®äc quan t©m. Tõ mét sù kiÖn, hiÖn tîng nÕu ®îc ph¶n ¸nh díi d¹ng tin th× kh«ng cã g× lµ ®Æc biÖt. Nhng khi ®îc viÕt díi h×nh thøc cña mét bµi phãng sù th× kh«ng ph¶i ai còng lµm ®îc. C¸i mµ b¹n ®äc quan t©m cßn ë chç ®ã. B¹n ®äc thêng thÝch nh÷ng phãng sù ®êi thêng tõ nh÷ng chuyÖn kh«ng cã g× Êy. Nh÷ng phãng sù cµng dµy c«ng t×m ®Ò tµi, cµng ®Çu t c«ng søc th× cµng cã gi¸ trÞ. ViÕt phãng sù kh«ng ph¶i lµ viÕt c¸i mµ m×nh muèn viÕt mµ viÕt c¸i b¹n ®äc cÇn. Nhng ®«i khi còng ngîc l¹i, viÕt chÝnh c¸i m×nh muèn viÕt ®Ó thuyÕt phôc b¹n ®äc, cã ®iÒu lµ ®ñ søc thuyÕt phôc b¹n ®äc hay kh«ng? 11
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật Ngay tõ khi phãng sù míi ra ®êi, ®· cã nh÷ng b»ng chøng chøng tá phãng viªn khi muèn cã mét t¸c phÈm phãng sù ®Òu ph¶i ®i ®Õn tËn n¬i ®Ó chøng kiÕn tËn m¾t, thËm chÝ lµ tham gia trùc tiÕp vµo sù kiÖn ®ã. Trªn thc tÕ, phãng viªn khi viÕt c¸c thÓ tµi b¸o chÝ kh¸c nhiÒu khi còng ph¶i ®Õn tËn n¬i x¶y ra sù viÖc ®Ó viÕt bµi nhng riªng víi phãng viªn viÕt phãng sù th× ®©y lµ nguyªn t¾c tuyÖt ®èi b¾t buéc. Sù xuÊt hiÖn cña c¸i t«i trÇn thuËt, c¸i t«i nh©n chøng lµm nªn nÐt ®Æc trng trong t¸c phÈm phãng sù khiÕn hä ph¶i nh×n tËn m¾t, nghe tËn tai thÊt tÊt c¶ mäi viÖc. Hä b¾t buéc ph¶i ®i tíi tËn n¬i bëi gi¸ trÞ cña mét bµi phãng sù phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸i “sù ®i” cña phãng viªn. §iÒu nµy cßn t¹o nªn søc hÊp dÉn ®Æc biÖt cña phãng sù so víi c¸c thÓ lo¹i kh¸c. Th«ng tin cã thÓ ®îc tËp hîp tõ nhiÒu nguån nhng hä vÉn ph¶i ®i ®Õn tËn n¬i chØ lµ ®Ó tËn m¾t chøng kiÕn. Vµ cã thÓ trong mçi chuyÕn ®i ®ã hä l¹i thu thËp thªm ®îc nhiÒu th«ng tin míi, quan träng kh¸c mµ c¸c nguån tríc ®ã kh«ng cã. Trong quyÓn “nghÒ nghiÖp vµ c«ng viÖc cña nhµ b¸o” cã ®o¹n viÕt: “Tõ nöa thÕ kû tríc, chñ b¸o Time ®· cho mét phãng viªn ®Æc biÖt mét tÊm sÐc quan träng vµ cö anh ta ®i theo dâi cuéc chiÕn tranh Cri-mª nh lµ mét nh©n chøng t¹i chç. Vµi n¨m sau, nhµ b¸o Ph¸p cã nhiÒu tham väng ®· ®îc c¶nh s¸t trëng Pari cho phÐp ®i th¨m c¸c nhµ tï cña Ph¸p. ViÖc miªu t¶ dùa trªn sù kÓ l¹i cña mét nh©n chøng tËn m¾t thÊy tai nghe, còng nh nh÷ng t¸c phÈm “Qu¸n rîu” cña Emindola hoÆc “Rõng” cña Apton Xincle vµi chôc n¨m sau ®· g©y Ên tîng m¹nh cho ngêi ®äc...” Tõ chç ®a tin vµ miªu t¶ gi¶n ®¬n nh÷ng cuéc bµn c·i ë c¸c tßa ¸n, phãng sù tiÕn thªm mét bíc dµi khi ®Ò cËp ®Õn nh÷ng biÕn cè chÊn ®éng, nh÷ng sù kiÖn ®Æc biÖt. Vµ ®Ó cã nh÷ng phãng sù ®Æc biÖt nµy, phãng viªn kh«ng nh÷ng ph¶i ®i ®Õn tËn n¬i mµ cßn ph¶i chÊp nhËn sù m¹o hiÓm. Richac Haiboton ®· cã mét chuyÕn ®i t¸o b¹o vît qua d·y nói Alper ®Ó viÕt phãng sù “Qua d·y nói Alper”, Kitso ph¶i cã cuéc th¸m hiÓm míi viÕt ®îc “Níc Trung Hoa bÝ mËt”, nhµ b¸o ngêi §øc Gunter wallraff ®· ph¶i 12
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật c¶i trang thµnh ngêi lao ®éng Thæ NhÜ Kú nhËp c ®Ó viÕt vÒ ®êi sèng cña hä trong thiªn phãng sù “TËn ®¸y x· héi”... Hay nh trong phãng sù “§êng lªn ®Ønh Phanxipan” cña nhµ b¸o B×nh Nguyªn. §Ó cã ®îc t¸c phÈm nµy t¸c gi¶ ®· ph¶i chÊp nhËn m¹o hiÓm b»ng c¸ch “chinh phôc” ®Ønh Phanxipan. Qua bµi b¸o, ngêi ®äc cã thÓ thÊy ®îc møc ®é nguy hiÓm cña t¸c gi¶ ®Õn møc ®é nµo, thËm chÝ cã thÓ lµ hy sinh c¶ tÝnh m¹ng. Tõng c©u, tõng ch÷, tõng chi tiÕt ®îc kÓ l¹i mét c¸ch chi tiÕt, tû mû khiÕn ngêi ®äc c¶m gi¸c nh ®ang trùc tiÕp tham gia trong cuéc hµnh tr×nh. Tuy kh«ng lªn ®îc ®Õn tËn ®Ønh tøc lµ ë ®é cao 3.143m nhng chØ dõng l¹i ë ®ã th«i ®· lµ c¶ mét kú tÝch cña ®oµn. ThÕ míi biÕt ®Ó cã ®îc mét thiªn phãng sù nhµ b¸o ph¶i chÊp nhËn m¹o hiÓm thËm chÝ cã thÓ lµ hi sinh c¶ tÝnh m¹ng cña m×nh. Cã nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ®Ó c¸c nhµ b¸o cã thÓ thu thËp th«ng tin ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c cho t¸c phÈm phãng sù. Ph¬ng ph¸p quan s¸t cuéc sèng gióp nhµ b¸o dÔ dµng ph¸t hiÖn ra ngay nh÷ng sù kiÖn cã vÊn ®Ò, nh÷ng c¸i míi, c¸i l¹ trong cuéc sèng mµ cuéc sèng lµ vØ quÆng dåi dµo cung cÊp ®Ò tµi cho phãng viªn. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý n÷a lµ ph¶i biÕt l¾ng nghe. L¾ng nghe ®Ó biÕt râ th«ng tin, sù kiÖn. L¾ng nghe ®Ó t×m ra c¸i míi trong c¸i cò, c¸i kh¸c biÖt. §Ó ®¶m b¶o tÝnh ch©n thùc cña phãng sù, phãng viªn ph¶i lu«n tù ®Æt ra nh÷ng c©u hái. Hái ®Ó kiÓm tra th«ng tin, nh©n vËt xem nh©n vËt ®ã cã lµm nh thÕ nµo vµ t¹i sao? Hái ®Ó kiÓm tra sù kiÖn ®ã nh thÕ nµo vµ t¹i sao? Hái cho râ céi nguån. Ph¶i hái, ph¶i nghe, ph¶i quan s¸t phãng viªn míi th«ng tin mét c¸ch tû mû, chÝnh x¸c sù kiÖn, hiÖn tîng vµ nh©n vËt ®Õn víi ®éc gi¶. Trong phãng sù “L¹i l¨n dµi níc m¾t mÑ” cña Xu©n Ba. Nhµ b¸o ®· kÕt hîp ®ñ c¶ c¸c biÖn ph¸p hái, nghe, xem. T¸c phÈm khiÕn ngêi ®äc thËt c¶m ®éng tríc nçi ®au khæ cña mÑ NguyÔn ThÞ Bµn. Gia ®×nh cã 4 ngêi th× 3 ngêi ®· mÊt, cßn nçi ®au nµo ®au h¬n n÷a. Ngêi con c¶ ®· hy sinh trong chiÕn tranh vµ nhµ níc phong tÆng cho mÑ danh hiÖu Bµ mÑ ViÖt 13
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật Nam anh hïng. Nh÷ng tëng sãng giã ®· qua ®i nµo ngê giê ®©y l¹i cã ®¬n kiÖn danh hiÖu ®ã cña mÑ. Phãng sù kh«ng ®i s©u vµo viÖc phong tÆng danh hiÖu ®ã lµ ®óng hay sai mµ chØ dõng l¹i ë hoµn c¶nh cña mÑ Bµn vµ ®ã còng lµ lý do cã ®¬n kiÖn. Dõng l¹i ë ®ã ®Ó tù ®éc gi¶ ph¸n xÐt. §©y lµ mét c¸ch lµm ®éc ®¸o thÓ hiÖn c¸i nh×n kh¸ch quan cña nhµ b¸o vµ còng lµ c¸ch gi¶i quyÕt tèt nhÊt v× chØ cã ®¸nh gi¸ cña ®éc gi¶ míi chÝnh x¸c vµ cã gi¸ trÞ trong trêng hîp nµy. §äc c¸c thiªn phãng sù cña Vò Träng Phông, Tam lang, Träng Lang... sÏ thÊy vµo thêi ®iÓm ®ã «ng ®· nhËp vai vµo ®ñ h¹ng ngêi, hãa th©n vµo mçi kiÕp sèng, chui róc vµo kh¾p c¸c xã xØnh, ngãc ng¸ch tèi t¨m, nhíp nhóa cña ®« thÞ - thÕ giíi cña nh÷ng tay anh chÞ, ma c«, ®Ü ®iÕm, cê b¹c vµ nh÷ng h¹ng ngêi díi ®¸y x· héi. KÕt qu¶ cña tinh thÇn dÊn th©n vµ nhËp cuéc Êy lµ nh÷ng thiªn phãng sù ngån ngén chÊt liÖu cuéc sèng, ph¶n ¸nh thùc tr¹ng ®en tèi cña x· héi ®¬ng thêi. C¸c nhµ phãng sù ®· kh«ng dõng l¹i ë viÖc miªu t¶ hiÖn tîng kh¸ch quan mét c¸ch kh¸ch quan l¹nh lïng mµ cßn tiÕn thªm mét bíc: §ã lµ lµm cho ngêi ta nhËn thøc ®îc nguyªn nh©n vµ b¶n chÊt cña hiÖn tîng b»ng chÝnh sù dÊn th©n vµ nhËp cuéc Êy. H¬n bÊt kú thÓ lo¹i nµo kh¸c, phãng sù thÓ hiÖn trùc tiÕp lao ®éng phãng viªn qua néi dung ph¶n ¸nh. Phãng viªn ®i Ýt hay ®i nhiÒu, th¬ng thËt hay th¬ng gi¶... tÊt c¶ ®Òu thÓ hiÖn râ rµng trªn trang b¸o. Mét biªn tËp viªn giái cã thÓ chØnh söa ®Ó biÕn bµi b×nh luËn thêng thêng bËc trung cña phãng viªn thµnh mét bµi b×nh luËn s¾c s¶o, cã thÓ ®Æt l¹i c©u hái cho hay cho phï hîp víi néi dung pháng vÊn nhng kh«ng thÓ “n©ng cÊp” mét bµi phãng sù nghÌo nµn b»ng c¸ch thªm th¾t chi tiÕt hay viÕt c©u cho hoa mü. Thiªn phãng sù “T«i kÐo xe” cña Tam Lang ra ®êi vµ g©y tiÕng vang lín chÝnh lµ nhê hai yÕu tè t¶ thùc vµ dÊn th©n. Cã dÊn th©n th× t¸c gi¶ míi cã nh÷ng chi tiÕt thùc g©y xóc ®éng lßng ngêi ®Õn vËy. Cã mét ®iÒu kh¸ thó vÞ lµ mét thêi gian sau khi thiªn phãng sù “T«i kÐo xe” cña Tam Lang ra ®êi vµ g©y d luËn trong x· héi th× nh÷ng chiÕc xe kÐo Êy v¾ng bãng vµ dÇn mÊt h¼n. Thay thÕ lµ nh÷ng chiÕc xe xÝch l« ®¹p cã h×nh d¸ng gièng 14
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật nh b©y giê. Cã ngêi cho r»ng ®ã còng cã phÇn ®ãng gãp cña thiªn phãng sù “T«i kÐo xe” cña Tam Lang. VÝ dô phãng sù “T«i ®i b¸n t«i” cña Huúnh Dòng Nh©n, t¸c gi¶ ®· ph¶i hãa th©n vµo nh©n vËt víi mét chiÕc ¸o qu©n khu réng thïng th×nh, ch©n xá ®«i dÐp lª quÌn quÑt, ®Çu ®éi chiÕc mò cèi bÊt hñ, ®ång thêi hßa m×nh vµo chî ngêi. Chøng kiÕn c¶nh tranh giµnh, cíp giËt c«ng viÖc th«i cha ®ñ, Huúnh Dòng Nh©n cßn trùc tiÕp tham gia vµo nh÷ng cuéc tranh giµnh Êy. ThÕ míi cã ®îc nh÷ng suy nghÜ, c¶m xóc thËt sù cña hä trong lóc tranh giµnh, tr¶ gi¸ vµ c¶ nçi thÊt väng khi kh«ng ®îc thuª mín. HoÆc trong phãng sù “Con ®êng bia bät” cña cïng mét t¸c gi¶. ¤ng còng ®· cã mét thêi gièng nh c¸c nh©n vËt ®ã. ChÝnh v× vËy «ng míi thÊu hiÓu c¶m xóc, nh÷ng niÒm vui hay nçi buån cña hä. §Æc ®iÓm ph¶n ¸nh trong phãng sù ë chç nã kh«ng chØ dõng l¹i trong viÖc ph¶n ¸nh mét hiÖn tîng, hay mét sù kiÖn ®¬n lÎ mµ cßn tr×nh bµy mét chuçi c¸c sù kiÖn. C¸c sù kiÖn, sù viÖc ®îc ®Æt ra trong tiÕn tr×nh lÞch sö, qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn khiÕn ngêi ®äc dÔ dµng theo dâi vµ n¾m b¾t ®îc vÊn ®Ò. Ngêi viÕt tr×nh bµy mét c¸ch kh¸ch quan diÔn biÕn cña c©u chuyÖn, sù viÖc ®ång thêi còng nh»m chøng minh cho mét kÕt luËn cña m×nh hoÆc tõ ®ã gîi më nh÷ng vÊn ®Ò cã ý nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh. Phãng sù rÊt x¸c thùc trong sù viÖc, sù kiÖn vµ chi tiÕt nhng cã khuynh híng râ rÖt. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i phãng viªn nµo còng ®i, còng nhËp cuéc vµo cuéc sèng lµ ®Òu cã thÓ viÕt ®îc phãng sù. Khi ®ã ph¶i tÝnh ®Õn chuyÖn ®i nh thÕ nµo vµ c¸ch thøc lÊy tin ra sao. Thùc tÕ hiÖn nay cã nhiÒu phãng viªn mÆc dï ®i rÊt nhiÒu nhng viÕt l¹i ch¼ng ®îc bao nhiªu. Mét vÊn ®Ò cÇn chó ý ë ®©y ®ã lµ giíi h¹n cña sù dÊn th©n. Trong nhiÒu trêng hîp nhµ b¸o kh«ng ®îc ®Ó lé danh tÝnh cña m×nh bëi khi biÕt cã mÆt cña nhµ b¸o hä sÏ trë nªn e ng¹i h¬n, kh«ng d¸m nãi ra sù thËt hay nh÷ng vÊn ®Ò mµ m×nh bøc xóc. HoÆc còng cã khi nhµ b¸o tuy ®Ó lé danh tÝnh nhng l¹i tá th¸i ®é bªnh vùc, ñng hé viÖc lµm cña hä nh»m khai th¸c th«ng tin. Trêng 15
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật hîp kh¸c, nhµ b¸o ®ãng gi¶ lµ mét nh©n vËt nµo ®ã ®Ó khai th¸c thu thËp th«ng tin. Nãi chung tïy tõng trêng hîp mçi nhµ b¸o cã c¸ch xö trÝ kh¸c nhau ®Ó cã thÓ khai th¸c th«ng tin mét c¸ch chÝnh x¸c vµ hiÖu qu¶. Hay nãi c¸ch kh¸c khai th¸c ®Ó ®¶m bao tÝnh ch©n thËt cña th«ng tin. Cã thÓ thÊy r»ng tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay phãng sù x· héi, trong ®ã m¶ng ®iÒu tra víi tÝnh ch©n thùc cña nã ®· ®ãng gãp tÝch cùc vµo viÖc phanh phui nhiÒu vô ¸n, minh oan cho nhiÒu sè phËn, diÔn t¶ ®îc mu«n mÆt cña ®êi sèng. Lµ nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù nãng báng, ph¶n ¸nh ®îc sù ®æi míi. §îc viÕt b»ng giäng th«ng tÊn. Mang tÝnh chÊt cña phãng sù b¸o chÝ. Mang l¹i hiÖu øng x· héi cao, mçi phãng sù thùc sù lµ mét t¸c phÈm, nªu ®îc nh÷ng vÊn ®Ò tÝch cùc vµ tiªu cùc mµ x· héi ph¶i gi¶i quyÕt nã, kh«ng chØ nªu vÊn ®Ò, phãng sù cßn gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, gãp phÇn ®Èy m¹nh tiÕn triÓn cña sù viÖc. Cã tÝnh chiÕn ®Êu v× cã nh÷ng bµi thùc sù lµ mét cuéc ®Êu tranh víi c¸i xÊu, tiªu cùc, nh÷ng con ngêi biÕn chÊt. ThuyÕt phôc ngêi ®äc b»ng sù chÝnh x¸c, linh ho¹t, ng¾n gän. 2. Viết phóng sự phải có nhân vật Phóng sự là một thể tài của báo chí nhưng lại gần gũi với văn học, thường viết về những vấn đề của xã hội và viết về những con người trong một hoàn cảnh điển hình. Trong m ột chừng mực nào đó, những nhân vật này đều có số phận, hoàn cảnh riêng. Một bài phóng sự không có nhân vật thì chưa ph ải là phóng sự, không để tác giả nói mà hãy để nhân vật nói. Bạn đọc muốn biết số phận của nhân vật từ câu chuyện và hình ảnh của họ. Trong bất kỳ một bài báo nào dưới một hình thức nào luôn đặt con người là đối tượng phản ánh đầu tiên. Tuy nhiên phản ánh ở mức độ nào thì còn tùy thuộc vào đặc trưng, đặc điểm của từng thể loại. Có bài báo chỉ dừng lại ở mức độ đưa tin, nêu tên còn đi sâu vào nội tâm của nhân vật thì chỉ có phóng sự. Đây chính là điểm khác biệt, là đặc trưng của phóng sự so với các thể loại báo chí khác. Khai thác nội tâm nhân vật là để lý giải tại sao họ lại có những suy nghĩ và nội tâm như vậy. Khai thác nội tâm nhân 16
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật vật trong văn học là để nói lên bản chất của sự việc, phản ánh cuộc sống, nói lên vẻ đẹp của tâm hồn con người cũng như hướng thiện, giúp cho mọi người sống tốt đẹp hơn, đồng thời phê phán những thói xấu xa, ti tiện, lám trái với đạo lý làm người. Còn phóng sự nói về nhân vật trong mối quan hệ mật thiết với đề tài, đ ề tài như thế nào thì nhân vật tương xứng như thế đó. V à ta chỉ khai thác vấn đề để làm rõ. N hà báo Đỗ Doãn Hoàng trong “mấy dòng tự bạch” cho rằng: Về phần nhân vật: có những người, họ mang dáng dấp của cả vùng đ ất, cả một loại nỗi cơ khổ, cả nhiều nghị lực và những bài học sống, bài học cống hiến, b ài học nhân tình thế thái. Có lẽ, vấn đề chỉ còn là: anh ngụp lặn trong hiện thực như thế nào để tìm ra được họ. Và, báo viết có thế mạnh không thể thay thế trong việc dựng các nhân vật rồi tạc tượng họ. Bản thân nỗ lực sống, trách nhiệm sống của những nhân vật này đã chứa những mâu thuẫn, chứa sự kiện và cách giải quyết cho mâu thuẫn sự kiện đó, nói cách khác họ chính là phần cốt lõi, phần góc cạnh nhất của hiện thực... vì sự gai góc và những uẩn khúc chẳng ai giống ai của những thân phận ấy, cũng lại vì đâu đó trong cõi sống này, tôi vẫn gặp, biết ơn và yêu thương họ... N hân vật của phóng sự có thể là người xuất chúng, cũng có thể là người rất bình thường. Cái chính là họ đã làm đ ược gì và làm điều đó như thế nào? Điều họ làm mang ý nghĩa gì với cộng đồng và với x ã hội? Cao hơn với các vấn đề mà nhân loại đang đối diện để cùng giải quyết. Trong cuộc sống có biết bao những nhân vật b ình thường nhưng họ đã làm được nhiều việc có ý nghĩa. Chị Trần Thị Huệ ở Hải Phòng là m ột người đang mắc căn bệnh thế kỷ. Thế nhưng chị đ ã vượt lên số phận, bỏ qua mọi sự đàm tiếu của người đời để tham gia vào các hoạt động trong công tác tuyên truyền phòng chống HIV/AIDS. Một tổ chức quốc tế đã bình chọn chị là Anh hùng Châu Á. Có những nhân vật họ giỏi về lĩnh vực này nhưng kém về lĩnh vực khác, có nhân vật họ giỏi một cách toàn diện. Vì vậy không phải bất kỳ 17
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật nhân vật nào cũng có thể trở thành đối tượng chính trong tác phẩm phóng sự. Phải có con mắt tinh, phải có một cái nhìn toàn diện, lựa chọn nhân vật cẩn thận trước mỗi bài phóng sự. 3. Vai trò của cái Tôi trần thuật trong phóng sự a, S ự phát triển của cái tôi trong phóng sự Sự phát triển của cái tôi tác giả trong phóng sự phát triển cùng với lịch sử phát triển của phóng sự. Tìm hiểu cái tôi phóng sự của “Ông vua phóng sự Bắc Kỳ”. Dựa vào những kết luận của Nguyễn Hoài Thanh trong bài “Tính tiểu thuyết, điểm độc đáo trong phóng sự Vũ Trọng Phụng”, có thể nhận thấy rằng: - Nhân vật tôi cũng dấn thân vào lòng sự kiện, mang đến cho người đọc cảm giác nhập cuộc và một điểm nhìn từ bên trong rất đắc dụng. Nhân vật tôi này vừa là môi giới giữa hiện tượng được mô tả vừa đảm nhận nhiều vai diễn đa dạng và đa năng. - Nhân vật tôi còn truyền đạt cái nhìn thẩm định hiện thực của tác giả - ông vua phóng sự họ Vũ. - Nhân vật tôi có điểm nhìn vừa chủ quan, vừa khách quan, mang đậm sự đậm đặc của tần số đối thoại theo nhiều chiều, nhiều hướng đem lại “cảm xúc đối nghịch” trong giọng điệu trần thuật. - Giọng điệu của nhân vật tôi chứa đầy “sự nhức nhối của trí tuệ”. Nó hiện diện như một bản sao của chủ đề sáng tạo “vừa thương đời, vừa ghét đời”. Đó là một thứ hình tượng tác giả sinh động vượt qua khỏi “từ trường duy lý” tiến sang vùng thẩm mỹ của nghệ thuật văn chương. - Nhân vật tôi cũng nhập cuộc, cũng vượt lên sự kiện để bình giá, thẩm định, có chính kiến. Nhưng điều trước hết có thể nhận thấy đây là th ể loại văn phóng sự còn mang ít nhiều tính tiểu thuyết. Ảnh hưởng này đã định hình trong các phóng sự của họ một cái tôi vẫn còn là con đẻ của cảm xúc thẩm mỹ. Họ đ ã “tạo dựng nhân vật tôi - dạng hình tượng tác giả - cái 18
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật tôi thẩm mỹ”. Và như vậy, dù mang nhiều đặc tính của một cái tôi trong phóng sự báo chí nhưng cách họ xưng tôi trong phóng sự vẫn mang nhiều tính bản ngã của văn chương thời đại cái tôi thắng thế. Từ năm 1986, đất nước ta đi vào công cuộc đổi mới trên mọi lĩnh vực kinh tế, văn hóa, tư tưởng... Phóng sự với trọn vẹn tính chất phóng sự đã được hình thành từ đây. Cái tôi tác giả trong phóng sự lúc này cũng được định hình rõ ràng, không chỉ ở mức là một người trần thuật và chứng kiến. N hững phóng sự này không những mang đậm dấu ấn của vấn đề mà còn bày tỏ chính kiến, nêu những kiến nghị, đề xuất những giải pháp. Họ xưng tôi trong phóng sự của mình như m ột cách khẳng định lao động nghiêm túc, đồng thời cũng là sự khẳng định trực tiếp trách nhiệm của cá nhân trong thời buổi x ã hội của nhà báo. b, Thực chất của cái tôi tác giả trong phóng sự N gay từ những buổi đầu tiên đến với nghề báo, Tam Lang luôn ý thức rằng: “Nói về báo tôi phải nói đến cái tôi... Tôi phải nói đến cái tôi là cả một sự bắt buộc vì làm cái nghề vô sư, vô sách đang cái tuổi còn trong vòng thất học, ngoài nh ững kinh nghiệm đã thâu lượm được, tôi còn biết nói gì hơn...”. Chữ tôi mang đến tác dụng đầu tiên là khẳng định giá trị và tách nhiệm cá nhân của những người làm báo. Họ tự mày mò, học hỏi, làm theo kinh nghiệm và cũng ý thức mình chịu trách nhiệm với những điều mình sẽ làm. Những người mở ra một lối đi cho nghề làm báo ở nơi vốn vô sự, vô sách. Và một trong những lối đi ấy chính là phóng sự. X uất hiện như m ột đặc trưng trong những phóng sự hiện nay, cái tôi tác giả đã tạo ra sự phong phú và độc đáo cho thể loại phóng sự. Trọng Lang, một trong những cây bút phóng sự đầu tiên của Việt Nam khẳng định, một trong hai đặc trưng của người viết phóng sự là lúc nào cũng phải xưng “tôi” với độc giả. Theo ông, người viết phóng sự phải xưng tôi như vậy để tỏ ra khách quan với công chúng tiếp nhận và khách quan ngay cả với bản thân sự kiện đó. Trong những phóng sự trước đây, nhiều phóng sự 19
Tìm hiểu một số thể loại báo chí chính luận nghệ thuật chỉ sử dụng lối xưng “chúng tôi” thay cho “tôi” mà nhiều khi tác giả chỉ có một người. N hưng đã có sự thay đổi rất nhiều trong các phóng sự hiện nay. Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân khẳng định: “Đã qua rồi cái thời viết báo chung, theo chủ nghĩa tập thể không chịu trách nhiệm. Đối với tôi, phóng sự phải có dấu ấn của tác giả, nó mang lại cho bài viết những nét riêng: cái tôi tác giả”. Nhiều tác giả đã mạnh dạn xưng “tôi” trong phóng sự của mình. Một phóng sự ra đời là kết quả của một quá trình lao động nghiêm túc của một nhà báo chân chính, không chỉ là kết quả của lao động thể chất mà còn là giá trị chất xám của họ. Trong thời buổi trách nhiệm xã hội của người làm báo được đòi hỏi cao hơn, xưng “tôi” cũng là một cách để khẳng định trách nhiệm cá nhân của người viết phóng sự. Hơn nữa , dù công việc làm báo là một quy trình tập thể và tác phẩm báo chí là một sản phẩm mang tính tập thể, nhưng cá nhân nhà báo vẫn tồn tại ngay trong tập thể là tòa soạn lớn mạnh hơn. H ọ phục vụ cho cơ quan báo chí, phục vụ công chúng chứ không thể hòa tan hoàn toàn vào cơ quan, vào công chúng. Xưng tôi trong phóng sự không mâu thuẫn với tính chất khách quan của báo chí, nhất là khi thể hiện một cái tôi chính kiến trong bài phóng sự. Báo chí mang đến tính định hướng. Nhà báo phải thể hiện rõ ràng lập trường, quan điểm của mình, không được núp bóng dưới hai chữ khách quan mà chỉ nêu vấn đề chung chung. Vì sự kiện, vấn đề và nhân vật đã được nhìn qua lăng kính của người viết nên cảm tưởng, ấn tượng cá nhân được thể hiện khá rõ. Tuy nhiên, khi nhà báo xưng “tôi” trong phóng sự thì cái tôi đó trước hết đại diện cho uy tín tờ báo hoặc phù hợp với quan điểm của tờ báo, được tờ báo chấp nhận. Việc xưng “tôi” trong phóng sự là cách các cây bút dám đặt cược tên tuổi của m ình trong những đề tài khó, độc quyền, làm nên sự tin yêu của bạn đọc với uy tín của tờ báo. Trên thực tế, việc sử dụng đại từ nhân x ưng tôi trong phóng sự đã được người đọc và tờ báo chấp nhận. Tuy nhiên, căn cứ để xác định dấu ấn 20

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.