Báo cáo " Đặc điểm của quá trình Hà Lan xâm nhập Đông Nam Á (đầu thế kỷ XVII – cuối thế kỷ XVIII)."

Chia sẻ: Bút Màu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đặc điểm của quá trình Hà Lan xâm nhập Đông Nam Á (đầu thế kỷ XVII – cuối thế kỷ XVIII). Vì vậy, khi quan hệ với Pháp, quốc gia này giúp tăng trưởng kinh tế, thu hút vốn đầu tư, nguồn công nghệ 1 Báo Nhân dân (2002), “Chủ tịch nước Trần Đức Lương hội đàm với Tổng thống Jacques Chirac”, ngày 30/10, tr. 4. tiên tiến, hiện đại để nhanh chóng đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp hóa, hiện đại hóa…...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo " Đặc điểm của quá trình Hà Lan xâm nhập Đông Nam Á (đầu thế kỷ XVII – cuối thế kỷ XVIII)."

LICH SLf - VAN HOA - XA HOI CHAU AU Dfic f>\m cun Qun TRINH nh LRN XAM NHSP DONG Nnivi n (Dfiu TH€'KV XVII - CUOI TH^KV XVIII) Ths. Le Thj Mai Khoa Ljch sdr - Dgii hgc Supham - Dgi hpc Dd Ndng 1 ir sau cac cudc phdt kicn dia li d the ldnh nghl, vdi mdt ham ddi manh vd hang ky XV - XVI, trung tam thuang mai the gidi trdm tdu chien dii cdc loai ludn theo sdt cac da djch chuyen tir Dia Trung Hai sang ven ddi thuang thuyen vd cdc thuang diem dugc bd Bien Bdc. Sir thay ddi ve dia kinh te nay xay dvmg d hdi ngoai. Tfnh tien phong vd uu da dan den nhirng chuyen bien bet sire to ldn viet ciia nen cdng hod tu sdn da trd thanh trong nen thuang mai Ddng Tdy cd truyen. dieu kien tien quyet, be dd hieu qua cho boat He thdng mau dich bang bai dugc hinh thdnh ddng cua gidi cdng thuang gia Ha Lan trong xuyen dai duang, ndi lien cdc luc dia. Thi cudc canh tranh quyet liet vdi cdc dich thu, trudng the gidi dugc md rdng cung dan den gianh dia vi bd quyen. sir hinh thdnh chii nghia thuc dan vd ddy Ddng Nam A (DNA) tir rit sdm da dugc nhanh cjud trinh tich luy nguyen thuy tu bdn nhieu nudc ldn tren thi gidi quan tam din vi d cac nudc chau Au. cd ngudn huang lieu, gia vi ndi tiing vd vi tri Bd Dao Nha vd Tay Ban Nha, nhd vai chien lugc quan trgng tren true hang hai trd tien phong trong viec khai md con dudng Ddng - Tay. Din khoang diu thi ky XVI, hang hai sang phuang Ddng vd phdt kien tan hdu bet cdc qudc gia DNA tren budc dudng luc dia dd dat dugc nhirng thanh cdng vugt suy thodi da tao ca hdi thuan lgi cho sir xam bac ve thuang mai, quan sir va truyen gido nhap cua cdc nudc phuang Tay. Theo sau Bo Dao Nha, Ha Lan da cd thau tdm ngudn trong the ky XVI. Tuy vay, vdo dau the ky huang lieu, gia vi hang nhit cua khu vuc XVII, uu the dy thudc ve Ha Lan rdi Anh va DNA hai dao. Ndm 1595, doan vien chinh Phdp. dau tien cua hg sang phuang Ddng da cap Dau the ky XVII, Ha Lan da vdo cudc cdng Bantam - mgt thuang cang hd tieu nli vdi sir hau thuan to ldn ciia nen cdng boa tiing tren ddo Java. Lgi nhuan tir chuyin di non tre ciing hang nghin thuy thu diing cdm. ndy da md diu cho nhiing boat dgng bdng vfi
^de itienc eua qud ti'inh... 55 lire quyet liet ciia Ha Lan trong viec gianh ciia thuang mai trong con mdt ciia cdc chfnh ddc quyen budn bdn cde mat hdng ndy tir tay khdch chau Au duang thdi bat ke dudi chfnh ngudi Bd, nhit Id khi cdng ty Ddng An Ha the ndo. Lan (VOC) dugc thdnh lap (1602). Khi md Chiu dnh hudng cua chu nghia trgng rdng tim kiem lgi fch thuang mai d cdc thuang va de ddp img nhu cau tich Iiiy vuong qudc trong luc dia nhu Ayutthaya, nguyen thuy tu ban, giai cap tu sdn Hd Lan Dang Ngodi, Dang Trong, Mien Dien, Ldo, da nd lire bdnh trudng thuong nghiep. Muc Campuchia, Ha Lan chii yeu ddt thuang dich ma hg hudng tdi Id ldm gidu bdng lgi diem, thdng qua ky ket cdc hiep udc, giup dd nhuan tir thuang nghiep, nhat la ngoai vii khi, ky thuat quan sir de thiet lap quan he thuang. Theo dd, gidi tu sdn cdng thuong bang giao vdi chfnh quyen ban xii. Quan he ndng ddng da xem xet lam the nao de cd budn bdn cua Ha Lan vdi cdc nudc DNA cd ^ f f f nhung miic do klidc nhau nhung tat cd deu dugc nhiing ngudn bang hod chdc chdn nhat, gdp phdn ldm cho Hd Lan vuan tdi ddc sinh lgi nhieu nhdt vd tim ra nhirng bien phdp de cd dugc ngudn hdng dd. Khau hieu quyen thuang mai d DNA vd Vien Ddng. ciia gidi tu sdn Ha Lan khi vuon ra thj Qua nghien cuu qud trinh Ha Lan xam trudng qudc te la ''''Trade, not territory nhap thi trudng DNA, cd the nit ra cdc ddc nghia la '''budn bdn, khdng cdn ldnh thd" diem sau: Ddi vdi hg, lgi fch thuang mai Id muc dfch 1. "Doc quyen thuong mai" chi phoi chien lugc hdng dau. Budn bdn, thu lgi toan bo qua trinh Ha Lan xam nhap Dong nhuan la dieu de hieu ddi vdi qudc gia tu sdn Nam A thuang nghiep mdi vuan len. Vdo the ky XVI, XVII, cdc qudc gia Vdo cudi the ky XVI, nhu cau ve huong chau Au nhu Bd Ddo Nha, Tay Ban Nha, Hd lieu, gia vi cua phuang Ddng d thi trudng Lan, Anh... da ra siic md rdng nen ngoai chau Au tdng nhanh. Vdn tham gia tfch cue thuang. Dudi sir bdo trg ciia hodng gia, cdc vdo viec thu mua vd bdn lai cdc san pham qudc gia tren bdn ddo Iberia da di tien phong thudc dia cua Bd Ddo Nha d chau Au nen trong qud trinh chinh phuc, xdm nhdp thi gidi thuang nhan Hd Lan da nhanh chdng trudng chau A. 6 ldn sdng thii hai, chfnh phu nhdn thay huang lieu, gia vi chfnh Id loai Hd Lan, Anh da chii ddng nim lay boat ddng hdng boa mang lai lgi nhuan cao nliit vd "r/n Clia cdc cdng ty thuang mai, cung cap vdn vd trao cho nhieu ddc quyen de bien chiing Palmira Brummett (History) & Lydia Pulsipher (Geography): U. of Tennessee, Going Beyond Nation thdnh nhiing cdng cu xam nhdp hieu qud and the "East-West" Divide, ban. Dilu ndy chiing thuc tam quan trgng http://www.historycooperative.org/proceedings/intera ctions/brummett.htmi.
56 NGHIEN CLfU CHAU AU EUROPEAN STUDIES REVIEW N°09 (132).20n ludng chdc chdn rdng ddc quyen huang lieu liao Vgng vd phia tdy eo Magellan" De dat Id vdn de ed Idm quan trgng sdng cdn cita dugc muc dfch, Cdng ty phdi ''chdng lgi qudc gia"" Dc gianh ddc quyen ban nbung nhirng ke thii cua nen cgng hod vd ngdn cdn mat hang na>' cho thi tririmg chiiu Au thi Ha cde qudc gia chdu Au khde di vdo nen Lan phai gianh dugc dpc quyen thu mua d thuang mgi Ddng An"^ So vdi cdc cdng ty noi cung cap, san xuat chiing. Vao thdi diem ciia hodng gia Bd vd cdng ty Ddng An Anh, na>, DNA bai dao da Ird thanh dia ban trung VOC la mdt the lire biing hau ve tdu thuyen, tam cung cap ngudn huang lieu, gia vi ciia ham ddi, thuy thii vd ngudn vdn. Chinh lgi the gidi. Nam 1608, Hdi ddng Ileren XVII the dd dd giup ngudi I Id Lan tien rat nhanh a da xac dinh rang: "'khu virc Banda vd thi trudng Vicn Ddng, gianh lay ddc quyen Moluccas Id muc lieu chit yeu chiing ta phdi thuang mai tir tay Bd Ddo Nha trong the ky nhdm vdo" Vi vay, muc dfch hang dau ciia XVII. Ha Lan khi xam nhap DNA Id loai bd tat cd O khu vuc DNA hdi ddo, den giu'a the cdc the lire cdn trd hp gianh ddc quyen ky XVII, vdi viec loai bd ddi thu Bd Dao thuang mai cdc mat hang huong lieu, gia vi Nha, the lire canh tranh ciia ngudi Anh va d khu vuc nay. chinh phuc cdc tieu qudc tren bdn dao Ma Ddt nen tang cho todn bd qud trinh ndy Lai, Sumatra, Java bdng vii lire, ngudi Ha la sir thdnh lap mdt cdng ty thuang mai ddc Lan da thdnh cdng trong vice gidnh doc quyen Cdng ty Ddng An Hd Lan (1602). quyen thuang mgi cdc mat hang huong lieu, Cd the ndi, sau Bd Ddo Nha, ngudi Hd Lan gia vi vd thiec d day. Vi du: ddc quyin cay (cung nhu ngudi Anh) da dua vdo mdt y dinh huang dd rai vdo tay Cdng ty vdi viec tudng hodn todn mdi me, d trinh dp cao kiem sodt cdc ddo Ambonia, Ternate, Tidore trong boat ddng thuong mai qudc te, dd Id vd chinh phuc Macassar; cudc chinh phuc loai binb cdng ty cd pban. Trong dieu le quin dao Banda dem lai cho Cdng ty doc thdnh lap, ddc quyen thuong mai vd viing quyen bat vd vd nhuc dau khiu ldm huong thuang mai ddc quyen ciia Cdng ty da dugc lieu; ddc quyin budn bdn thiic dat dugc khang dinh: ''Khdng ai ngogi trir VOC cd the bdng hiep udc vdi cdc tieu qudc Palembang, dua Idu lir Netherlands den hay kiem sodt Aceh; chinh phuc tilu qudc Bantam, Cdng ty nen thuang mgi d khu vuc phia ddng mui da nim dugc ddc quyin budn bdn ho tieu. F.S. Gaastra: Foundation ofthe VOC - the Charter, D.G.E. Hall: Lich sir Dong Nam A, Nxb. Chinh trj http://www.tanap.net/content/voc/organization/organi quicgia. Ha Noi, 1997, tr.477. zation found.htm. ^ D.G.E. Hail, sdd, tr.472. ^Nt. ~
(Dde itiein exiu qud ti'inh... Sl De duy tri ddc quyen thuang mai ndy, Ddo Nha trong viec tim kiem lgi nhuan VOC da kiem sodt chat che boat ddng thuang mgi trong phgm vi chdu A nhu Id thuong mai eiia cdc thuong cang thudc dia phirang tien hd trg cho nen thuang mgi mdt ciing nhu nam giii cd qud trinb sdn xudt cdc chieu vdi chdu Au vd ed xu hudng tim kiem mat bang nay ciia cu dan ban dia. Vi du. SU' dpc quyen mpt vdi trong so nhdng sdn Macassar sau khi bi Ha Lan kiem sodt dd trd vgt quan trgng" De lam dieu dd, VOC da thdnh mdt thdnh phd thudc dia, dugc ddt khai thdc nhirng Id trinh thuang mai truyen dudi quyen kiem sodt true tiep ciia Cdng ty. thdng ciia khu vuc bdng cdcb md ra nhirng VOC Id the lire duy nhat cd quyen budn bdn mdi quan he bang giao vd thuang mai mdi mdt cdch hgp phap ddi vdi tat cd bang hda vdi cdc qudc gia trong luc dia. ciia Indonesia ciing nhu chau A dugc trao So vdi khu vue hdi ddo, cdc qudc gia ddi d cdng nay. De dam bdo ddc quyen DNA luc dia dugc ngudi Ha Lan chu y den thuong mai, VOC da qudn ly gdt gao boat mudn ban. O cdc qudc gia ndy, VOC bj canh ddng cua cdc tdu budn dia phuong. Theo dd, tranh quyet liet vd gap nhieu thdch thiic de tat cd cdc tdu dia phuang phdi cd mdt gidy xdc lap dugc vi the ciia minh. Sir hien dien thdng hdnh do Cdng ty cap cho mdi chuyen vd giir vai trd quan trpng trong ddi sdng kinh di lai. Day la ddc diem chung cho tat ca cdc te, chfnh tri cua cdc thuang nhan chau A nhu thdnh phd cdng khde cua khu vuc qudn ddo ngudi Nhat, ngudi Hoa, ngudi An, ngudi thudc quyen kiem sodt ciia VOC^ Hdi ciing nhu sir phdt trien tu cudng, thdi dp Trong qua trinh canh tranh vdi cdc ddi bang giao chu ddng cua cdc trieu dinh phong thil de gidnh ddc quyen thuang mai cdc mat kien dia phuang la nhiing trd lire chu yeu bang huong lieu, gia vj d khu vuc bdi ddo, cho nd lire gidnh ddc quyen thuang mai ciia VOC da ddnh qud nhieu lgi nhuan budn bdn Hd Lan. Bdi ednh dd khdng cho phep VOC thu dugc cho viec xay dung phdo ddi, duy tri sir dung vii lire de chinh phuc nhu hp da lam nhirng vi trf tien tieu ldn vd trang bi cdc ham d khu vuc hdi ddo. dpi tdu chien. Vi vay, cdng viec kinh doanh Vi vay, xam nhap khu vuc ndy, thdng cua VOC trong thuang mai hai chieu giiia qua quan he bang giao, thuang mai vdi chfnh chau Au vd chau A khdng thu dugc ket qua quyen ban xii, ngudi Hd Lan da cd gdng nhu mong dgi. Hp bdt dau "theo guang Bd kiem sodt mdt sd tuyen dudng budn ban truyen thdng va ndm ddc quyen thu mua mdt ^ Leonard Blusse: Among Feign Friend and Declared sd mat hdng quan trpng la cdc sdn vat cua Enermy, Leiden University, 1997, p. 7; din theo Pham Van Kien, Qud trinh banh trudng the luc cua cong ty Dong An Ha Lan a Indonesia va nhirng he qud ciia ^ Nicholas Tarlings: A concise history of Southeast no, Luan van thac sT, Dai hoc Su pham Ha Noi, 2004, Asia, Frederick A.Praeger Publishers, New York, tr. 79. Washington and London, 1966, p.48.
58 NGHIEN CLfU CHAU AU EUROPEAN STUDIES REVIEW N°09 (132).20n tirng viing dat vd ddc quyen cung cap nbung Hd Lan phdi loai bd the lire cua cdc ddi thii thuang pham theo nhu cau ciia vua chiia vd canh tranh bang vu lire; duy tri thudng xuyen dan chiing dia phuong. Vi du, xam nhap he thdng phdo ddi, lire lugng qudn dpi dl Ayutthaya, VOC da nim dugc quyen kilm phdng thii; gianh thdng lgi trong cdc cuoc sodt true thuang mai Nagasaki - I'ormosa thuang chiln quyet liet vd ddi mat vdi sir Ayutthaya, ddc quyen cung cap mat hang da pban khdng gay gat ciia cu dan, chfnh quyin sdng (da huou, da trau) cho thi trudng Nhat ban xir. Mat khde, chfnh sdch ddc quyin Ban lir sau hiep udc 1664; xam nhap thi thuang mai ciia Cdng ty tat yeu sinh ra trudng Arakan \a Miln Dien, VOC da ddc nhirng be qud tieu cue khde ma chinh nd se quyen cung cap hang det Bengal; xam nhap phd va the ddc quyen nhu nan cudp biln, hai mien Dai Vict (chu ylu d Dang Ngodi), budn lau, budn ban tu nhan va tham nhung. VOC da ddc quyen cung cip bac, ddng vd Tat cd nhung he qua phdt sinh tir viec thilt tien ddng Nhat Bdn (1675); ddc quyin thu lap vd duy tri ddc quyen thuang mai nay mua da huou sdng, da cd duoi d Campuchia chinh Id nguyen nhan quan trgng nhit dan (1665)... Them vdo dd, tir sau lenh tda quoc den su gidi the ciia Cdng ty Ddng An va gop cua chinh quyin Mac phii dugc ban hdnh phan ldm cho Ha Lan suy sup d DNA vd tren (1639), Ha Lan cung Id ke tbI chan ngudi thi trudng the gidi. Nhat kiem sodt cdc tuyin budn ban giiia Nhat vd cdc thuong cdng ciia khu vuc nhu Nhu vay, nhan td cbi phdi qud trinh Aytthaya, Thdng Long, Plinom Penh. Cdc VOC xam nhap DNA Id viec thilt lap va duy tuyen budn bdn ndy thdng qua boat ddng ciia tri ddc quyin thuang mai. Ddc quyin thuang tau thuyin VOC da dugc kit noi thdnh mdt mai dugc hieu la ddc quyin mua vd bdn, san mang ludi md gidi nghien ciru ggi la he xudt vd phan phdi ddi vdi hang hda d mdt thi thdng "thuang mai lien A" (inter-Asia trade) trudng nhat dinh. Doi vdi Hd Lan, ddc quyin bode "thuang mai ndi A" (intra-Asia trade). thuang mai hodn toan dugc thilt lap d DNA Md hinh thuang mai nay dugc ngudi Ha Lan vao till ky XVII, XVIII chi dien ra ddi vdi ke thira ciia ngudi Bd trudc dd vd khai thdc mat hdng huang lieu, gia vi d khu vuc hai cd bieu qua, thu dugc lgi nhuan ban rit dao khi hg khdng chi thu mua ma cdn kilm nhieu trong khi ngudi Anh din sau lai it sodt dugc qua trinh san xuit. 6 khu vuc luc nhdm vdo viec chia lgi trong mang ludi dia. Ha Lan chi dgc quyin mdt mat hodc thu thuang mai nay md chi chii y ddt cdc ca sd mua hodc ban mdt loai hang hod ma thoi. khai thdc vd san xuat. Ngoai ra, ddi vdi hg, ddc quyin thuang mai Viec tbiet lap vd duy tri ddc quyin cdn la dgc quyin van chuyin hang hda buon thuang mai tat yeu budc Ha Lan phdi doi bdn tren cdc Id trinh thuang mai xuyen luc mat vdi nhirng thdch thiic to ldn. Mgt mat. dia hodc trong khu vuc.
^de itiein eua qud ti'inh... 59 Bd Dao Nha trudc dd ciing theo dudi va dd td chirc budn bdn rdng rdi, khdng cd thuc te da thuc hien dugc ddc quyen thuang nhirng nhd doe quyen. Ly gidi dieu ndy, mai d chau A ndi chung va ddc quyen kiem Kierman cho rdng khdu hieu ciia ngudi Anh sodt mau dich huang lieu d DNA ndi rieng. la "tu do kinh doanh" (laissez-faire) trong Ngudi Bd ddc quyen thu mua vd ban huong khi ngirdi Hd Lan "khdng cd cugc edeh mgng lieu, gia vi d thj trudng chau Au nhung cdng nghiep de phd dd nhiing cdu ehdm khdng true tiep kiem sodt viec sdn xudt ngdn eiia mgt chu nghia tu bdn giai dogn ngudn hdng nay, gidng nhu tinh budng ddc sdm da bdm chat vdo su dgc quyen, su gidi quyen mdt mat md Hd Lan thuc hien d cdc hgn vd su kiem sodt chat che" Cdn ngudi qudc gia DNA luc dja. Ngudi Bd chi loai bd Phdp, de xam nhap vdo viing dat ndy, thudng cdc ddi thu thuang mai ciia khu vuc de ddc lgi dung lire lugng gido sT. Hoat ddng cd quyen thu mua huong lieu vd gia vj dpc cdc hieu qua cua cdc gido sT thira sai Phdp d khu hdi cang d Java, Sumatra, Moluccas trong vuc chfnh Id su md dudng cho cdc boat ddng khi ngudi Hd Lan da tien xa hon, tim mpi eiia thuc dan Phdp sau ndy. cdch kiem sodt sdn lugng thdng qua viec ddt 2. Su* ket hop giira thucng mai, quan ra ban ngach sdn xuat ddi vdi ndng dan bdn S " va chinh tri trong phuong thiic hoat U xii cho tat cd cdc ngudn hang md VOC yeu dong cau. Them vao dd, muc dfch chfnh ciia Bd VOC ciing nhu cdc cdng ty thuang mai Ddo Nha khi xdm nhdp chau A Id "hgt tieu Clia cdc nudc chau Au khde ra ddi vd tdn tai vd linh hdn" Bd Ddo Nha da sdt sdng, hang trudc bet vi ly do kinh doanh, lgi nhuan hen hdi theo dudi viec truyen dao di ciing muc Id chiem ddng lanh thd. Gidi tu sdn cdng dich thuang mai do "su thdng nhdt giira thuang Ha Lan, tir dau da "khdng dgt muc quan diem thuang mgi eua Hodng gia Bd vd dich md rdng chiem ddng ldnh thd bdi vi quan diem cua Gido hdi La Ma" Sir ket hgp viee qudn ly vd phdng ve nhirng ldnh thd ldn hai ylu td ndy da quy djnh todn bd hoat ddng se ldm cho lgi nhudn, tien ldi ciia nd tieu tdn cua Bd Ddo Nha. het vdo nhiing ehi phi hdnh chdnh" Viec Cdng ty Ddng An Anh trong mdt the ky kiem sodt lanh thd chi la sir hd trg de dat den rudi (thi ky XVII vd nira diu thi ky XVIII) lgi fch tdi cao la thuong mai. Cdng ty Ha eiing theo dudi lgi fch thuang mai, khdng Lan ciing khdng nhiet tam vdi viec truyen bd chilm dit dai (chi nira sau the ky XVIII, nd mdi trd thdnh mdt thi luc thuc dan) nhung ' V G. Kiernan: The Lords of human kind, Columbia University Press, New York, 1986, p.88. '° Mary Somers Heidhues (Huynh Kim Oanh, Pham * Nguyin Thi VTnh Linh: Qua trinh Bo Ddo Nha xdm Viem Phuong djch): Lich su phdt trien Dong Nam A nhdp vdo chdu A (cudi thi ky XV giUa thi ky XVII), {Tir hinh thdnh den hien dgi), Nxb. Van hoa thong tin, Luan van thac sT, Dai hoc Su pham Hui, 2008, tr.54. Ha Noi, 2007, tr. 128.
60 NGHIEN CCrU CHAU AU EUROPEAN STUDIES REVIEW N°09 (132).2011 tdn gido sang viing dat mdi xam nhap. mdt thi lire chfnh trj, quan sir va tdn tai nhu Nhung gi VOC tim kilm Id cdc vj tri budn mdt qudc gia tu trj ddc biet. ban tai nbung noi thudc quyen kicm sodt ciia La ngudi kiln lap de che Ha Lan d Vien minh bode tai trung tam banh chinh cua cdc Ddng vdi viec thilt lap Batavia, chinh phuc vua chiia dja phuong. Palembang, Macassar, Toan quyen Jan Song, ngay tir khi thanh lap, dieu Ie da Pieterszoon Coen (1618-1629) da vach ra chinh thu'c thira nhan cac ddc quyen ciia ring: Batavia se la trung tam ciia de che VOC, nhat la ddc quyen thuang mai d thj thuang mai Hd Lan dua tren viec kiem soat trudng Vicn Ddng. Chinh dieu nay quy djnh hodn todn viing bien. Ong khdng du kien bat phuang thirc boat ddng ciia Cdng ty la hudng cir su md rdng lanh thd ndo vd khdng quan vdo vice thiol lap vd duy tri ddc quyen tam den van dc chinh trj ciia viing ndi dia thuang mai d thj trudng nay. Ddng thdi, vdi Java. Theo Coen, nhtirng lanh thd md VOC C sd phdp ly ay, VOC dugc todn quyen thay O nen thuc sir chiem giu" Id mdt sd bdn ddo nho mat Ngbj vien trong quan be vdi ben ngodi, nhu Ambonia vd Banda. Khu vuc cdn lai ciia sir dung bao luc, gay chien tranh vd ky ket de che se bao gdm nhirng khu djnh cu buon cdc thuang udc, bda udc; xay dung trung bdn cd cdng sir viing chdc gdn bd chat che tam dieu hdnh, cdc phdo ddi, kho tdng, hdi vdi nhau va dugc bdo \e bdi mdt luc lugng cdng vd lap thuong diem; td chirc quan ddi hdi quan vd djch' rieng, lay ddng guilder ldm don vj tien te Sau Jan Pieterszoon Coen, thdi ky rieng; thuc bien viec bd nhiem cdc vien Toan Antonio Van Diemen lam Todn quyen quyen, xet xir cdc quan chuc ciia minh neu vi (1636-1645), hoat ddng thdm hiem cdc viing pham den dieu le kinb doanh hoac lam tdn dat de tim kiem cdc ca hdi thuang mai mdi hai den lgi ich ciia Cdng ty. Vdi quyen lire vd viee md rdng kiem sodt ldnh thd dugc tdi cao dugc trao cho, "tu bdn thuang nghiep thiic day manh me. Ban budng dan cho Hd Lan da nhdy len vii ddi thuc ddn vdi mdt chuNcMi di ciia Abel Tasman (8/1642) ciia sir lodn quyen ve chinh tri'\ VOC "da trd chinh quyen Batavia da bdc Id muc dich thuc thdnh mdu mue cho cdc edng ty khde cimg su ciia ngudi Ha Lan qua cdch thiic cu the logi vd Id mgt hien tugng dgc ddo trong lich ma hp tiep can vdi cu dan viing dit mdi. sir cudp bdc thugc dia"^^ Nhu vay, VOC Trudc het, nlu viing dit dugc tim thay kbdng cbi mdt the lire thuang mai md cdn la "da cd eu ddn dugc khai hod sinh sdng, cdc anh se phdi trao cho hg su dn cdn ldn hon ddi vdi ddn man rg hoang da", phai dl dan " F. la. Polianxki: Lich sic kinh te cdc nu&c (ngodi Lien Xo), Thai ky tu bdn chit nghTa, Nxb. Khoa hpc Xa hoi. Ha Noi, 1978, tr.80. D.G.E. Hall, sdd, tr.479.
^de diem eua qud trinh... 61 ban xir thay dugc thien ebi ciia ke mdi din Ha Lan sc kbdng chi gidi ban d Indonesia, va "/70 lire di den sir giao thiep vd thuang ma cac phao dai va thuang diem sc dugc trdi lugng theo nhirng quy tdc vd thdn ddn cita rdng ra todn phuang Ddng, VOC da xiic tien hg, hay de cho hg biel rdng cdc anh ghe vdo xam nhap khu vuc DNA luc dja. Trudc bet, bd chi vi lgi ich thuong lugi" Ban hudng Cdng ty thiet lap cdc mdi quan he bang giao dan ndi den each thiet lap nidi quan be bang tdt dep vdi gidi cam quyen Ayutthaya, Dang giao nham muc dich thuong mai d nhung Trong, Dang Ngoai, Lao, Mien Dien.... dc viing cd cu dan sinh sdng hoac d viing cd cac md dudng cbo boat ddng budn ban thuan Igi vj vua chiia cai tri: '"Co gdng khdm phd cua Cdng ty d cdc vuong qudc nay. Sau dd, nhirng mat hdng ndo md ddt mrdc hg sdn VOC da hd trg ky thuat quan su, tau chien, xudt, sail dd thdm dd vc vdng vd bgc Irong sir \u khi trong xung dot giu:a eac the lire phong kinh trgng cao do khien hg lin ludng rdng kicn (lien minh quan su vdi Dang Ngoai), cdc anh khdng hdm hd mdt li ndo ve cdc kim tranh chap lanh thd d khu vuc (xung dot giira logi quy, de ldm hg khdng biel vi} gid Iri cua Mien Dien vdi Ayutthaya, chinh phuc lieu nhirng thir nhu the; neu hg ditng vdng vd bgc qudc chu bau Patani ciia Ayutthaya) vd lam de trao ddi nhirng mat hdng cua cdc anh, cdc ddi trpng loai bd the luc nudc ngoai (Bd Dao anh se cir gia vd giir Idy nhirng thir dy vdi sir Nba va Tay Ban Nha d Ayutthaya). Tat ca quan tdm qua loa, cho hg xem ddng do, thiec phuong thirc, thu doan nay nlidm budc chinh hoge chi vd tgo cho hg dn lirgng nhu the cdc quyen ban xii thira nhan cdc dac quyen thir kim logi dy cua chung ta Id cd gid trj eao thuong mai ciia Cdng ty nhu quyen tu do han (ciia bp) ,14 budn bdn va dam bao an toan khi budn ban tren lanh thd dja phuang, khdng bj ddnli thue Xuat phat tir muc dich la tim kiem cac hang hda xuat nhap cdng, ddc quyen budn C hdi trao ddi budn ban, danh gid tiem nang O ban mdt sd mat bang, dugc lap thuang diem, ciia viing dat va cu dan phuc vu cho Igi ich khu djnh cu... Trong nhieu trudng hgp, thuang mai. eae phuong each ma Ha Lan VOC da sir dung vii lue de dat dugc muc thuc hien trong viec ddi phd vdi cac tinh dich thuang mai ciia minh nhu danh tan ham hudng d viing dat mdi xam nhap cbo thay dpi Anh d vjnh Patani, danh dam tau thuyen tfnh thuc dung nhung kbdng thieu Iinh boat budn ban vdi Dang Trong, gay chien vdi cua gidi thuong nhan VOC. Hp khdng chi Dang Trong. Ddng ke nhat la viec dimg su'c budn ban thu lgi nhuan ma cdn cd tbam vpng manh quan sir de kiem sodt cira sdng Chao thay thi ngudi Bd Ddo Nba thiet lap mdt de Phraya, danh pba tdu thuyen cua Ayutthaya che thuong mai hiing manh. Vi vay, ndm budn bdn vdi cdc nudc trong khu vuc, budc trong y do ciia Coen rdng, de che thuang mai ngudi Thdi phdi ky vdi Hd Lan hiep udc bat '^ Manning Clark: Sources of Australian history. binh ddng ndm 1664. Melbourne, Oxford University Press, 1957, p.7-8. '^Nt.
62 NGHIEN CQU CHAU AU EUROPEAN STUDIES REVIEW N°09 (132).20n 0 khu vuc hai dao, tir dCxii the ky XVII. Nhu vay. cd the ndi su ket hgp giiia dua \ao uu the \irgl lrc)i \c sire manh quan boat ddng quan su, "chfnh khach" va su. lla Lan da UCMI hanh cac cupc chicMi tranh "thuang nhan ddc quyen" Id mdt net dac ihuxTiig mai mil miic dich clui yeu la ihu lieu trung trong phuang thirc boat ddng ciia Ha dpc quNcn thuang mai cua Bo Dao Nha. I lo Lan d DNA till ky XVII, XVIII. xam chicMn vii kicm soiil nhiing \i Iri chien 3. Cdng ty Ddng An I lii Lan chuyen lupc nlur Banda. Ambonia, 1 crnale. til" canh tranh thuong mai sang xam chiem Macassar. Malacca. Baiilam. Palembang. Vii cai tri thudc dia Baku ia... bang he lhdng phao dai phdng thu • • • \ung chac. Ngoai ra. VOC thuc hicn chinh Muc dich tim kicm Igi nhuan thuong sach dpc quNLMi mua ban cac mill bang huang mai da dan ngudi Ha Lan den viing dat lieu, gia \ j . thiec lhdng qua vice ky nhung DNA. ca khu vuc hdi dao cung nhu luc dja. hiep udc mang linh dp dat ddi \di cac lieu Song, mdi quan tam ma VOC hudng den qudc lldi giao (Banlam, Macassar, lirng viing, tirng qudc gia khac nhau nen mirc Palembang, Aceh, Kedah, Mataram...). Tir dp xam nhap \a lgi ich thuang mai dat dugc nam 1650 dcMi 1656, de dam bao ddc qu\cn cung khde nhau. thuong mai, VOC da cudng birc cu dan quan Dau the k> X\'1I. ngudi Ha Lan da den dao Moluccas va Banda chi dugc trdng tren bd bien Coroniandcl dc tim kicm hang nhung loai ca\- huang lieu, gia \i nhal dinh del sgi bdng hu\cn thoai ciia An Dp. Tren ba vdi sd lugng da quy djnh \a phai nhd, chat bien phia ddng An Dp. hp da phat hien ra bd sd lugng thira nham duy tri gia ca cac san nen thuang mai sinh lgi ldn bang qua \jnh pham nay. VOC da khuat phuc dan ban xir d Bengal den Arakan. Mien Dien va quan dao Moluccas bang nhung banh ddng /\yultba>a. Iran dp dam mau. Budc sang the ky XVIII, Ayullha>a vdi nhirng ngudn lgi \c san cimg \di nhung viing do Cdng l>' true tiep pham ndng nghiep ddi ddo (nhit Id liia gao), cai Iri. VOC cung da sir dung bd nia> chinh giau cd cdc loai gia \i, lam thd san quy nhu qu\CMi ban xir dc bdp nang nhan dan. Toan hd lieu, go tech, dan huang, da thii, long quyen Anh a Java Stamford Raffles nhan xet thil... cung cap cho thj trudng khu vuc Dong xac dang rang, VOC da "kel hgp Irong hogt Nam A (Java, Philippines) vd An Dp, md ddng cua minh lot ca sir xao quyet thuc lien rdng thdng thuang vdi thj trudng Trung cua mdt chinh khdch vdi todn bg linh ich k}' Qudc (ddi liy lua, gdm, dd sir, ngpc, hang cua mdi thuang nhdn dgc quyen"" ^ son vd cde hdng hda khde), ndi tuyin buon ban vdi ngudi Nhat thdnh Id trinh thuong mai truyin thdng Nhat Ban Ayutthaya. '^ Cac Mac: Sir thung tri Anh a An Do// Mac vd Ph. Ang-ghen lodn lap, lap 9, Nxb. Chinh tri quoc gia, Ha Thdng qua mdi quan he bang giao dugc thiet M n i tr 1 1~>
^de itiein eua tfuii ti'inh... 63 lap sdm. Ha Lan da dat dugc nhilu ddc Coroniandcl va Bengal nhieu ngudn tai chinh quyen thuang mai d thj trudng nay, nhit la dutrir'^ ddc quyen cung cap mat hang da huou cho Ha Lan cung nd luc xam nhap thj thj trudng Nhat. "Vdo giira ihi kyXVIl. hdng trudng Dang Trong ciia cdc chiia Nguyen. ndm Ayutthaya xudt sang Nhdt Bdn khoang Tuy vay, quan he thuang mai giua Batavia han 300.000 tdn da huou Ihi phdn ldn viec vdi Dang Trong da sdm dd vd. Nguyen nhan xudt khdu ndy ihiigc vc VOC vdi sd lgi len Clia nd, theo Klcinen, Id vice thieu mdt su din 200%""^^ Tuy NAN, Ha Lan khdng bdng ddng y ve cdc dieu lual qudc lc lien quan den Idng vdi \i tri ddc qu>en mdt so mat hang da nhirng con tau mdc can cung nhu nhung vj cd ma mudn kiem soat hoan loan nen ngoai Iri khac biet md phia I Id Lan vd Dang Trong thuong Clia Ayutthaya. Nhung mau thuan \c phdi ddi dien vdi Dang Ngoai. Mat khac, quyen Igi kinh te vdi Ayutthaya da chuyen quan he thuang mai vdi Dang Ngoai dugc mdi quan he bang giao giua VOC vdi trieu thiel lap da Idm cho tam quan trpng ciia dinh Thdi trong nira dau the ky XVII sang Dang Trong ddi vdi VOC dan thu hep lai. xung dot d nii'a sau the ky XVII. Khi mdi quan he ay dugc phuc hdi trong Xam nhap Arakan vd Mien Dien, ngodi ndm 1651, nd ciing khdng phai dugc ca bai tim kiem ngudn luong thue (gao) cung cap ben ddng gdp nhiet tinh. Cdng ty ket luan cho he thdng hdnh chinh ciia Cdng ty, VOC rang, chang cd nhieu lgi nhuan gi tir mdi I o cdn mudn dat dugc nhirng ddc quyen budn quan he vdi Ddng Trong Trong thdi gian ban bang det va vdi sgi bdng mau dd ciia nay, quan he budn bdn vdi cdc vuong qudc viing Bengal, An Dp cho cdc thj trudng nay. Lao, Campuchia dd dugc thiet lap nhung O Mien Dien, boat ddng budn bdn ciia VOC Cling nhu Ddng Trong, ngudn Igi eiia VOC budc dau gap nhieu thuan lgi. Sd sdch ciia tai cdc thj trudng nay kbdng Idn. cdng ty cbi ra rdng khdch hang ciia VOC Id Trong khi dd, boat ddng thuang mai ciia tat ca cdc giai tang xa bdi, tir cdc vj vua den VOC d Ddng Ngodi dii trdi qua nhieu thdng cdc quan chiic, xudng den ddm nd Ie thap tram nhung da thu dugc ket qud ddng ke. kem. Nhdm khdch bang quen thudc khde da Trpng tam budn bdn ciia VOC vdi Dang sdc tdc bao gdm cd ngudi I Idi gido. An Dp, Ngoai tap trung vdo viec thu mua cdc loai My, Bd Dao Nha, Trung Qudc, ngudi Thd sdn pham to lua de xuat khau sang Nhat Ban; NhT Ky vd tat nhien cd ngudi Mien. Lgi cde loai sdn pham khde nhu que, xa huong. nhuan dang ke tir viec bdn mat bang ndy da cung cip cbo cdc ca sd ciia Cdng ty d Wil O. Dijk: The Dutch East India Company in Burma (1634 1680), http://www.iias.nl/nl/34/llAS_NL34_13.pdf. '* John Kleinen: Ve nhung ngudi bgn cu vd nhiing ke '^ Le Van Quang: Lich sir vuong quoc Thdi Lan, Nxb. thit gid mgo - Quan he cita Hd Lan voi Ddng Trong Thanh phi H6 Chi Minh, TP H6 Chi Minh, 1995, the ky XVII // Su tie vd Rong, Bon the ky cjuan he Hd tr.91. Lan-Viet Nam, Nxb. Thg gioi. Ha Noi, 2008, tr.36.
64 NGHIEN CLfU CHAU AU EUROPEAN STUDIES REVIEW N°09 (132).2011 vang chilm li trpng kbdng ldn. Mau dich la dam bdo duy tri nen mau djch vdi Thdng lua giua VOC vdi Dang Ngoai trai qua nhieu Long, trong giai doan suy thodi ciia nen mau bicMi ddng. Trong giai doan dau (1637-1654), dich ta lua, vira nhdm thu Igi nhuan, dii la lua Dang Ngoai chicni ITnb thj truemg khdng cao, tir vice budn ban gdm sir Dang Nhal Ban khd manh (68%). Irong giai doan Ngoai^^ 1655-1669, ly le nhap khau to lua Dang Nhin chung, diem tuang ddng trong qua Ngoai ciia VOC sang Nhiit Ban bat dau trinb xam nhap ciia Ha Lan ddi vdi DNA luc giam, chi cdn 17%. To lua Bengal dugc ua dja la dil miic do xam nhap vd ket qua dat chucMig d thj trucVng na\ da day boat ddng dugc cd khde nhau, nhung VOC cbi don xual khau la lua Dang Ngoai ciia VOC va thuan canh tranh thuong mai d day. I Id Lan ciia Hoa thuong vao the suy thoai. Vc sau, khdng chicni ddng mdt thuang cdng nao hay nhung khd khan tir boat ddng nhap khau, mat bien mdt viing ddt nao thanh thudc dia. Ho miia tricn iiiicMi d Dang Ngodi lai day gid chi thiet lap quan he bang giao, tim kicm mot nhap to lua len cao sd dac quyen budn ban va ddt thuong diem Ben canh to lua, mau dich gdm sir cua de khai thdc tdi da Igi ich thuang mai tir cac VOC \di Dang Ngoai cung thirc hien khd san vat dja phuang. Day cung la diem khac hieu qua trong hai thap nien 1660 vd 1670, biet trong so sdnh vdi boat ddng ciia VOC d thay the cbo hdng gdm sir thd ciia Trung khu vuc hdi ddo. Qudc. Sdn pham gdm sir Dang Ngoai tham Tir cudi the ky X\'l. DN.\ bai dao la nhap manh me vdo thj trudng DNA hdi dao muc lieu chien lugc md VOC budng den khi la cdc sdn pham gia dung dugc sdn xuat chii dua tdu thuyen sang phuang Ddng. Bdng yeu tai trung tam gdm sir Bat Trdng Trong nhung uu the vugt trdi \c tau thuyin, hai giai doan 1663-1681, gdm sir Ddng Ngoai quan, viec ddnh bai the lire ciia ngudi Bo duge VOC chuyen qua budn ban d thj trudng Dao Nba, Tay Ban Nha \ a Anh, tbiet lap cac nay len tdi gan hai trieu bdn, chiem khodng thuong diem, phdo dai d cdc vj tri thuang 41% tdng sd gdm sir thd dugc chuyen chd mai chien lugc d bdn ddo Ma Lai. quin dao den day^' Hoat ddng xuat khau gdm sir vira Sumatra, Celebes, Moluccas de ddc quyen kicMii sodt ngudn hdng huong lieu gia vj, hao * Hoang Anh Tuan: Cong ly Dung An Hd Lan a '* hang da giiip Ha Lan trd thdnh mdt thi lire Ddng Ngodi (1637- 1700): Tu lieu vd nhung vdn de thuang mai himg manh d day. Ddc quyin nghien cim, Tap chi Nghien ciru Ljch sir, so 3-2005, tr.35-36. thuong mai d quan ddo da mang lai ngudn "° Hoang Anh Tuan: "Gum sir Ddng Ngodi xudt khdu thu nhap khdng Id cho VOC. Chi tfnh rieng ra Dong Nam A the ky XVII: Tu lieu vd nhdn thirc", Dong Nam A: truyen lhdng vd hoi nhdp, Nxb. The giai. Ha Npi, 2007, tr.l64. '' Hoang Anh Tuan: "Cong ty Dong An Hd Lan a " Hoang Anh Tu§n: "Gdm su Ddng Ngodi xuat khdu Ddng Ngodi (1637- 1700): Tu lieu vd nhirng vdn de ra Dong Nam A thi ky XVII: Tu lieu vd nhdn thiec', nghien cihi", sdd, tr.35-36. sdd, tr. 159.
^de itieju eua qua. Irinh... 65 80 ndm dau boat ddng budn bdn d Indonesia trudng chau Au ddi vdi mat hang nay, VOC (1613-1693), tong sd lgi nhuan md VOC thu da phdi tim cdch kiem sodt true tiep lanh thd duge len den 44 trieu guilders (trung binh Java va chuyen dan tir thu doan mua re bdn 600.000 guilders mdi ndm)" ddt don thuan sang chfnh sdch khai thdc ndng nghiep de cd them hang hda budn bdn. Cde Mac dil ngay tir dau VOC muon ban chl todn quyen cua VOC da chuyen sang tap vd trdnh dinh lfu den viec tranh chip lanh trung chii ylu vdo nhiing trdch nhiem cua thd, hudng den muc dich duy nhit la gidnh Cdng ty vdi tu cdch Id mdt the lire ve lanh ddc quyen thuong mai, nbung do tinh chat thd d quin ddo Indonesia. VOC da day manh canh tranh quyet liet ciia mdt dja bdn thuang viec cai trj true tiep vd dua vdo hdng ngii quy mai chien lugc da budc VOC phdi sir dung tdc dja phuang de dp dung triet de cdc bien vii lire de loai bd cdc ddi thu canh tranh, phdp "ddng gdp thdt thudng' va "giao nop ciing nhu bdo ddm cho sir tdn tai lau ddi ciia bdt bugc" a nhiing viing md nd kiem sodt^ de che thuang mai. Qud trinh dd da khien VOC tir mdt the luc thuong mai dan trd Nhin chung, VOC chi la mdt the lire thanh mdt the lire kiem sodt lanh thd d quan canh tranh thuang mai d DNA luc dja, trong ddo Indonesia. khi d khu vuc hdi ddo, nd da dan chuyen tir canh tranh thuang mai sang xam chiem vd Tir giiia the ky XVII, Cdng ty da bdt cai trj lanh thd. Song, cho den cudi the ky dau tim cdcb md rdng viing dnh hudng d XVIII, viec chinh phuc, kiem sodt true tiep quan ddo bdng cdch td chiic nhiing tran tien lanh thd Indonesia ciia VOC chu yeu phuc cdng quyet djnh nhdm vdo nhirng nhd nudc vu cho muc dfch phdt trien thuang mai. Viec ddc lap (chinh phuc tieu qudc Palembang, xam chiem lanh thd cd dien ra nhung chua Macassar). Bude sang the ky XVIII, Cdng ty phdi Id muc tieu chfnh vd chi d mdt sd vimg da md rdng khu vuc kiem sodt tir bd bien Ian thude cdc ddo nhu Java, Banda, Moluccas, sau vdo ndi dja Java sau khi chinh phuc tieu Sumatra... Che dp cai trj true tiep ciia VOC qudc Sumatra, Bantam. VOC can thiep ndi chi dp dung d quy md hep, d nhung noi cd vj tinh chfnh trj ciia cdc tieu qudc Hdi gido, dua trf chien lugc va "ve ea bdn chi mdi dirng lgi cdc tbI lire len ngai vang nhdm khdng che, a hinh thiec nd dich thugc dia bdng thuang budc phdi thira nhan su cai tri hodc bdo hd 25 ciia Cdng ty. Ben canh dd, do gap nhieu khd mat khdn trong viec duy tri ddc quyen mua ban huong lieu, gia vj ciing nhu thdch thiic to ldn ^* "Dong gop thSt thuang" la hinh thirc c6ng nap san tir sir thay ddi nhu ciu, thj hieu ciia thj phim ma cac vung dual sir kilm soat trirc tigp ciia Cong ty phai thirc hien, con "giao nop bat buoc" la nhung san phim ma nguai nong dan buoc phai trlng va ban theo gia cl djnh cho Cong ty. ^' Fischer, F.C, Amsterdam's Export trade in the •^ TrSn Khanh: "Vdn di xdc dinh thai diim thiit lap Seventeenth Century, The Hague, Martinus Nijhoff, chil nghTa thirc ddn phuang Tdy a Dong Nam A ", Tap 1958, p.23: din theo Pham Van Kien, sdd, tr. 86. chi Nghien ciiu Dong Nam A, so 5-2009, tr.31.
66 NGHIEN CLfU CHAU AU EUROPEAN STUDIES REVIEW N°09 (132).20l 1 1 \ Cd the ndi, so vdi boat ddng ciia nhirng mat de duy tri ddc quyen thuang mai cung ke di lien pbong xdm iiliap DNA (Bo Ddo nhu mau thuan ben trong sir phdt trien ciia Nha, Tdy Ban Nha), vdi hoat dgng cua cde nen kinh te Ha Lan da khien nudc ndy danh Cdng ty Ddng An, ldn sdng thir hai (md diu mat uu the tren thj trudng the gidi. Chi quen Id Ha Lan, Anh) "vo" vdo khu vyc vdi nhiing diing phuang phdp lam gidu trong viec buon tfnh todn ve kinh tl vd lanh thd cd td chirc bdn, giai cap tu sdn I Id Lan khdng he nghT ban, quy cii ban. CJ DNA, VOC da no lire dc den vice phdt trien nen sdn xudt cdng nghiep. thiet lap vd duy tri ddc quyin thuang mai, Bi kjch ciia Hd Lan the hien d cho, ngay tim mpi cdch de ngdn kbdng cbo nhirng trong thdi dai ciia chu nghTa tu bdn cong thuang nhan khde, dii ngudi Au bay ngudi nghiep, d mgt miic do nhit djnh, nd van la A, budn bdn nhirng mat hang bdn chay nhit. mdt "nudc cdng hda thuang nghiep" Vi the, Dd Id nhdn td chi phdi todn bd boat ddng cua Marx da viet: "Ljch sir suy sup ciia Hd Lan, Ha Lan d DNA. Thuang thuyin ciia VOC di ve phuang dien la mgt qudc gia thuang vl phuang Ddng diu Id cdc chiln thuyin. nghiep giir dia vi thdng tri, chinh Id lich sir Nhirng dpi thuyen ndy diu dugc trang bj vii cita sir le thugc cita tu bdn thuang nghiep khf de ddm bdo ddc quyin thuang mai ciia vdo tu bdn cdng nghiep'"'^ Cdng ty. Qua gin hai thi ky boat ddng, Ha Ci DNA, Ha Lan da din phdi ehju Lan da gianh dugc ddc quyin thugng mai nhudng budc trudc mdt ddi thii qud ldn. Ho hodn todn d khu vuc hdi ddo, cdn d khu vuc da bi ngudi Anh loai din nhu chfnh hp da luc dja, hp chi gianh dugc ddc quyin mdt sd lam trudc dd doi vdi Bd Ddo Nha. Moi budc sdn pham cua dja phuang. Thuc tien hoat tien kien nhan cua ngudi Anh chirng kiln sir ddng cua VOC trong gin hai thi ky d DNA ra di tdt yeu cua ngudi Ha Lan vl thi luc Cling da chiing td nd Id mdt cdng cu xam thuang mai vd lanh thd. Trong tuong quan nhap hieu qud ciia Hd Lan md phuang thiic lire lugng giira cdc nudc thuc dan, nhd vao boat ddng Id sir ket hgp giira thuang mai, sir mau thuan nay sinh giii:a Anh vd Phdp d quan sir vd chfnh trj. Mac khde, dii sir khdi cudi thi ky XVIII, Hd Lan chi cdn tru virng dau Id tim kiem lgi fch thuang mai nhung dugc d Indonesia - vdn la muc tieu chiln vdi nhieu ddc quyen dugc trao, cdc bien phdp lugc tir diu khi hudng sang Vien Ddng. de thiet lap vd duy tri ddc quyin thuang mai VOC bi giai thi ndm 1799, chfnh phii Ha da biln VOC tir mdt thi lire canh tranh Lan trd ng nin, ndm liy tit cd thudc dia va thuang mai din trd thdnh mdt thi luc xam thay thi VOC tilp tuc chfnh sach cai tri d chiem vd cai tri lanh thd khi budc sang thi Indonesia./. ky XVIII d Indonesia. Vdo cudi thi ky XVIII, nhirng nhan td 26 khdch quan vd chu quan md VOC phdi ddi Cac Mac: Tu bdn (Ban phi thong do Giulien Boocsat soan), Nxb. Khoa hoc xa hoi, Ha Noi, 1973, tr. 614.